Państwo i społeczeństwo : kanadyjska myśl społeczna, polityczna i prawna

Państwoispołeczeństwo

Kanadyjskamyślspołeczna,politycznaiprawna

StateandSociety

CanadianSocial,PoliticalandLegalThought

Podredakcją/Editedby:MarcinGabryś,MagdalenaModrzejewska

Katowice2012 Katowice2012

Pa ńs t w oi sp oł ec ze ńs

St at ea nd So ci et

*

P od re da kc ją/

E di

te d

by :

M ar

ci n

G ab

ry ś,

M ag

da le

na

Państwoispołeczeństwo

StateandSociety

Państwoispołeczeństwo

Kanadyjskamyślspołeczna,p olitycznaiprawna

StateandSociety

CanadianSocial,Politic alandLegalThought

Podredakcją/Editedby:MarcinGabryś,MagdalenaModrzejewska

Katowice2012

Reviewer/Rapporteur MartaKijewska-Trembecka

Copyright©by

MarcinGabryś,MagdalenaModrzejewska PublikacjadofinansowanaprzezUniwersytetJagielloński

WydziałStudiówMiędzynarodowychiPolitycznychUJ

Everyefforthasbeenmadetocreditcopyrightholders.Thepublisherwouldappreciateinformationleadi ngtothecorrectionofanyerrorsoromissions.

WilliamLyonMackenzieKing,SpeechattheImperialConferencetranslatedfro mtheoriginalEnglishlanguagewiththepermission

oftheMinisterofPublicWorksandGovernmentServicesCanada,2012.

LionelGroulx,DirectivestranslatedfromtheoriginalFrenchlanguagewiththepermissionofLa FondationLionel-Groulx,2012.

HaroldA.Innis,TransportationasaFactorinCanadianEconomicHistorytranslated fromtheoriginalEnglishlanguagewiththepermissionofCanadianPoliticalScienceAssociation.

ISBN978-83-61061-89-2

Katowice2012 Publisher

AgencjaArtystycznaPARAC ho r zows ka 73AStr.,40-101Katowice,Poland

Phone:+48516148044 E-mail:parawydawnictwo@w.pl

Coverdesign ZenonDyrszka

Firstimpression, Edition200 egz.Printedsheets.21,00

Xxxx 5

S

/ T

C

Wprowadzenie...

7

Introduction...

10

I.

Canada’sRelationtotheBritishCrown

1. Louis-JosephPapineau,DiscourssurleConseillégislatif(1833)... 15

2. LordDurham,ReportontheAffairsofBritishNorthAmerica (1839)... 30

3. JohnA.Macdonald,OnCanadianConfederation(1865)... 46

4. WilliamLyonMackenzieKing,SpeechattheImperial Conference(1923)... 60

5. WilliamLyonMackenzieKing,PositiononConstitutional AuthorityofPrimeMinister(1926)... 75

II.

French-CanadianRelations

1. Adolphe-BasileRouthier,FrancoisTrudel,LeProgramme catholique(1871)... 97

2. HenriBourassa,Lespectredel’annexion(1912)...104

3. LionelGroulx,Directives(1936)...116

4. Manifestedel’Actionlibéralenationale(1934)...138

III.

EconomicFoundations

1. HaroldA.Innis,TransportationasaFactorinCanadian EconomicHistory(1931)...151

2. JohnA.Macdonald,NationalPolicy(1878)...173

3. WilfridLaurier,OnReciprocity(1911)...180

6 Spistreści/TableofContents

IV.

TheNatureofa“Canadian” Social Justice

andSocialOrder

1. PhillipsThompson,TheCalltoAction(1892)... 193

2. ReginaManifesto(1933)... 197

3. J.M.Woodsworth,OrganizingDemocracyinCanada(1918)... 217

V.

HumanRightsandMinorityRights

1. DuncanCampbellScott,HistoryofCanadianIndians1867–1912 (1914)... 227

2. ChineseActs... 273

3. PlamondonCase(1910–1913)... 304

4. Edwardsvs.A.G.(FamousFive)(1928,1930)... 312

TableofContents/Tabledesmatières 7

W

Autorzyn i n i e j s z e j a n t o l o g i i c h c i e l i b y p r z y b l i ż y ć c z y t e l n i k o m d e b a t ę publicznątowarzyszącąpowstawaniui rozwojowiDominiumKanad y.Jestt o p i e r w s z y , d o s t ę p n y p o l s k i e m u O d b i o r c y w y b ó r t e k s t ó w p o ś w i ę c o n y c h kanadyjskiejmyślipolitycznej,prawnej,ekonomiczneji spo łecznej.Mamyo g r o m n ą n a d z i e j ę , ż e w z b u d z i o n z a i n t e r e s o w a n i e n i e t y l k o p o l i t o l o g ó w , historyków,p r a w n i k ó w c z ye k o n o m i s t ó w z a j m u j ą c y c h s i ę t e m a t y k ą k a n a - dyjską, aleokaże siętakżepomocny dlaliteraturoznawcówi

filologów,ukazującwszerszymkontekścieogromprzemianzarównokulturowyc h,jaki s p o ł e c z n y c h t o w a r z y s z ą c y c h p i e r w s z e m u o k r e s o w i i s t n i e n i a K a n a d y . Niniejszywybórtekstówjesttrójjęzyczny,wszystkietekstyźródł owezostałyzaprezentowanewjęzyku,wktórympowstały–

francuskimbądźangielskim –

orazwpolskojęzycznymprzekładzie,któryporazpierwszyjestdostępnypolskiem uczytelnikowi.Autorzyliczą,żeantologiaokażesięprzydatnąpo-

mocądydaktycznądlastudentów,aobecnośćtekstóworyginalnychprzyczynisięd oichszerszegowykorzystaniawbadaniachnaukowych.

Okreso d p o c z ą t k u X I X w i e k u , a ż p o r o k 1 9 3 9 z a p r e z e n t o w a n y w t y m tomie,toczasnietylkotworzeniasięzrębówniezależnościipaństwowości K a n a d y , a l e t a k ż e o k r e s k r y s t a l i z o w a n i a s i ę i d o j r z e w a n i a i d e i o r a z paradygmatówpostrzeganychobecniejakodystynktywnedlaKanady .Należąd o n i c h p r z e d e w s z y s t k i m k w e s t i e z w i ą z a n e z b u d o w a n i e m p o c z u c i a odrębnościi t o ż s a m o ś c i K a n a d y j c z y k ó w , p r z y j e d n o c z e s n y m p o c z u c i u przynależnościdoKorony.Byłyonewielokrotnieporuszane międzyinnymip r z y o k a z j i d e b a t y n a d k s z t a ł t e m u s t r o j o w y m w o k r e s i e f o r m o w a n i e s i ę Dominium.Wśródwybranychprzeznastekst ówznalazłysięfragmentydziełkanonicznych,jakchoćbyraportlordaDurhamaRe portontheAffairsofBritishNorthAmerica(1839),tekstwystąpieniaJohnaA.Macdonal daOnCanadianConfederation(1865)czykorespondencjaWilliamaLyonaMackenz ieKingai g u b e r n a t o r a

g e n e r a l n e g o l o r d a B y n g a , p o ś w i ę c o n a u p r a w n i e n i o m o r a z pozycjipremierawkanadyjskimsystemiekonstytucyjnym(1926).

8 Wprowadzenie/Introduction

Fundamentalneznaczeniemająrównieżzagadnieniazwiązaneztrudnymirela cjamipomiędzyfrancusko-

ianglojęzycznączęściąKanady.Wantologiiprzedstawiliśmystanowiskazarówn ozwolennikówautonomiiiseparatyzmufrancuskojęzycznej

Kanady(Directives(1936)

LionelaGroulx)orazpolitykówo p o w i a d a j ą c y c h sięzautrzymaniemzjednocz onejKanady(Lespectredel’annexion(1912)HenriBourassy),jakimyślquebeckich ultramontanów(LeProgrammecatholique(1871),autorstwaAdolphe-

Basile’aRouthieraiFrancoisT ru d e l a .

Kolejnymkluczowymzagadnieniemsąkwestieekonomiczne,powiązanez jed nejstronyzdebatąnadwyjątkowościąkanadyjskiejgospodarki,najpełniejodzwier ciedlonejwteoriipodstawowychsurowców(staplethesis)opracowanejprzezHaro ldaA.Innisa(TransportationasaFactorinCanadianEconomicHistory(1931))iWilliam aA.Mackintosha,zdrugiejzaśzdyskusjąpoświęconąr e l a c j o m e k o n o m i c z n y m D o m i n i u m K a n a d y z K o r o n ą B r y t y j s k ą o r a z zeS t a n a m i Z j e d n o c z o n y m i , z i l u s t r o w a n y c h w p r o g r a m a c h : J o h n a A . MacdonaldaNationalPolicy(1878)orazWilfridaLaurieraOnReciprocity(1 9 1 1 ) .

XIXwieki początekXXtookrestworzeniesięzrębówkanadyjskiejideisprawiedli wościspołecznej.Wwynikuprzemianekonomicznychispołecznychpojawiłysięha słaochronyprawrobotnikówiintegracjiruchurobotniczegocoznalazłoodzwierci edleniem.in.wutworzePhillipsaThompsonaTheCalltoAction(1892).Postulatytep rzybrałynasilepoI wojnieświatowej,gdyd os tr z eż on o w s p ó l n o t ę i n t e r e s ó w r o b o t n i k ó w i r o l n i k ó w , p r o p o n u j ą c i c h współpracę,jakchoćb yw tekścieJ.S.WoodsworthaOrganizingDemocracyi n C a n a d a ( 1 9 1 8 ) . N a j w i ę k s z ą p o p u l a r n o ś ć u z y s k a ł y n a t o m i a s t w o k r e s i e wielk iegokryzysu,aichzwieńczeniembyłapropozycjanacjonalizacjiszeregud z i e d z i n gospodarkiipowołanieFederacjiWspólnotSpółdzielczychprzedstaw ionychw ReginaManifesto(1933).

Ostatnimważnymzagadnieniemporuszanymw niniejszejantologiijestkwesti aprawszerokorozumianychmniejszości:rdzennejludnościindiańskiej,imigrantó w–główniechińskiejiżydowskiejgrupyetnicznej–

atakżeprawkobiet.PolitykęDominiumKanadywobecludnościindiańskiejprzest awiatekstDuncanaCampbellaScotta,wieloletniegosuperintendentads.IndianH i s t o r y ofCa nad ia nI nd ia ns1867–

1912(1914 ). Kwestiastosunku domniejszościchińskiejzostałazilustrowana przezChineseActs–

szereguustawo g r a n i c z a j ą c y c h o dro ku18 85ch ińs kąimi grac jędo Ka na d y,aż do jej całkowitegoz a k a z u w C h i n e s e E x c l u s i o n A c t ( 1 9 2 3 ) . T r u d n e r e l a c j e z e społecznościążydowskąiprzykładyantysemityzmuquebeckiego przedstawiatekstJ.E.PlamondonaLeJuif:ConfeìrenceDonneìeAuCercleCharestDeL’

A.C.J.C.

