L IONEL G ROULX , D IRECTIVES (1936)

Wstęp

LionelG r o u l x b y ł k s i ę d z e m k a t o l i c k i m i p r o f e s o r e m h i s t o r i i n a U n i w e r - syteciewMontrealu,apoHenriBourassie,najważniejszymrzeczni-k i e m n a c j o n a l i z m u w Q u e b e c u . P o p r z e z s w o j e a r t y syteciewMontrealu,apoHenriBourassie,najważniejszymrzeczni-k u ł y , syteciewMontrealu,apoHenriBourassie,najważniejszymrzeczni-k s i ą ż k i i k a z a n i a orazdziałalnośćworganizacjach nacjonalistycznych(

najważniejsząbyłaActionFrancaise,późniejprzemianowananaActionNational e)miałogromnyw p ł y w namłodzieżwprowincji.Groulxdoprowadziłdozmia nywsposobiepatrzeniafrancuskichKanadyjczykównaswojąprzeszłośćistałsięi nspiracjądlaw s p ó ł c z e s n e g o n a c j o n a l i z m u w Q u e b e c u . W s w o i c h w ystąpieniachw s k a z y w a ł , żehistoriamusizostaćwłączonadodyskursunacj onalistycznego,gdyżdoprowadzitodoprzywrócenia dumy narodowej. Je goideologiar ó ż n i ł a siętakżeznacznieodwcześniejszychformnacjonaliz muquebeckiegozwróceniemu w a g i n a o g r o m n ą r o l ę g o s p o d a r k i , a s z c z e g ó l n i e g r o ź b y j a k ą dlazachowaniatr adycyjnejk ultur y s ta no wi ła in dustr ializacja, a przedew s z y s t k i m pozycjafrancuskojęzycznychKanadyj czykówwnowejgospodarce.Poniższytesktjestzapisemwykładu,któryGroulxwygłosiłdlastowar zyszeniapatriotycznejm ł o d z i e ż y w 1 9 3 6 r o k u , b ę d ą c u s z c z y t u pop ularności.P r z e k o n u j e wnimokonieczności„edukacjinarodowej”ipo trzebiestaniasię

„panamiwewłasnymdomu”.

Sugerowanal i t e r a t u r a : S u s a n M a n n T r o fi m e n k o ff , T h e D r e a m o f N a t i o n : AS o c i a l a n d I n t e l l e c t u a l H i s t o r y o f Q u e b e c , T o r o n t o : G a g e , 1 9 8 2 ; L e s n a t i o n a l i s m e s a u Q u é b e c d u x i x^ea u

x x i^es i è c l e , J o c e l y n S a i n t - P i e r r e , M i c h e l S a r r a - B o u r n e t ,

red.,Sainte-Foy,Québec:LesPressesdel’UniversitéLaval,2001.

117 ations(themostimportantwastheActionFrancaise,l a t e r r e n a m e d t h e A c t i o n N a t i o n a l e ) h a d a t r e m e n d o u s i n fl u e n c e ontheyouthoftheprovince, icproblem.Hewarnedagainstathreatofindustrializationt o t h e t h e m a i n t e n a n c e o f t h e t r a d i t i o n a l c u l t u r a l s y s t e m , ando f t h e s u b o r d i n a t e r o l e w h i c h t h e F r e n c h C a n a d i a n p l a y e d i n t h e n e w economy.Presented belowisthetextofanaddressthatGroulxpresentedtoana s s o c i a t i o n o f p a t r i o t i c y o u t h i n 1 9 3 6 , w h e n h e w a s a t t h e h e i g h t o f h i s influence.H e a r i e j K a n a d z i e istniejekryzyslub,dokładniejmówiąc,problemzkulturą,który

możnawy-razićwnastępującysposób:czymożemyiczypowinniśmypozostaćwpełnii wyłąc znieFrancuzami?Ijeślijednocześniemożemyipowinniśmy,tojaką

