Transfer technologii przyjaznych środowisku

Z chińskiego punktu widzenia jedną z najważniejszych kwestii zwią-zanych z  ochroną środowiska jest transfer innowacyjnych, przyjaznych środowisku technologii. Rząd ChRL prowadzi niezwykle aktywną polity-kę stymulowania, lub nawet wymuszania, transferu technologii. W tym miejscu przeanalizujemy dylematy, jakie rodzi to dla polityki unijnej wo-bec Chin w jej kontekście środowiskowym.

Strona chińska niemal wprost uzależnia postępy w  swojej walce ze zmianami klimatycznymi w następnych dekadach od tego, czy „zaawan-sowane i  przyjazne dla klimatu technologie będą dostępne na czas”33. Władze chińskie apelują więc do  krajów rozwiniętych o  „ustanowienie odpowiednich mechanizmów współpracy technologicznej […], wyelimi-nowania przeszkód […] politycznych, instytucjonalnych, proceduralnych, finansowych i dotyczących ochrony praw własności intelektualnej; wpro-wadzenie środków zachęcających do  współpracy technologicznej […]; stworzenie specjalnego funduszu wspierającego międzynarodową współ-pracę technologiczną, tak aby przyjazne dla środowiska i klimatu techno-logie stały się dostępne dla krajów rozwijających się”34.

Unia Europejska co  do  zasady zgadza się z  partnerem chińskim w sprawie kluczowej roli, jaką w walce ze zmianami klimatycznymi odgry-wają technologie, co potwierdzają chociażby wspólne deklaracje ze szczy-tu w 2007 roku35. Jednak w praktyce zagadnienie to jest z europejskiego

32 Six-Year Programmes See Remarkable Achievements, „China’s Daily”, 4.07.2006. Patrz też strona internetowa projektu http://www.sinoitaenvironment.org.

33 National Development and Reform Commission, National Climate Change

Program-me, June 2007, s. 21. 34 Ibidem, s. 59.

35 „Leaders recognized the crucial role of technology in addressing the issue of climate change in particular for the mitigation of greenhouse gas emissions and for adaptation.

punktu widzenia niezwykle skomplikowane i rodzi wiele wątpliwości. Pod-stawową z nich jest kwestia konieczności obrony unijnych interesów go-spodarczych. Jak już wspomniano, to firmy europejskie mają w dziedzinie niektórych „zielonych” technologii zdecydowaną przewagę konkurencyjną nad producentami chińskimi. Przekazywanie Chińczykom opracowanych olbrzymimi nakładami pracy i pieniędzy innowacyjnych technologii jest, oczywiście, z  biznesowego punktu widzenia mało opłacalne. „Unia po-winna chronić swoją wiedzę i technologie” poprzez „traktowanie własno-ści intelektualnej jako komercyjnego dobra”, za które Chińczycy muszą zapłacić – nie należy się ich wyzbywać w imię „przyjaznej dla środowiska wspaniałomyślności”36.

Cytowana ekspertyza, przygotowana na potrzeby Parlamentu Euro-pejskiego, bardzo wyraźnie pokazuje transfer technologii środowiskowych do  Chin jako szansę biznesową dla producentów europejskich, z  której nie powinno się rezygnować w imię ułatwiania temu krajowi ochrony śro-dowiska. Tym bardziej że gospodarka chińska błyskawicznie nadrabia dy-stans technologiczny dzielący ją od najbardziej rozwiniętych gospodarek świata. Coraz więcej chińskich firm wytwarza zaawansowane technolo-gicznie produkty w „środowiskowym” segmencie rynku. Przykładem może być sektor energii odnawialnych. Suntech Power, jeden z największych na świecie producentów paneli słonecznych, czy też Globewind, znaczący producent wiatraków, dodatkowo wspierane subsydiami rządowymi, od-ważnie wchodzą na rynki światowe i oferując tańsze produkty, stają się znaczącą konkurencją dla przedsiębiorstw europejskich. W  2013  roku Chiny stały się światowym liderem w  sektorze producentów urządzeń energii odnawialnej37.

Oczywiście zjawisko chińskiej konkurencji pozytywnie wpływa na ry-nek z perspektywy odbiorców paneli słonecznych, turbin wiatrowych czy też energooszczędnych urządzeń domowych, sprawiając, że dobra te stają się bardziej dostępne38. W dłuższej perspektywie przyczyni się to również

Both sides consider technology as a major instrument to address climate change… inc-luding on research of near-zero emissions coal power generation technology through carbon capture and storage”. Council of European Union, Joint Statement of the 10th

China-EU Summit…

36 J. Holslag, China’s Energy Policy in the Llight of Climate Change, and Options for

Co-operation with the EU, Brussels 2007, IP/CLIM/NT/2007-12, PE 393.501, s. ii, cyt. za D. Scott, op. cit., s. 12.

37 Global Renewable Energy Report 2014, http://www.hanergy.com/en/upload/content-s/2014/07/53bfa4772d9f6.pdf [dostęp 15.04.2015].

do poprawy stanu środowiska. Niemniej jednak z perspektywy Unii zary-sowana wyżej sytuacja rodzi istotne dylematy:

Jak pogodzić konieczność transferu technologii środowiskowych do Chin, bez których nie da się zredukować emisji zanieczyszczeń, z obro-ną oczywistych interesów gospodarczych podmiotów europejskich?

Jak pogodzić ochronę producentów europejskich przed importem „zielonych” towarów z Chin z długofalowymi zyskami dla konsumentów i środowiska, które są z nim związane?

