Sprawozdanie za rok 1930.
Praca Działu Ochrony Roślin w roku, sprawozdawczym polegała na rejestracji chorób i szkodników roślin, organizacji sieci korespondentów, lustracji zdrow otności roślin oraz roz
pow szechnianiu wiadomości z dziedziny ochrony roślin przez urządzanie kursów i pokazów zwalczania chorób i szkodników.
R ejestracja chorób i szkodników b y ła prow adzona na podstaw ie spostrzeżeń własnych i nadsyłanych przez korespon
dentów. Zarejestrow ano 594 wypadków chorób i 368 szkodni
ków roślin. W porów naniu z rokiem ubiegłym liczby te są znacznie wyższe: w r. 1929 było zarejestrow anych 402 w y
pad k i chorób i 216 wypadków szkodników.
O rganizacja sieci korespondentów b yła prowadzona nie
u stan n ie podczas wyjazdów na teren. Zwykle by ły dobierane po ry wyjazdów w czasie zjazdów sołtysów lub też wycieczek kół m łodzieży lub n a życzenie było zwoływane zebranie we wsi, gdzie po pogadance o działalności instytucyj ochrony roślin zgłaszali się korespondenci. Ogółem zapisało się 177 korespon
dentów, nadsyłało wiadomości 84, wypełniło wszystkie spraw o
zd an ia 15, nadesłało więcej niż jedno spraw ozdanie 28. Sto
sunkowo m ała liczba korespondentów, nadsyłających wszystkie spraw ozdania, tłum aczy się tern, że wielu było zapisanych w ciągu lata, a naw et w jesieni, więc nie mogli wypełniać wstecz blankietów , gdyż nie mieli już okazów. W zachęcaniu i w erbo
waniu korespondentów powinni byli z urzędu pom agać in- struktorow ie, ale tru d n o było ich do tego skłonić, zwykle koń
czyło się na obietnicy. W yjątek stanow ił pow iat łuniniecki, gdzie poważnie zajął się tą spraw ą referent rolny powiatowy, inż. Januszewńcz, obecnie naczelnik W ydziału Rolnego w U rzę
dzie W ojewódzkim. Dzięki jego stałej pom ocy i zainteresow aniu wszyscy instruktorow ie pow iatu łuninieckiego nadsyłali regu
larn ie spraw ozdania i okazy.
W yjazdy lustracyjne na tere n odbyw ały się zawsze przy chętnej pom ocy samorządów; pp. starostow ie zawsze użyczali a u ta sejmikowego i ułatw iali urządzanie zebrań i pogadanek, przez uprzednie telefoniczne zawiadom ienie urzędów gminnych.
W ielkie przestrzenie Polesia w ym agają koniecznie podróży autem , gdyż inaczej niepodobna odwiedzić kilku odległych punktów w ciągu jednego dnia. Podczas wyjazdów zebrano dużo m aterjalu do rejestracji i do wyrobienia sobie poglądu 0 najbliższych aktualnych zadaniach ochrony roślin na Polesiu.
N ajw ażniejszem zadaniem jest utrzym anie zdrow otności ziarna siewnego, o czem analfabeci polescy przew ażnie nie m ają pojęcia. Do niedaw na pszenica była siana rzadko i tylko przez właścicieli większych majątkową obecnie coraz więcej drobnych.
rolników zaczyna siać pszenicę. Zwrot ten jest szczególniej ważny ze względu na nadprodukcję i obniżenie cen żyta. P rzy upraw ie pszenicy ludność łatw o się zniechęca, widząc śnieć 1 głownię na polu. W jednej wsi skarżono się na złą ziemię, która rodzi czarne ziarna; pogadanka, połączona z pokazem z ap ra
wiania, była dla ty ch ludzi rew-elacją. W związku z licznemi w yjazdam i we wrześniu prosiłam o przyśpieszenie wysłania z przyznanego budżetu 1000 zł, na co nie otrzym ałam odpowiedzi.
Oczywiście pokazy m imo wszystko się odbyły, ale ciągłe wy
daw anie pieniędzy na w yjazdy ze swej niezbyt wygórowanej pensji i czekanie m iesiącam i n a pokrycie nie ułatw ia pracy..