postawęp o w i n n i ś m y p r z y j ą ć w o b e c k u l t u r y a n g l o s a s k i e j ? kainauka nienależądożadnego pojedynczegonarodu, taksamojak nieprzybierająjednejformyekspresji.Odrzucenieinnychformpiękna,innegobog ezaprzeczyoczywistejprawdzie:tylkozdolnidoasymilacji[mogą]a s y m i l o wa ć . k o objęciew posiadanienaszegobogactwakulturowego,objęciew posiadanieo s i ą g n i ę t e p o p rz ez e d u ka c j ę, a p rz ed ew s z y s t ki m d z i ęk i a t m o s f er z e s z k o ł y (szkołypodstawowej,zakonu,kolegiumiuniwersytetu).Dobezwzględnych

obowiązkównaszychinstytucjiedukacyjnych,należyumożliwienienaszymfranc

Musimy jednakpowrócićdopodstawowejprawdy:dostworzenia literatu-

ry,sztukiczywłasnej,oryginalnejcywilizacjisamedobraniewystarczą:naj- pierwmusimyistnieć.Kolejnytruizmdozachowaniawpamięci:tylkotwór-c y s ą w s t a n i e pierwmusimyistnieć.Kolejnytruizmdozachowaniawpamięci:tylkotwór-c o ś s t w o r z y ć . Z b y t pierwmusimyistnieć.Kolejnytruizmdozachowaniawpamięci:tylkotwór-c z ę s t o s ł y pierwmusimyistnieć.Kolejnytruizmdozachowaniawpamięci:tylkotwór-c h a ć w a s , m ł o d y pierwmusimyistnieć.Kolejnytruizmdozachowaniawpamięci:tylkotwór-c h l u d z i , j a k skarżyciesięnaprzeciętnośćnaszejinteligencji,surowośćnaszejtwórc zościi n t e l e k t u a l n e j i a r t y s t y c z n e j . N i e o c z e k u j m y o ż y w i e n i a ż y c i a u m y s ł o w e g o , anipoprzeznagrodyliterackie,anipoprzezkonkursy,mimo,iż sątorzeczyważne.Będziemymielisztukęiliteraturęwdniu,gdypoprzezpoprawę na-szejedukacjiiwychowania,poprzez energiczneizdecydowaneobjęciewpo-s i a d a n i e n a energiczneizdecydowaneobjęciewpo-s z e j k u l t u r y , i t o c a ł e j k u l t u r y , p r z e energiczneizdecydowaneobjęciewpo-s t a n i e m y b y ć t y l k o c i e n i e m narodu,cieniemFrancuzów,cieniemistotludzkichipowstaniemyjak owiel-cyfrancuscyKanadyjczycy, czylijakowielkinaród.

iodzierającegośrodowiskokulturowezeznacznejczęścijegodobroczynnegodział j i j e s t podporządkowana,zniewolonaprzezmałągrupęwyzyskiwaczy,królówfi d z i e ć [ t e n ] dzień,kiedyanglojęzycznimieszkańcybędązmuszeninauczyćsięj

ęzykafran-cuskiego,abydostaćpracęwQuebecu.Aledopókigłównymipracodawcami

będąanglofoni;takdługojakwiększośćinteresówbędzieprowadzonawję-zykuangielskim;itakdługojaknasznaródbędziewierzyć,żetasytuacjajestnormal

na,naturalnaiuzasadniona,wjakisposóbmożemyichwinićzaprzy-kładanienieproporcjonalniedużegoznaczeniadoznajomościangielskiego?[ . . . ] Tasamadysproporcjaprowadzidoskrzywieńwpolityceistaleobracasięprzeciw konam.Naturalnątendencjąkółfinansowych,szczególniew

pań-stwachdemokratycznych,jestdążeniedopodporządkowywaniasobiewładzyp o l i t y c z n e j . Uważajątozanajskuteczniejszyśrodekstałegoposzerzaniaswoi chprzywilejów,aprzedewszystkimzachowaniaswojegodyktatu. Wrezul

asowąprodukcjętychwszystkichtchórzliwychludzibezkręgo-słupamoralnego,tych salonowychdandysów, którzy–jakjużnadtymwcze-śniejubolewałem–

sąobelgądlaedukacjikatolickiej.Abywzmocnićduszenaszychsynówicórek,

pozwólcie namwykućwich głowach jako hasło,

jakoobsesyjnymotywprzewodni,tozadanie:

ymożepomóc,oileniebędzietodotyczyłojedyniedrobnychtrans-akcji,alestaniesięinspiracjądlaszerszejzmianyświadomościnarodowej.[ . . . ]

