Polifoniczne pieśni litewskie zwane sutartines stanowią wedle autorki przy
kład archaicznego muzykowania rytualnego, w którym dźwięki i ruchy wyko
nawców mają walor symboliczny, odwzorowują harmonię i kosmiczny porządek świata. Magiczne działanie tej muzyki ma oparcie w strukturze melodii i tekstu oraz w sposobie wykonywania całego utworu. Ważnym elementem magii sutar
tines jest już sama barwa głosu, skupiona na samogłoskach i ewokująca efekt
„gęgania” czy „gdakania”. Barwa ta stanowi swego rodzaju „maskę dźwię
kową”, nakładaną na czas wykonywania pieśni. Muzyka sutartines płynie po niemającym końca symbolicznym kręgu, brak w niej sygnałów początku, kul
minacji i końca, rytmiczne powtarzanie formuł daje efekt pulsacji, pozwala wykonawcom i słuchaczom zanurzyć się w hipnotycznym bezczasie, podobnie jak to ma miejsce w tantryzmie z mantrami. Refreny litewskich sutartines przypominają hinduskie mantry także poprzez różne gry dźwiękowe, np. mo
dyfikacje jednego słowa typu laduto — ladoto — lodata itp. Charakterystyczny przyśpiew lado — znany też słowiańskim pieśniom obrzędowym — któremu towarzyszy klaskanie, miał prawdopodobnie sens głębszy, mitologiczny, po
dobnie jak niektóre apostrofy do bóstw w sakralnych tekstach starohinduskiej Rigwedy.
Śpiew sutartines daje się porównać z czynnością tkania za pomocą formuł słowno-muzycznych i odpowiednich ruchów, co dało podstawę dla wprowadze
nia specjalnej notacji tego śpiewu nie za pomocą nut na pięciolinii, lecz małych kwadracików na papierze milimetrowym. Maniera zlewania głosów i śpiewania sutartines w zamkniętym kole wykonawców służy osiąganiu efektu dzwonów, których głos także daje podstawę do przeżywania harmonii ze światem. Nazwa pieśni sutartines wywodzi się od litewskiego czasownika sutarti ‘być w harmo
nii, zgadzać się’.
,ĘpeBHne KHTaiłn,bi CHHTajiH My3biKy -ramic/rneiiiibiM papoM,
nepeniep-hihm k HbiHeniHMM noKOJieHMłiM ot apxaHnecKHx repoeB, a k tom, b cboio
onepepb, — ot óojKecTB-npe^KOB. „OHa-TO h necjia b ce6e «3iiaHne
npep-kob», oóJieHeHHoe b nncjiOBbie OTHOineHHa” (TKaneHKO 1990, 45). B ppeB- neMKnTae napauHa 3HajiH cnepHajibHbie3ByKopapbi, nocBHin,einibie Hcnoji-HeHHio TopjKecTBeHHO-pnTyajibHoń My3biKH. npep,nojio?KHM, 'ito h nep-Bbie HcnojiHMTejin cymapmunec — apxanHHbix nojiH(|)OHHHecKHx neceii Korpa-To MMejiM h xpaHHJin cboio cnoreMy no3THHecKHx h My3biKajibHbix cjjopMyji, KOTopaa cjiyiKHJia ochoboII pnTyajibnoro MysHpHpoBaiiHa, nnane po Hac He pomna h Ha Hac He noBunajia 6bi Marna cyTapTHHec, yxopaipaa B TJiyÓHHy BeKOB. K COJKaJieHHIO, JIHTOBIJbl He OCTaBHJIH HHKaKMX
TpaKTa-tob 06 3Toił CBoeo6pa3Hoit My3biKe. IIoaTOMy npwiHHbi ee CHJibHoro Ma-1’H’ICCKOrO BJIHaHHa (łCOTOpOe nOHyBCTByeT KaiKpblił, KTO flOCTaTOHHO pO- jiro cjiyinaji cymapmunec) a nonbiTaiocb HaiłTH bCTpyKType h cnepH(j)HKe HcnojiHeiiHa caMnx cyTapTHHec, onnpaacb HacboioHHTyHpnio h MHorojieT-HHiionbiT1.
