L ESPECTREDEL ’ ANNEXION (1912)

Wstęp

HenriBour assa, polityki dz ie nn ik ar z, wciągu pi er ws zy ch dwóchd ekad

XXwiekubyłnajbardziejwpływowymfrancusko-kanadyjskimintelektualistą.Ultramontaniniwielkiprzeciwnikbrytyjskiegoim perializmubyłzaciekłym obrońcąo d r ę b n e j k u l t u r y f r a n c u s k o -k a n a d y j s -k i e j . B o u r a s s a u w a ż a ł j e d n a -k , żed l a f r a n c u s -k o j ę z y c z n y c h K a n a d y j c z y k ó w j e d y n ą o j c z y z n ą m u s i p o z o s t a ć zjednoczonaKana da. C oc ie ka we po zo st awał r ównież wi el ki mw ie lb ic i el e m brytyjskiego systemuparlamentarnegoibrytyjskiegoliberalizmupolitycznego.Bourassa,utalentowanymów cazwielkąodwagąwyrażającyswojepoglądy, zainspirowałrozwójsilnegor uchunacjonalistycznegowefrancuskiejK a n a d z i e , alejednocześnie swoimciągłymnaciskiemnajednośćKanadyi

jejpodwójny,anglo-

francuskicharakter,zraziłczęśćśrodowiskanacjo-n a l i s t ó w . Przedstawiofrancuskicharakter,zraziłczęśćśrodowiskanacjo-nypofrancuskicharakter,zraziłczęśćśrodowiskanacjo-niżejartykułBurassaopublikowałwg azecie

„LeD e v o i r ” , k t ó r ą z a ł o ż y ł w 1 9 0 9 r o k u . O s t r z e g a w n i m a n g l o j ę z y c z n y c h Kanadyjczykówprzedszkodamiwrelacjachzfrankofonami,jaki epowodujebezwzględnepopieranieprzezKanadęwszystkiegocobrytyjskie.Jedn ocześnien a j w i ę k s z e zagrożenie dlaKanadyBourassawidziałwrosnąc

ejamery-k a n i z a c j i . Mimo,żepoIwojnieświatowejnacjonalizmBourassypr zestałbyćatrakcyjnydlawiększościmieszkańcówQuebecu, toniezapom nianoonim, ajegowizjabyłainspiracjąmiędzyinnymidla Pierre’aElliott aTrudeau.

Sugerowanaliteratura:CaseyMurrow,HenriBourassaandFrenchCanadianNation alism,Montreal:HarvestHouse,1968;JosephLevitt, HenriBourassaa n d th e Golden Calf,Ottawa:LesEditionsdel’Universite d’Ottawa,1972.

105

HenriBourassa,Lespectredel’annexion(1912)

Introduction

HenriB o u r a s s a , p o l i t i c i a n a n d j o u r n a l i s t , i n t h e fi r s t t w o d e c a d e s o f t h e

twentiethcenturywasthemostinfluentialFrench-Canadianintellectual.U l t r a m o n t a n e a n d a g r e a t o p p o n e n t o f B r i t i s h i m p e r i a l i s m h e w a s a n a v i d defenderofadistinctFrench-Canadianculture.Bourassabelieved,however, thatt h e o n l y h o m e f o r F r e n c h C a n a d i a n s m u s t r e m a i n i n a u n i t e d C a n a d a . Interestingly,he a l s o r e ma in ed a gr e a t ad mi r e r o f t h e Br it is h p ar l i a m e n t a r y systemandtheBritis hpoliticalliberalism.Asagiftedoratorwithgreatcouragetoexpresshisviews,Bourassainspir edthedevelopmentofastrongnationalistmovementi n F r e n c h C a n a d a , b u t h i s c o n s t a n t e m p h a s i s o n t h e u n i t y ofC a n a d a a n d h e r d u a l , i o n s w i t h F r e n c h Canadians.Atthesametime,Bourassasawtheprogressi veAmericanizationasthegreatest threattoCanada.AlthoughBourassa’ assaa n d the Golden Calf,Ottawa:LesEditionsdel’Universite d’Ottawa,1972.