Pokazy zapraw iania ziarna są prowadzone już dwu la ta i ko
nieczne będą jeszcze przez kilka lat. W pow. prużańskim już sam i instruktorow ie urządzali pokazy, a w innych urządzano pokazy w obecności instruktorów , gdyż właściwie ta akcja.
pow inna być przez nich prowadzoną.
K u ltu ra rolna na Polesiu jest bardzo niska, w skutek czego narazie szkodniki nie pojaw iają się klęskowo. Ale rejestracja w ykazała, że jest ich ogromna rozm aitość i przy zwiększeniu, terenów obsianych należy się spodziewać mäsow'ego pojaw u szkodników i chorób, gdyż w arunki klim atyczne sp rzy jają ich rozwojowi. Ochrona roślin w inna tu spełnić swe najw aż
niejsze zadanie: ochronić roślinę przed szkodnikiem zam iast tęp ić szkodnika po niewczasie, gdy rośliny zostaną zniszczone.
W ty m celu główny nacisk został położony na urządzenie kursów i pogadanek z dziedziny ochrony roślin dla przygoto
w ania ludności do walki ze szkodnikam i i chorobam i przez
77
pouczenie o wyglądzie szkodników i chorób, które należy tępić, dopóki pojaw iają się w nieznacznej ilości, by nie dopuścić do masowego pojaw u i związanej z tem klęski. Kursów dłuższych odbyło się 15: dla instruktorów w szkołach rolniczych i na kursach ośw iaty pozaszkolnej dla nauczycieli szkół powszech
nych. Prócz tego pogadanek na wsi 10. Podczas kursów były dem onstrow ane gablotki ze zbiorów Działu Ochrony Roślin, co wzmagało zainteresow anie i uwagę słuchaczy.
K ursy odbyw ały się z inicjatyw y Działu O. R. Dowie
dziawszy. się o kursie oświaty pozaszkolnej, zwracałam się do in sp ektoratu z prośbą o pozwolenie zajęcia paru godzin z za
znaczeniem, że nie będę żądała zapłaty, w ten sposób łatwo zyskiwałam możność porozum ienia się z nauczycielstwem.
Tylko w Drohicku jeden z organizatorów kursu zapytał, czy nie obniżę m u poziomu kursu. W szkołach rolniczych w ykłady ochrony roślin odbyły się za pośrednictw em W ydziału Rolnego.
Ponieważ w październiku okazało się, że 2 400 zł, przeznaczone n a w yjazdy w r. 1930, zostały już wydane, przeto D yrektor Z akładu Doświadczalnego oznajm ił, że więcej kosztów podróży pokryw ać nie będzie. W listopadzie m iałam wyznaczone t e r m iny czterech kursów, wobec czego otrzym ałam pozwolenie w yjazdu na koszt własny, zobowiązując się, że nie będę żądała zw rotu kosztów podróży. W ten sposób żaden kurs nie został pom inięty.
Praca na terenie pola doświadczalnego ograniczała się jedynie do rejestracji i zraszań chorych roślin, prace badawcze nie by ły prow adzone z powodu b raku insektarjum , stale skre
ślanego z budżetu i częstych wyjazdów. W terenie były pro wadzone doświadczenia nad zwalczaniem pędraka zapomocą dezynfekcji gleby w nadleśnictw ie Kartuz-Bereskiem , ale wyników konkretnych nie było z pow'odu suszy. W ykazano obecność nowego szkodnika łąk —■ gąsienicy Laelia coenosa w okolicy Tomaszgrodu.
M aterjały opracow ane p. t. „ S tan zdrow otności roślin upraw nych w woj. poleskiem w r. 1930" — zostały przesłane do druku do U rzędu Wojewódzkiego w Brześciu n/B .
M a r j a B o c z k o w s k a .
Organizacja i sprawozdanie za czas od I/V I 1928 do 1/1 1921 r.
S tacja Ochrony Roślin w W ilnie została założona 1 czerwca 1928 r. Tymczasowo S ta cja Ochrony Roślin mieści się przy Uniwersytecie,, a mianowicie: D ział mikologiczny przy Z akła
dzie S ystem atyki Roślin, D ział entomologiczny przy Zakładzie Zoologji.
K ażdy dział zajm uje osobny pokój i posiada swre własne przyrządy, zbiory i bibljotekę, a także umeblowanie.
S tały personel S tacji: kierownik całej S ta cji i działu mikologicznego (prof. J . Trzebiński), kierownik działu entom o
logicznego (prof. J . Prüffer) i dwóch asystentów .