Ophhm H3 ocoóeHHO Baa<Hbix ajieMeHTOB MarHHHOCTH cymapmunec >ib -jiaeTca cnepHcjjHKa hx ncnojiHeHHa, T.e. TeMÓpbi HcnojiHHTejibHHii,. 143- BecTiio, hto cymapmunec HcnojiHaiOTca cnepHcjjHHecKHMH, cnerKa nanpa- iKeHHbiMH ronocaMH, npn totkom Bbi^ejieHHH h noflnepKHBaHHH rjiacHbix.
no cnoBaM My3biKOBepa3. 3Bajipa: „npH3HaKOM, yKa3biBaioipHMna rene-3hc [... ] ApeBHerocjioa MarHnecKoił oOpapiiocTH aBJiaeTca coxpaHHocTb b
HeM pe3Koro HanpaaceHHoro TewSpa — cnen,H(|)HHecKoił nopann 3ByKa, xa-paKTepnoił pjia My3biKHpaHHHx o6ipecTBeHHbix c^opMapnił” (3Baji.ii, 1979, 17). Kax roBopnjiHcpmh HcnojiHHTejibHHpbi, cymapmunec nejiHCb „Kypax-Taa” (kudakuojant), „rorona” (gargsint), „HKaa” (źagsint), (tutuojant) hT.n.
A. HeKaHOBCKaa (Czekanowska 1972, 156) nojiaraeT, tto „KypaxTaHbe” — 3TO OpHH H3 3f]x|:>eKTOB HHCTpyMeHTajIbHOCTH B BOKajIbHOlł My3bIKe. 14'iaK, onHcaHne MaHepu neHHa HcnonHHTejibHHp cymapmunec npn iiomoiph cpa-BHeHHa „KaK Kypbi KypaxnyT”, BepoaTHO, 03HanaeT c nepBoro B3rjiapa HenpHBbiHHoe (hjih He onenb ypoÓHoe) pjia cnepH<|)HKH rojioca „npbira-iine”, KOTopoe Ojihjkc k HHCTpyMeHTajibHoił npppope (bchomhhm TeppoBO- cjiaiicjiapnyio ocHOBy mcjiophkh cymapmunec):
J=90
1 Abtop naHHoił CTaTbn yace 20 JieT hejhictcji pyKOBOiiHTejiCM u jinnepoM rpynnti iicnojiHUTejitHnu, cyTapTHHec „Trys keturiose”.
MarnnecKaji My3biKa cymapmunec... 181
Mojkho nojiaraTb, hto Korya-To sto óbijio cneipiajibHbiM TeMÓpoBMM 9(J)c|)eKTOM (xaK u „TpeneHHe”, „TparoTeHne”, „BOJioaeHne”, „rpeMeHne”
h Ap.), KOTopbiił, nocjiOBaM A. HeKaHOBCKoił,BOcnpnHHMaeTca khkcnmaji, KaK MarnnecKoe cpeycTBO yjm 'rpaucnen^emaioro oólhchmh (Czekanowska 1999, 8, 9). Piran, mbi mojkom yTBepmnaTb, hto bo BpcMii McnojiHeimii cymapmunec HayeBaeTca CBoeo6pa3Haa pnTyajibHaa „3ByKOBaa MacKa”. Onaho jjojiłKHa CHHMaTbca, noKa nponojiiKaeTca pnTyan: imane OHa TepaeT CMblCJI2.
2 06 McnojineiiHn o6p>t;iOBLix neceH, bo BpeMU KOTOpbix ncTHHHbiił tojioc khk
6y«TO CKpbiBaeTCa nos TeMÓpoBO-aKTHKyjiaiinoHHoft MacKOił, nncaji H. 3eMU,0BCKnit (3eMiiOBCKnii 1991, 179).
