Macierz rachunków społecznych

Macierz rachunków społecznych (Social Accounting Matrix, SAM) jest systemem informacji statystycznej zawierającym różne dane społeczno-gospodarcze w zbiorze o strukturze macie-rzowej. Zawarte w nim są informacje m.in. o: dochodzie na osobę, wydatkach i dochodach podmiotów gospodarczych w podziale na różne kategorie, wzroście gospodarczym.

Utworzenie macierzy rachunków społecznych (Social Accounting Matrix, SAM) we Wło-szech wpisuje się w system rachunków narodowych zalecanych przez Unię Europejską ESA95. Celem utworzenia macierzy rachunków społecznych było [D’Orazio et al. 2006]:

 uporządkowanie informacji o strukturze społeczno-gospodarczej kraju w pewnym (najczęściej rocznym) przekroju czasowym,

67

 utworzenie statystycznej bazy do tworzenia wiarygodnych modeli ekonomicznych umożliwiających wgląd w stan gospodarki narodowej, jak również symulacji wpływu różnych środków interwencyjnych administracji państwowej na gospodarkę.

Moduł SAM dotyczący gospodarstw domowych (inne moduły dotyczyły m.in. przedsię-biorstw) został podzielony na dwie części: dochody gospodarstw domowych oraz ich rozcho-dy (w podziale na różne kategorie). Informacje na temat dochodów zbierane są w Badaniu Dochodów Gospodarstw Domowych (Survey on Household Income and Wealth, SHIW), któ-re we Włoszech przeprowadzane jest przez Narodowy Bank Włoch. Dane o rozchodach na-tomiast pochodzą z Badania Budżetów Gospodarstw Domowych (Household Budget Survey, HBS) przeprowadzanego przez Włoski Urząd Statystyczny. Obie ankiety realizowane są nie-zależnie przez różne instytucje i służą innym celom. W żadnym z tych badań docho-dy i rozchodocho-dy gospodarstw nie są obserwowane łącznie, natomiast wspólny jest szereg cech społeczno-gospodarczych gospodarstw domowych oraz ich członków. Dzięki takiej strukturze danych wejściowych możliwe było rozważenie zastosowania metod parowania statystycznego dla połączenia tych dwóch źródeł danych w celu łącznej analizy przychodów i rozchodów [Coli et al. 2005].

Integracja przebiegła w trzech etapach:

 harmonizacja definicji zmiennych i populacji,

 zdefiniowanie modelu integracji,

 aplikacja wybranych metod.

Populacje celu w obu badaniach charakteryzowały się pewnymi różnicami. Choć zbioro-wość w obu przypadkach określono jako gospodarstwa domowe we Włoszech, jednostkę zde-finiowano różnorako. W badaniu HBS gospodarstwo domowe określono jako jedną osobę lub zespół osób połączonych więzami małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa, adopcji, kura-telą lub innymi związkami, niekoniecznie wspólnie się utrzymujących. Natomiast w HBS gospodarstwo zdefiniowano jako jedną lub kilka osób wspólnie się utrzymujących, bez względu na stopień pokrewieństwa lub powinowactwa. Przyporządkowanie tak zdefiniowa-nych jednostek do ujednoliconej populacji okazało się zadaniem trudnym, jednak w toku ba-dania rozkładów różnych cech uznano, że populacje te są w dużej mierze zbieżne. Przyjęto więc, że analizowane próby są wylosowane z populacji o zgodnej definicji zbiorowości [D’Orazio et al. 2006].

Ze względu na różne źródła pochodzenia zbiorów danych, konieczne było także ujednolicenie definicji zmiennych wspólnych. Części z nich nie można było zharmonizować i zostały one

68 odrzucone z analizy. Pozostałe zmienne zostały tak przekodowane, by ich warianty w obu zbiorach były zgodne, bądź utworzono zunifikowane zmienne pochodne. Szczególną uwagę poświęcono zmiennym opisującym różne charakterystyki głów gospodarstw domowych (płeć, wiek, wykształcenie itp.) gdyż cechuję się one istotną współzależnością z wieloma charakte-rystykami gospodarstw domowych jako całości.