W roku 1929—30 S tacja korzystała przez pięć m iesięcy sezonowych z pomocy dwóch praktykantów 7.
Organizacja S tacji została rozpoczęta w czerwcu 1928 r.
Zakupiono m ikroskop, najw ażniejsze podręczniki, przygoto
wano najw ażniejsze p re p a ra ty i zbiory ow^adów i grzybów pasorzytniczych, tablice do w ykładów i wydano kw estjonarjusz z inform acjam i o konserwowaniu i zbieraniu m aterjału . Za zbiory i rysunki w ystawione na W ystaw ie Rolniczo-Przem ysło
wej w W ilnie (Targi Północne) przyznano S ta cji srebrny m edal.
Oto ważniejsze prace, rozpoczęte w ty m pierwszym roku istnienia Stacji.
Rok 1928.
A. W d z i a l e m i k o l o g i c z n y m.
Jesienią na poletkach w ogrodzie botanicznym na Zakrecie założono doświadczenia z odkażaniem pszenicy i żyta starem i (siarczan miedzi, form alina) i now^emi p rep a ra ta m i (zaprawy suche, uspulun, analiz i ziarnik). Rozpoczęto badania n a d kłębam i ziem niaka, porażonem i bakterjozą.
79 B. W d z i a l e e n t o m o l o g i c z n y m .
Rozpoczęto bad an ia n a d zimowaniem jajek Limantria dispar. K ierow nik działu zwiedził ważniejsze Stacje Ochrony Roślin w Czechosłowacji i Jugosławji. Prócz tego kierownicy obu działów -wygłosili popularne pogadanki i udzielali porad.
Rok 1929.
W roku ty m odbyw ała się w dalszym ciągu organizacja Stacji. Dla działu mikologicznego zakupiono drugi mikroskop, dla entomologicznego m ikroskop z binokularem . Sprowadzono ważniejsze podręczniki, m onografje i zaprenum erowano kilka czasopism. Przygotow ano .szereg nowych zbiorów i tablice dla wykładów. W roku ty m weszła S ta cja w k o n tak t z W ojewódz
tw em W ileńskiem i Nowogródzkiem i z Sejmikiem W ileńskim, ze Szkołą Ogrodniczą w Wilnie, ze Szkołą Rolniczą w Bukisz- kach i ze S tacją Rolniczą w Bieniakoniach. W miesiącach sezonowych korzystała S tacja z pom ocy p. J. Morawskiej, asystentki S tacji Rolniczej w Bieniakoniach.
W roku 1929 jesienią uczestniczyła S tacja w W ystawie Regjonalnej Trok, urządzonej razem z W ystaw ą Ochrony Przyrody wr W ilnie podczas Zjazdu Lekarzy i Przyrodników.
Oto spraw ozdanie z prac Stacji.
A. D z i a ł m i k o l o g i c z n y .
Prowadzono rozpoczęte jesienią doświadczenia w ogrodzie botanicznym na Zakrecie z odkażaniem zbóż (jęczmień, owies), a także nad sporyszem (w życie), k tó ry w ty m roku pojawił się w W ileńszczyźnie wyjątkow o obficie.
Izolowano szereg b ak tery j z gnijących kłębów ziem niacza
nych. Doświadczenia ze sztucznem zakażaniem tem i bakterjam i nie powiodły się. Odbyły się w yjazdy w celach rejestracyjnych w Dziśnieńskie (Szarkowszczyzna), w Oszmiańskie (Holszany) i w Brasławskie (Opsa). Porad udzielono 26.
W m arcu odbyły się w W ilnie w ykłady (6 godzin) kie
rownika S tacji dla instruktorów rolnictw a o pospolitszych chorobach roślin rolniczych. Dla nauczycieli ludowych odbyła się pogadanka o zwalczaniu chorób roślin ogrodniczych.
W celach popularyzacyjnych została napisana przez kie
rownika S ta cji osobna broszurka (jako o d b itk a z artykułu Tygodnika Rolniczego) p. t. „N ajw ażniejsze choroby zbóż“ .