Jestjeszczeinnezadanie,któremożnapodjąćnatychmiast:położyćkresproletar o r y c z n i e n a niejsięosiedli;jeślicimieszkańcyposiadająznaczącebogactwaku lturowe,niezbędnedonabywaniadóbrludzkich,tostwierdzam,żedlatejludnościp aństw on a r o d o we j e s t p r a w o w i t y m p o s t u l a t e m . R ó w n i e u z a s a d n i o n e j e s t twierdzenie,żepolitykatejprowincjipowinnabyćprzedewszystkimfranc u-sko-kanadyjska.[...]

Codoreszty,hipotezanie jest już hipotezą.Państwo francuskiewprowin-cjiQuebecistniejeod1867rokunamocystanowionegoprawakonstytucyj-nego.To D o l n e j iGórnejKanadyorazdemokratyzacjiustrojuZjednoczonej ProwincjiKana

dy.W1847rokuutworzyłrazem zRobertemBaldwinem pierwszygabinetoparty nazasadach demokracjiparlamentarnej.

l e n i a k s i ą g ohistoriiswojegokraju,takwieluztychpoczciwychludzirozumiez niejtakbardzoniewieleinigdyniedostrzegłojejgłównychwątków.[...]

Przyjrzyjmys i ę o b i e k c j o m t y c h p a n ó w t r o c h ę b l i ż e j . C z y t a k i e p a ń s t w o jestmożliwe– pytają– w prowincjiz mieszanąludnością?Dlaczegonie?

W jakisposóbobecnośćmniejszościwwiększościkrajównaświeciepowstrzy-

mujejeodnadawaniaichpolitycecharakterunarodowego?Wskażmydo-wolnypunktnakuliziemskieji umieśćmyw nimpaństwozamieszkiwaneprzezlu dnośćzłożonąwosiemdziesięciuprocentachzŻydów,PolakówlubI r l a n d c z y k ó w . Na s t ę p n i e z a p y t a j m y d z i e s i ę c i o l e t n i e g o uc z n i a , c z y p o l i t y k a t

egokrajujestżydowska,polskaczyirlandzka?Niebędzietrzebadługocze-kaćnajegoodpowiedź,botylkowkrajachtakichjakQuebec,zamieszkanychprzezr

asębędącąwmniejszości,takieprosterealiasąpoddawanewwątpli-wość.Wjakisposób politykaocharakterzenarodowymjest nieuchronniepo-litykąniesprawiedliwości,niezdolnądotworzeniamiejscadlaprawmniej-szości?

Wręczprzeciwnie,moimzdaniem,ustanowieniepaństwafrancuskiegow Q u e b e c u o b e c n i e z a p o c z ą t k o w a ł o b y , w r a z z f r a n c u s k o

niebezpiecznymwnajwyższymstopniu,boburzynaszporządekspołecznyiprow adzidowynarodowienia.[...]

Czyp a ń s t w o f r a n c u s k i e j e s t m o ż l i w e w r a m a c h K o n f e d e r a c j i ? [ . . . ] C z y Konfederacjamaszansęprzetrwania?

Powiedziećwamcomniemartwiwkwestiijejprzyszłości?

