W świetle doświadczeń z I wojny światowej znaczenie wojskowej służby zdrowia wzrosło. Możliwość prowadzenia wieloletniej wojny i postęp techniczny zmuszał automatycznie do jej rozwoju i poprawy działalności207.
Od 1918 r., kiedy to rozpoczęła się odbudowana niepodległego Państwa Polskiego, zarówno środki materialne, jak i personalne jakimi dysponowało wojsko w zakresie sanitarnym były minimalne. Przejmowane zakłady i urządzenia sanitarne po wojskach zaborczych pozostawiały dużo do życzenia. Większość niezbędnych rzeczy, takich jak leki czy środki opatrunkowe były rozgrabione przez wycofujące się wojska. Stanowiło to duży problem, bowiem wówczas na terenie ziem polskich nie istniała ani jedna wytwórnia powyższych materiałów. Szpitale były źle wyposażone, a stale przybywających rannych z frontu walk trzeba było gdzieś umieszczać. Przez złe warunki sanitarne w kraju wybuchały liczne epidemie, zwłaszcza grypy hiszpańskiej oraz duru plamistego208. Ogromnym problemem były także epidemie chorób wenerycznych, przed którymi zarówno wojsko, jak i
206 T. Böhm, Z dziejów naczelnych władz…, dz. cyt., s. 228.
207 Patrz więcej: S. Wojtkowiak, Lancet i karabin. Dzieje szkolnictwa medycznego w Wojsku Polskim, Warszawa 1973 r., s. 56-59.
85 ludność ostrzegały tylko nieliczne plakaty agitacyjne, mówiące o szeregu rozporządzeń profilaktycznych.
W takiej sytuacji zaczęła cierpieć cywilna służba zdrowia, ponieważ brakowało kadr, które na czas wojny były powołane do wojska. Powodowało to liczne prośby władz o zwalnianie lekarzy do cywila. Brak służb medycznych i sanitarnych był bardzo odczuwalny. Przez cały okres II Rzeczpospolitej aż do roku 1939 owych braków nie udało się wypełnić. Pion wojskowy sam musiał zapewniać sobie wyszkolenie kadry.
Pierwsze wzmianki o szkoleniu pracowników medycznych w armii pojawiają się w dwóch rozkazach Ministra Spraw Wojskowych z dnia 4.02.1919 r. oraz z dnia 16.03.1920 r. Pierwszy z rozkazów przewidywał sześciotygodniowe przeszkolenie wojskowe, dla słuchaczy medycyny, którzy do tej pory w wojsku nie służyli. Słuchacze 1, 2, 3 roku natomiast, którzy byli oficerami w Legionach byli przyjmowani w charakterze oficerów sanitarnych, a roku 4 i 5 otrzymywali stopień podporucznika. Sam rozkaz nie precyzował
sposobu odbywania szkolenia209. Zaś drugi z przytoczonych rozkazów normował tymczasową
służbę wojskową lekarzy dentystów oraz techników dentystycznych. Przewidywał wyszkolenie ogólnowojskowe. Dotyczył on jednak również samych lekarzy. W oby dwóch przypadkach, po odbyciu ośmiotygodniowego szkolenia, mogli otrzymać oni nominację na podchorążych, z prawem do dalszego awansu wojskowego210.
W latach 1919-1920 miało miejsce organizowanie kursów doszkalających z zakresu medycyny samych oficerów. Należy bowiem zaznaczyć, że poziom wiedzy w tym zakresie w wojsku był bardzo niski. Owe kursy organizowane były przy większych uniwersytetach. Prawnie regulowały je trzy rozkazy Ministra Spraw Wojskowych: z dnia 14.09.1919 r. oraz z 23.03.1920 r. i 1.06.1920 r.211. Wszystkie osoby zajmujące się medycyna w wojsku miały być oddelegowane na owe kursy. Podział grup był według lat ukończonych studiów medycznych. Owe szkolenia trwały po 12 tygodni. Odbywały się one systematycznie od października 1919 r. do września 1920 r. Każdy ukończony kurs liczony był przez uniwersytet, jako zaliczony kolejny semestr studiów. Na początku starano się kierować osoby na te uniwersytety, na których już adepci medycyny rozpoczęli studia, potem jednak odstąpiono od tej zasady, grupując wszystkich medyków wojskowych przy jednej uczelni212.