3 Raćiunaite 1990; Raćiunaite-Vyćiniene 1995, 1997.
4 Razauskas D. Ryto raty ritimai. Yilnius: Pradai 2000.
Bo Miiornx CTa'n>ax >i yxe He pa3 nucajia o SecnoHenHOCTH 3BynaHim My3biKH cymapmunec — T.e. o HeripepbiBHOM Kpyre3.
He 6y,n,y na HeM ocmiiaBJiHBaTbcii no;ipo6nee, TeM 6ojiee, hto ceMaH- THKy Kpyra BcecTopoHHe pacKpbiJi Pa3aycKac b KHHre „Ryto raty ri-timai” („KaTaHHe yTpemmx Konec”)4. Xony jnmrn HanoMHHTb, hto ot- cyTCTBue ,n,jiiiHHbix baoxob, KyjibMnHan,Hił, BCTynnemiił h 3aBepiiiaiomnx Ka^eHyiiił b cymapmunec no3BOjmeT nan ncnojmnTejmM, Tan h cnyinaTe-
jihm norpy3HTbca b ojjhoeyirnoe cocTormne. IIoaTOMy cymapmunec HMeiOT u CBoeo6pa3Hoe rnnHOTHHecKoe BOsyeiicTBMe (npaB.ua, noKa hhkto noy- poÓHO He 3aHHMajica nccjicjiOBaimcM yaimoro aBJieHHa), KOTopoeciwano c paBHOMepHoii pnTMimecKoił nyjibcan,Heił h iiocto>ihhmm noBTopeimcwi
npnneBa — cjiOBecHO-pHTMHuecKoił <|)opMyjn>i. HHTepecHo, uto coBpeMeH- Hbie iiCMX0TepaiiCBTHHecKMe HccjieflOBaHna nonTBepnHJiH <J>aKT iiOBbinieumi 3(|x|)eKTHBHOCTHBO33,eftCTBMHHa nCHXHKy HejIOBeKa COKpaiH,eHHbIXHKOflH- pOBaHHbIX <|)OpMyjI CaMOBHymeHHH, CpaBHHTejIbHO C OÓblHHblMH, pa3BepHy- TbiMH TeKCTaMH TaKHx (JiopMyji. no cjiOBaM A. TepeHTbeBa, „b 3tom CBeTe npe^CTaBJiaeTca bo3mo2khbim HjjeHTHc|)HHHpoBaTb b oupcyicjrcnHOM acneKTe npHHpnn fleiłCTBHa coKpain,eHHbix cJiopMyji caMOBHymeHHa” (TepeHTbeB 1989, 18). B TaHTpn3Me „Bce cpeucriia cnaceHHa MoryT óbitb cnpeccoBaHbi
bcnoBa KpaTKoii (JjopMyjibi” (TaM x<e, 17). <Dh3hojiofh oópaTHjiji BHmaHne Ha4>aKT,utonorpyjKeHHe b rnnH03 bo3mo>kho npn pa3n,pax<eHHHHepBHbix KJieTOK MOHOTOHHbIM H pa3flpa>KHTeJIHMH -- 3ByK0BbIMH, KaCaTeJIbHblMH (T.e. pHTMHUeCKH 0praHH30BaHHbIMIl), 3pHTejIbHbIMH. BoJIblllHHCTBO 3THX sjicmchtobnpncyTCTByeT mb „3aKJiHHaiejibHOM” npoH3HeceHHH MaHrp5,
tuk h b npopecceMCiiojiHeiiMa cymapmunec.
