Bardzo krótka historia dzieciństwa

W niniejszym rozdziale, możliwe jest przedstawienie jedynie bardzo krótkiego ogólnego zarysu, natomiast w celu zasięgnięcia szczegółowych informacji, prosimy o zapoznanie się ze wspania-łymi dyskusjami, które można znaleźć u Buckingham (2000), Cunningham (2006) i Wyness (2006).

Ćwiczenie

Podczas zagłębiania się w treść zawartą w tym rozdziale, pomyśl o własnym doświadczeniu z okresu dorastania.

Î Czy Twoje dzieciństwo różniło się od dzieciństwa Twoich rodziców czy dziadków? Jeśli nie jesteś

pewien, możesz skorzystać z okazji i zapytać o to swoich bliskich w najbliższej przyszłości i/lub porozmawiać ze swoimi opiekunami lub przyjaciółmi o ich doświadczeniach.

Î Jeśli masz dzieci lub bliską rodzinę/przyjaciół z dziećmi, dowiedz się, czy ich doświadczenia z okresu

dorastania różnią się od Twoich?

Dyskusja na temat tego, kiedy współczesna koncepcja dzieciństwa ujrzała światło dzienne nie daje jednoznacznej odpowiedzi. Zgodnie z wpływowym poglądem zaproponowanym przez francuskiego historyka, Phillippe’a Aries’a (1962), pojęcie dzieciństwa nie istniało w średniowiecz-nym społeczeństwie. Do ukończenia około siódmego roku życia, dzieci były traktowane i ubierane jak „miniaturowi dorośli”. Praca Ariesa była szeroko kwestionowana i w pewnym sensie zdyskre-dytowana (na przykład przez podkreślanie faktu, że wykorzystywał on portrety, aby pokazać, jak wyglądały dzieci w tamtych czasach, co w rzeczywistości może stanowić raczej bardzo uprosz-czoną formę przedstawienia zagadnienia niż obraz „życia codziennego”). Niemniej jednak Aries zwrócił uwagę na fakt, że dzieciństwo jest wytworem poszczególnych społeczeństw w danych okresach historycznych, a nie powszechnym stanem, który ma zastosowanie we wszystkich spo-łeczeństwach w określonym momencie.

Można przyjąć, że przynajmniej w zachodnim, uprzemysłowionym świecie, dzieciństwo prze-jawia się jako bezpośrednia konsekwencja procesu industrializacji. Wyrażając takie przekonanie w sposób uproszczony, w celu zilustrowania pewnych ogólnych uwarunkowań i konsekwencji społecznych, nie sposób nie dostrzec, że cywilizacja zachodznia doprowadziła do rozdziele-nia pojęć „dom” i „praca”. Tak, jak w większości społeczeństw sprzed epoki przemysłowej, praca opierała się wówczas na produkcji rolnej, która odbywała się z pobliżu domu oraz w ramach rozszerzonych sieci rodzinnych. Industrializacja spowodowała rozdzielenie domu rodzinnego od miejsca pracy, generując tym samym konieczność opiekowania się dziećmi, co zapocząt-kowało jednocześnie współczesne pojęcie tradycyjnej rodziny, w której matka była (lub jest) postrzegana przede wszystkim jako osoba odpowiedzialna za opiekę nad dziećmi, oraz realizację potrzeby oddzielnej przestrzeni przeznaczonej do opieki nad dziećmi , gdyż rodzice pracowali. Początkowo, potrzeba ta została wypełniona przez powstający w tym czasie system szkolnictwa, który służył dwóm innym kluczowym celom: po pierwsze – edukowaniu następnego pokolenia pracowników, a po drugie – dostarczaniu odpowiedniej edukacji moralnej.

Na przełomie wieków, większa część populacji Wielkiej Brytanii zamieszkiwała obszary miej-skie. Jak opisano w Rozdziale 1, tego typu charakterystyka demograficzna stała się podstawą wzorca, który przyczynił się do pojawiania się nowoczesnych usług z zakresu opieki społecznej. W tym rozdziale chcemy skupić się na kontekście, w jakim te usługi się pojawiły oraz uzasadnić, że do pewnego stopnia przyczyniały się one do uniwersalizacji dzieciństwa, zakładając jednolite traktowanie wszystkich dzieci. Jednym ze sposobów myślenia o tej kwestii jest użycie pojęcia

„fordyzmu”7 (Burrows i Loader, 1994), które podkreśla fakt, że na początku XX wieku, życie wielu

ludzi opierało się na podobnych wzorcach.