209 Dziennik Rozkazów Wojskowych, nr 12, poz. 441, z 4.02.1919 r.
210 Dz. Rozk. Wojsk., nr 8, poz. 158, z 1920 r.
211 Dz. Rozk. Wojsk., nr 92, poz. 158, z 1919 r.; Dz. Rozk .Wojsk., nr 9, poz. 178, z 1920 r. i nr 18, poz. 466 z 1920 r.
86
Uczestnicy kursów otrzymywali uposażenie wojskowe i po ich zakończeniu wracali do swoich formacji. „Kursy dla medyków wojskowych mieściły się w Warszawie, Lwowie i Krakowie. Kusy poszczególne były bardzo liczne. Tak np. kurs, odbywający się w Krakowie od stycznia do marca 1920 r. miał 171 uczestników w stopniu od podporucznika do starszego szeregowca”213. Zatem powyższe kursy organizowane w latach 1919 – 1920 skupiały przede wszystkim ludzi w mundurach. Podchodziły do problemów bieżących (wojna polsko – bolszewicka) i starały się uzupełnić braki w kadrach osobowych. Mało tego większość z osób podejmująca kursy po wojnie nie miało zamiaru zostać w wojsku w celu kontynuowania pracy jako zawodowi lekarze wojskowi. Rodził się problem, z którym MSWojsk. musiało się w jaki sposób uporać.
Od 1921 r. mamy do czynienia z przechodzeniem wojska na tzw. „stopę pokojową”. Medycy służący w wojsku podzielili się na dwie grupy. Pierwszą z nich stanowili Ci, którzy po ukończeniu studiów wyższych chcieli nadal pozostać w wojsku, natomiast w skład drugiej grupy wchodziły osoby, które nie zdecydowały się pozostać w zawodowej służbie wojskowej i otrzymywali oni wówczas bezterminowe urlopy. Sprawy grupy pierwszej regulował rozkaz z 3 listopada 1920 r. Zezwalał on na odsyłanie na studia wyższe pewną grupę oficerów, którzy interesowali się różnymi dziedzinami naukowymi, nie tylko medycyną. W ten sposób MSWojsk. chciało podnieść poziom wykształcenia w wojsku. Prawo do studiów mieli tylko oficerowie, którzy spełniali następujące warunki: nie mieli więcej niż 30 lat, zobowiązali się do trzyletniej służby wojskowej w dziedzinie odpowiadającej ich wykształceniu za każdy rok studiów oraz odbyli wcześniej przynajmniej rok służby w Wojsku Polskim lub w innych polskich formacjach214. Podczas studiów każdy z oficerów otrzymywał stałe uposażenie. Dla osób z biedniejszych rodzin podjęcie nauki na w\w warunkach było dużą szansą na polepszenie się ich stanu materialnego. Nie dziwi więc fakt, że chętnych nie brakowało.
Tabela 2.2.1 Liczba odkomenderowanych oficerów na studia wyższe,
z wyodrębnieniem studiów medycznych w latach 1920/1923.
1920/1921 1921/1922
Od końca czerwca 1920 do 1923 roku (łączna liczba studiujących z
tych lat) Odkomenderowanych łącznie
wszystkich oficerów na studia wyższe
Ok. 600 oficerów 403 oficerów 1215 oficerów 213 Tamże.