(1910).Walkęoprawakobiet,wtymprawapolityczne,ilustrujesprawaEdwardsv.

A.G.ofCanada(1928,1930).

Choćo m a w i a n e p r z e z n a s z a g a d n i e n i a i p r z y t o c z o n e t e k s t y ź r ó d ł o w e dotycząXIXiXXwieku,należypodkreślićciągłośćkanadyj skiejmyśli

Wprowadzenie/ Introduction 9 politycznej,prawnej,społecznejiekonomiczne.Sprawiato,iżbezznajomościt y c h

a n t e c e d e n c j i z r o z u m i e n i e d y s k u s j i i z j a w i s k z a c h o d z ą c y c h w e w s p ó ł - czesnejKanadziejestmocnoutrudnione.Ideeskrystalizowanei rozwinięteprzezL ionelaGroulxznalazłyswojąkontynuacjęwstanowiskuzajmowanymw i e l e latp óźniejprzezReneLevesque’a.ObawylordaDurhamaprzedpolitycznymikons ekwencjamiizagrożeniamipłynącymizbliskościStanówZjednoczonych(obecne takżewmyśliHenriBourassy)zostałydostrzeżoner ó w n i e ż przezHaroldaIn nisa,beznichzaśtrudnozrozumiećprotek- cjonistycznąpolitykę liberałówwlatach70. XXwieku.Podobną kontynuację,choćbywodniesieniudokwestiibudowaniapoczuciaodrębnościod KoronyBrytyjskiej lubpostulatówsprawiedliwościspołecznej,możnazaobserwowaćw dorobkuinte lektualnymPierre’aElliottaTrudeau.Choćwprzypadkuprawmniejszościniemoż namówićociągłości,topoznanieopresywnegosystemustworzonegopodkoniecXI Xi napoczątkuXXwiekujestniezbędne,byzdać s o b i e s p r a w ę , ż e o b e c n a k a n a d y j s k a p o l i t y k a w i e l o k u l t u r o w o ś c i j e s t odpowiedziąipróbąza dośćuczynieniazauprzedniepraktykidyskryminacyjne.Autorzychcielibypod ziękowaćwszystkim,którzyprzyczynilisiędopowstaniatejantologii.Wsz czególnościWydziałowiStudiówMiędzy- narodowychi P o l i t y c z n y c h U n i w e r s y t e t o w i J a g i e l l o ń s k i e m u z a p o m o c wsfinansowaniupublikacji.DyrektorowiInstitute ofCanadianSt udieswUniversityofOttawaProfesorowiYvesowiFrenettezagościnnośćimożli- w o ś ć s k o r z y s t a n i a z b i b l i o t e k i u n i w e r s y t e c k i e j . S z c z e g ó l n e p o d z i ę k o wa n i a składamydrhab.MarcieKijewskiej- Trembeckiejzawnikliwąrecenzjęorazprof.dr.hab.AndrzejowiZiębiezaskonsult owanieterminologiiprawniczej,a takżedrEwelinieBujnowskiej,JoannieDmuch ale,dr.TomaszowiSoroceorazdr.RadosławowiRybkowskiemuzanieocenionąp omocwtłumaczeniu ikorekcieponiżejzaprezentowanychtekstów.

MarcinGabryś MagdalenaModrzejewska

10 Wprowadzenie/Introduction

I

Wewouldliketopresentinthisanthologythepublicdebatesthatoccurredduringth e o r i gi na t i o n a n d d evel op ment oftheD om ini on of Ca na d a .Th i s i s t h e fi r s t s e l e c t i o n o f p r i m a r y s o u r c e s r e l a t e d t o t h e C a n a d i a n political,l e g a l , e c o n o m i c a n d s o c i a l t h o u g h tt h a t i s a v a i l a b l e t o a P o l i s h audience.W e h o p e t h a t i t w i l l a tt r a c tt h e a tt e n t i o n o f p o l i t i c a l s c i e n t i s t s , historians,legalspecialists,a n d economistswhospecializei n thefieldofC anadianstudies,aswellasphilologistsandCanadianliteraturespecialists.Furthe rmore,thisselectionofprimarysourcesistri-lingual–

alldocumentsarepresentedintheoriginallanguage(eitherEnglishorFrench)a ndaccompaniedbya Polishtranslation.Th i s translationintothePolishl a n g u a g e isthefirstthathas beenevermade.Therefore,we hopethatthisa n t h o l o g y w i l l b e h e l p f u l toPolishs t u d e n t s , a n d p r e s e n t a t i o n o f pri marys o u r c e s intheoriginallanguagewillcontributetotheexpanded useinthes c i e n t i fi c research.

Theperiodf ro m t h e b e g i n n i n g o f the19thc e n t u r y

t i l l 1 9 3 9 p r e s e n t e d i n t h i s volume,wasauniqueeraintheoriginationofCanadianindependencea n d C a n a d i a n s t a t e h o o d , a s w e l l a s anerao f g r o w i n g a n d crystallization o f t h o s e i d e a s a n d p a r a d i g m s t h a t a r e c u r r e n t l y p e r c e i v e d a s u n i q u e anddistincttoCanada.Thesemainlyincludeissuesrelatedtobuildingofa se parateCanadianidentity,whileatthesametimekeepingtheconvictiont h a t C anadawasapartoftheBritishCrown.Theseissueswere constantlydiscus sedwhent h e s t r u c t u r e o f t h e f u t u r e u n i o n w a s d i s p u t e d . Amon gt h e primarydocumentsselectedbytheauthorsarecanonicalonessuch, asLordDurham’sR e p o r t o n t h e A ff a i r s o f B r i t i s h N o r t h A m e r i c a (183 9),J o h n A.Macdonald’sspeechOnCanadianConfederation(1865)andthec o r r e s p o n d e n c e betweenPrimeMinisterWilliamLyonMackenzieKingan dtheGovernorGeneralofCanadarelatedtothepositionandprerogativesofp r i m e ministerinCanadianconstitutionalsystem(1926).

Wprowadzenie/ Introduction 11 OtherissuesoffundamentalimportancearethedifficultrelationsbetweenFrenc handEnglishCanada.Inthisanthology,wepresentedthepositionofseparatistsand advocatesofFrenchCanadaautonomy(Directives(1936)byL io n el Groulx)aswel lasthestatementsofpoliticianswhichpromotepreservationoftheunion(Les pectredel’annexion(1912)byHenriBourassa)andtheideasofultramontanistsinQue bec(LeProgrammecatholique(1871)byAdolph-

BasileRouthierandFrancoisTrudel).

Furtheressentialissuesareeconomicmatters,relatedon the onehandtothedebateabouttheuniquenessofCanadianeconomy,mostfullyexpress edinthestaplestheorycreatedbyHaroldA.Innis(Transportationasa FactorinCanadia nEconomicHistory(1931))andontheotherhandtoeconomicrelationsbetweentheDo minionofCanadaandBritishCrown,andDominionofCanadaandtheUnitedStates,i llustratedinJohnA.Macdonald’sNationalPolicy(1878)andWilfridLaurier’sOnReci procity(1911).

The19^thandthebeginningofthe20^thcenturyweretheperiodswhentheideaofCanadia nsocialjusticewascreated.Astheresultofthesocialandeconomicchanges,thefirstd emandsforprotectionandintegrationofworkers’movementaroused,whichwasre flectedinPhillipsThompson’sTheCalltoAction(1892).Thosedemandsweremuchs trongerafterWorldWarI,whenthecommoninterestofworkerandfarmersbecame morevisible,andtheideaofcooperationbetweenthosetwogroupswasintroducedi nJ.S.Woodsworth’sOr g an i z in g DemocracyinCanada(1918).Thegreatestpopul arityofthoseideaswasduringtheGreatCrisis,andtheclimaxofthoseideasoccurre dwiththedemandofnationalizationofmanybranchesoftheeconomyandcreation ofCo-

operativeCommonwealthFederation,whichwasexpressedinReginaManifesto(1 933).

Thelastimportantissueaddressedintheanthologyisminorityrights–

therightsofindigenouspeople,immigrants(withthespecialemphasisontherightsof theChineseandJewishgroups)andthewomen’srights.ThepolicyoftheDominionof CanadatowardtheIndiansrepresentsthepiecewrittenbyDuncanCampbellScott,th esuperintendentoftheDepartmentofIndianAffairs,entitledHistoryofCanadianIndi ans1867–

1912(1914).ThepolicytowardtheChineseminorit ies i s i l l u s t r a t e d b y t h e C h i n e s e a c t s –

v a r i o u s l a w s r e g u l a t i n g t h e ChineseimmigrationtoCanadasince1885unt iltheChineseExclusionAct(1923).ThedifficultrelationwiththeJewsaswellastheanti -

SemitisminQuebecarerepresentedbytheJ.E.Plamondon’sLeJuif:ConfeìrenceDon neìeAuCercleCharestDeL’A.C.J.C.

(1910).Thestruggleforwomen’srights,includingpoliticalrights,isillustratedbythe Edwardsv.A.G.ofCanadacase(1928,1930).

Althoughthepresentedissuesandtheselectedprimarysourcesarerelatedtothe1 9^thcenturyandthebeginningofthe20^thcentury,wewouldliketoemphasizethecontinuityof theCanadianpolitical,legal,social,andeconomicthough t. T h e r e f o r e , w i t h o u tt h e k n o w l e d g e o f t h e s e a n t e c e d e n t i s s u e s , t h e

12 Wprowadzenie/Introduction

fullc o m p r e h e n s i o n o f c o n t e m p o r a r y d i s c u s s i o n a n d p h e n o m e n a i s h a r d l y possible.TheideasthatwerecrystalizedanddevelopedbytheLionelGro ulxwerecontinuedandexpressedmanyyearslaterbyReneLevesque.Thefearof p o l i t i c a l c o n s e q u e n c e s o f t h e c l o s e n e s s o f t h e U n i t e d S t a t e s t o C a n a d a , expressedbyLordDurham,wasalsopresentinthethoughtsofHenriBo urassa,t h e n n o t i c e d b y H a r o l d I n n i s . W i t h o u t k n o w i n g t h e i r r e fl e c t i o n onecannotunderstandthe protectionistpolicyoftheCanadian liberals in

the1970s.Thesimilarcontinuance,relatedtotheindependencefromtheBritishCro wnorintheideasofsocialjustice,canbeobservedinthethoughtsofPierreElliottTrud eau.Inthecaseofminorityrightswecannotdetectthiskindofcontinuance.However ,theknowledgeabouttheoppressivesystemthatemergedinthe19^thcenturyandthebegi nningof20^thcenturyisessentialinordertorealizethatthecontemporarymulticulturalp olicyisareactionto,aswellasan

attemptofretributionforpreviousdiscriminatorypractices.