WERSJAPOLSKA

106 II.French-CanadianRelations(MarcinGabryś)

o g o d z i ć i c h gromkiezapewnieniao lojalnościzezdumiewającąślepotąw obli

czureal-nychniebezpieczeństwzagrażającychjednościKonfederacji,ajeszczemniejz ichu poremprzyzwalającymnawzrostniebezpieczeństwa,anawetnajegop r z y s p i e s z e n i e .

Ztrudemprzychodzimuzrozumieniefaktu,iżnajskuteczniejszymsposo-b e m , a Ztrudemprzychodzimuzrozumieniefaktu,iżnajskuteczniejszymsposo-b y p r z y c z y n i ć s i ę d o w z r o s t u w i e l k o ś c i i Ztrudemprzychodzimuzrozumieniefaktu,iżnajskuteczniejszymsposo-b e z p i e c z e ń s t wa I m p e r i u m jesttoczeniewojennawszystkichmorzachświata,nimpodejmienajbardz iejelementarneśrodkiwceluzapewnieniaobronyterytoriumKanady:zwłasz-cza,gdynakartachhistorii,anawetwwyznaniachimperialistów,znajdujeświade ctwobezsilnościbrytyjskiejflotyw ochronieKanadyprzedStanamiZjednoczony mi,jedynymnarodemrzeczywiściezdolnympodbićjejteryto-r i u m .

Wydajesięmuabsurdalnym,żeKanadamożeipowinna„ratować”WielkąBryta nięi Francję,strzecneutralnościBelgii,zniszczyćniemieckąflotęnaM o r z u P ó ł n o c n y m , p o d p o r z ą d k o w a ć s o b i e A u s t r i ę i W ł o c h y n a w o d a c h MorzaŚródziemnego,podczasgdypozostajetakwieledozrobieniausiebie;gd yciąglepotrzebawielulatintensywnychwysiłkówi bajecznychsumnadokończen ietychzasadniczychdziełnaterytoriumKanady,któreodwiekówposiadaWielkaB rytania.

Niezamierzanarzucaćswojegopunktu widzenia,aleuważa,że maprawodo w yraż a ni a i p o d t rz ym ywa n ia s w o j e j o p i n i iw ka ż d ej kwe s t i i d o t yc z ą c ej Kanadybezposądzeniaopostawęnieobywatelską,on–

najstarszyinajbar- dziejdoświadczonyzewszystkichKanadyjczyków.Sądzi,iżmożeprawowi-ciepozostaćwiernympolityceuważanejodwiekówprzezbrytyjskichmężóws t a n u zanajskuteczniejsząwzachowaniujednościpolitycznejimperiumizapewnia jącejjejfinansowebezpieczeństwo,niebędącjednocześnieciągleoskarżanymotch órzostwo,buntczyniewdzięcznośćprzeztych,którzymniejzrobiliniżonsam,aby zachowaćKanadęjakoposiadłośćbrytyjską.

Aleuderzającykontrastmiędzydeklaracjamiimperialistów,aichstosun-k i e m doAleuderzającykontrastmiędzydeklaracjamiimperialistów,aichstosun-kwestiimającychżywotneznaczeniedlaKanady,zadziwiagoponad wsz yst ko irod zi po waż ne wą t p li w o śc i co ,d o szczero ści wi ęks z o śc i Kanadyjczykówmanifestującychzaciekłąlojalnośćicałkowityimperializm.

„Chrońmyflagęikonstytucję”krzycząszowiniści

„Zchęcią”,odpowiadafrancuskiKanadyjczyk,„alezanimbędębroniłfla-gii konstytucjiprzedwrogamiz zewnątrz,którzyjeszczeniezaatakowali,czyżniep ilniejszajestobronaichprzedwrogamizwewnątrz,drącymiflagęinaruszającymik

onstytucję?”Czczenieflagiikonstytucjijestzupełniepra-widłowe,alejeszczelepiejjestprzestrzegaćzasad,tradycjiiprawa,którychflagajest tylkosymbolemakonstytucjaformułą.