87
Odkomenderowanych łącznie wszystkich oficerów na studia medyczne Ok. 80 oficerów 195 oficerów 388 oficerów
Źródło: S. Wojtkowiak, Lancet i karabin. Dzieje szkolnictwa medycznego w Wojsku Polskim, Warszawa 1973 r., s. 79-80
System szkoleniowy starał się działać w dwie strony, tzn. nie tylko wojskowi wysłani byli na studia wyższe, ale i osoby cywilne studiujące medycynę wysyłano na przeszkolenia wojskowe. W głównej mierze były to ćwiczenia wakacyjne. Przykładem może być miesięczny kurs zorganizowany w 1921 r. dla studentów trzeciego roku i starszych lat studiów, który to odbywał się w poszczególnych szpitalach okręgowych. Adepci z młodszych lat natomiast odbywali w tym samym czasie kurs miesięczny, ale w zapasowych kompaniach sanitarnych w okręgach generalnych215.
Cały system odkomenderowania oficerów był ściśle związany z okresem powojennym. Przez to, że zawierał on w sobie w wysokim stopniu praktycznie wszystkie niekorzystne cechy systemu stypendialnego, stał się dla wojska po prostu niekorzystny. Wiadomo było, że zostanie on zmieniony tak szybko jak to będzie tylko możliwe.
Po zakończeniu działań wojennych zaczęto zastanawiać się jak szybko i skutecznie podnieść kwalifikacje wojskowych lekarzy, którzy zdeklarowali się pozostać na służbie. Dla zorganizowania lepszej pracy szkoleniowej powołano przy Wojskowej Radzie Sanitarnej w Szpitalu Ujazdowskim „Dowództwo Kursu Wyszkolenia dla lekarzy wojskowych”. „W końcu lata 1921 r.216 prawdopodobnie na drodze przemianowania Dowództwa Kursu Wyszkolenia dla lekarzy wojskowych, już przy Wojskowym Instytucie Sanitarnym powstała Szkoła Aplikacyjna Korpusu Oficerów Sanitarnych. Celem szkoły aplikacyjnej było przeszkalanie nowo wstępujących i doszkalanie już czynnych oficerów korpusu sanitarnego”217.
W\w szkoła funkcjonowała bardzo krótko. Jedynie przez rok. Łącznie odbyło się w niej sześć kursów dla młodszych oficerów oraz co najmniej trzy kursy dla oficerów starszych.
215 Dz. Rozk. Wojsk. MSWojsk. nr 25, poz. 468, z 1921 r.
216 Dokładna data powstania szkoły jest nieznana. L. Zembrzuski w artykule pt. Krótki szkic z dziejów Wojskowej Rady Sanitarnej, Wojskowego Instytutu Sanitarnego i Wojskowej Szkoły Sanitarnej, „Lekarz Wojskowy”, t. IV, 1925 r., s. 939, jako datę powstania szkoły podaje 7.10.1921 r. - jest to jednak data rozpoczęcia samych zajęć z słuchaczami. Natomiast Z. Neyman w Służba sanitarna podczas wojny polsko – rosyjskiej 1830-1831 i 1919-1920 r. a obecna jej organizacja na czas wojny, „Lekarz Wojskowy”, t. XIV, 1929 r. oraz W. Osmolski w artykule 1922-1932 (artykuł na dziesięciolecie CWSan.), „Lekarz Wojskowy”, t. XX, 1932 r. zgodnie podają jedną datę: 7 września 1921 roku. Bezpieczną datę (mało dookreśloną) podaje S. Wojtkowiak w Lancet i karabin. Dzieje szkolnictwa medycznego w Wojsku Polskim, Warszawa 1973, s. 82, czyli w końcu lata 1921 roku.
88
Liczba chętnych na dokształcanie się z medycyny wojskowej wzrosła. Pierwszym jej dowódcą został płk Sokołowski, następnie funkcję tę przejął - oficer Departamentu Sanitarnego MSWojsk., pułkownik doktor medycyny (od 1.01.1928 r. - generał
brygady) Stefan Hubicki. W sumie Szkoła Aplikacyjna Korpusu Oficerów Sanitarnych
przeszkoliła 322 oficerów218.