Toniejestprzedewszystkim,takszerokodyskuto-wanaj e j a b s u r d a l n o ś ć c z y g e o g r a fi c z n e r ó ż n i c e , p o d z i a ł y , k t ó r e p o z wa l a j ą przewidzieć,przynajmniejjeślimowaowschodzieizachodzie,czteryg rupyprzyszłychpaństw.[...][Z]agrożenierealne,aktualneinajbardziejniepoko-j ą c e d l a K o n f e d e r a c rupyprzyszłychpaństw.[...][Z]agrożenierealne,aktualneinajbardziejniepoko-j i n a d c h o d z i s k ą d i n ą d : c h o d z i m i o s ł a b o ś ć w o l i ż y c i a razem,prezentowanejprzezprowincjeiichmieszkańców.Wiadomy mjest,iżdwaelementytworząnaród.Pierwszymożnanazwać,używającokreśleń w o l n o ś c i . N a s i sąsiedzi,napoczątkuichuniipolityczneji narodowej,wied zielijaksilnymstymulatoremjestwalkazobcymuciskiem,wspólnaobawaprzedwi elkimizagrożeniami,wspólnecierpienia,wspólnenadzieje,namiętnościiwspólne porywybudzące, bardziejniżcokolwiekinnego,świadomośćnarodową.

Nicp o d o b n e g o n i e m i a ł o m i e j s c a w K a n a d z i e . G ó r n a i D o l n a K a n a d a zwróciłysiękunowejfederacjiw1864roku,ponieważobiestronyniem

zwewnątrz,nigdyzzewnątrz.Tojużwystarczy,byniewierzyćwtrwałośćkonfeder n t ó w . S t ą d i c h argument:ponieważprowincjaQuebecbyłaprawnieniezdol nadobyciastronąumowy,tojesttakściślezwiązanaprawemimperialnymz1867ro ku,iżniemożewlegalnysposóbzerwaćunii.Spekulacjete,choćciekawe,nielicząsię prawiezupełniew obecnejdebacie.

[...]Młodziludziew Quebecumówiąk a ż d e m u , ktochcesłuchać:

„AlbobędziemyżyliswobodnieidostatniowramachKonfederacji,jakopanowie w o r z o n y c h obecnieprzezbolesnąrzeczywistość:

1. Czy możemywramach Konfederacji, jakonaród francuski, osiągnąć w e t d z i s i a j n i e pozwalająnaistnieniewQuebecupaństwafrancuskiego, państwa,które,gdybynależyciestworzonewswoimczasie,mogłybyzapewnić namdobroludzkieidobrakultury?

Albo,czyto,żetakiepaństwonieistniejejestwinąinstytucjiczyludzi?

Każdyz nasmożesamodzielniepomyślećo trzech

lubczterechgrupachetnicznych(naprzykładAnglikachlubŻydach),któreumi eszczonewtejsamejsytuacjiwjakiejmyjesteśmy,uczyniłobyztegom i e j s c a s w ó j d o m , b e z w z g l ę d u n a p r z e s z k o d y k o n s t y t u c y j n e ; i k t ó r e wżadnymwypadkuniepozwoliłby,abyKonfederacjaobróciłasięprzec iwkonim.Mówisięoprzeszkodachlubnaruszeniachnaszychprawprzezrządfe hKanadyjczyków,r a s y moralnieosłabionejprzezponadpółwiekuzoboj

ętnieniainie-właściwegoukierunkowania,Konfederacjamożemiećjedyniefatalneskutkidla naszegonarodu.Aleczytosamostałobysięz nowąrasą–

mamnamyślirasęożywionąintensywnąedukacjąnarodową,rasę,któraodzysk ałabyt r w a ł e przywiązaniedo swojego dziedzictwakulturowego iw iększepoczuciesensuswojegolosu?

nasząizolacjęodwydarzeńmiędzynarodowejscenypolitycznej,c z y n a w e t a m e r y k a ń s k i e j l u b k a n a d y j s k i e j . P r z y p i s y wa n i e s e p a r a t y s t o m z

amiaruwzniesieniaWielkiegoMuruwokółfrancuskiejKanady,spychanienasd orolimałej,sekretnejkoloniitermitów–takiehipotezysąpoprostu

śmieszne.Żadennaródniejestwstanieżyćwizolacji.Opuszczając Konfe deracjęniemoglibyśmystaćsięobcymidlaniej.Naszenajważniejszei n t e r e s y w y m u s i ł y b y n a n a s o s i ą g n i ę c i e p o r o z u m i e n i a , j e ś l i n a w e t t yl k o wsprawachgospodarczych,abydalejżyćwśródinnychnarodówtejpla-n e t y .