Wewouldliketothankeveryonethatcontributedtothecreationofthisanthology ofprimarysources.SpecialthanksgototheFacultyofInternationalandPoliticalStu diesforgeneroushelpinfinancingthisproject.Wewouldliketoexpressourgratitud etoProfessorYvesFrenette,theDirectoroftheInstituteofCanadianStudiesattheUn iversityofOttawa.WeareespeciallygratefultoProfessorMartaKijewska-

TrembeckaforathoroughreviewandProfessorAndrzejZiębaforhisconsultationr egardingtheaccuracyofthelegal l a n g u a g e w e u s e d . L a s t b u t n o t l e a s t w e w o u l d l i k e t o t h a n k o u r colleagues:dr.EwelinaBujnowska,Joa nnaDmuchała,dr.TomaszSorokaanddr.RadosławRybkowskifortheirindispens ablehelpandassistanceinthetranslatingandproofreadingoftheseprimarysources .

MarcinGabryś MagdalenaModrzejewska

Wprowadzenie/ Introduction 13

I.

CANADA’SRELATIONTOTHEBRITISHCROWN

(MarcinGabryœ)

14 Wprowadzenie/ Introduction

Wprowadzenie/ Introduction 15

I.Canada’sRelationtotheBritishCrown(MarcinGabryś)

15

1.

L

-J

P

,

D

C

(1833)

Wstęp

Louis-

JosephPa p i n e a u , c h a r y z m a t y c z n y m ó w c a i c z ł o n e k legislaturyD o l n e j K a n a d y , b y ł n a j wa ż n i e j s z y m p r z y w ó d c ą r u c h u reformatorskiego w l a t a c h 2 0 . i 3 0 . X I X w i e k u . J e g o p o g l ą d y o d z w i e r c i e d l a ł y g ł ó w n y nurtk a n a d y j s k i e g o l i b e r a l i z m u , d o m a g a j ą c e g o s i ę s i ę w p r o wa d z e n i a s a m o r z ą d u iw ł a d z y w y k o n a w c z e j o d p o w i e d z i a l n e j p r z e d z g r o m a d z e n i e m ustawo-

d a w c z y m . Wlatach20.XIXwieku Papineaubyłjeszczezwolenniki emb r y t y j s k i e g o modelukonstytucyjnego,aleokoło1830 rokuzac ząłwątpićczyodpowiadaonwarunkom panującym wobuKanadach. Cor azbardziejf a s c y n o w a ł goamerykańskirepublikanizm,któryjegozda niemstwarzałn a j l e p s z ą o c h r o n ę d l a c n ó t p u b l i c z n y c h i w o l n o ś c i . P r e z e n t o w a n e p o n i ż e j p r z e m ó w i e n i e L o u i s - J o s e p h P a p i n e a u w y g ł o s i ł w Z g r o m a d z e n i u Ustawo-

d a w c z y m D olnej Ka na dy ws ty cz n i u1 83 3r ok u. Kr yt yk ował w n i mU st aw ę konstytucyjnąz1791rokuiproponowałzwołaniekonwencjikon stytucyjnej,opartejnamodeluamerykańskim,abydokonaćniezbędnychref orm.

Sugerowanaliteratura:FernandOuellet,Louis-

JosephPapineau ,ADividedSoul,Ottawa:TheCanadianHistoricalAssociation,1968;

PhilipA.Buckner,T h e T r a n s i t i o n t o R e s p o n s i b l e G o v e r n m e n t : B r i t i s h P o l i c y i n B r i t i s h NorthA m e r i c a 1815–

1850;Westport:GreenwoodPress,1985.

Introduction

Louis-

JosephPapineau,acharismaticoratorandamemberofthelegislatureo f L o w e r C a n a d a w a s t h e m o s t i m p o r t a n t l e a d e r o f t h e r e f o r m m o v e m e n t int h e 1 8 2 0 s a n d 1 8 3 0 s . H i s v i e w s r e fl e c t e d t h e m a i n s t r e a m o f Ca nadianl i b e r a l i s m , w h i c h d e m a n d e d t h e i n t r o d u c t i o n o f l o c a l s e l f -

g o v e r n m e n t a n d responsiblegovernment.WhilePapineauhadadmiredtheBri tishConstitutiona n d freedomsduringthe1820s,around1830hebegantodoubtt herelevanceoftheEnglishmodeltoconditionsinbothCanadas.Hebecamei ncreasingly

fascinatedbyAmericanrepublicanism,whichhefeltcreatedthebestprotectionforp ublicvirtueandfreedom.ThespeechbyLouis-

JosephPapineaupresentedb e l o w was delivered inthe Legislative Assemblyof

Lower Canadain

January1833.I t c r i t i c i z e d t h e C o n s t i t u t i o n a l A c t o f 1 7 9 1 a n d s u g g e s t e d c o n v e n i n g aconstitutionalconventionbasedontheAmericanm odeltomakethen e c e s s a r y reforms.

SuggestedReading:FernandOuellet,Louis-

JosephPapineau,ADividedSoul,O tt a wa : TheCanadianHistoricalAssociation,196 8;PhilipA.Buckner,TheTransitiontoResponsibleGovernment:BritishPolicyi nBritishNorthAmerica1815–1850;Westport:GreenwoodPress,1985.

WERSJAPOLSKA Niem a w a ż n i e j s z e j d y s k u s j i n a d t ą , k t ó r e j I z b a p o w i n n a p o ś w i ę c i ć s i ę wtymmomencie.Byłobywielkimbłędemsądzić,iżpetycjezłożoned zisiajw Izbie–określającewsposób

zdecydowanyiuzasadnionypodciężaremjakwielkichkrzywduginasięprowincj a–

pochodzącetylkoz kilkuregionówDolnejKanadyniewyrażająprzekonańogrom nejwiększościludu.Trzebabyłodopieronieszczęściatakkatastrofalnego,iżpoczy niłospustoszeniewśródnaszejludności,zasiałosmutekwewszystkichsercach,azg ryzotęiżałobęwewszystkichrodzinach.Trzebabyłoczasustrachuizagrożeniatak wielkiego,żeudałosięrozproszyćmieszkańcówkraju,odizolowaćichi przeszkod zići m w g r o m a d z e n i u s i ę w c e l u w y r a ż e n i a i c h u n i w e r s a l n y c h s k a r g w o b e c przywarnaszejustawykonstytucyjnej.[...]

RządDolnejKanadyjestskorumpowanynaszczyciewładzyiwśródjegoc z ł o n k ó w ; w a d y k o n s t y t u c j i u w i d a c z n i a j ą s i ę w w i ę k s z o ś c i j e j p r z e p i s ó w , zw y j ą t k i e m t y c h o d n o s z ą c y c h s i ę d o p o w o ł y wa n i a Z g r o m a d z e n i a Ustawodawczego.Każdainnagałąźwładzysiędotegoprzyczynia;tozgub nyeksperymentdlasamejkolonii,jakidlakoloniiGórnejKanady;przynoszącyjedy niezło,aprawieżadnegopożytku.[...]

Mówiononam:

„Cieszciesięangielskąkonstytucją,dającąwięcejwolnościniżkonstytucjestarejEu ropy.Władzępublicznąorganizujesięw tensamsposób,cowładzęwWielkiejBryta nii,któraprzyniosłapaństwutylechwałyi wielkości”.Atofałszyweikłamliwetwie rdzeniepodtrzymywaneprzezkilkuo b ł u d n y c h z w o l e n n i k ó w , m a j ą c e n a c e l u w y k o r z y s t a n i e g o d l a w ł a s n e g o profitu;t a u ł u d a u j a w n i a s i ę d o p i e r o w m o m e n c i e , g d y z a s t a n o w i m y s i ę nadhistoriąAnglii iporównamystannaszegospołeczeństwaztymwkrajum a c i e r z y s t y m . I n a w e t j e ś l i m i e l i b y ś m y r z e c z y w i ś c i e t ę t a k c h w a l o n ą konstytucjęm e t r o p o l i i¹,k t ó ż m ó g ł b y z a p e w n i ć , i ż b ę d z i e n a m o n a o d p o - wiadać?

Instytucjeodpowiedniedlastaregokraju,gdzieprawa,obyczajeoraz

1Wi elk ie j

Brytanii–przyp.MarcinGabryś.

Louis-JosephPapineau,DiscourssurleConseillégislatif(1833) 17 zwyczajeróżniąsięodnaszych,gdziepodziałbogactwajestnierówny,gdziełatwiej niżgdziekolwiekindziejnaświecieznaleźćz jednejstronydumnyprzepych,azdru giejponiżająceubóstwo–

niemogąodpowiadaćnowemupaństwu,któregomieszkańcyrozproszenisąnaro zległymobszarzeigdziej e d y n i e p r z e d s i ę b i o r c z o ś ć d a j e k a ż d e m u m o ż l i w o ś ć z d o b y c i a p e w n e g o poziomudobrobytu,azbytekjestczymśniespot ykanym.[...]

W1774rokuwszystkiewcześniejszeustaleniazostałyuznanezanieważne:Akt[Q uebecu]unieważniłwszystkiezarządzeniafunkcjonariuszypublicz-

nych.PorazpierwszyAngliawydałaaktyprawneprzeznaczonedlanas,a myotrzy maliśmynowąiosobliwąformęrządu.Ustawazawiesiławprowa-

dzeniezasadyreprezentacji.Anikoniecznymanirozsądnymjestwracaćdopodstaw owychzasadioceniaćczyteneksperymentustawodawczybyłcałkowi-

ciezgodnyzprawem.Prowincjawtamtymczasiepodporządkowałasiędziśjużnieis tniejącemuustrojowi.Niezależnieczymetropolianaruszyłanaszeprawaczyteżnie, przynajmniejniemożnazarzucićniczegozłegojejinten-

cjom.GdyuchwalanoporazpierwszyaktyprawneprzeznaczonedlaKanadyogłosz ono,iżzgodnieznowoczesnymiprzepisamiprawapublicznegoprzezna-

czonegodlachrześcijańskichnarodów,mieszkańcywspomnianejprowincjicieszyl isię„odszeregulat,któreupłynęłyodzałożeniawspomnianejjużkoloniiKanada,sys tememprawnymchroniącymswoichobywateli,zarządzającymi regulującymich własność”,żewszystkiewcześniejszeaktyprawnesprzecznez obecnymbędą„uchy lone,zniesioneitraktowanejakoniebyłe”,

„żewszyscykanadyjscypoddaniJejKrólewskiejMościw granicachprowincjiQueb ec,z wyjątkiemzakonówiwspólnotreligijnych,mogązatrzymaćdobraiposiadłości, wrazzewszystkimiprawamiichdotyczącymioraz[utrzymać]wszystkieprawaoby watelskie,wzakresietakdużym,rozległymi korzystnym,jakgdybyniewydanowsp omnianychproklamacji,poleceńizarządzeńorazinnychaktówi dokumentów;inai lezgodnebyłybyzichposłuszeństwemwstosunkudoJegoKrólewskiejMościipodd aństwemwobecKoronyiParlamentuWielkiejBrytanii;iżewewszystkichsporachd otyczącychwłasnościiprawobywatelskichnależyodwoływaćsiędoprawaKanady;i żewszystkiesprawywnoszoneodtąddoktóregokolwiekz sądówpowołanychzaró wnodla,jaki w wspomnianejprowincji,przezJegoKrólewskąMość,jegospadkobie rcówinastępców,będąrozstrzyganew zgodziezewspomnianymiprawamii zwycz ajamiobowią-

zującymiwKanadzie,doczasu,ażniezmienisięichlubodnichnieodstąpiprzezjakie kolwiekrozporządzenie,wydawaneodczasudoczasuw tejżeprowincjiprzezGub ernatora,WicegubernatoralubGłównodowodzącego,przezi zaradąi zgodąRadyL egislacyjnejwspominanejprowincji,mianowanejw sposób[określonywniniejszej ustawie]”².