Na mocy rozkazu Ministra Spraw Wojskowych 31.10.1922 r. istniejąca wcześniej Szkoła Aplikacyjna Korpusu Oficerów została przekształcona w Wojskową Szkołę Sanitarną (1922-1925)219.
W 1922 r. zarysował się jeden z pierwszych schematów organizacyjnych wojskowej służby zdrowia.
Schemat 2.2.1 Organizacja wojskowej służby zdrowia 1922-1925220.
Źródło: Almanach oficerski na rok 1923/1924, dział III, praca zbiorowa, red. Karol Firich, Warszawa 1923, s. 100 – 111.
218 K. Polkowski, Święto Oficerskiej Szkoły Sanitarnej, „Lekarz Wojskowy”, t. VIII, 1926, s. 493.
219 Patrz więcej: S. Wojtkowiak, Szkolnictwo Medyczne w Wojsku Polskim, Łódź 1968 r., s. 81-83.
220 Patrz więcej: A. Felchner, Służba zdrowia Wojska Polskiego (od jesieni 1918r. do mobilizacji w 1939 r.). Rozprawa habilitacyjna, cz. 1, Łódź - Warszawa 1990 r., s. 31-40 oraz s. 43-52.
89 Powyższy schemat będzie się zmieniał przez okres II Rzeczpospolitej. Jednak jedynym elementem ulegającym zmianie będzie kwestia wojskowego szkolnictwa medycznego (na schemacie zakreślona elipsą).
Wojskowa Szkoła Sanitarna zaczęła fachowo kształcić oficerów służby zdrowia. Umieszczono ją w budynku Zamku Ujazdowskiego. Absolwenci Wojskowej Szkoły Sanitarnej otrzymywali wykształcenie medyczne: na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego lub w Państwowym Instytucie Dentystycznym oraz wykształcenie wojskowo-medyczne w ramach szkoły podchorążych. Pierwszym komendantem szkoły został płk dr Stefan Hubicki. Uważano, że poprzez stworzenie internatu, jednolitego umundurowania, zapewnienie wyżywienia oraz danie możliwości wychowankom darmowych studiów na rzecz państwa, uwolni ich od wszelkich kłopotów, przez co będą mogli skoncentrować się tylko i wyłącznie na nauce. Przyjęta koncepcja wielokrotnie była atakowana. Głównym jej przeciwnikiem był prof. dr Z. Szymanowski, który uważał że na pierwszym roku studiów medycznych, będzie ciężko decydować młodym ludziom czy chcą zostawać lekarzami wojskowymi. Twierdził, że wojskowość to swego rodzaju specjalizacja i tak jak uczeń studiów cywilnych na pierwszym roku nie decyduje czy będzie chirurgiem, tak i w tym przypadku decyzja powinna następować później. Na przeciwko jego stanowiska wychodził płk dr Stefan Hubicki221.
W roku 1925 nastąpiła kolejna reorganizacja, którą regulował akt pt.: „Organizacja służby
zdrowia na stopie pokojowej”222 wydany przez Ministerstwo Spraw Wojskowych 18.04.1925 r. Na jego podstawie Wojskowy Instytut Sanitarny oraz Wojskowa Szkoła Sanitarna przestały istnieć. Na ich miejsce pojawiła się Oficerska Szkoła Sanitarna (1925-1928), do której włączono szpital wojskowy na Ujazdowie. Zespolenie tych wszystkich elementów bardzo korzystnie wpłynęło na prowadzenie pracy dydaktycznej oraz rozwój badań naukowych, bowiem teraz komórki szkolne, naukowo – badawcze oraz kliniczne znajdowały się pod jednym kierownictwem. Szkoła w odnowionym wizerunku miała spełniać następujące zadania: „szkolenie studentów medycyny, farmacji i dentystyki - kandydatów na oficerów
zawodowych korpusu sanitarnego, przeszkalanie oficerów rezerwy służby zdrowia, doskonalenie oficerów zawodowych korpusu sanitarnego, prowadzenie badań naukowych
221 Patrz więcej: S. Wojtkowiak, Lancet i karabin. Dzieje…, dz. cyt., s. 98-99.
90
w zakresie zagadnień wojskowo – sanitarnych, działalność lecznicza na oddziałach klinicznych szpitala szkolnego”223.