FrancuskiKanadyjczykzawszeczciłflagęiszanowałkonstytucję.Czymogąpow

iedziećtosamo,ci,którzyuczynilizflagi–symboluzjednoczenia–przed-

miotniezgodynarodowej,sygnałdoszturmusiłynaprawo,sztandarbrutal-nejd o m i n a c j i w i ę k s z o ś c i ?

C z y o n i m o g ą p o ś w i a d c z y ć t o s a m o o s o b i e , c i którzynigdynieprzest ajązniekształcaći ograniczaćliteryprawa,abysku-teczniejnaruszaćjejducha?

„Brońmysięprzedamerykańskimpodbojem,konsekwencjąniemieckiejs u p r e m a c j i ”

Dlaczegonieszukacienajpierwochronyprzedpowszechnązaraząame-rykańskichpoglądów,zwyczajówi mentalności,któreujawniająsięw wa-szymżyciurodzinnym,intelektualnymispołecznym?

Wtymtkwimoralnaaneksja,preludiumpolitycznegowchłonięciaijestbardziejpr zerażającaniżkatastrofyprzepowiadaneprzezlamentującychderwiszówimperi alizmu.

Zastanówciesięwięc!

JużjesteścieAmerykanamipoprzezwaszjęzyk,wasznosowyakcent,wasząpoto

cznągwarę,waszubiór,codziennenawyki,przezjankeskąliteraturęza- lewającąwaszedomostwaikluby;przezwasząsensacyjnąprasęiwaszecheł-pliweiuroczysteformułki;przezwaszgłośnyinietolerancyjnypatriotyzm;przez waszeuwielbieniedlazłota,blichtruitytułów.

JesteściejużAmerykanami,dokładniepoprzezto,conajbardziejnasdzie-li:poprzezwasz systemszkółzwanych„narodowymi”–dokładnąkopięmo- deluamerykańskiego,wktórychpoddajeciewaszedzieciwalcowiuniformi-zacjiikształciciejelubraczejodkształcacienadoskonałepodobieństwomałychJank

esów,podczasgdymywiernijesteśmystarejbrytyjskiejzasadzieposza-nowaniawolnościsumieniaojcówrodzin.

Wewszystkichtychsferach,francuscyKanadyjczycyoparlisięamerykań-skiejchorobie,dziękijęzykowi,francuskiejmowie,najlepszemuz narodo-wychkonserwantówwKanadzie,aktóregoniektórzyzwastakgłupiostarająsiępo zbawićKanadę.

Niestety,wsferzepublicznej,wktórejżyjemyoboksiebie,agdziemacieprzewa gęliczebnąijęzykową,amerykanizujecienastak,jaksamychsiebie.[ . . . ]

PrzyjrzyjmysięterazcałościżycianarodowegowKanadzie.

Mówicie:

„Chrońmybrytyjskieinstytucje”.Zgoda,aletylesamojestwartd u c h , t y l e s a m o l i t e r a , t y l e s a m o d u s z a , t y l e s a m o c i a ł o . D u c h o ż y w i a j ą c y instytucj ekrajuiokreślającyichcharakterkształtujesię,bierzeswójpocząteki kierunekwzw yczajachpublicznychorazmoralnościmężówstanu,polity-kówipublicystów.

Wswojejzewnętrznejkonstrukcji,kanadyjskieinstytucjesątylkowpoło-w i e brytyjskie.Nasz s yst em federalny naślad uj e amerykańską ko ns t ytucj ę.

Naszeżycienarodowe,zwłaszczaprzezducha,przekształciłosięnajgłębieji stajesi

ęcorazbardziejzwykłąreplikącywilizacjiamerykańskiej–ztąróż-n i c ą , ż e w S t a ęcorazbardziejzwykłąreplikącywilizacjiamerykańskiej–ztąróż-n a c h Z j e d ęcorazbardziejzwykłąreplikącywilizacjiamerykańskiej–ztąróż-n o c z o ęcorazbardziejzwykłąreplikącywilizacjiamerykańskiej–ztąróż-n y c h p r z e m i a ęcorazbardziejzwykłąreplikącywilizacjiamerykańskiej–ztąróż-n a z w y c z a j ó w i a d m i n i s t r a c j i publicznejdokonałaznacznychpostępów,podczasgdy wKanadzieichde-gradacjapostępuje. olnoubiegaćsięostanowiskaprzedstawicielskie.Nikt,chybażeo b d a r z o n y duż ymbogactwem,niebędziewstaniezaspokoićchciwościtłumubezakceptacjihani h k o l e i j e s t tylko„dodatkiem”koleiamerykańskich.