Zasadytebyłymądreisłuszne.Alesystempolitycznyustanowionybyjebronićic hronićbyłniewystarczający.Niedałspołeczeństwużadnychśrodków,

2C y t a t y

pochodzązsekcjiIViVIIIAktuQuebecuz1774r.

abyodeprzećatakizestronygubernatorówiichdoradców,którychuczynionopana milosuludu,gdyżmieszkańcyniemieliwpływunaichpowoływanie.Powprowad zeniunowejformykonstytucji,społeczeństwonadaluginałosiępodciężaremniesp rawiedliwościiciemiężenia.Systembyłarbitralny,awszyst-

kozależałoodosobistegocharakterugubernatora.[...]

Podługichinatarczywychstaraniachkraj

tenwkońcuuzyskałsystemopartyo zasadęreprezentacji.Jakiesązaletytegosystemu, jeślinieprzedewszystkimto,iżludzieprzestrzegająjedyniewłasnychpraw,aniktnieu tracianiskrawkazeswojejwłasnościbezuprzedniejzgodynatozawartejw prawie,na któregouchwaleniemiałwpływ?

Podobnierzeczsięmiałazaczasówgreckichirzymskich.Decydowałwówczasgłoswię kszościobywateli.Alegdyniemożliwymokazałosięzebraniewszystkichobywateliw jednymmiejscudlapodjęciadecyzji,wprowadzonowżyciezasadęodwoływaniasięd oichprzedstawicieli.

Wracającdopodstawowychpytań:jakiebyłygłównewzględy,któredoprowadzi łydoprzyjęciatejformyrządu?Jakiepodstawowezasadygwarantuje?

To,żeniktniejestzobowiązanydoprzestrzeganiaprawabezszansynaosobistelubza pośrednictwemswojegoprzedstawicielaprzedyskutowanieracjileżącychupodsta wjegouchwalenia.Touznanie,iżgdybyzebraćludnośćtworzącapaństwowjednym miejscu,liczbastojącychpoprawejilewejstroniepokazałabyzaczymjestwiększość,a tadecydujeoprawie.Oczywiściewiększośćniewybrałabyzszeregówmniejszościur zędnika,odpowiedzialnegozawierneprzestrzeganieprawa,w stosunkudoktóreg obyłw opozycji.Nakażdympoziomierząduprzedstawicielskiego,urzędypowinn ynależećdowiększości.Jesttozasada,któradziaławewszystkichdepartamentachrz ąduangielskiego,a jejnieprzestrzeganieprowadziwtejprowincjidokorupcji.

Szukanoukładupolitycznegozdolnegooddaćwolępowszechną,stanowiącąp r a w o . R e p r e z e n t a c j a b e z w p ł y w u n a d z i a ł a l n o ś ć r z ą d u i w y b ó r j e g o urzędnikówtonicinnego,jakoszustwo

wobecludziipułapkazastawionanatych,którzybroniątych praw.

Czyistniejepodobieństwomiędzyaktualnymstanemtegokrajuizasadami,któr ewywodząsięod[angielskiego]sposoburządzenia?

Nie.Dysponujemyjedyniezniekształconymodbiciemangielskiejkonstytucji,ani euzyskaliśmyżadnejzkorzyścizniejpłynących.

Zmocyprawanaturalnego,półmilionaosóbznajdującychwtakiejsytuacjijakm ypowinnomiećlokalnąlegislaturę.Angielskieprawopozytywnestanowi,iżkoloni ścipowinniwszędzietam,gdziejesttomożliwedozastosowania,cieszyćsięsystem emprzedstawicielskim,ajednazzasadniczychczęściskłada-jącychsięnato–

parlament–

powinnamiećformędużego,wybieralnegozgromadzeniazbierającegosięczęstoir ównieczęstopoddawanegoponownymw y b o r o m . Al en iej es tcz ęściąa ngie ls kiego p ra wa po zytywn ego za sada ,że pozostałeczęściparlamentupowi nnybyćwzorowanenaWielkiejBrytaniii doniejdostosowywane.W żadnejinnejk oloniibrytyjskiej,ażdozgubnejpróbyz1791roku,niktnigdynieśniłostworzeniuor ganuzłożonegozosób

powoływanychnatakiurząddokońcażycia.Wżadnejkoloniiniemarzonoo powst aniuwarstwynapodobieństwobrytyjskiejarystokracji,ponieważbra-

kowałoniezbędnychelementów[...].DlaczegożzatemmiałbyrządzićwKana- dzie?

Abyznaleźćprzyczynę,musimycofnąćsiędowydarzeńiprzypomniećsobieokolic znościleżąceu źródełtejaberracji.Nietylkoustanowionotutajdożywotniąkadencj ę,alekuszonourokiemdziedzicznejszlachtygłupichipróż-nych.Kanada–

krajuboginaskuteksurowegoklimatu,któregoprawaizwyczajezawszezachęcałydo równegopodziałumajątku,odrzucałymajoratipotępiałyprzywilejeprimogenitury –

powinienbyćostatnimmiejscem,gdziewinnosięwprowadzaćtakniedorzeczneinie dającesięzastosowaćrozwiązanie.Trudnopojąć,żeciktórzynigdyniezaoferowalit ychtytułów,takcenionychprzezpróżnychEuropejczyków,bogatymplantatoromz południowychkoloniilubzamożnymkupcom,zktórychrepublikańskieinstytucje NowejAngliiuczyniłypracowitychioświeconychmilionerów–

zdecydowalisięobdarowaćubogieprowincjewmomencie,gdytracilibogate.[...]

Goryczzpowoduutratykolonii,przerażenie angielskiejarystokracji oglądającejupadekmonarchiifrancuskiejikarygodneszaleństwokonfliktówp o d ż e g a n y c h w p i e r w s z y c h l a t a c h p o r e w o l u c j i a m e r y k a ń s k i e j ( w y n i k nieszczęść,którezawszeprzynosiwojnadomowa)–

tobyły,obawiamsię,niegodziwepowodymającewpływnaopracowywanienaszej UstawyKonsty-

t u c y j n e j . R z e c z y w i ś c i e , j a k i n a c z e j w y j a ś n i ć f a k t , n i e s p o t y k a n y w c a ł e j angielskiejhistoriikolonialnej,żeaniprzed,aniporoku1791,wżadnejinnejb rytyjskiejkoloniiniepowstałtwórpodobnydonaszejRadyUstawodawczej?

W przyszłościRadaUstawodawczaniebędziebardziejszanowananiżdziś.Czyoni myślą,żenaszzdrowyrozsądekzostałzdeprawowanydotegostopnia,ż e w i e r z y m y , i ż i s t n i e j e j a k i e k o l w i e k p o d o b i e ń s t w o m i ę d z y R a d ą a I z b ą Lordów?

MianowaniekogośdoRadyniedajemuwięcejpoważanianiżmiałpr ze d t y m f a k t e m . P o n o m i n a c j i n i e s t a j e s i ę a n i g o r s z y m , a n i

l e p s z y m człowiekiem,niżbyłdzieńwcześniej.Kiedypowodemmianowaniani ejestsłużbapubliczna,kiedy

drobnykupiecnagleprzenosisięzżyciaprywatnegon a t a k i e s t a n o w i s k o – t a k w a ż n e w z w i ą z k u z j e g o u p r a w n i e n i a m i , a t a k osłabianeprzezwi ększośćsprawujących–

uznaje,żeuzyskałprawodocichegop o c h l e b i a n i a s o b i e f a k t e m w y r ó ż n i a n i a s i ę n a t l e t ł u m u , z k t ó r e g o z o s t a ł wyciągniętyiokazanyświatu.

Stajesięcorazbardziejpróżny,bardziejnieugiętywobectych,którychpozosta wił,bardziejuległywobectegokogoś,ktoodkryłwnimzaletę,którejopiniapublicz naniedostrzegała,bonigdynierobiłz niejużytku.Zakłada,żezawdzięczaswojena głewyniesienieswojejgorliwościi umiejętnościnadskakiwaniagubernatorowi.I mbardziejurastaw dumę,tymbardziejopiniapublicznasprowadzagonaziemię.

[...]

Ci,k t ó r z y u p a r c i e s p r z e c i w i a j ą s i ę j a k i m k o l w i e k z m i a n o m w s p o s o b i e powoływaniaiskładzieRady,podpretekstem,żeoznaczałobyto

działaniep r z e c i w k o a n g i e l s k i e j k o n s t y t u c j i , z w o d z ą s a m y c h s i e b i e . T o w ł a ś n i e o n i sprzyjająnowinkomukutymwyłączniedladwóch Kanad.[...]

NiemarozbieżnościwśródopiniinatematkoniecznościreformyRady;różniced otycząjedynienajlepszegosposobuosiągnięciategoceluirozważaniaczymjązastą pić.Składającypetycję,którychżądaniarozpatrujemy,uważają,ż e i s t n i e j ą c ą o b e c n i e R a d ę p o w i n n o s i ę z a s t ą p i ć s y s t e m e m w y b o r ó w rozci ągniętymnatyle,nailetotylkomożliwe.

Wielkistrach,któryżywiąniektórzywobecwyborówpłyniezichwyobrażeń,żew krajurządzonymwtensposóbwszystkojesttymczasoweiniepewne,a niemanicst abilnego.Ichobawomprzeczyhistoriikolonii.[...]