W Oficerskiej Szkole Sanitarnej podzielono studentów według lat studiów i wedle takiego kryterium przydzielani oni byli do poszczególnych plutonów. Plutony łączono w kompanie. W sumie od 1925 do 1928 r. udało się sformować cztery kompanie. Pierwszą i drugą stanowili studenci podzieleni według lat studiów, trzecią kompanie tworzyli oficerowie (byli to absolwenci Oficerskiej Szkole Sanitarnej, którzy już zostali mianowani porucznikami, a odbywali roczny staż w szpitalu przed objęciem stanowisk w wojsku), czwartą zaś kompanię formowali cywilni lekarze, farmaceuci oraz dentyści, którzy po odbyciu studiów cywilnych odbywali obowiązkową 15- miesięczną służbę (przeszkolenie wojskowe)224.
W 1928 r. w celu nawiązania do tradycji z czasów Królestwa Kongresowego nastąpiło przemianowanie nazw szkół. OSS otrzymała nazwę Szkoły Podchorążych Sanitarnych (1928-1930). Sama struktura oraz zadania szkoły nie zmieniły się.
Ostatnim przeobrażaniem wynikającym ze wzrastających zadań szkoleniowych podchorążych zawodowych było utworzenie z dniem 1.04.1930 r. Centrum Wyszkolenia Sanitarnego. Sama Szkoła Podchorążych Sanitarnych nie została zlikwidowana tylko weszła w skład CWSan., oprócz niej znajdowała się tam również komenda główna CWSan. oraz Szpital Szkolny. Struktura ustalona wówczas utrzymała się aż do 1939 r.225.
Od czerwca 1930 r. do 1.09.1939 r. funkcję komendanta Centrum sprawował gen. bryg. dr Jan Kołłątaj-Srzednicki, natomiast posadę komendanta Szkoły Podchorążych Sanitarnych, po płk. S. Hubickim, przejął od 30.09.1928 r. płk dr Ksawery Maszadro. W momencie wybuchu wojny w 1939 r. to właśnie płk dr Ksawery Maszadro objął dowodzenie nad Centrum Wyszkolenia Sanitarnego, a dowódcą Szkoły Podchorążych Sanitarnych mianowano mjr Józef Piechura.
Centrum Wyszkolenia Sanitarnego składało się tak naprawdę z trzech głównych pionów, które to wszystkie podlegały pod Komendanta CWSan.: Komendy, Szkoły Podchorążych oraz Szpitala Szkolnego. Poszczególne ich struktury obrazują poniższe schematy:
223 Tamże, s. 102.
224 Tamże.
225 Patrz więcej: S. Wojtkowiak, Lancet i karabin. Dzieje szkolnictwa medycznego w Wojsku Polskim, Warszawa 1973 r., s. 103-107.
91 Schemat 2.2.2 Organizacja Komendy CWSan. na dzień 31.12.1931 r.
,
Źródło: S. Wojtkowiak, Lancet i karabin. Dzieje szkolnictwa medycznego w Wojsku Polskim, Warszawa 1973 r., s. 104.
„Wyszkolenie Sanitarne SPS składała się z batalionu szkolnego podchorążych zawodowych (trzy kompanie), batalionu szkolnego podchorążych sanitarnych rezerwy (dwie kompanie) i kompanii szkolnej podoficerów sanitarnych zawodowych”226 .
Schemat 2.2.3 Organizacja Szkoły Podchorążych Sanitarnych na dzień 31.XII.1931 r.
Źródło: S. Wojtkowiak, Lancet i karabin. Dzieje szkolnictwa medycznego w Wojsku Polskim, Warszawa 1973 r., s. 104.