5 Kajieitaapiibie o6biHan... 1989, c. 276-277.
6 Elizarenkova 1993, 132.
OflHaKO BepHeMca k nocTOJiuiio 3Byuain,HM npnneBaM cymapmunec, iia-noMHHaiom,HMóecKOHeuHoe noBTopeHne MaiiTp. Moikho3aMeTHTb, uto npn-neBbicymapmunec uacTO ocHOBaHbi Ha pa3JiHUHbix <|>opMax Toro >kc cjiOBa- pe<|)peHa (stokbk óyflTO nrpa 3ByKOBbiMH co3ByuHHMH): tatato-totata; Ró-tile — ratilel — ratilió; siuduja-siudijo-siudijula; dobile bite, dabileli; tiito--tutaua; stuli siulingela h T.n. MraK, b nannow cjiynae bosmojkhm AaneKHe accopnaLiHH c nooTHKoił „ParBeubi”, bKOTopoił, riocjiOBaM T. EjuraapenKO-Boił, cjiobo, nepe,aaHHoe Ha ypoBHe co3BynHa,— a stooóbihhohmh 6ora hjih
„AOHeceHHe”, nocjiaHHoe SoroM, — iiobt pas/iejuiCT Ha OTjicjibnbie 3Byxo-Bbie BJieMeHTbi: 3ByKH hhxKOMÓHHapHH,cjioth, Mop<J>eMbi [... ]6. 3«ecbMbi
mojkcmBcnoMHHTb npHneBbi, xapaKTepHbiefljia cymapmunec: laduto laduto;
lodata lodata; lado lado tatato h T.n. IleHHe lado, lado ynoMHHaeTca u npn onncaHHH BC/rpeunjimtobckotokhh3h Ajibrn,n,aca (Ojibrepna) nocne iioGe/r- Hoiłóhtbbi okojio 1368-1372 r. b BnnbHioce: „nocne toto, xaK Onbrepn,co CBoeił jKCiiotł BO3BpamanHCb H3 BnTe6cKa b Bnjibiio, eMy HaBCTpeuy bbiuijih
Bce jtioiih, KOTopbie no H3biuecKOMy oóbiuaio xnonanH b nanoniH u nenn Lado! Lado! ...” (Strykowski 1582; II 13). IIojioGhbi h onncaiina BCTpeun ApyrnxjihtobckhxKHH3eił (BaiłmBHJiKaca, J/Ioraiłnbi h jip). Bsthx cnynabi-axnejiH, xnonasb nanonin. YnoMaHyToe cjiobo „naflo” (hjihero moahcJih -Kaunn) H3«aBHa ynoTpeóJiajiocb b nrpe B3pocjibix c ManeiibKHMH jjeTbMH
— „jia^yniRH”: „lad lad ladytj, ladytj., duos mamute sisytj, sisytj... (LLD Vk 175): „katu katu katutes, ładu ładu ladutes... ” (LLD Vk 187); „ladu- tes ladutes, kośelj vire, pienelj lakę, — apsik!”. Kran, Jiado Morjio óbiTb
MarnneCKaa My3biKa cymapmunec... 183
oflHHM H3 3ByKono,npałKaHiiił, conpoBO5KflaBinnx jjBHjKeHna xjionaHna, hto
HMejio, bo3mo>kho, u óojiee rjiyóoKnił cmbicji. KcTaTM, pecJjpeH „Jia.no” oco-6(31110 xapaKTepeH jijiji cjiaBMHCKHx neceH n xopoBO«OB (BeceHHHx KajieH-AapHbix npa3AHHKOB, iipa3ji,HMKa II Bana Kynajibi unp.). Oiiupancb Hano- cjieflHHe HccjienoBaHHM MHc[>ojiora H. Bejiioca7, mojkho yTBepacAaTt, hto cjiobo /lado b npnneBax jihtobckhxcymapmunec bnpeBiiHe BpeMeHa HMejio CKopee Bcero, h caKpajibHoe, MH^ojioranecKoe 3HaneHHe. IIosTOMy
CBCji,e-hhji M. CTpHiłKOBCKoro u apyrnx JieTonncn,eB XVI-XVII b. o tom, hto Lado (Ladona) 6biJi 6otom (Sorinieił), KOToporo nonaTajin jinTOBpbi, pyc- CKne m cocenuHe uaponw, no cjiOBaM H. Bejiioca, mokho CHHTaTb «octo -BepHbiMM (Velius 1998, 26).