Zewszystkichrządówkolonialnych,ustrojem,którywydałnajlepszeowoce,b y ł czys ty l ub l ekko z m o d yfi ko wa n yr ep ub l i ka n i z ms t a n ó w No wej A n gl ii . Zdołałonpoprawićnawykijejmieszkańców,codasięodczući zobaczyćrówn ieżdzisiaj.Wszyscypodróżującypowiedząwamzgodnie,żewszędzie,w południo wychizachodnichstanach,rozpoznająprawdziwegoJankesa,któryosiedliłsięidzi ękiswoimzdolnościombardzoczęstoudałomusięosiągnąćnajwyższąpozycjęwż yciupublicznym,whandlu,nauniwersytecie,wwar-

sztacieczyteżfabryce.Dziejesiętak,gdyżjestonbardziejaktywny,bardziejpracowi tyilepiejwykształconyniżjegorodacywpozostałychstanachUnii.A ponieważws zyscymajątosamopochodzenie,taksilniewidoczneróżnicemogąwynikaćjedynie zróżnicywzarządzającychnimiinstytucjachpolitycz-

nych,istniejącychodpierwszychlatichspołecznejegzystencji.Teróżnicewkrótcez niknązasprawąpodobieństwaustroju,przynajmniejwstanachniedotkniętychnie odwracalnymnieszczęściemistnieniainstytucjiniewolnictwa,głównejprzyczyn yuniemożliwiającej republikanizmowistarożytnegoświata

–

k t ó r e m u c y w i l i z a c j a e u r o p e j s k a z a w d z i ę c z a s w o j ą w y ż s z o ś ć n a d A z j ą –

zapewnieniewielkościipowszechnejszczęśliwośćcałejludzkości,aktórychźró dłemstaniesięwspółczesnyrepublikanizmamerykański.

Niektórzymogąoponowaćtwierdząc,żeznacznawolność,którącieszyłysięupr zednioangielskiekolonieNowejAngliiosłabiłaichwięzizmetropolią.Aletoparla mentykoloniikrólewskichjakopierwszeodważnieprzeciwstawiłysięniesprawie dliwymprzepisomzawartymwniektórychustawachParlamentubrytyjskiego:zgr omadzeniewWirginiiwodniesieniudoustawystemplowej;w NowymJorkuwod niesieniudodostawniektórychtowarówprzeznaczonychd l a w o j s k a . C o n n e c t i c u t i R h o d e I s l a n d j a k o o s t a t n i e p o d ą ż y ł y t ą d r o g ą . Winn ychkoloniach,dochodziłodoczęstychsporówmiędzyprzedstawicielamia g u b e r n a t o r a m i p r z y s ł a n y m i z A n g l i i , a c z ę s t o g o r y c z w o b e c u r z ę d n i k a rozszerzałasięnaorgan,którygomianował.Dotegofatalnegodnia,któryd o pr owa d z i ł d o j e j z n i s z c z e n i a p o p r z e z p r ó b ę n a r z u c e n i a p o d a t k ó w , przywiązaniedoWielkiejBrytaniibyłosilniejszei lepiejzakorzenione, niżg d z i e k o l w i e k i n d z i e j . N i e m n i e j j e d n a k t o p r z y w i ą z a n i e d o z i e m i i p r a w przodkówniebyłoślepe.

[...] A niwAmeryce,aniw E urop ie, żadendziennikarzniezakładał,żemieli byzostaćzobowiązani,wewłasnyminteresiel u b w i n t e r e s i e l u d z k o ś c i , d o p r z y j ę c i a t a k i e j s a m e j k o n s t y t u c j i j a k a obowiązywaławWie lkiejBrytanii.

Tooddobregozarządzaniapaństwem,anierozmiarówprotekcjiroztacza- nejprzezwładzęwykonawczą,winnazależećsiłaitrwałośćprzywiązaniadokraju macierzystego.Małarada,składającasięz osóbmianowanychdoży-

w o t n i o p r z e z z w i e r z c h n i k a w ł a d z y w y k o n a w c z e j r o z d a j ą c e g o l u k r a t y w n e posady,zawszebędzieciałemsprzedajnym.Takbyłoitakbędzie, wprzypadkuwiększościczłonkówtakiegociała;prawiewszystkienaszeurzędyby łyalboniepohamowaneiprzeztoznienawidzone,albopełneintrygipogardzane.

[ . . . ]

Gubernatorw y s ł a n y d o k o l o n i i p r z y w o z i z e s o b ą w ł a s n e u p r z e d z e n i a iwłasnychfaworytów.Gubernatorzykrólewscyczęstopopadaliw konfliktyz mieszkańcami[wkoloniachamerykańskich],gdypróbowalizrobićto,c ozrobilitutaj;rozporządzaćbezprawniepodatkamipłaconymiprzezludność.Lec ztelicznepróbynigdysięniepowiodły,aspołeczeństwozawszewycho-

dziłoz nichzwycięsko.Dziejetychkoloniisądlanaszarównopouczającąlekcją,któ rapowinnazostaćprzestudiowanawnikliwiej,jaki wzoramidonaśladowania,dzię kiktórymmożemydowiedziećsię,jaknależyopieraćsięp o g w a ł c e n i u n a s z y c h p r a w , p o p r z e z w y t r w a ł y i s y s t e m a t y c z n y o p ó r o r a z wykorzystani edrógkonstytucyjnychprzeciwkokażdemuzamiarowidążącemudowzmocnieni aikoncentracjiwładzywrękachnielicznych.[...]

Powodyprzywiązaniadokrajumacierzystegotoprzedewszystkimuzyskanapr zeznassilnaochronaprzedagresjąz zewnątrzi dostępdoatrakcyjnegorynkuzbytu dlanaszychproduktóworazwzajemniekorzystnąwymianę.Tow tymcelu powinienonpowiększaćswojeposiadłościkolonialne,aniepotobyp r z e s z c z e p i a ć i n s t y t u c j e a r y s t o k r a t y c z n e , t a m g d z i e n i k t i c h n i e c h c e . Wszystkoc o p r z y n i e s i e z a d o w o l e n i e l u d z i o m , w z m o c n i j e d n o c z e ś n i e i c h przywiązaniedoAnglii.Gdybędziemydobrzerządzeni,n aszeinteresypozostanąwzgodzieznaszymiobowiązkami.[...]

Wkoloniachludziepotrzebująinstytucjidemokratycznych,ponieważsąonetań szeimniejuciążliweniżdroższeinstytucje.Dowycinanialasównowykrajpotrzebu jeludzikrzepkichinawykłych do pracy,wyrzeczeńigospodar- ności.Wtychzwyczajachleżywspólnyintereszarównokolonii,jakikrajumacierzy stego,abyinstytucjerządowebyłyoszczędne,gdyżwszystkoconiej e s t m a r n o w a n e n a z b y t k i s ł u ż y ć m o ż e p o m o c y n o w y m , z a k ł a d a n y m wmłody mwiekurodzinom;lubdokarczowanianowychpołaciziemi;lubt e ż p o w s t a n i u n o w e g o k a p i t a ł u p r o d u k c y j n e g o , k t ó r y p o z w o l i n a n a b y c i e potrz ebnychwyrobówgotowych,takichjak:suknoczyżelazo,zamiastjedwabiuia lkoholi.

Uczynieniewszystkichurzędówwybieralnymiwysuszypodstawoweźródłok o n fl i k t u . C z ę s t e , d r o b i a z g o w e i n a t r ę t n e i n t e r w e n c j e C o l o n i a l O ffi c e dotyczącekwestiitakmocnorozproszonychpocałymświecie,żenies posóbichzrozumieć[oznacza,że]skargiwnoszoneotwarcieprzezmieszkańcówsą potajemnieodrzucane,faktyubarwianeprzezkrętaczymającychzawszeo s t a t n i e s ł o w o , c h r o n i o n e s ą k o n e k s j e , o k t ó r y c h k r a j m a c i e r z y s t y n i e m a

wiedzy,aźródłointrygumykanawetnajostrzejszymoczom.

[...]Iuzyskanobynastępującązaletę:sprawylokalneomawialibyiocenialibyznają cysięnarzeczy.[...]

Dajcienaminstytucje,któreniezachęcajądopochlebstw,azniknąwszelkier ó ż n i c e n a r o d o w e . W o b e c n e j s y t u a c j i , r z ą d z b i e r a c o z a s i a ł . T w i e r d z i , ż e utrzymujeRadędlaobronyczęścipopulacjiniemogącejutworzyćwiększ ościw Zgromadzeniu.

PotrzebujepartiiwIzbiedlapoparciaRady:itakodjednejintrygidodrugiej,rząduz nałzakoniecznedaćodczućswojąbezpośredniąinterwencjęnawetwnajmniejszyc hszczegółach.[...]

Wtymkraju,skargiprzeciwkowadomkonstrukcjiRadysątakpowszechne,ż e n i e w y m a g a j ą d a l s z e g o r o z wa ż a n i a . U s t a wa k o n s t y t u c y j n a d a ł a R a d z i e katastrofalnąprzewagę,coumożliwiłojejparaliżowaniewszystkichpracZgr o-

madzenia.Chciano,abyZgromadzeniewywierałowpływ,skoroprowincjaQueb eczostałapodzielonatak,abydotychczasowaludnośćDolnejKanadymogła zachowaćwłasneinstytucje.DziękiUstawiekonstytucyjnejłatwobyłozniszczyćtę nadzieję:wprowadzającGórnąKanadędoRadyLegislacyjnejDolnejKanady.Itosi ęudało.

Użytot y l u w y b i e g ó w , ż e U s t a w a s t a ł a s i ę p r z e d m i o t e m c i ą g ł y c h s k a r g . Spośródpięćdziesięciuartykułów,którezawiera,15lub16dotyczyorganiz acjiRadyLegislacyjnej.PomysłutworzeniaarystokracjiwKanadziebyłzbytdalekoi dącyipotrzebabyłodużopracydlaosiągnięciabardzoskromnegowyniku.

[...]Jedyniedwazpięćdziesięciuartykułówbyłydobre:jedenstwierdzający,żenie malwszyscymieszkańcybędąwybieraćswoichprzedstawicieli,adrugimówiący,ż ebędąonizbieraćsięrazdoroku.

Zapytajmyr o l n i k ó w z k i m c z u j ą s i ę z w i ą z a n i . J e ś l i z a p y t a m y i c h : C z y korzystnejestdlawaspodleganieprawomuchwalonymprzezludzi,któr ychwybraliście?Czyniebyłobyrówniekorzystne,

gdybyrozszerzyćtęzasadęnawybórswoichprzedstawicieliwinnymorganie?

Czyłatwobędzieichoszukać?Czyżwszyscynieodpowiedzielibytwierdząco?

Ci,którzyobawiająsięnaprawynadużyćniepowiedzątegotakotwarcie,alestwi erdzą,żezgromadzenietostrasznesłowo,żenieprzystoi,żerodzij ed yn i e n i e b e z p i e c z e ń s t w o . I b ę d ą p r z y w o ł y w a ć n i e s z c z ę ś c i a t y c h , k t ó r z y zbrojnieodrzucilinadużycia,częstobezsukcesu,a sięgającponieuczciwemetod ypogarszalijeszczestanrzeczy.Tak,zmianywprowadzoneprzyużyciuprzemocy najczęściejbywałyzagrożeniem,rzadkoprzynosiłyszczęście.Alezmiany,których domagamysięwlegalnysposób,podkierownictwemiochronąkrajumacierzystego ,sąwnaszymzasięgu.