Wnioski

Naszymo c z ywi s t ym o b o w i ą z ki em ,k t ó r yn i e n i es i e r yz y ka a n i p o m ył k i , anizmarnowanegowysiłku,jestpracawcelustworzeniefrancuskiegopań -stwawQuebecu–wramachKonfederacji,jeślitomożliwelubpozanią,jeślinie.[...]

[M]łodziludzie,pamiętajciejednakże:francuskiepaństwoniestworzysięsamo,

bezpomocy.Pomysłymogąsięprzemieszczać,aletylkopodwarun- kiem,żeznajdąprzewoźników.Najgorszymiwrogamipaństwafrancuskie-go,najbardziejnieprzychylninaszejidei– możeciejużtostwierdzić–

niebędąci,októrychbyściepomyśleli;będąnimiwasifrancusko-kanadyjscyro-dacy.Długaniewolapolitycznainarodowa,złamałanas,przyzwyczaiładopoddań stwa,uczyniłaznasniezdecydowanyitchórzliwynaród.Zanim

nasznaródznajdziezwykłąodwagę,abyzaakceptowaćswojąprzyszłość,potrzeb-najestmureedukacja,zarównopolitycznajakinarodowa.[...]

Niedajciesięzwieśćwyrachowanymkrzykomoskarżającychwasorasizmluba

gresywnynacjonalizm.[Stworzenie]francuskiejKanadyniebędzieskie-rowaneprzeciwkokomukolwiek.Byłbytoprosty–

nigdynieprzestanętegopowtarzać–

aktnarodu,któryodnalazłkierunekswojejhistorii.

[...]Byłobyc z y m ś niezwykłym, gdyby wtejprowincji wszystkiegrupy e tnicznemiałyprawotroszczyćsięoswojeinteresy,amyniemielibyśmyprawadb

aćona-sze;jeśliwszyscyinnimająprawokształtowaćswójlos,atylkonajstarszyminajbar

dziejautentycznymsynomtegokrajuuniemożliwionosamorealiza-cję.Młodziludzie,abyzrealizowaćswojeprzeznaczenie,niemapotrzebyoddawać

siędziełunienawiści,niepohamowanemunacjonalizmowi.Niena-w i ś ć jestantychrześcijańska,ajejefektysąnegatysiędziełunienawiści,niepohamowanemunacjonalizmowi.Niena-wne.

[...]Proszęwas,ozwycięstwozapomocąorężamłodychfrancuskichkatolików:uc zciwością,inteligencją,pracą,wytrwałością,szlachetnąodwagą.Powiemtak:niep

rzy-spieszajcieniczego.Bądźciecierpliwi.Wykuwajcienarzędziadlaprzyszłegopańst wapowoliidokładnie.[...]

Źródło:LionelAdolpheGroulx,Directives,Montréal:LeséditionsduZodiaque,1 9 3 7 , s . 9 9 – 1 3 9 .

WERSJAFRANCUSKA g a r d d e l a

langueetdelacultureanglo-saxonnes,serésume,pournous,etsouspeinedecesserd’être,àn’enprendrequeselo nnotrepouvoird’assimilation:autant,maissansplus,qu’ilyapournotreesprit,poss

ibilitéd’enrichissement.Acoupsûr,nousfaut-ilrenoncerrésolumentàl’attitudedel’intelligenceserve,inclinéeà subirplutôtqu’àr éagir.[...]

Voicisurgirunseconddevoir.Pourtenir,àl’égarddel’autreculture,unea tt i t u d e d e s a i n e i n d é p e n d a n c e e t p o u r f a i r e q u e t o u t e a s s i m i l a t i o n n o u s devienneunenrichissement,unepremièreconditions’imposeà nous:êtrefr ançais,l’êtrevigoureusement,pleinement.Onadmettracetruisme:n’assimilequel’a ssimilateur.