7 Velius 1998, s. 22-27.
8 Ejin3apeHK0Ba 1993, 208.
9 rpnmiep 1999, 11.
10 TonopoB 1987, 201.
11 IlajinHApoM(oH) [rp. palindrome — 6ery nagan] — cjiobo, (Jjpaaa hjih cthx, ounHaKOBO HMTaiomnecH cjieBa Hanpano n cnpaBa HajieBO, Hanp. „KaSaic” (Cjiosapt uHocmpaHHbix c/ioe 1983, 357.
HTax, hto oÓHJineM aHajiorn'nibix pecjjpeHOB (a b npoinjioM h HecoM-neHHoił CMbicjiOBoił nx Harpy3Koił) cymapmunec 6jih3kh k caHCKpnTCKHM MaHTpaM, b KOTopbix iio'iMTaeTCH cjiot h.mchh 6o>KecTua (njinnpoH3HeceH- Hblft 3ByK CB_H3bIBaeTC.fiC COOTBeTCTByiOin,HMÓOJKeCTBOM). C nepBOTO B3TJIM-jia KajKeTca, hto HeKOTopbie npnneBbi cymapmunec ocHOBaHbi jimiib Ha nrpe OTn,ejibHbix 3ByKOiiOApaxcaHHił, nosTOMy BOCCTaHOBHTb hx ceMaHTHKy Bpan, jih BO3MOJKHO. IIono6na>i Mbicjib o cjiOBecHoił nrpe 6bwia BbiCKa3aHa T. EjiH3apeiiKOBoił: „3ByK0Bbie naMCKii motjihSmtb 3THMOJiornnecKn 060- CHOBaHHblMH (nrpa npOH3BOJJ,HbIMH CJIOBaMH OT o6lIJMX KOpHeił), HO TaKzKC
hxocHOBoił Moraa 6mtb h ceManTH3an,micjiynaiłHbix 3ByKOBbix KOHrjiOMe- paTOB”8. I-PraK, TeKCTbi „PnrBeflbi”, TaK>KC kbk n 3ByKononpaxaTejibHbie npnneBbi cymapmunec, «o KoinjaiioiihtbHeBO3MO>Kiio. EtoCjiOBaM II. TpnH-pepa9, ohhnonycKaioT BO3MO>KiiocTb TOjtKonanna mhothx cthxob h jjajKO U, ejlbix THMHOB Ha HeCKOJIbKMX ypOBHHX: pHTyajIbHOM, KOCMOJIOrHHeCKOM, ncHxojiorHnecKOM, (JjhjiococJjckom, a Taione nooTHHecKOM.
TaKaa Tpa/omna hojichm>i cjiob Ha nacTH, khk noKa3BiBaiOT hccjic/jo- Banna B. TonopoBa, 6biJia CBoiłCTBeHHa eme HHftoeBponeftcKHM nosTaM.