[...]Pozostańmyobojętninatychfałszywychprzyjaciół,którzymówili:

„Podążajcieścieżką,którądotychczaskroczycie:Nadejdziedzień,kiedyRadauzna swójbłąd”.

Źródło:Louis-JosephPapineau,ParlementprovincialduBas-

Canada:C o n s t i t u t i o n d u C o n s e i l L é g i s l a t i f [ 1 0 j a n v i e r 1 8 3 3 ] ,

„ L a M i n e r v e ” , 2 1 i 2 4 stycznia1833.

WERSJAFRANCUSKA Iln’estpasdediscussionplusimportanteetsurlaquellel’attentiondupayssesoitpl usentièrementfixéequecellequidoitoccuperlaChambredanscemoment.Ceserait unegrandeerreurdecroirequeparcequelespétitionssoumisesaujourd’huiàlaCha mbre,etquiexposentd’unemanièrefermeetr aisonnéel e s m a u x s o u s l e s q u e l s g é m i t l a p r o v i n c e , n e v i e n n e n t q u e d e quelquespartiesduBas -

Canada,ellesnesontpasl’expressiondessentimensdelagrandemajoritédupeuple.

Ilafallucalamitéaussi

désastreusequecellequia faittantderavagesparminotrepopulation,quiaportélad ésolationdanstouslescœurs,l’afflictionetledeuildanstouteslesfamilles;ilafalluun eépoquedeterreuretd’alarmesaussigrande[s]pourdisperserleshabitansdupays,l esisoleretlesempêcherdeseréunirpourfaireretentircetteenceintedeleursréclama tionsuniversellescontrelesvicesdenotreacteconstitutionnel.[...]

LegouvernementduBas-

Canadaestcorrompudanssonchefetdanssesmembres;laconstitutionestdéfectue usedanslaplupartdesesdispositions,horscellesquiontrapportàlaconstitutiondel aChambred’Assemblée.Danstouteslesautresbranches,elleestfautive;c’estuness aifunestepourcettes e u l e c o l o n i e e t c e l l e d u H a u t -

C a n a d a , q u i n ’ a p r o d u i t q u e d u m a l s a n s presqu’aucunmélangedebi en.[...]

Onnousdisait:«Vousjouissezdelaconstitutionanglaise,pluslibrequecelledel’a ncienneEurope.–

Voscorpspublicssontorganiséscommelesontc e u x d e l a G r a n d e -

B r e t a g n e q u i o n t a s s u r é à c e l l e - c i t a n t d e g l o i r e e t d e grandeur

».C’estuneillusion,quelegrandnombreaprispouruneréalité;unethèsefausseetm enteusequequelquesadepteshypocritesontsoutenuepourexploiterl’erreuràleur profit;unecontre-

véritéquinepeutdurerpourpeuqu’ons’arrêteàréfléchirsurl’histoiredel’Angleterr e,etàfairequelquecomparaisonentrenotreétatsocialetceluidelamère-

patrie.Etquandmêmenousl’aurionseneffetcetteconstitutionsivantéedelamétrop ole,quipourraitsoutenirqu’ellenousconvient?

Desinstitutionsquiconviennentàunvieuxpaysoùleslois,lesmœurs,lesusagesdiff érent[s]desnôtres,oùilyainégalitéd e f o r t u n e ; o ù l ’ o n v o i t d ’ u n c ô t é l ’ o r g u e i l d e l ’ o p u l e n c e e t d e l ’ a u t r e l a dégradationdupaupérismeplus qu’enaucunautrepaysdumonde,nepeuventconveniràunpaysnouveau,dontlesh abitanssontdistribuéssurunevasteétenduedeterrain,oùl’industrieseulemetchac unenétatd’acquérirquelqueaisance,oùsontbannieslesjouissancesduluxe.[...]

En1 7 7 4 o n d é c l a r e n u l t o u t c e q u i a v a i t é t é f a i t p r é c é d e m m e n t ; l ’a c t e révoquaetannulalesproclamationsdesofficierspublicsetpourlaprem ièrefois,l’Angleterrepubliadesactesdelégislationpournous,etnouseûmesuneno uvelleetsingulièreformedegouvernement.Ilsuspenditaussil’introductiondusys tèmereprésentatif.Iln’estninécessaireniprudentderemonterauxpremiersprincip es,d’examinersicenouvelessaidelégislationfutstrictement

légal.Laprovincesesoumitalorsàcerégimeetilacessédepuis.Qu’ilyeutempiétatio ndanslamétropoleouqu’iln’yeneutpas,dumoinssesintentionsn e f u r e n t b l â m a b l e s . L a p r e m i è r e f o i s q u ’ e l l e s t a t u a p o u r l e C a n a d a , e l l e proc lamaenconformitéauxrèglesdudroitpublicdestemsmodernesetdesp e u p l es c h r é t i e n s q u e l e s h a b i t a n s d e l a d i t e p r o v i n c e a v a i e n t j o u i « d’unsyst èmed e l o i s p a r l e q u e l l e u r s p e r s o n n e s e t l e u r s p r o p r i é t é s a v a i e n t é t é protégées,gouvernéesetrégléesdurantunelonguesuited’années,depuisle premierétablissementdeladiteprovince duCanada,»quetous actesàiceluicontrairesseraient« révoqués,annullésetresteraientcommenonaven us,»quetouslessujetscanadiensdeSaMajesté,dansleslimitesdelaprovincedeQuéb ec,àlaseuleexceptiondes

ordresetcommunautésreligieux,pourraientconserverleursbiensetpropriétésetc ontinuerd’enjouiravectouslesusagesetcoutumesy relatifsettousautresleursdroit scivils,d’unemanièreaussiampleétendueetavantageusequesilesditesproclamati ons,commissions,ordonnances,ouautresactesetinstrumentsn’étaientpas[interv enus],etqu’ilseraitcompatibleavecleurallégeanceenversSaMajestéetleursoumis sionà lacouronneetauparlementdelaGrande-

Bretagne;quedanstouteslesc o nt e s ta t io ns rel at ives a ux p ro p ri ét és et a ux d ro i t s c i v il s , o n a urai t rec o u rs auxloisduCanadapourleurdécision;etqueto uteslesactionsquiseraientparlasuiteintentéesdansaucunedescoursdejusticeàêtr enomméesdanse t p o u r l a d i t e p r o v i n c e , p a r S a M a j e s t é , s e s h o i r s e t s u c c e s s e u r s , s e r a i e n t jugéesconformémentauxditesloisetcoutumesduCana da,jusqu’àcequ’ellesf u s s e n t c h a n g é e s o u q u ’ i l y f û t d é r o g é p a r t e l l e s o r d o n n a n c e s q u i s e r a i e n t rendues de tempsàautre,dansladite province, parlegouverneur,lieutenantgouverneuroucommandantenchefétant,paretdel’a visetconsentementduconseillégislatifd’icelle,àêtrenomméenlamanièrequ’ilests pécifiédanscetacte.»

Cesprincipesétaientsagesetvrais.Maislesystèmepolitiquedonnépourlesdéfen dreetlesprotégerétaitinsuffisant.Ilnedonnaitaucunegarantieaupeuplequ’ilpute naucunemanièrerepousserlesaggressions

degouverneursetd e c o n s e i l l e r s r e n d u s l e s m a î t r e s d e s o n s o r t , q u a n d i l n ’ a v a i t a u c u n e participationàleurnomination.Avecunenouvellef ormedeconstitution,lep e u p l e n ’e n c o n t i n u a p a s m o i n s à g é m i r s o u s l e p o i d s d e l ’ i n j u s t i c e e t d e l’oppression.Cesystèmeétaitarbitraire,toutdépen daitducaractèrepersonneldugouverneur.[...]

Aprèsdelongueseturgentesreprésentations,lepaysobtientenfinlesystèmerepré sentatif.

Quelssontlesavantagesdecesystème,sicen’estquelepeuplen ’ o b é i r a q u ’ à s e s l o i s e t n e p e r d r a p a s u n s o l d e s a p r o p r i é t é s a n s y a v o i r consentiparunelo ià lapassationdelaquelleilauracontribué.Ilenétaitainsienquelquesortedansleste msdelaGrèceetdeRome.Onrecouraitalorsà lamajoritédessuffrages.Maiscomme ona trouvéqu’iln’étaitpaspossiblederéunirtoutunpeupledansunmêmelieupour donnersadécision,enaimaginéd’avoirrecoursàdesreprésentanspourleremplace r.

Enremontantauxprincipes,quellessontlesconsidérationspremièresquio n t f a i t a d o p t e r c e tt e f o r m e d e g o u v e r n e m e n t ?

q u e l l e s s o n t l e s m a x i m e s fondamentalesqu’ilconsacre?

C’estquepersonnen’estobligéd’acquiescerà laloisansavoireul’occasionparlui- mêmeousonreprésentantd’endiscuterlesmotifs.C’estreconnaîtrequesitoutlepeu plequiformeunétatpouvaitêtrecommodément;réunidansunseullocal,saséparati onàdroiteetàgauchefesantconnaîtreoùestlamajoritéelleportelaloi.Sansdouteelle nechoisiraitpasdanslaminoritélemagistratchargédefaireexécuterfidèlementlalo i,qu’ilvientdecombattre.Lemagistratdetouslesgradesdanslegouvernementrepr ésentatifdoitdoncapparteniràlamajorité.C’estceprincipequivivifietouslesdépart emensdanslegouvernentanglais:etsonoubliquiportelacorruptiondans tous les départemens danscetteprovince.

L’ona cherchélacombinaisonpolitiquequel’ona cru[e]propreà faireconnaîtrel’

expression

delavolontégénéralequiestlaloi.Unereprésentationsansinfluencesurlamarched ugouvernementetlechoixdesesagensn’estqu’uneduperiecontreunpeupleetunpi ègetenduàceuxquidéfendentcesd r o i t s .

Est-

ilaucuneanalogieentrel’étatactueldupaysetlesmaximesquidécoulentdugouv ernement?

Non,nousn’avonsqu’uneombretrompeusedelaconstitutionanglaise;nousn’avo nsaucundesavantagesquidoiventend é c o u l e r.

Ilestdedroitnaturelqu’undemimilliond’hommessituéscommenouslesommes aientunelégislaturelocale.Ilestdudroitpositifanglaisquelescolonsdoiventpartou toùilestpraticablejouirdusystèmereprésentatif:qu’unedesp a rt i es constitutive sessentiellesdecette législature,soituneassembléenombreuse,élective,fréq uemmentréunie,fréquemmentrenouvellée.Iln’estpasdedroitpositifanglaisqued anssesautresparties,ellesoitmouléeetmoduléesurcelledelaGrande-

Bretagne.DansaucuneautredesColoniesBritanniqu es j u s q u ’ a u f a t a l e s s a i d e 1 7 9 1 , l ’ o n n ’ a v a i t s o n g é à c o n s t i t u e r quelquecorpsquecefu tdepersonnesnomméesà desfonctionspubliquespourlavie.L ’o n n’y avai t ja mais rêvé l’existence de rien d’a nalo gue àl’Aristocratieanglaise,parcequ’a ucuned’ellesn’en[contenait]lesélémens[...].Parquelhasarddevait-

ilrégnerdansleCanadaseul?