Schemat 2.3. Model macierzy rachunków społecznych

Wydatki gospodarstw domowych Dochody gospodarstw domowych

K ateg o rie g o sp o d ar stw d o m o wy ch

Źródło: na podstawie [D’Orazio et al. 2006]

Kolumny w macierzy rachunków społecznych reprezentują dwie grupy zmiennych (por. schemat 2.3):

 wydatki gospodarstw domowych: ( ), gdzie subskrypty re-prezentują różne kategorie, np. wydatki na żywność, dobra trwałego użytku itp.,

 dochody gospodarstw domowych: ( ), gdzie subskrypty reprezentują różne kategorie dochodów, np. wynagrodzenia, dochody z dywident, itp. Wiersze , reprezentują różne kategorie gospodarstw domowych, np. wykształcenie głowy gospodarstwa, główne źródła utrzymania, itp.

Zbiór danych HBS zawierała wektor zmiennych społeczno-demograficznych ( ), wspólnych z analogicznym wektorem w zbiorze SHIW. Dodatkowo dostępne były cje o wydatkach gospodarstw domowych w ujęciu szczegółowych kategorii oraz informa-cje o zagregowanych miesięcznych dochodach gospodarstw domowych w ujęciu 14 kategorii. Zbiór SHIW zawierała wektor zmiennych społeczno-demograficznych , szczegółowe in-formacje o dochodach gospodarstw domowych oraz zagregowane dane opisujące wydatki. Szacunki łącznych rozkładów dochodów i wydatków gospodarstw domowych, próbowano przeprowadzić na podstawie jednego źródła (np. HBS). Okazało się jednak, że szacunki prze-prowadzone oddzielnie na podstawie obu zbiorów generowały różne rezultaty dla tych

sa-69 mych grup zmiennych. Ponadto repozytorium HBS zawierało mało szczegółową informa-cję o źródłach dochodów gospodarstw domowych, natomiast SHIW obejmowało jedynie mocno zagregowane cele wydatków.

Celem utworzenia macierzy rachunków społecznych była łączna obserwacja cech demogra-ficznych , charakteryzujących dochody - i wydatki dla każdej kategorii gospodarstw domowych - . Utworzono model, w którym dokonano następującej dekompozycji:

( ) ( ) ( ) (2.1)

Łączny rozkład zmiennych oraz może zostać oszacowany na podstawie informacji za-wartych w SHIW. Określenie łącznego rozkładu ( ) było bardziej problematyczne ze względu ma fakt, że w SHIW kategorie wydatków były mało szczegółowe. Podobny problem dotyczył dochodów w HBS. Postanowiono zatem dołączyć szczegółową informa-cję o dochodach gospodarstw domowych z badania SHIW do HBS, zawierającego szczegó-łową informację o wydatkach.

Stosując techniki parowania statystycznego, dokonano integracji dwóch źródeł danych nie zawierających informacji o tych samych jednostkach przy wykorzystaniu różnych podejść metodologicznych⁴⁶:

 przy założeniu warunkowej niezależności przy danym , czyli przy założeniu, że wektor cech społeczno-demograficznych tłumaczy wszystkie zależności między dochodami a wydatkami gospodarstw domowych,

 przy wykorzystaniu dodatkowych informacji płynących ze zagregowanych kategorii wydatków w SHIW oraz zagregowanych kategorii dochodów zawartych w HBS. Uzyskana metodami parowania statystycznego macierz rachunków społecznych umożliwiła szczegółowe szacunki łącznych rozkładów dochodów i wydatków gospodarstw domowych w ujęciu szczegółowych kategorii. Staranna analiza definicji zmiennych i ich wariantów przyczyniła się do wysokiej jakości zintegrowanych danych, zaś aplikacja wielu modeli inte-gracji umożliwiła wszechstronną ocenę otrzymanych szacunków.