Dla chłopca z klasy robotniczej wzorcem takim mogło być ukończenie szkoły elementarnej, a na-stępnie pójście do pracy w określonej branży, która była często zależna od miejsca zamieszkania i historii rodziny (na przykład, idąc ścieżką swojego ojca, chłopiec taki mógł pracować pod ziemią w Południowej Walii lub w przemyśle motoryzacyjnym w Birmingham). W przypadku dziewcząt z podobnych warstw społecznych, wzorcem, swoistym programem na życie, była szkoła, praca, a następnie małżeństwo, które wiązało się z przyjęciem roli żony, a później także matki. Życie ludzi opierało się na podobnych schematach, co zostało nazwane przez Lyotarda (1984) „wielką

nar-racją” obrazującą historie, które mogą być zastosowane do opisu lebensweltu8 całych grup ludzi.

Dawniej, w okresie dorosłości, czy to w pracy czy w domu, rzeczą normalną było odgrywanie tej samej roli aż do emerytury (i może także po emeryturze, w przypadku większości kobiet). Dopuszczalne jest zatem stwierdzenie, że dzieciństwo postrzegane z wielu różnych perspektyw opierało się na podobnych wzorcach, choć opór może budzić dążenie do uniwersalnego opisu życia rodzinnego. Po II Wojnie Światowej miało miejsce wiele kluczowych zmian, które sprawiły, że modele uniwersalistyczne stały się jeszcze bardziej problematyczne. Trzy elementy: migracja, zmieniające się wzorce zatrudnienia oraz zmieniające się struktury rodzin są teraz rozważane w sposób bardziej szczegółowy.

W ciągu ostatnich 50 lat Wielka Brytania stawała się coraz bardziej zróżnicowanym społeczeń-stwem, składającym się z imigrantów przybywających z całego świata. Wiele z tych grup prze-niosło na grunt brytyjski szereg perspektyw kulturowych dotyczących wartości rodzinnych, struktury rodziny oraz pełnienia ról w rodzinie, utrudniając stosowanie do opisu rodziny ogólni-kowych kategorii. Ponadto, biorąc pod uwagę zmieniającą się sytuację kobiet w kwestii zatrud-nienia, jak również zmiany następujące w życiu rodzinnym, związane z rozwodami, samotnym wychowywaniem dziecka i rosnącą liczbą rodzin zrekonstruowanych (rodziny, w których dzieci są potomstwem jednego rodzica mieszkającego z innymi dziećmi, które są potomstwem part-nera rodzica), można zauważyć, że jednolita forma opisu funkcjonowania rodziny nie przystaje do rzeczywistości.

Cztery poniższe studia przypadków ukazują, jak czynniki gospodarcze, kulturowe i społeczne przyczyniają się do różnorodności funkcjonowania rodzin. Prosimy Cię o zapoznanie się z historia-mi poniższych osób i zastanowienie się, jak powyższe czynniki mogą wpływać na doświadczenia życiowe i tożsamość Jaya, Andrew, Sallem i Lucy.

7 Zob.: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1920809/Fordism

8 Lebenswelt [wym. lejbenswelt] to „w fenomenologii i socjologii wiedzy: naturalne, codzienne otoczenie człowieka i związany z nim sposób rozumienia świata”. Por.: http://sjp.pwn.pl/sjp/; 2565762

Studium przypadku nr 1: Jay

Jay ma 15 lat i jest jedynakiem. Jego ojciec, którego Jay widzi tylko sporadycznie, przybył do Wielkiej Brytanii z Nigerii kilka lat przed narodzinami chłopca. Jego matka dorastała w mieście, w którym teraz mieszkają, choć jej rodzice pochodzili z Jamajki. W szkole Jay nie dogaduje się z nauczyciela-mi, których oskarża o rasizm, co wpływa na jego słabą frekwencję i niewielkie szanse na zaliczenie przyszłorocznych egzaminów z pozytywnym wynikiem. Jego matka jest coraz bardziej zaniepo-kojona, że Jay angażuje się w działania gangu oraz że bierze udział w drobnej przestępczości, choć do tej pory nie został o nic formalnie oskarżony. Wiele agencji wspiera Jay’a i jego matkę, lecz chłopak jest bardzo niechętny do rozmów ze specjalistami, których postrzega tak, jak swoich nauczycieli. Jego matka twierdzi, że Jay stracił kontrolę nad swoim życiem i że ona nie może nic zrobić, aby mu pomóc. Jest także przekonana, że to ojciec Jay’a powinien wziąć sprawy w swoje ręce zanim będzie za późno.

Studium przypadku nr 2: Andrew

Andrew ma 1 rok i 2 miesięce i jest najmłodszym z czworga dzieci w rodzinie. Najstarsza jest Kylie (12 lat), potem Donna (10 lat) i Paul (3 lata). Matka Andrew, Catherine, ma 30 lat, a jego ojciec (również ojciec Paula) wrócił do Polski. Kylie i Donna mają tego samego ojca, z którym spotykają się regularnie. Catherine jest zatrudniona na pół etatu na stanowisku kierownika restauracji, a jej matka opiekuje się Andrew i Paulem we własnym domu (blisko domu Catherine), gdy ta jest w pracy.