Unia nie wypracowała spójnej polityki w  tym względzie. Różnego typu zachęty do redukcji emisji i rozwijania przyjaznych dla środowiska technologii były podkopywane przez przykłady gospodarczego protekcjo-nizmu mającego chronić interesy producentów europejskich. Wysokie cła utrzymywane były, na przykład, na: turbiny hydrauliczne, wykorzystywa-ne w  hydroewykorzystywa-nergetyce, aluminiowe pojemniki do  składowania biogazu, elementy baterii słonecznych, maty z włókna szklanego służące do ocie-plania budynków39. Dodatkowo strona unijna stosowała pozataryfowe środki ochrony, takie jak chociażby śrubowanie norm środowiskowych, jakie muszą spełniać produkty, aby zostać dopuszczone na rynek europej-ski. Bariery protekcjonistyczne stosowane przez UE były w części uspra-wiedliwione wspominanymi już subsydiami eksportowymi udzielanymi przez rząd chiński, a także faktem, że Chiny utrzymywały znacznie bar-dziej restrykcyjne bariery handlowe na produkty europejskie40.

Rosnąca presja konkurencyjna ze strony Chin doprowadziła w 2012 roku do konfliktu handlowego wokół paneli słonecznych. W lip-cu tego  roku grupa europejskich producentów paneli zgłosiła formalny wniosek do  Komisji Europejskiej, wskazujący na praktyki dumpingowe stosowane przez chińskich konkurentów. Komisja jesienią tego same-go  roku rozpoczęła postępowanie przeciwko praktykom dumpingowym i nielegalnym subsydiom otrzymywanym od państwa przez chińskie fir-my. Wywołało to wielki kryzys polityczny w relacjach dwustronnych, po-głębiony jeszcze formalnym nałożeniem ceł na chińskie panele słoneczne w czerwcu 2013 roku. Pekin odpowiedział groźbą ograniczenia importu europejskich win i ofensywą dyplomatyczną mającą na celu wykorzysta-nie podziałów w łowykorzysta-nie UE (wykorzysta-nie każdy kraj członkowski był zainteresowa-ny ochroną producentów paneli słoneczzainteresowa-nych). Latem 2013  roku kryzys

39 Interdependencies on Energy and Climate Security for China and Europe, A Chatham

House Report, November 2007, s. 56. 40 Ibidem.

został ostatecznie zażegnany poprzez jednostronną deklarację chińskich producentów wprowadzającą ceny minimalne na eksportowane do Europy panele41. Spór ten udowodnia jednak, jakiego znaczenia dla relacji unijno--chińskich nabrała kwestia „zielonych” technologii.

6.4. Konkluzje

Polityka UE wobec Chin w zakresie ochrony środowiska nabrała zna-czenia i tempa dopiero w latach 2003–2005, kiedy to zinstytucjonalizo-wana została struktura współpracy, rozpoczęła się realizacja pierwszych projektów współfinansowanych przez Unię i doszło do porozumienia poli-tycznego w kwestii walki ze zmianami klimatycznymi. Można to określić jako sukces Unii, która już dużo wcześniej chciała stworzyć mechanizmy do  wpływania na sytuację w  Chinach w  zakresie ochrony środowiska. Można więc uznać, ze Bruksela osiągnęła pewien sukces, choć wydaje się, że  głównym czynnikiem sprawczym była tu jednak zasadnicza zmiana postrzegania problemu ochrony środowiska przez stronę chińską, spowo-dowana rosnącą skalą wyzwań ekologicznych stojących przed Państwem Środka.

Chińska chęć do współpracy otworzyła przed Unią możliwości wzię-cia udziału we wdrażaniu rozwiązań, które miałyby złagodzić negatyw-ne oddziaływanie Chin na stan środowiska naturalnegatyw-nego i tempo zmian klimatycznych na Ziemi. Unia stara się to robić poprzez dzielenie się własnymi doświadczeniami i wiedzą oraz przenoszenie dobrych praktyk europejskich na grunt chiński. Dzieje się to w ramach dialogu polityczne-go i eksperckiepolityczne-go, a także poprzez bezpośrednie finansowanie projektów ekologicznych w ChRL, głównie w formie inwestycji realizowanych w ra-mach CDM, ale także poprzez przedsięwzięcia wdrażane bezpośrednio przez Komisję Europejską.

Z  chińskiego punktu widzenia kluczowym elementem współpracy z Unią ma być transfer nowoczesnych, przyjaznych dla środowiska tech-nologii. Dla firm europejskich to, z jednej strony, szansa biznesowa, ale z  drugiej –  zagrożenie, wynikające z  niskich standardów ochrony praw własności intelektualnej w Chinach, co – w połączeniu z rosnącym chiń-skim potencjałem naukowo-badawczym i  przemysłowym –  prowadzi

41 Szerzej patrz M. Garcia, The EU, China and Trade in Green Technologies, [w:]

Han-dbook of International Political Economy of Trade, ed. D. Deese, Northampton 2014, s. 322– 346.

do  szybkiego powstawania konkurencyjnych chińskich przedsiębiorstw i skutkuje utratą części rynku. W omawianym okresie w niektórych seg-mentach rynku doszło do spektakularnej zamiany ról. Firmy europejskie, które liczyły na zyski ze sprzedaży do Chin swoich paneli słonecznych czy elektrowni wiatrowych, nagle zorientowały się, że  nie tylko nie zarobią w ChRL, ale zaczną mieć kłopoty na własnym podwórku. Chińskie firmy bowiem bardzo szybko zdobyły przewagę konkurencyjną i zaczęły wypie-rać z rynku korporacje europejskie, co zasadniczo zmieniło układ sił na korzyść Chińczyków.

7