Assimilateurs,commentledeviendrons-nous? l’enseignement,parl’éducation,etsurtoutparl’atmosphèred e l ’ é c o l e ,

( é c o l e p r i m a i r e , c o u v e n t , c o l l è g e , u n i v e r s i t é . ) M e tt r e n o s â

uneprisedepossessionvigoureuse,résolue,denotreculture,detoutenotreculture, quiesthumain,danslecharneletletemporel,ils’ensuitq u ’ à c e b i e n d ’ o r d r e s p i r i t u e l , b i e n d e h a u t e q u a l i t é , s e d o i t s u b o r d o n n e r leb i e n m a t é euneoeuvredecivilisation,cepeuple,tousenconviennent,abesoind ’ un e c e r t a i n e s o m m e d e b i e n s m a t é r i e l s , d ’ u n c e r t a i n o r d r e s o c i a l , d ’ u n e cert

-ê t r e , d a n s l a populationtotale,unminime6pourcent.Delà,parminous,unprolé tariatexcessif,toujourscroissant,uneportionmêmedeceprolétariatsiprochedel’es uctiondelafoiaugénienational.Malfatal,malenvahissant,quenulc o r d o n sanita irenesauraitartificiellementenrayer.Unepopulationde miséreux,misee nfaced’unepoignéedegrandsriches,envieratoujourscetteminorité;et,mêmesielle lajalouse,elleluiprêteradesqualités,unprestigemerveilleux.Riendoncdemoinsét onnantquelepenchantmorbidedesnôtres

àl’anglicisation,penchantquel’ondiscernedansl’hommedupeuple,maisquel’onr

-i l l -i e u d e l u -i r e p r o c h e r d’accorderàlaconna-issancedel’angla-isune-importan ceexcessive?[...]

Dumêmedésordretoujours proviennentladéviationdelapolitique etsonor i ent at i on progressivecontrenous.Entoutétatdémocratiquepartic

Notremalestdeceuxoùl’interventiondelapolitiqueestdenécessitédem o y e n . [ . . . ] V o u l e z - v o u s u n e a c t i o n à l a p o r t é e d u c o m m u n ?

lescouvents,lescollèges,oncesseenfindefabriquerensérietantd’invertébrés,t a n t d e b i b e l o t s d e s a l o n , q u i s o n t , j e l ’a i d é j à d é p l o r é , u n e i n s u l t e à u n e éducationcatholique;que,pourredresserl’âmedenosfilsetdenosfilles,onl e u r fi c h e d a n s l a t ê t e , c o m m e u n c l o u r i v é , c e m o t d ’ o r d r e , c e l e i t m o t i v obsédant:Etremaîtrescheznous;quetouslesmursdesclassesleurcrientlag randeurdecebut;qu’onlesyachemineparuneéducationvolontaire,virile;et,dansd u i s e , e n n o t r e province,aurythmedela natalité. Déséquilibrequi

s’expliqueparcela que

lat e r r e n ’ e s t p a s s u ffi s a m m e n t a c c e s s i b l e . D o n c t r a v a i l l e r à l a c o n q u ê t e d u domainecolonisableetàunnouvelaménagementdesvieillester res.[...] nimitéintellectuelle,jenemelecachepoint,confèreun ea u d a c i e u s e g r a v i t é . P r e m i è r e m e n t : s ’ i l s e t r o u v e , e n u n p a y s d é l i m i t é géographiquemen ilégitimeq u i veutquelapolitiquedecette provincesoitd’abordunepolitiq ue

effortpersistant,victorieux,denotrepetitpeupleversuneautonomienationaletouj ourspluscomplète,versl’achèvementdesapersonnalitépolitique.Telleestlacourb eascendantedenotrehistoire.[...]

Aureste,lepostulatn’estplusunpostulat.L’Etatfrançais,danslaprovinced e Q u é b e c , e s t d e v e n u , d e p u i s 1 8 6 7 , d e d r o i t p o s i t i f , c o n s t i t u t i o n n e l . F a i t indéniablesurlequelil nefautpasse lasserd’éclairernos fumeusesetdébilesc e r v e l l e s decoloniaux.C’estnous,Canadiensfrançais, quisommeslesprincipauxre s p o n s a b l e s d el a f o r m e f é d é ra t i ve d e l ’ E t a t c a n a d i e n . L a Confédérationaétéfaiteprincipalementparnousetpournous.E tcesinstitutionsfédératives,nouslesavonsexigées,nonpas,queje sache,au o n n o u s r e m e tt a i t cheznous,maîtresdenotreprovinceetdesapolitique,enétatd egouvernern o u s - m ê m e s n o s d e s t i n é e s ? l e r é p è t e : conformeaudroit,ànotrehistoire.Qu’elleépouvantetantdebravesbo urgeois,riend’étonnantlorsquel’onsongeque,pouravoirétudiél’histoiredeleurpa