Ilfautpourentrouverlacauseremonterauxévénemensetrapporterlescirconstance squioccasionnèrentcetégarement.Nonseulementonyaétabliunemagistratureà vie,maisl’onyatentélafatuité,parl’offreet1’appasd’unenoblessetitréehéréditaire.

LeCanada,paysquel’âpretédesonclimatrendpauvreetoùsesloisetsesmœursavai enttoujoursfavoriséladivisionégaledelapropriété,repoussélessubstitutions,con damnélesprivilègesdeprimogéniture,devaitêtreledernieroùl’ondûttenterunem esureaussiinepteetinapplicable.Onnepeutconcevoirqueceuxquin’avaientjamai soffertcestitressirecherchésparlavanitéeuropéenne, auxriches planteursdescoloniesméridionales,

auxrichesnégociansquelesinstitutionsrépublicainesdelanouvelleAngleterre

avaientrendussiindustrieuxetmillionnaireséclairés,soientvenusles prodi guerpourdesprovincespauvresaumomentoùilsenperdaientderiches.[ . . . ]

Ledépitd’avoirperdud’autrescolonies,l’épouvantedel’aristocratieanglaiseà lav uedel’écroulementdelamonarchiefrançaise,etlafoliecoupabledefomenterdesdis sentions,quidanslespremièresannéesaprèslarévolutiondesÉtats-

Unisenagitèrentquelquespartiesparsuitedesmalheursqu’entraînetoujoursuneg uerrecivile,ontétélesinspirationsignobles,qui,jelecrains,onteuleurinfluencedan slarédactiondenotreacteconstitutionnel.Commenteneffetexpliquera-t-

oncefaitisolé,dansl’histoirecolonialeanglaise[tout]entière,qu’avant,commedep uis1791,iln’yaitrieneud’analogueà notrec on se il l é g i s l a t i f d e d o n n é à a u c u n e a u t r e d e s C o l o n i e s B r i t a n n i q u e s ?

L e conseillégislatifdedemainneserapasplusconsidéréqueceluid’aujourd’hui.

–Croit-

onavoirassezdépravélebonsensdupayspourluifairecroirequ’ily alamoindreanal

ogieentre ceconseiletlaChambredeslords?

Enappelantauconseilunindividuonneluidonnepasplusderespectabilitéqu’iln’e

navait avant d’yentrer.Iln’estniplus grandniplus

petithommelelendemainquelaveilledesanomination.Quandcenesontpasdesser vicespublicsquil’yfontappeller,quandquelquepacotilleurpassetout-à-

coupdelavieprivéeà cepostequiparsesattributionsestsiimportant,quiparlacomp ositionetlepersonneldelamajoritédesesmembresestsidéchu,onneluiprêtequeled roitdedistinguertoutbasetenlui-

mêmesonindividu,delafouledontila ététiréetmisamonde.Ilendevientplusvain;

plusraideenversceuxqu’illaisse;plussouplevis-à-

visdeceluiquiadécouvertenluiunméritequelepublic ne connaissaitpas,puisqu’il

n’enavaitpasfaitusage.Il en conclut

quec’estàsonempressementàsefaufilerdanslesantichambresdugouvernementq u’ildoitsonsubitagrandissement.Plusilsegonfleets’élève,pluslepubliclerabaisse[

...].

Ceuxquis’opposentavecopiniâtretéà cequ’onfasseaucunchangementdanslaco nstitutionetlacompositionduconseil,sousleprétextequeceseraitagircontrelaconsti tutionanglaise,sefontillusion.Cesonteuxquiaimentlesinnovationsquiontétéconçu esetimaginéespourlesCanadasseulement.

[...]Iln’yapointdediversitéd’opinionsurlanécessitéd’uneréformedansleconseil;l a seule quiexisten’arapportqu’à la meilleurevoied’yparvenir;àlaconsidérationdesavoirparquoileremplacer.Lespét itionnairesdontnousexaminonslesréclamationscroientquec’estl’extentionaussil oinquepossible dusystèmeélectifquidoitremplacerceluiquiprévautaujourd’hui.

Lagrandefrayeurdecertainespersonnesausujetdusystèmeélectif,vientdecequ’

ellesimaginentquetoutestprécaireetpassager,qu’iln’yariendes t a b l e d a n s l e s p a y s o ù r è g n e c e s y s t è m e . L e u r s s u p p o s i t i o n s s e t r o u v e n t déme ntiesparl’histoiredescolonies.[...]

Detouscesgouvernemensceuxdontlerégimeasanscomparaisonproduitlesplu sheureuxfruits,aétélerépublicanismepuroutrèslégèrementmodifié

desétatsconfédérésdelaNouvelleAngleterre.Ilaproduitsurleshabitudesdesesha bitansuneaméliorationquijusqu’àcejourestsentieetvisible.Touslesvoyageursd’

unconsentementunanimevousdisentqu’ilsreconnaissentpartout

danslesétatsméridionaux oudansceuxduOuest, levraiYankee quiestvenus’yétabliretquiparsonmériteparvientleplussouventàseplacerà latête deladirectiondesaffairespubliques,dunégoce,desuniversités,desateliersetmanuf actures,parlasupérioritéd’activité,d’industrie,d’éducationqu’ildéploiesurtousse scompatriotesdurestedel’union.Etcommetoussontd’unemêmeorigine,unenua ncesifortementtranchéenepeutappartenirqu’àladifférencedesinstitutions

politiquesquilesrégirentdans les

premiersâg e s d e l e u r e x i s t e n c e s o c i a l e . C e s d i s t i n c t i o n s s ’ e ff a c e r o n t b i e n t ô t p a r l a similaritédurégime,dumoinsdanstouslesétatsquin’on tpasétécondamnésaumalheurirréparabledevoirsubsisterchezeuxl’esclavagedo mestique;causeprincipale,quiempêchequelerépublicanismeancien,auquell’Eur opedoitlasupérioritédesacivilisationsurcelledel’Asie,n’aitproduitpourl’humani téd ’a us s i g r a n d s e t h e u r e u x r é s u l t a t s c o m m e e n p r o d u i r a l e r é p u b l i c a n i s m e modernedesAméricains.

Voudra-t-onobjecterquecettegrandelibertédontjouirentlesci-

devantc o l o n i e s a n g l a i s e s d e l a N o u v e l l e A n g l e t e r r e n u i s i t à l e u r l i a i s o n a v e c l a métropole.M a i s c e s o n t l e s l é g i s l a t u r e s d e s g o u v e r n e m e n s r o y a u x q u i l e s premièresontrésistécourageusementauxinjustesd ispositionsdesactesduparlementbritannique:l’assembléedelaVirginie,àl’actedut imbre;celledeNewYorkàfournircertainseffetsàl’usagedestroupes.LeConnecticu tetleRhode-

Islandfurentdesdernièresàsuivrelemouvementgénéral.Eneffetlesquerelles ent relesreprésentansetlesGouverneursquiétaientenvoyésd’Angleterreda ns l e s a ut res p o s s es s i o ns f uren t f réq uen t es :e t b i en s o uven t l’aigreurcontrel’

employédutseporterjusquescontrel’autoritéquil’avaitchoisi.Lesentimentd’affect ionpourlaGrandeBretagne,jusqu’aujourfataloùilfutrompuavecviolenceparlate ntativedelestaxer,étaitplusfortetjusqu’àcejourils’estperpétuéavecplusdeforceda nscetteportiondel’unionquenullepartailleurs.Néanmoinscetattachementpourl aterreetlesloisdeleursancêtresnefutpasaveugle.

[...]Pasunpubliciste,nichezeuxnienEuropen’arêvéqu’ilsdussentdansleurintérêt nidansceluidel’humanité,secon[s]tituercommel’estlaGrande-Bretagne.

C’estdubongouvernementquiseradonnéaupays,nondel’étenduedupatronage queposséderaetqu’exerceral’exécutifquedoitdépendrelaforceetladuréedel’attac hementpourlamétropole.Unconseilpeunombreuxnommépourlavie,parunexéc utifquialadistributiond’emploislucratifs,seratoujoursuncorpsvénal.Telilfut,telil sera,danslamajoritédesesmembres;presquetoutesnosadministrationsontététour àtourouviolentesethaïes:oubienintrigantesetméprisées.[...]

Ungouverneurqu’onenvoie dansunecolonieyporte

avecluisespréjugéset estac co mpa gn éd es es fa vo ri s.Cesgo uvern eurs ro ya ux furent d an sd es

luttesfréquentesaveclepeuple,quandonyvoulaittenterdefairecequ’ona faitici;di sposersansautoritédestaxespayéesparlePeuple;lestentativesréitéréesneréussire ntjamais;lepeuplesortittoujourstriomphantdelalutteoùilétaitengagé;etcescolon iesnousoffrentdesleçonsinstructivesàétudierplusgénéralementqu’ellesnelesont

;desmodèlesàsuivrepoursavoirrésistera u x e m p i é t e m e n s s u r n o s d r o i t s , p a r l a p e r s é v é r a n c e d o n t l e s v o i e s constitutionnellesd’unerésistances ystématiqueà toutprojetdefortifieretconcentrerlepouvoirdanslesmainsdupetitn ombre.[...]

Nosmotifsd’attachementà lamétropole,setrouventavanttoutdanslaprotection puissantequ’ellenousoffrecontrelesagressionsdudehors.Dansled é b o u c h é a v a n t a g e u x q u ’e l l e o ff r e à n o s p r o d u i t s p a r u n é c h a n g e réciproquement utile.C’estdanscebutqu’elledoitmultipliersespossessionscolonia les , n o n p o u r y p l a n t e r d e s i n s t i t u t i o n s a r i s t o c r a t i q u e s , s i e l l e s n ’ y plaisentp as.Cequidonneraleplusdecontentementaupeuplel’attacheradavantageàl’Anglet erre.Nosintérêtsserontd’accordavecnosdevoirssinoussommesbiengouvernés.

[...]

DanslesColonies,ilfautaupeupledesinstitutionsdémocratiques,parcequ’elles coûtentmoinscheretsontmoinsonéreusesquelesinstitutionsplusdi s p en d i eus e s .Ilfautdansunpaysnouveaudeshommesrobustesetaccoutumésautrava il,auxprivations,àl’économiepourexploiterlesforêts.Ilestd a n s l e s m œ u r s , l a n a t u r e e t l ’ i n t é r ê t c o m m u n d e l a c o l o n i e e t d e l a métropolequel esinstitutionsdugouvernementsoientéconomiques,cartoutcequiseraôtéauxjoui ssancesduluxe,doteradenouvellesfamillesquisem a r i e r o n t p l u s j e u n e s ; d é f r i c h e r a d e n o u v e a u x a r p e n s d e t e r r e ; c r é e r a u n nouveaucapitalpro ductifquiachèteralesproduitsmanufacturésutiles,dudrapetduferplutôtquedess oiesetdesliqueurs.