B. D z i a ł E n t o m o l o g i c z n y .
Prowadzono obserw acje n a d pojaw am i przedzim ka (Chei- małobia brumata). Rozpoczęto b ad an ia nad stopniem uszko
dzeń kłosów przez m uchę szwredzką (Oscinis frit) w zależności od gęstości siewu zbóż jarych i wielkości ziarna (odmiany drobno- i gruboziarniste). Badano skuteczność niektórych środ
ków owadobójczych przeciw przedzim kowi i gąsienicom (lepy różnych firm). W yników stanow czych nie otrzym ano z po
wodu nielicznego pcjavvu. szkodnika. Odbyły się w yjazdy do szeregu miejscowości w W ileńszczyźnie celem odszukania ko- rówki wełnistej (Schizoneura lanigera), której jednak nie stwierdzono. W yjazdy obejm owały pow iaty wileńsko-trocki, oszmiański, braslaw ski i lidzki. Odbyły się wykłady dla instruktorów rolnictw a (6 godzin) o owadach szkodliwych i w ykłady dla nauczycieli szkół ludowych o szkodnikach zwie
rzęcych wogóle. P. B. Ogijewicz, asystent Stacji, opracował zebrane i zauważone przez siebie owady szkodliwe w 1928 roku w okolicach Trok i ogłosił drukiem w pracach Tow. P rzy
jaciół N auk w W ilnie p. t. „Szkodniki drzew owocowych, w a
rzyw i zbóż w okolicach W ilna i Trok". Prócz tego kierownik D ziału ogłosił tam że a rty k u ł o Hadena basilinea. Stwierdzono klęskowe pojawy następujących szkodników: Plusia gamma, Cheimatobia brumata, Sylpha atrata, A phis pomi i A . brassicae, Mayetiola destructor, Hadena basilinea. O statnie dwa szkodniki w ystąpiły silnie tylko w niektórych pow iatach województwa wileńskiego. P orad udzielono w ty m roku 19.
Rok 1930.
Przy rejestracji chorób i szkodników S tacja W ileńska d o tą d m usiała zadowalniać się obserw acjam i personelu i danemi, dostarczonem i przygodnie przez osoby postronne, a także przez osoby, zasięgające porad. Dopiero w ty m roku zaczęła Stacja utrzym yw ać system atyczne wiadomości o występowaniu cho
rób i szkodników wraz z m aterjałem od agronomów Towa
rzystw a Organizacyj i K ółek Rolniczych województwa wileń
skiego i nowogródzkiego, a także od instruktorów rolniczych obu ty ch wojewńdztw. W ten sposób dopiero w ty m roku została zapoczątkow ana stała sieć sygnalizacyjna, k tó ra jeszcze nie jest jednak kom pletną, ponieważ nie wszyscy dostarczyli
81
dane. W roku 1930 Stacja korzystała z pomocy dwóch p ra k ty kantów sezonowych.
A. D z i a ł m i k o l o g i c z n y .
W ciągu wiosny i jesienią 1930 r. założono doświadczenia z odkażaniem nasion zbóż zapraw am i suchem i (uspulun, analiz, ziarnik).
Zapoczątkowano doświadczenia z odkażaniem nasion lnu.
D odatnie wyniki przy zwalczaniu śnieci na pszenicy (zarażenie sztuczne) otrzym ano przy suchym uspulunie, ziarniku, siarcza
nie m iedzi i formalinie. Ujem ne wyniki d ał analiz. Ziarnik okazał się skutecznym i przeciw fuzarjozie na wschodach żyta ozimego. Prowadzono w dalszym ciągu badania nad bak- terjozą kłębów. Stanowczych jednak wyników jeszcze nie otrzym ano. Prowadzono obserwacje nad porażeniem lnu rdzą Melampsora lini w woj. wileńskiem i nowogródzkiem na S ta cjach M arsk ich w Łazdunach, w Berezweczu, na polu doświad- czalnem w Staniszczu i na polach pryw atnych.
Dzięki subsydjum , udzielonem u Stacji przez Towarzystwo Lniarskie, przy zaangażowaniu dwóch osób pobocznych przy stąpiono do opracow ania pod względem porażenia rdzą całego m aterjału, zebranego w 1929 roku przez lustratorów w woj.
wileńskiem i nowogrodzkiem.
W grudniu 1930 roku zbadano koło 300 próbek lnu. O pra
cowanie całego m aterjału będzie mogło być dokonane dopiero w 1931 roku. W yniki zostaną opublikowane w swoim czasie.