Enquoilaprésencedeminorités,enlaplupartdespaysdum o n d e , e m p ê c h e t -e l l -e c -e s p a y s d -e d o n n -e r à l -e u r p o l i t i q u -e u n c a r a c t è r -e nation

lleursunepolitiquedecaractèrenationalest-ellenécessairementunepolitiqued’injustice,impuissanteà f a i r e s a p l a c e a u d ro i t m i n o r i t a i r e ?

J ’e s t i m e , b i e n a uc o n t r a i r e , q u e l’avènementd’unEtatfrançais,àl’heureactu elle,dansleQuébec,inaugurerait,

enm ê m e t e m p s q u ’ u n e p o l i t i q u e c a n a d i e n n e [ . . . ] L a Confédérationa-t-elledeschancesdedurée?

Cequim’inquiète,poursonavenir, v o u s l e d i r a i - j e ? c e n ’ e s t p o i n t p a r

-d e s s u s t o u t s o n a b s u r -d i t é o u ses-d i s c o r -d a n c e s g é o g r a p h i q u e s , a b s u r d i t é d o n t l ’ o n a t a n t p a r l é : m u l t i p l e sectionnementquilaissepressen tir,del’estàl’ouestaumoins,quatregroupesd’Etatsfuturs.

[...]LaprécaritéréelleetactuelledelaConfédération,etlap l u s i n q u i é t a n t e , v i e n t p o u r t a n t d ’a i l l e u r s : j e v e u x d i r e d e l a f a i b l e s s e d u

Observez,enoutre,lesmotifsplutôtfaiblesqui,unjour,auCanada,ontd é t e r m i n é c e v o u l o i r -v i -v r e c o l l e c t i f . E t , p o u r m i e u x s a i s i r c e tt e f r a g i l i t é , com paronslanaissanceduCanadaàlanaissancedelafédérationaméricaine.Al ’ h e u r e o ù s ’ o r g a n i s e c e l l e -c i , n o u s a p e r -c e v o n s u n e -c o a l i t i o n d e j e u n e s -coloniesdresséeseng uerrecontreleurmétropoleetquisefédèrentpourcequ’ellesestimentunecondition absoluedelibertéetdevie.Audébutdeleurunionpolitiqueetnationale,nosvoisinst rouvaientdonclepuissantstimulantdelaluttecontrel’oppressionétrangère,lepart ageencommundegrandsp é r i l s , degrandessouffrances etdegrandsespoi rs,passions,mouvements collectifsqui,plusque touteautrecause,éveillent

h e s , p r e s q u e artificiels.Sansdoute,lacraintedesEtats-Unisest-elleintervenue,pourune

part,dansl’adhésiondesprovinces.Maiscepérilpluséloignéqu’imminent,n’arienf -e l l -e a u m o i n s bi-enfaisant-e?Etsinon,nous-est-

bienfaisante?Etsinon,nousest-ilinterditderomprenosengagementsde1867? osdépens».Lamêmejeunesseajouteencore:« Nousavonsdita d i eu a u c o l o n i a l i s m e f r a n ç a i s e t a u c o l o n i a l i s m e a n g l a i s . N o u s r e f u s o n s de

3°NotreexodedelaConfédérationporterait-iluntelcoupànosassociésp o l i t iq u e s d’aujourd’huiqueleurbienpropreser i , m ê m e àl’heureactuelle,empêchentl’existence,dansleQuébec,d’unEtatfra nçais,