Lesystèmeélectifétenduàtoutferaittarircettesourcefécondeetdepremièrec o l l i s i o n . L’interventionf réquen te,minutieuseet t ra cassière duBurea u Colonialdansdesintérêtstropmultipliésetdisséminéssurtouslespointsduglobe, pourqu’illespuisseconnaître:oùdesplaintesavouéesouvertementparl e p e u p l e , s o n t d a n s l e s e c r e t c o n t r e d i t e s e t l e s f a i t s c o l o r i é s p a r d e s p

révaricateursquionttoujours lederniermot,

laprotectiondeliaisonsquelepaysneconnaîtpas,laressourced’intriguesquiéchap pentauxregardslesplusperçants.

[...]Avecceprivilège;sesintérêtslocauxseraientdébattusetjugésenconnaissancede cause.[...]

Donnezdesinstitutions oùiln’yaurapasdemotifspourl’adulation, etlesdistinctionsnationales,cesseront.Dansl’étatactuel,leGouvernementrecueillel esfruitsqu’ilasemés.Illuifaut,dit-

il,unConseilpourdéfendreunepartiedelaPopulationquinepeutêtreenmajoritéda nsl’assemblée.IlluifautunpartidanslaChambrepoursoutenirleConseil:etd’intrig uesenintrigues,ila fallufairesentirsonactiondirectedanslespluspetitsdétails.[...]

LesplaintesdupayscontrelesvicesdelaconstitutionduConseilsonttropunanim espourqu’ilsoitnécessairedes’étendredavantagesurcesujet.L’Acte

constitutionnela donnéauConseiluneprépondérancedésastreusequiluipermetd eparalysertouslestravauxdelaChambred’Assemblée.Onavaitvouluquecettedern ièreeûtdel’influence;puisquel’onavaitdivisélaProvincedeQuébecpourquel’anci ennepopulationdansleBas-

Canadaputprotégersespropresinstitutions.Maisl’acteconstitutionneldonnaitun moyenfaciled e d é t r u i r e c e t e s p o i r : c ’ é t a i t d e p o r t e r l e H a u t - C a n a d a d a n s l e C o n s e i l LégislatifduBas-Canada.Etilyestrendu.

Ony a faitdetellescombinaisonsqu’ilestdevenuunsujetdeplaintesco nt i nu e ll es. Surles50clausesqu’ilcontient,ilyena 15ou16s ur l’organisationduCon seilLégislatif.C’étaituneidéesialembiquéequ’unecréationdenoblesseenCanada qu’ilafallubiendutravailpourarriveràunmincerésultat.

[...]Cequ’iladebon,cesontdeuxdesescinquanteclauses,l’unepourdirequelepeupl epresqu’universellementélirasesreprésentans,l’autrepourdirequ’ilsserontréuni sannuellement.

Demandonsauxcultivateursoùseporteleurattachement.Sionleurdit:est- ilavantageuxpour vousd’êtresoumisàdesloisfaitespar deshommesdevotrechoix,neserait-

ilpaségalementavantageuxd’étendrel’influencequevousavezsurlechoixdevosre présentansdansunautrecorps?Sera-t-ilaisédelestromper?Tousnerépondront- ilspasdansl’affirmative?

Ceuxquicraignentlaréformedesabus,neledirontpasouvertement,maisilsdiro ntqu’uneconventionestunmoteffrayant;n’estpascequiconvient;qu’ellenepourra itproduirequedesrésultatsdangereux.Etilsvousciterontlesmalheursdeceuxquio ntrenversélesabusparlaforcesdesarmes,etquisouventontsuccombédanscestent atives,souventfaitplusdemalqu’iln’yenavaitlorsqu’ilsseprécipitèrentdanscesvoi escoupables.Ouileschangemensopérésparlaviolenceontleplussouventétédange reux;ilestrarequ’ilsaient[produit]lebonheur.Maisdeschangemensdemandéspar lesvoieslégales,sousl a d i r e c t i o n e t l a p r o t e c t i o n d e l a m é t r o p o l e , s o n t à n o t r e p o r t é e [ . . . ] N’écoutonspointlesfauxamisquinousdisaient:«Persi stezdanslamarchequ’onadéjàsuivie;lejourviendraoùleConseilsesentiradansso ntort.»

Source:Louis-JosephPapineau,ParlementprovincialduBas-

Canada:C o n s t i t u t i o n d u C o n s e i l L é g i s l a t i f [ 1 0 j a n v i e r 1 8 3 3 ] ,«

L a M i n e r ve » , 2 1 j a n v i e r 1 8 3 3 et24 janvier1833.

30 I.Canada’sRelationtotheBritishCrown(MarcinGabryś)

2.

L

D

,R

A

B

N

A

(1839)

Wstęp

JohnG e o r g e L a m b t o n , h r a b i a D u r h a m , z o s t a ł m i a n o wa n y g u b e r n a t o r e m generalnymw c e l u z b a d a n i a p r z y c z y n b u n t ó w , k t ó r e w y b u c h ł y w G ó r n e j i DolnejKanadziew1837roku.Popięciumiesiącachprzedsta wiłbrytyjskiemuC o l o n i a l O ffi c e r a p o r t , k t ó r e g o w y b r a n e f r a g m e n t y p r e z e n t o wa n e s ą p o n i ż e j . Zd w ó c h g ł ó w n y c h z a l e c e ń h r a b i e g o D u r h a m a ( o p a r t y c h n a r a d a c h u m i a r -

kowanychr e f o r m a t o r ó w w o b u k o l o n i a c h ) : w p r o wa d z e n i a r z ą d u o d p o w i e -

dzialnegoprzedparlamentem(władzawykonawczabyłabywyłanianazpartiimającejwi ększość w zg r o ma dz en iu ustawodawczym) iu ni i G ór nej i D o ln ej Kana dy( w k t ó r e j d o m i n o w a ł a b y a n g l o j ę z y c z n a w i ę k s z o ś ć p r o w a d z ą c doa s y m i l a c j i f r a n c u s k i c h K a n a d y j c z y k ó w ) , r z ą d w L o n d y n i e p r z y j ą ł jedyniep r o p o z y c j ę z j e d n o c z e n i a o b u K a n a d . N a r z ą d y p r z e d s t a w i c i e l s k i e c z e k a n o ażdoroku18 48.MimoiżraportDurhamazostałprzyjętywDolnejKanadziezoburzeniem,gd yżprzedstawiałwypaczonyobrazfrancuskojęzycznychK a n a d y j c z y k ó w , t o d o d z i s i a j j e s t o n u w a ż a n y z a j e d e n z n a j w a ż n i e j s z y c h dokumentówwhistoriiKanady,zapierwszykrokwrozwojujejniezależnościodW i e l k i e j B r y t a n i i .

Sugerowanaliteratura:J.M.S.Careless,TheUnionoftheCanadas:TheGrowtho f Ca nadianInstitutions,1841–

1857,Toronto:McClellandandStewart,1 9 6 7 ; LordDurham’sReport,Ge raldM.Craig,(red.),Montréal&Kingston:McGill-

Queen’sU n i v e r s i t y P r e s s , 2 0 0 7 .

Introduction

JohnGeorgeLambton,theearlofDurham,wasappointedGovernorG e n e r a l toinvestigatecolonialgrievancesaftertherebellionsof1837inUpperandL o w e r C a n a d a . A f t e r 5 m o n t h s h e p r e s e n t e d h i s r e p o r t t o t h e C o l o n i a l Office

.T h e e x c e r p t s g i v e n b e l o w c o v e r D u r h a m ’ s a n a l y s i s o f t h e p r o b l e m s

31

LordDurham,ReportontheAffairsofBritishNorthAmerica(1839)

andhismajorrecommendations.FromDurham’stwomainrecommendations( b a s e d onadvicefrommoderatecolonialreformers)weretheintroductionofresp onsiblegovernment(theexecutivewouldbedrawnfromthemajoritypartyi n t h e a s s e m b l y ) a n d a u n i o n o f U p p e r a n d L o w e r C a n a d a ( i n w h i c h an E n g l i s h -

s p e a k i n g majoritywoulddominatetoensureassimilationoftheFrenchC anadians),theBritishgovernmentacceptedonlytherecommendationf o r auniono ftheCanadas.Forresponsiblegovernment,Canadahadtowaituntil1 8 4 8 . D e s p i t e t h e f a c tt h a t t h e r e p o r t w a s b i tt e r l y r e s e n t e d i n L o w e r Ca nadaforitsbiasedviewofFrenchCanadians,itisconsideredtobeoneof themo stsignificant documentsinCanadianhistory,afirststepinthed e v e l o p m e n t ofCanadianautonomyfromGreatBritain.

SuggestedReading:J.M.S.Careless,TheUnionoftheCanadas:TheGrowth ofCanadianInstitutions,1841–

1857,Toronto:McClellandandStewart,1967;L o r d Durham’sReport,GeraldM.C raig,ed.,Montréal&Kingston:McGill-

-Queen’sUniversity Press,2007.

WERSJAPOLSKA

DOJEJNAJJAŚNIEJSZEJKRÓLEWSKIEJMOŚCI

[...]Złodozaradzeniaktóremuzostałemwysłanyzmisją,jestzłemktóre- gożadnacywilizowanawspólnotaniemożedługoznosić.Niematakiejgru- pypoddanychJejKrólewskiejMościwktórejkolwiekzobuKanad,którabynie cierpiałazarównowskutekistniejącegozamieszania,jakiwątpliwościcodoprzyszł ejformyrząduikierunkówjegopolityki.Gdypozwolisięzacho-

waćobecnystanrzeczy,mieszkańcykoloniiniebędąmieliżadnegopoczuciabezpi eczeństwaosobistegoimajątkowego,niebędąkorzystaćztegocoposia-

dają,niebędziezachętdlapracowitości.Rozwójogromnychzasobówznaj- dującychsięnatychrozległychterenachzostaniezatrzymany,aludność,którąpo winnosięprzyciągaćbyzaludniła[kolonie]iczyniłajeurodzajnymi,bę-

dziekierowanadoobcychpaństw.Każdydzieńbezostatecznegoistabilnegorozwi ązania,pogarszastankolonii,rozdrażniaumysłyludzii czynipowo-

dzeniejakiegokolwiekprojektuzmianjeszczebardziejniepewnym.

DOLNAKANADA

[...]Spodziewałemsięznaleźćspórmiędzyrządemaludem,zamiasttegonatrafił emnadwienacjewalczącewłoniejednegopaństwa.Niejest

towalkao pryncypia,alewalkaras.Wydajemisię,żebezcelowebyłobyulepszaniep rawiinstytucjidopókinieusuniemyśmiertelnejwrogości,którawchwili