OHa Morjia pa3BHBaTbca h najibine, oópeTaa Bce HOBbie o6jimkii (xaK b
HH,n,o-npaHCKoii, rpenecKoił,KejibTCKoił, repMaHCKoił n n,pyrHX no3TnnecKHx Tpan,HH,HHx)10 11. Mo?KeM BCnOMHHTb KaHOHH3HpOBaHHbie CpeflCTBa nOBTHKH paHiiero cpeflueBeKOBba — MeTare3y cjiotob h nHBepcnio cjiob. OdpariiM BHHMaHne n na najiHHnpoM — „nepeBepTeHb”11. KopHH bthxno3THnecKHx
CpeflCTBTaHTOI B „TalłllOit peHH”, CBOiłCTBeHHOił apxaHHeCKHM CaKpajIbHbIM TeKCTaM. flpeBHHe ómjih y6e>K^eHbi, hto caMn 6orn BKjiajtbiBaiOT 3Ty peai,
b ycTa neBpoB, /iapya hm cnocoÓHOCTb cjibiiiiaTb ee b MMiiyay Bbicuiero O3apeHHa {Jlumepamypa dpeeneeo BocmoKa..., 1984, 47). Bchomhhm, hto kavi „PnrBeAbi” — sto OflHOBpeMeHHO h noaT, h B^oxHOBeiiHbiii npopoK, hxpaHHTejib MHponopaflKa c noMonibio ncepTBbi h mm12. 9th <JjyHKH,HH kavi HMeiOT mnpoKHe THnojiornHecKne napajuiejiH b apxaHHecKoił ycTHoił
hnncbMeHHoił caKpajibHOił no33HH. EtoCJiOBaM II. rpHHpepa, kavi conocTa-BHMbl C ApeBHeHpjiaHACKHMH <|)HJIHAaMH -- nOSTaMH H npopHUaTejIHMH, a
12 rpHHitep 1999, 20.
13 Jlumepamypa dpeenezo BocmoKa. . . 1984, 47.
TaKKe C ApeBHHMH CKajIbflaMH, Hbe HCKyCCTBO ÓblJIO HCKOHHO CB>I3aiIO c pyHHHecKoft Marneił h c KHTaiłCKHMH MyąpenaMH, KOTopbie BonjiomajiH b
jiHTepaType MnpoBoił nopaflOK. OneBHflHO, htob apxanHecKOM cJjojibKJiope npoTOTHnoM HCKyccTBa (HeoTflejiHMOro ot Marun h caKpajibHOił Mynpo- CTh) Bcex 3THX TBOpHOB MOrJIO IIOCJiyłKHTb HCKyCCTBO HiaMaHa (rpHHpep 1999, 20).
OflHaKO BepHeMcn k H3Jno6jieHHoii jijih „CBani,eHHoii penn” nrpe cjio- BaMH. Mojkho nojiaraTb, hto aiiajiortriHbie 3aKOHbi „nejieHHa Ha nacTn”,
„nepecTaBJieHHa” h „oóopoTHoro htciimh” MorjiH AeiłcTBOBaTb hb apxaH'ic-CKoiłMy3biKe,T.e. bHaniHx cymapmunec. oóocHOBaHHa naHtioti MbicjiH Heo6xOAHMO BCnOMHHTb CHHKpeTH3M nO33HH H My3bIKH /ipCBHMX BpeMeH (KCTaTH, MaHTpbi TO?Ke npoH3HOCHjiHCb peHHTaTHBOM — CBoeo6pa3Ho ne-jiHCb; npeKpacHbie neBpbi — co3naTejiH „PHrBeflbi” — riśi nojib3OBajiHCb yCTOMBHIHMHCH npneMaMH KOMIIO3HH.HH H HaÓOpOM TpaAHH,HOHHbIXCJIOBeC- HbIX (Jx>pMyjl)13. IIoXO>KHe HBJieHHH KOMnOHHpOBaHHH My3bIKHBCTpenaioT- cn b npocfjeccHOHajibHOM TBopnecTBe. 9to peTporpaflHaa nMHTann>i (pe-TpoBepcHa, „paK”), xapaKTepHaa ajih nojiHt|)OHHHecKoft My3biKH. AHajio-rHHHbiił npHHH,Hn 3epKajibHoro OTpaaceHHH >iBji>ieTC>i ochoboB nocrpocHtiM MHornx cymapmunec. Hain,e Bcero, o/inaKO, ,,'iHTaeTOi” jinnib My3biKa, T.e.
pHTMHnecKHe (JiopMyjibi cymapmunec, a Hetckct: