Mechanizmy wpływania na sytuację w Chinach

Pod naciskiem krajów skandynawskich, niejako w zamian za zaprze-stanie akcji politycznych na forum ONZ, nakłoniono Chińczyków do zin-tensyfikowania rozmów w ramach istniejącego od stycznia 1996 roku, na poziomie eksperckim, oficjalnego unijno-chińskiego forum dialogu doty-czącego praw człowieka – EU-China Human Rights Dialogue. W 1997 roku został on czasowo zawieszony. Była to reakcja Pekinu na poparcie przez 10 krajów członkowskich antychińskiej rezolucji w Komisji Praw Człowieka ONZ, ale w grudniu tego samego roku ChRL zdecydowała się go wznowić23. Od 1998 roku spotkania odbywają się ponownie, już dwa razy do roku, na wysokim szczeblu politycznym. Dialogowi towarzyszą seminaria eksperc-kie, z udziałem przedstawicieli organizacji pozarządowych i naukowców24.

Tematyka rozmów niemal od samego początku pozostaje niezmienna i dotyczy następujących kwestii:

– Ratyfikacji i  implementacji Międzynarodowego Paktu Praw Oby-watelskich i  Politycznych (International Convenant on Civil and

Politi-cal Rights – ICCPR) oraz Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (International Convenant on Economic,

So-cial and Cultural Rights);

23 Ibidem.

24 Od 2001 roku były one organizowane przez EU-China Human Rights Network, sieć zrzeszającą 15 europejskich uniwersytetów i instytucji zajmujących się prawami czło-wieka oraz 15 uniwersytetów chińskich. Struktura koordynowana była przez Irlandz-kie Centrum Praw Człowieka przy Uniwersytecie w Galway (Irish Centre for Human

Rights) oraz Instytut Prawa Chińskiej Akademii Nauk Społecznych (Law Institute of

the Chinese Academy of Social Sciences). W roku 2005 podjęto decyzję o zmianie spo-sobu finansowania – seminaria były organizowane w ramach kontraktów ramowych (Framework Contracts) Komisji Europejskiej. Patrz M.  Balcerzak, K.  Dobrzaniecki,

EU-China Human Rights Network – założenia i ich realizacja, [w:] Strategie

w poli-tyce azjatyckiej. Rozważania o  aspiracjach i  możliwościach współczesnej Azji, red. J. Marszałek-Kawa, Toruń 2011, s. 29–42.

– Przestrzegania międzynarodowych standardów ochrony praw osób skazanych na karę śmierci, ograniczania zakresu stosowania tej kary oraz publikowania statystyk dotyczących jej wykonywania;

– Poszanowania podstawowych praw osób uwięzionych, również tych zatrzymanych za członkostwo w nielegalnych ruchach politycznych lub religijnych, a także zwiększania dostępu do nich;

– Dialogu w indywidualnych kwestiach podnoszonych przez UE; – Poszanowania prawa do nieskrępowanego wyznawania religii, za-równo w sferze prywatnej, jak i publicznej;

– Respektowania prawa do zrzeszania się;

– Poszanowania kulturowych i religijnych wolności w Tybecie i Xin-jiangu;

– Wprowadzenia sądowej kontroli nad procedurami administracyjny-mi oraz tymczasowym aresztem25.

Dialog ten jest jednak dość krytycznie oceniany przez organizacje po-zarządowe zajmujące się kwestią obrony praw człowieka. Głównym za-rzutem jest tu brak widocznego wpływu rozmów na sytuację w Chinach, mimo symbolicznych gestów i  wygłaszanych deklaracji26. Krytykowane są także próby ograniczania uczestnictwa w forum przedstawicieli niektó-rych organizacji pozarządowych. Takie wydarzenie miało miejsce w maju 2007 roku, kiedy to delegacja chińska opuściła seminarium eksperckie, którego celem było przygotowanie oficjalnej rundy rozmów politycznych w  ramach Dialogu, w  proteście przeciwko odmowie wyproszenia z  sali dwóch zaproszonych ekspertów27.

Krytycznie na realne efekty rozmów patrzą też unijni politycy. Chris Patten określił je jako „uprzejme, ale tak naprawdę bez widocznych postę-pów”28. Niemniej jednak jest to podstawowe narzędzie oddziaływania Unii Europejskiej na sytuację w zakresie przestrzegania praw człowieka w ChRL.

Drugim, obok dialogu politycznego, instrumentem znajdującym się w  dyspozycji Brukseli są różnego typu projekty realizowane w  Chinach i współfinansowane przez stronę unijną. Takim sztandarowym przedsię-wzięciem wspierającym budowę społeczeństwa bazującego na rządach

25 EU Annual Report on Human Rights 2007, Brussels 2007.

26 Patrz na przykład FIDH, Preliminary Assessment… oraz oświadczenie organizacji Eu-ropean Falun Dafa Association, http://www.clearharmony.net/articles/200705/39238. html [dostęp 5.09.2008].

27 China Misses Key Opportunity on Human Rights, 16.05.2007, strona internetowa or-ganizacji FIDH, http://www.fidh.org/spip.php?article4295 [dostęp 5.09.2008].

28 Ch. Patten, Not Quite the Diplomate. Home Truths about World Affairs, London 2005, s. 274.

prawa jest stworzenie Europejsko-Chińskiej Szkoły Prawa29. Ponadto wdrażane są mniejsze projekty, dotyczące partycypacji obywatelskiej, zmniejszania zakresu stosowania kary śmierci czy tortur. W  tabeli 2 przedstawiona została lista unijnych projektów dotyczących, bezpośred-nio lub pośredbezpośred-nio, praw człowieka, realizowanych w  Chinach w  latach 2002–2007.

Tabela 2. Najważniejsze projekty unijne w Chinach

dotyczące praw człowieka

Tytuł projektu ^{Budżet projektu} _{(w tys. euro)}

Europe-China School of Law 35 000

EU-China Network on the UN Human Rights

Cove-nants ^{1 730}

China Human Rights Project Facility 840

Moving the Debate Forward: China’s Use of the Death

Penalty ⁷⁰⁸

Tuning into Human Rights: Improving the Coverage of Human Rights and Democratisation Issues on Chinese Television

679

Cutting Torture: From Impunity to Accountability 583 

Every Child Matters – Developing Child Friendly

Com-munities in Xinjiang ⁵²⁵

„Nothing for Us without Us” – Improving Participation

and Capacity of Disabled Children Project ⁵¹⁸

Strengthening Democratic Processes in China: Public

Participation in Decision-Making ³¹⁵

EU-China Training Programme on Village Self

Gover-nance. ¹¹⁰

Beijing Seminar: Comparative Study of Implementation

Measures for the Rome Statute ⁶⁹

Źródło: Opracowanie własne na podstawie The European Union and China 1949–

2008. Basic Documents and Commentary, ed. F. Snyder, Oxford–Portland 2009, s. 487 oraz EU Annual Reports on Human Rights 2002–2013, Brussels, różne daty wydania.

29 Projekt Europe-China School of Law, przewidziany na lata 2007–2013, budżet – 35 mln euro, z czego wkład unijny – 18 mln euro. Szerzej patrz strona internetowa projektu www.ecsl-beijing.eu.

Wystarczy spojrzeć na kwoty określające budżety projektów, aby sta-ło się jasne, że  działania finansowane przez Unię mają znaczenie czy-sto symboliczne. Skala projektów jest bowiem zbyt mała, by mogły one w istotny sposób wpłynąć na sytuację w tak dużym kraju jak Chiny.

5.4. Ocena dotychczasowej polityki unijnej wobec