Dla celów rejestracyjnych odbyły się w yjazdy do Trok, do Bieniakoń, do Nowogródka (m ajątek Szczorsy, Kuszelewo, Niechniewicze), do Brasławia, do Głębokiego, do Łazdun.
D la ułatw ienia przysyłania pocztą m aterjału, zebranego na terenie, przygotowano osobne to reb k i dwróch rozmiarów1. Zo
sta ł opracow any nowy kw estjonarjusz (w drugiem wydaniu) i rozesłany osobom i instytucjom zainteresowanym . W iosną w 1930 r. odbył się kurs, na którym Kierow nik Stacji m iał w ykłady dla instruktorów rolnych o najw ażniejszych choro
bach roślin rolniczych.
Odczyt wiosenny został w lipcu uzupełniony przez pokazy w n aturze w Stacji Rolniczej w Bieniakoniach i w m aj. W ielkie Soleczniki. Zimą zaś (w grudniu) odbył się odczyt Kierownika dla instruktorów rolniczych p. t. „Rozpoznaw anie chorób
6
w zbożu i w ziem niakach i wycenianie stopnia porażenia".
Z obydwóch odczytów słuchacze otrzym ali krótkie streszczenia.
Podobny kurs dla instruktorów rolnych odbył się w Lidzie, dla ogrodników zaś i miłośników ogrodnictwa w Ziabkach i w Głębokiem. W ydano jako odbitki artykułów w Tygodniku Rolniczym następujące broszurki popularne: J. Trzebiński
„N ajw ażniejsze choroby kłębów ziem niaczanych" (1 000 egz.).
Tenże „O zwalczaniu am erykańskiej rosy mącznej na agreście"
(500 egz.). J . Turska, „Czarny grzybek owocowy (F u sid a d iu m )“.
P orad udzielono 50.
B. D z i a ł e n t o m o l o g i c z n y .
Prowadzono b adania n a d biologją sówki pszenicznej (Hadena basilinea), k tó ra licznie pojaw iła się w Oszmiańskiem na życie, a tak że nad biologją piędzika przedzim ka ( Cheimatobia brumata). Przeprowadzono próbę zwalczania płeszki (Aphtona euphorbiae) na lnie zapomocą pasów klejowych, zakładanych m iędzy rzędzikam i lnu. W ykonano 20 doświadczeń nad sku
tecznością działania niektórych środków owadobójczych prze
ciw płeszkom i gąsienicom kapuścianym . N ajlepsze wyniki dało opylanie i opryskiwanie zielenią paryską.
Prowadzono obserwracje n a d występow aniem szkodników' oraz nad pojaw am i chsząszczy w okolicach W ilna i Trok.
W ty m celu odbyło się 27 wyjazdów do różnych miejscowości pow iatów wółeńsko-trockięgo, oszmiańskiego, mołodczańskiego, święciańskiego, postawskiego, dziśnieńskiego, nowogródzkiego i wołożyńskiego. Zimą odbył się w W ilnie i w Lidzie w ykład (2 godziny) K ierow nika działu dla instruktorów rolnictw a o pospolitszych szkodnikach zwierzęcych z dem onstracjam i, prócz tego na dwutygodniowym kursie ogrodniczym w W ilnie odczyt o szkodnikach w ogrodnictwie. Podobne wykłady odbyły się zimą na kursach ogrodtriczych w Ziabkach i w Głę
bokiem. Ogłoszono w Tygodniku Rolniczym następujące prace:
1. Prof. P rüffer — „W yniki prób nad skutecznością niektórych środków owadobójczych". 2. Asyst. B. Ogijewicz — „O ch ra
bąszczu m ajow ym ". 3. E. K am iński, p ra k ty k a n t sezonowy —
„O m uchach zbożowych". Z artykułów przygotowano odbitki dla rozpowszechnienia wrśród zainteresowanych. Porad udzie
lono 67.
83 U w a g a : Częściowe spraw ozdanie S tacji za 1929 i 1930 rok
były ju ż drukowane w Tygodniku Rolniczym. Przy opracow aniu spraw ozdania z D ziału Entom ologicz
nego au to r korzystał z danych ogłoszonych przez K ierow nika tego Działu, prof. Prüffera, w Tygodniku Rolniczym i z udzielonych przez niego osobiście uwag i uzupełnień.
Prof. J. T r z e b i ń s k i . Kierownik S tacji Ochrony Roślin
w Wilnie.
6*