Całkowitezatrzymanieprocesugospodarczejpenetracjimożeokazaćsięniemo a m i o n a m i . Niektórzyzdzisiejszychnajbardziejgorliwychpatriotówubilicałk iemładneinteresyznajeźdźcami.Niezliczenisącizagorzalilojaliści,którzyniemar ząo n i c z y m i n n y m j a k o w o j n i e i r z e z i w i m i e n i u W i e l k i e j B r y t a n i i , a l e s ą zawszegotowisprzedaćdziedzictwonarodowepodwarunkiem,ż edostanąodtegoprowizję.

Gdywijąsięz bólunasamąmyślo niebezpieczeństwie,jakieniesiedlajednościna rodowejsprzedaniekilkubelsianaAmerykanomlubgdybłagają

c z y n i ą c ą znichpoprzezludność,język,zwyczaje,tradycje,dążenia,żądania,p oglądypolityczneispołecznekrajobcydlastarszychprowincji.Oznaczatoznaczą-cywpływróżnorodnychsiłludzkichnajeszczewiększepogłębieniepodziałumięd zyWschodemaZachodem,jużitakgłębokozaznaczonegoróżnicamiklimatu,gleb iprodukcji.Jakodebranonaszewysiłki,gdychcieliśmypomócw d z i e l e u n i fi k a c j i h a m u j ą c t e n r u c h , z a s i e d l a j ą c t e t e r y t o r i a o s a d n i k a m i zestarychziemprowincjiQuebec,odtwarzającnatyle,nailetylkobyłotom o ż l i w e t r a d y c y j n e i p o d s t a w o w e w a r u n k i k o n f e d e r a c j i , p r z e c i w s t a w i a j ą c językowi,zwyczajomitradycjomAmerykanów–bastionzjęzyka,zwycza-jówitradycjifrancuskich?

Wykorzystanoprzeciwkonamwszelkiegorodzajuprzeszkodyiknowania.Spr zyjanoosadnictwuGalicjani duchoborców,Skandynawów,mormonóworazAme rykanów,aniefrancuskichKanadyjczykówlubfrancuskojęzycznychE u r o p e jc z y k ó w , k t ó r y c h m o g l i b y ś m y ł a t w o z a s y m i l o w a ć . A b y z a c h o w a ć Kanadęodniebezpieczeństwa

„sfrancuszczenia”,jakotwarciepozwoliłsobiestwierdzićwiceministerdosprawin

terioru,domagalisięodAnglii,nienara-żającsięnanajmniejsząnawetkrytykę,wyrzutkówzwięzieńiprzytułkówo r a z w y c i ą g a l i p o m o c n ą d ł o ń d o l u d z k i c h r e s z t e k z e b r a n y c h p r z e z A r m i ę Zbawieniai ChurchArmy.K o m p a n i e z a r z ą d z a j ą c e p a r o w c a m i i k o l e j a m i , dotowaneprzezskarbfederalny,któryotrzymujepodatkitaksamoodf

„ J e s t wasmniejniżnas;inawetmniejniżmormonów.Pozatymtojestangielski

kraj.Jeśliniejesteściezadowoleni,pozostańciew waszym‘rezerwacie’lubwybierz ciedrogęemigracji”.

WOntariowzrostich[liczebności]zapowiedzianojakoniebezpieczeństwonaro dowe.

„NiechcemyFrancjizczasówLudwikaIV”,pisałnietakdawnomisjonarznastrona ch„Globe”z

Toronto.Możnaprzypuszczać,żeSycylij-czycyzichnożami,polscyŻydziiSyryjczycysąbliżsisercutegoapostoła.

Pot y m w s z y s t k i m , c z y k t o ś m o ż e s i ę j e s z c z e d z i w i ć c z e m u f r a n c u s c y Kanadyjczycyn i e d r ż ą , g d y m o wa o „ k a n a d y j s k i e j j e d n o ś c i ” ,„ i n s t y t u c j a c h brytyjskich”czy„kulcieflagi”?

W ichwłasnyminteresie,Star,Patriei całyoddziałwciągniętywimperialistycznąkr

ucjatę,muszązrobićjedno:zorga-n i z o w a ć k a m p a ucjatę,muszązrobićjedno:zorga-n i ę , a b y p r z y w r ó c i ć k o ucjatę,muszązrobićjedno:zorga-n f e d e r a c j i j e j d a w ucjatę,muszązrobićjedno:zorga-n ą p o s t a ć , z w r ó c i ć prawafrancuskim

Kanadyjczykom,zktórychichograbionowpołowiekana- dyjskichprowincji,wykorzenićtęidiotycznąnienawiść,któragrozizreduko-waniemichdotejsamejsytuacjiprawnej,w jakiejznajdująsięCzerwono-skórzyiwreszciewalczyćwytrwalezwirusemamerykanizmu

zatruwającymcałąKanadę,awszczególnościjejanglojęzycznączęść.

Tylkopodtymwarunkiemuwierzysięwichszczerośćiuzyskająonitrwa-łeefekty.Wprzeciwnymrazieludzieobdarzenizdrowymrozsądkiemdojdąd o w n i o s k u , ż e n i e k t ó r z y z w o l e n n i c y i m p e r i a l i z m u p a d l i o fi a r ą s n o b i z m u utytułowanychparweniuszylubzwabienizostaliurokiemprzyszłychtytu-łów,a reszta,posłusznabardziejniegodnympobudkom,uznajedominacjęsekretn

ychfunduszyzasilającychichkasylubposiadająca,jakniektórzyczłon-kowieradyAdmiralicji,zyskiwfabrykachmateriałówzbrojeniowych.[...]

Źródło:„LeDevoir”,19i20lipca1912.

WERSJAFRANCUSKA Quelquesoitl’avenirprochainoulointain,leCanadien-françaisestessentiellementcanadien.Ilrestemêmeprofondémentbritannique–

aumotusparhabitude,parinstinctouparraison,sinonparunsentimentplusardent, quedurestesonassociéanglo-canadiennes’estguèrepréoccupéd’entretenir.

Acedoubletitre,ilestprêtàdenouveauxsacrificespourmaintenirl’unitéet l’indé pendanceduCanadaetlelienquil’unitàl’Angleterre,etparconséquentp o u r d é t o u r n e r t o u t d a n g e r d ’ a b s o r p t i o n d u C a n a d a p a r l e s Etats-Unis.Maisàcela,ilmetdeuxconditions,qu’ilcroitessentiellesàl’objetdésiré. L a p r e m i è r e , c ’e s t q u e l e s i n t é r ê t s d u C a n a d a p r i m e n tt o u t m ê m e l’a

vantagedel’Angleterre;lasecondec’estquelepeupleanglo-canadienfasseaussisapartdesacrificesà lacausecommune,qu’ilcessedeleconsidér ercommelepariadelaconfédération,etqu’ilaccepteenfindeletraitercommeuncoll aborateur,unassociéetunfrère.

«Sauvonsledrapeauetlaconstitution!»s’écrientlesjingos.Volontiers,r é p o n d -i l , m a -i s a v a n t d e d é f e n d r e l ’ u n e t l ’ a u t r e c o n t r e d e s e n n e m -i

unobjetd’inimitiésnationales,lesignaldel’assautdelaforcecontreledroit,l’étendar

ddeladominationbrutaledelamajorité?Peuvent-ilsserendrelemêmetémoignage,ceuxquinecessentdetortureretderétrécirlalettre deloisafind’enmieuxviolerl’esprit?

«Préservons-nousdelaconquêteaméricaine,conséquencedelaprépondéranceallemande!

»