Zgodnie z Międzyamerykańską konwencją o prawach i obowiąz−
kach państw z 1933 roku, nowopowstałe państwo, aby stać się podmiotem prawa międzynarodowego musi posiadać: ludność, teryto−
rium, rząd oraz zdolność do utrzymywania stosunków z innymi pań−
stwami. Turecka Republika Północnego Cypru spełnia pierwsze trzy kryteria. Istnieje jednak kwestia, czy państwo Turków cypryjskich po−
siada zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami, ro−
zumianą jako stosunek innych państw do niego?17
Z oczywistych względów władze Republiki Cypru nie uznały nowo−
powstałego państwa. W dniu proklamacji TRPC, prezydent Cypru Spyros Kyprianou oświadczył, iż ta decyzja nie tylko jeszcze bardziej skom−
plikowała problem cypryjski, ale dowiodła również prawdziwych in−
tencji strony tureckiej, których celem jest secesja okupowanego teryto−
rium Republiki Cypru18. Z tego powodu deklaracja niepodległości sta−
ła się, na wniosek Republiki Cypru, Grecji oraz Wielkiej Brytanii, przedmiotem obrad Rady Bezpieczeństwa ONZ. Już 18 listopada, zale−
dwie trzy dni po jednostronnej deklaracji utworzenia TRPC, Rada przyjęła rezolucję nr 541 (1983). W punkcie 1 członkowie RB ONZ wy−
razili zaniepokojenie z powodu secesji ogłoszonej przez władze Turków cypryjskich. Konsekwentnie, w punkcie 2, znalazło się zastrzeżenie, iż uważa się wspomnianą deklarację za nielegalną i wzywa do jej odwo−
łania. Najważniejsze postanowienie, które w praktyce przesądziło o lo−
sach nowopowstałego państwa, zawarte zostało w punkcie 7: Wzywa się wszystkie państwa do nieuznawania żadnego państwa cypryjskiego innego niż Republika Cypru19. Bez wątpienia, przyjęcie rezolucji tej
Przemysław Osiewicz
de iure i uznanie de facto. Uznanie de iure jest uznaniem całkowitym i nieodwołal−
nym. W praktyce jednak zdarza się odwołanie uznania państwa. Warto przypomnieć atak nauki niemieckiej po I wojnie światowej na przedstawiciela francuskiej nauki prawa międzynarodowego Fauchille’a, który wystąpił w 1918 roku z projektem cofnię−
cia uznania międzynarodowego Rzeszy Niemieckiej. Rodzaj uznania państwa de facto występuje wtedy, gdy państwo chce nawiązać stosunki z państwem uznawanym, lecz jednocześnie pragnie uniknąć odpowiedzialności związanej z uznaniem de iure. Uzna−
nie de facto jest prowizoryczne i może być cofnięte. W dziedzinie obu tych rodzajów uznania państwa nie ma reguł ogólnych, każdy taki przypadek wymaga indywidual−
nych badań”.
17 M. Perkowski, Samostanowienie narodów w prawie międzynarodowym, War−
szawa 2001, s. 69.
18 The Cyprus Question, Nicosia 2003, s. 21.
19 Resolution 541 (1983) Adopted by the Security Council on 18 November 1983, w: Resolutions Adopted by the United Nations on the Cyprus Problem 1964–2001, Nicosia 2002, s. 87–88.
treści było dyplomatycznym sukcesem władz Republiki Cypru, aczkol−
wiek nowy dokument nie wpłynął na zmianę decyzji władz tureckich.
Warto zaznaczyć, że przeciwko jego zatwierdzeniu głosował przedsta−
wiciel Pakistanu, a od głosu wstrzymał się reprezentant Jordanii.
Rezolucja nr 541 okazała się wyjątkowo skuteczna, gdyż dotąd żad−
ne państwo, poza Republiką Turcji, nie uznało TRPC. Dzień przed jej zatwierdzeniem, 17 listopada 1983 roku, stanowisko w sprawie zajął również Parlament Europejski. W punkcie 1 własnej rezolucji20 insty−
tucja ta zdecydowanie potępiła działania podjęte przez sektor Turków cypryjskich celem ustanowienia odrębnego niepodległego państwa na Cyprze. Z kolei w punkcie 3 eurodeputowani zobowiązali Radę Mini−
strów Wspólnot Europejskich do podjęcia wszelkich niezbędnych czyn−
ności, które potwierdzą nieważność deklaracji ogłoszonej przez Tur−
ków cypryjskich.
Również Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy, w rekomen−
dacji nr 974 z 23 listopada 1983 roku, zaleciło Komitetowi Ministrów odrzucenie deklaracji Turków cypryjskich oraz ponowne wezwanie wojsk tureckich do opuszczenia wyspy21. Prócz tego, Sekretarz Gene−
ralny Rady Europy został zobowiązany do możliwie najszybszego wy−
jaśnienia losów 1619 Greków cypryjskich, którzy zostali uznani za za−
ginionych od czasu tureckiej inwazji w 1974 roku22. Przyjęcie reko−
mendacji tej treści było przejawem politycznego poparcia, jakiego Ra−
da Europy udzieliła Grekom cypryjskim. Dla strony tureckiej szcze−
gólnie niekorzystne okazało się poruszenie kwestii osób zaginionych.
Na podstawie rekomendacji Zgromadzenia Parlamentarnego, Ko−
mitet Ministrów Rady Europy przyjął 24 listopada 1983 roku stosow−
ną rezolucję w sprawie jednostronnej deklaracji społeczności tureckiej na Cyprze. Komitet potwierdził, iż przyjmuje z ubolewaniem deklara−
cję kierownictwa Turków cypryjskich w sprawie proklamacji niepodle−
głości tak zwanej Tureckiej Republiki Północnego Cypru. W punkcie 2 deklaracja została uznana za nielegalną, a administrację turecką we−
zwano do jej odwołania. Szczególne znaczenie z punktu widzenia spo−
łeczności Greków cypryjskich miał punkt 3, w którym Komitet Mini−
Turecka Republika Północnego Cypru – państwo czy terytorium okupowane?
20Resolution of 17 November 1983 on the ‘declaration of independence’ by the Tur−
kish Cypriot sector of Cyprus, w: European Stand on the Cyprus Problem. Resolutions Adopted by the European Union and the Parliamentary Assembly and the Commit−
tee of Ministers of the Council of Europe, Nicosia 2003, s. 34.
21Na temat historii, struktury organizacyjnej oraz podstawowych zadań Rady Eu−
ropy zob. szerzej J. Kaczmarek, Rada Europy, Wrocław 2002.
22 Recommendation 974 (1983) of 23 November 1983 on the situation in Cyprus, w: European Stand on the Cyprus Problem…, op. cit., s. 206–208.
strów potwierdził, iż nadal uważa rząd Republiki Cypru, reprezento−
wany w Komitecie, za jedyny prawowity rząd cypryjski23.
Bez wątpienia, tak zdecydowane stanowiska Rady Bezpieczeństwa ONZ, Parlamentu Europejskiego, Zgromadzenia Parlamentarnego oraz Komitetu Ministrów Rady Europy musiały przesądzić o braku międzynarodowego uznania dla nowopowstałego państwa Turków cy−
pryjskich. Tym samym, społeczność turecka na Cyprze została skaza−
na na izolację, a władze Republiki Turcji zmuszone do zrewidowania swej polityki wobec wyspy. Wszelkie próby politycznego nacisku na Ankarę oraz liderów Turków cypryjskich nie przyniosły jednak zakła−
danych rezultatów. W północnej części wyspy odbyło się referendum, w którym Turcy cypryjscy zatwierdzili konstytucję i wyrazili poparcie dla idei utworzenia własnego państwa. Ponadto, 17 kwietnia 1984 ro−
ku TRPC oraz Turcja wymieniły ambasadorów, co w praktyce było równoznaczne z nawiązaniem stosunków dyplomatycznych oraz uzna−
niem przez Ankarę państwa Turków cypryjskich.
Wspomniane referendum, wybór Raufa Denktasza na pierwszego prezydenta TRPC oraz oficjalne nawiązanie stosunków dyplomatycz−
nych między TRPC a Republiką Turcji stały się przyczyną ostrej reak−
cji ze strony Grecji oraz Republiki Cypru. W konsekwencji, RB ONZ przyjęła 11 maja 1984 roku rezolucję nr 550 (1984), w której potępiła wszelkie działania prowadzące do secesji, włączając wymianę amba−
sadorów między Turcją oraz kierownictwem Turków cypryjskich, która jako bezprawna winna być natychmiast odwołana24. Nie jest bez zna−
czenia, że podczas głosowania nad przyjęciem rezolucji nr 550 jedynie Pakistan zagłosował przeciw, natomiast Stany Zjednoczone wstrzyma−
ły się od głosu. Z pewnością powodem tego posunięcia administracji amerykańskiej była chęć poprawy stosunków z Turcją, tak ważnych dla Waszyngtonu w okresie kolejnego, zimnowojennego napięcia po 1979 roku.