Etatqui,dûmentcrééensontemps,n’eûtpumanquerdenouspourvoirdenotreb

ançais,fortement,virilementautonome,croit-onquelesempiétementsd’Ottawan ’e u s s e n t pasrencontrécheznousunb arrageinfranchissable itique,d’unevieculturelleencoreanémique,serions-nousu n E t a t v i a b l e ? I n c a p a b l e s d e v a i n c r e l e s o b s t a c l e s r é e l s o u p r é t e n d u s dup o u v o i r c e n t r a l à n o t r e r é a l i s a t i o n n a t i o n a l e , s e r i o n s -n o u s d e tailleàassumerlesrisques-nombreuxetformidablesdel’i-ndépe-nda

nce?Serions-nousendemeuredenoussuffire,deprocurerà nosnationauxl e u r b i e n h u m a i n , m i e u x q u ’ i l n e n o u s e s t l o i s i b l e d e l e f a i r e d a n s l a Conféd

v i e internationaleousimplementaméricaineoucanadienne.Prêterau x

séparatistesl’intentiond’éleverautourduCanadafrançais,unemurailledeChi ne,pournousfairemenerlavieétroiteetocculted’unecoloniedet e r m i t e s , p a r e i l l e h y p o t h è s e p r e n d l a f o r m e d ’ u n e é n o r m e p l a i s a n t e r i e . Iln’es taupouvoird’aucunpeupledes’isoler.SortisdelaConfédération,nousnepourr

ionsluiresterétrangers.Nosplushautsintérêtsnouscom-manderaientdeconclureavecelle,aumoinsdesententescommerciales,puisde continueràvivreparmilespeuplesdelaplanète.

Conclusion

Ledevoircertain,oùiln’yapasderisquedesetromper,nideperdresoneffort,c’est detravailleràlacréationd’unEtatfrançaisdansleQuébec,danslaConfédérationsip ossible,endehorsdelaConfédérationsiimpossible.[...]Jeunesgens,soyez-entoutefoispersuadés:unEtatfrançaisnesecréerapastoutseul.Lesidéesmarchent, maisàconditionqu’ellestrouventdesporteurs.Lespiresennemisdel’Etatfrançais,l esplushostilesàcetteidée,vouspouvezdéjàleconstater,ceneserontpasceuxquevo usauriezpensé;ceserontvosp r o p r e s compatriotescanadiens-français.Un lo ng asservissementpolitique puisnational,nousapliés,habit uésàlaservitude,afaitdenousunenationalitéhésitante,pusillanime.Avantd’avoirl esimplecouraged’acceptersonavenir, notrepeupleabesoind’unerééducationpolitiqueetnationale.[...]

Nevousenlaissezpasimposer,nonplus,parlesclameursintéresséesquivousprê tentlecriderace,unnationalismeagressif.UnCanadafrançaisneseraitdirigécontre personne.Ceseraittoutuniment,etjenecesseraideler e d i r e , l ’a c t e d ’ u n p e u p l e q u i a u r a i t r e t r o u v é l a l i g n e d e s o n h i s t o i r e .

[ . . . ] Ilseraitextraordinairequ’encetteprovince,touslesgroupesethniquesauraient ledroitdefaireleursaffairesetquenousn’aurionspasledroitdefairelesnôtres;queto uslesautresauraientledroitàleurdestin;etque,seuls,lesfilslesplusanciens,lesplus authentiquesdupays,seraientempêchésdeseréaliser.Au s u r p l u s , j e u n e s g e n s , n u l b e s o i n , p o u r a c c o m p l i r v o t r e d e s t i n , d e v o u s adonneràuneoeuvr edehaine,àunnationalismeintempérant.Lahaineestantichrétienneetd’efficacitén

égative.[...]Jevousdemandede vaincre

parlesarmesd’unejeunessecatholiqueetfrançaise:laprobité,l’intelligence,letravail, laténacité,l’audacegénéreuse.Jevousdiraimême:neprécipitezrien.Soyezpatients .Forgezlentement,solidementlesorganesdufuturEtat.[...]

Source:LionelAdolpheGroulx,Directives,Montréal:LeséditionsduZodiaque,19 37,p.99–139.

138 II.French-CanadianRelations(MarcinGabryś)

4.