U Catherine zdiagnozowano depresję, ale może ona liczyć wyłącznie na pomoc swojej matki, kiedy czuje się wyjątkowo źle. Po powrocie ze szkoły, również Kylie i Donna pomagają Catherine w pracach domowych i opiece nad dziećmi.

Andrew przyszedł na świat przedwcześnie (w 35 tygodniu ciąży) przez cesarskie cięcie, ze względu na stan przedrzucawkowy, na który cierpi Catherine. Rodzina jest regularnie odwiedzana przez lokalną pielęgniarkę środowiskową, która obserwuje rozwój Andrew i Paula. Gdy Andrew dorośnie, a Paul zacznie uczęszczać do szkoły, Catherine zamierza zająć się poszukiwaniem dodatkowego źródła zarobku. W międzyczasie Andrew jest poddawany badaniom pod kątem częściowej utraty słuchu, gdyż rozwój jego mowy wydaje się być opóźniony.

Studium przypadku nr 3: Saleem

Saleem, w wieku 4 lat i 5 miesięcy, ma rozpocząć naukę w pierwszej klasie w ramach zerówki. Ma starszego brata, Mahmooda, w wieku 7 lat i 8 miesięcy. Mahmood uczęszcza do szkoły, do której Saleem pójdzie we wrześniu i obaj zostaną tam prawdopodobnie przez sześć lat. Saleem nie do-świadczył żadnej formy opieki z zewnątrz, gdyż jego matka nie pracuje. Jego ojciec jest zatrudniony w restauracji, w której spędza długie godziny. Do tej pory doświadczenia życiowe Saleema były związane z najbliższą, liczną rodziną. Chłopiec spędza wiele godzin ze swoimi dziadkami, którzy odwiedzają go prawie codziennie. W tym czasie zabierają Saleema do miejscowego parku oraz na zakupy. Chłopiec ma kilku znajomych w sąsiedztwie. Dzieci bawią się w swoich domach oraz w parku pod nadzorem członków rodziny. Najlepszy przyjaciel Saleema, Mushtaq, również zacznie uczęszczać do szkoły (tej samej co Saleem) we wrześniu.

Dziadkowie Saleema spędzają z nim czas, zachęcając do czytania i pisania w języku angielskim i Urdu. Ponadto, Saleem uczy się języka arabskiego w szkole działającej przy meczecie. Mahmood czyta co-dziennie ze swoją mama, a Saleem chętnie się przyłącza i konsultuje z bratem swoje zadania domowe.

Studium przypadku nr 4: Lucy

Lucy ma 17 lat i uczęszcza do dwuletniej szkoły (usytuowanej na zamożnym przedmieściu) przygo-towującej do egzaminu dojrzałości. Bardzo dobrze zdała egzamin GCSE, będąc wzorową uczennicą w lokalnej szkole publicznej i właśnie przygotowuje się do egzaminu na wymarzoną uczelnię. Lucy ma bliską grupę przyjaciół, z którymi regularnie pije i imprezuje. Pewnego razu została przywieziona do domu przez karetkę po upadku na ulicy będącym wynikiem upojenia alkoholowego. Wówczas jej rodzice podejrzewali, że dziewczyna eksperymentuje z narkotykami. Rodzice Lucy, którzy są praw-nikami, postrzegają jej zachowanie jako normalny objaw młodzieńczego nonkonformizmu i buntu.

Ćwiczenie

Rozważ teraz każdy z przedstawionych studiów przypadków:

Î W jaki sposób przedstawione osoby mogą myśleć o sobie i swoich rodzinach?

Î Jak ich wczesne doświadczenia związane ze zorganizowaną opieką, interakcjami z członkami

ro-dziny, oczekiwaniami kulturowymi i samopoczuciem otaczających ich ludzi wpływają na nie same?

Î Jak ci młodzi ludzie mogą być postrzegani przez poszczególnych specjalistów, których zadaniem

jest wspieranie środowisk defaworyzowanych?

Î Jakie mogą być praktyczne konsekwencje tych różnic? Na przykład, zarówno Jay, jak i Lucy, są

praw-dopodobnie zaangażowani w działania, które mogą być traktowane jako nielegalne lub karalne. Jak policja albo inne służby mogą reagować na dwoje młodych ludzi i ich zachowania? Czy któreś z nich może być postrzegane, jako przestępca lub potencjalny przestępca?

Zanim przejdziemy do omówienia innych aspektów sprawy, należy pamiętać, że doświadczenia okresu dziecięcego i młodzieńczego mogą w znaczący sposób wpływać na ich sukces edu-kacyjny w obrębie systemowych szkół i placówek oświatowych. Biorąc pod uwagę ich różne pochodzenie, czy możemy być pewni, że wszyscy otrzymają odpowiednie przygotowanie, dzięki czemu będą mogli zdobyć kwalifikacje, które pomogą im w przyszłym sukcesie zawodowym? Wielorako uwarunkowane doświadczenia rodzinne i edukacyjne zostaną omówione w dalszej części tego rozdziału.