Począwszy od 1983 roku, każda decyzja administracji tureckiej jest odczytywana przez władze Republiki Cypru jako próba utrwalenia podziału wyspy. Tym samym oddala się perspektywa powrotu uchodźców greckich do północnej części wyspy oraz odzyskania pozostawionego tam majątku. Z każdym miesiącem północny Cypr staje się coraz „bardziej
Przemysław Osiewicz
23 Resolution (83) 13 on Cyprus, Adopted by the Committee of Ministers on 24 November 1983 at Its 73rd Session, w: European Stand on the Cyprus Problem..., op. cit., s. 241.
24 Resolution 550 (1984) Adopted by the Security Council on 11 May 1984, w:
Resolutions Adopted by the United Nations on the Cyprus Problem 1964–2001, op. cit., s. 90.
turecki”, natomiast południe przekształca się w strefę wyłącznie grecką.
Podział Cypru na część północną i południową stał się faktem bez wzglę−
du na ostre reakcje ze strony społeczności międzynarodowej.
Kwestia uznania TRPC stała się ponownie przedmiotem zaintere−
sowania po referendum z 24 kwietnia 2004 roku. W jego wyniku spo−
łeczność Turków cypryjskich zaakceptowała plan porozumienia, wyne−
gocjowany z inicjatywy Sekretarza Generalnego ONZ Kofiego Anna−
na, natomiast Grecy cypryjscy odrzucili możliwość „zjednoczenia” na podstawie przedstawionych warunków. Wówczas pojawiły się głosy, iż należy docenić ugodowe stanowisko władz Turków cypryjskich.
W czerwcu 2004 roku, podczas spotkania ministrów spraw zagranicz−
nych państw członkowskich Organizacji Konferencji Islamskiej w Stambule, podjęto decyzję o zmianie statusu delegacji Turków cy−
pryjskich. Używana dotąd nazwa Muzułmańska Społeczność Turków Cypryjskich została zastąpiona przez Państwo Turków Cypryjskich (ang. Turkish Cypriot State). W uzasadnieniu reprezentanci państw członkowskich Organizacji Konferencji Islamskiej zadeklarowali, iż dopóki kwestia cypryjska nie zostanie uregulowana na podstawie rów−
nego statusu obu społeczności, organizacja będzie aktywnie wspierała Turków cypryjskich, by ich stanowisko było znane na świecie, a oni sa−
mi reprezentowani na forum międzynarodowym25. Ponadto, w Dekla−
racji końcowej konferencji stambulskiej, w art. 10, organizacja wezwa−
ła społeczność międzynarodową do zakończenia niesprawiedliwej izo−
lacji Turków cypryjskich26.
Jak dotąd żadne z państw członkowskich Organizacji Konferencji Islamskiej, za wyjątkiem Turcji oraz Azerbejdżanu, nie podjęło jednak znaczących starań ani na rzecz zakończenia izolacji północnego Cy−
pru, ani uznania TRPC. Pakistański badacz kwestii cypryjskiej Ish−
tiaq Ahmad uzasadnia brak uznania TRPC ze strony swego państwa wolą umacniania oraz wspierania procesu negocjacyjnego między obiema społecznościami pod auspicjami ONZ27. Podobne stanowisko zajmują pozostałe państwa, co dowodzi niezbicie skuteczności rezolu−
cji RB ONZ nr 541(1983) oraz nr 550(1984). Tym samym, państwo Turków cypryjskich funkcjonuje w praktyce, ale z legalnego punktu wi−
Turecka Republika Północnego Cypru – państwo czy terytorium okupowane?
25 Historical Step from OIC, „Kibris” (October) 2004, s. 6.
26 Istanbul Declaration Adopted by the Thirty−first Session of the Islamic Confe−
rence of Foreign Ministers (Session of Progress and Global Harmony), Istanbul, Republic of Turkey, 26–28 rabiul thani 1425h [14–16 June 2004] (http://www.
oic−oci.org).
27 I. Ahmad, The Divided Island. A Pakistani Perspective on Cyprus, Islamabad 1999, s. 44.
dzenia nie istnieje. De iure północny Cypr nadal stanowi integralną część terytorium Republiki Cypru, która powstała na podstawie trak−
tatów międzynarodowych w 1960 roku.