226 T. Morawski, Losy wychowanków Szkoły Podchorążych Sanitarnych pierwszych dziewięciu promocji (1922-30). Na podstawie archiwum dr Romana Jakubskiego, [w:] Medycyna Nowożytna 8/2, 2001 r., http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Medycyna_Nowozytna_studia_nad_historia_medycyny/Medycyna_Nowoz ytna_studia_nad_historia_medycyny-r2001-t8-n2/Medycyna_Nowozytna_studia_nad_historia_medycyny-r2001-t8-n2-s95-130/Medycyna_Nowozytna_studia_nad_historia_medycyny-r2001-t8-n2-s95-130.pdf, dostępność internetowa z dn. 23.02.2018 r., s. 98. Komendant CWSan. P rac o wni a st at yst yc zna K ap el an D ruż yna k o m end an ta (ad iut an t, p er so ne l po m o cni cz y, le kar z sz ko ln y)
Kwatermistrz Dyrektor Nauk
Oficer materiałowy Oficer żywnościowy
Płatnik Dowódca Kompanii
Kompania administracyjna
Wykładowcy przedmiotów wojsk.-med. Kurs oficerów stażystów
Bibliotek z historycznym Muzeum Wojsk. - Lekarskim
Komendant CWSan.
Komenda Szkoły Drużyna Komendanta Batalion szkolny podchorążych sanitarnych zawodowych ( 3 kompanie) Szkoła Podchorążych Sanitarnych Batalion szkolny podchorążych sanitarnych rezerwy ( 2 kompanie) Kompania szkolna podoficerów sanitarnych zawodowych
92
Szpital Szkolny posiadał 578 łóżek. Aż do 1939 r. w jego skład wchodziły zarówno oddziały naukowe, jak i kliniczne, pracownia kliniczna, przychodnia dentystyczna oraz apteka. Do oddziałów naukowych należały: higieny wojskowej, bakteriologiczny, radiologiczny oraz anatomo – patologiczny. Natomiast do oddziałów klinicznych zaliczano: wewnętrzny, chirurgiczny, ginekologiczno – położniczy, umysłowy, nerwowy, uszno – gardlany i oczny. Podział łóżek między w/w przedstawiał się następująco:
Tabela 2.2.2 Podział łóżek w Szpitalu Szkolnym CWSan. w 1931 r.
Nazwa oddziału Liczba łóżek
Chorób ginekologiczno – położniczych 49
Chorób umysłowych 70
Chorób nerwowych 70
Chorób uszu, gardła i nosa 60
Chorób oczu 64
Chirurgii 110
Chorób wewnętrznych 155
RAZEM 578
Źródło: S. Wojtkowiak, Lancet i karabin. Dzieje szkolnictwa medycznego w Wojsku Polskim, Warszawa 1973 r., s. 105
Przy CWSan. powstała także Wojskowa Rada Sanitarna. Pełniła ona rolę organu doradczego dla szefa Departamentu Sanitarnego (Zdrowia) MSWojsk. Do jej obsady personalnej należeli: komendant CWSan. - jako przewodniczący, komendant Szpitala Szkolnego CWSan. – jako zastępca przewodniczącego, dyrektor nauk CWSan. – sekretarz oraz członkowie zwyczajni: zastępca szefa Departamentu Sanitarnego (Zdrowia) MSWojsk., szef sanitarny Okręgu Korpusu Nr I , komendant Szkoły Podchorążych Sanitarnych, kierownicy naukowi oddziałów Szpitala Szkolnego CWSan., kierownik Wojskowego Zakładu Zaopatrzenia Sanitarnego, kierownik Centrum Badań Lotniczo-Lekarskich.
Do Rady Sanitarnej mogły być także powołane osoby pełniące stanowiska: dyrektora Departamentu Służby Zdrowia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, dyrektora Państwowego Zakładu Higieny (bądź osoba wyznaczona przez dyrektora z PZH), kierownika Państwowej Szkoły Higieny, przedstawiciel wydziałów lekarskich uniwersytetów, kierownika Wojskowego Instytutu Przeciwgazowego, dyrektora Centralnego Instytutu Wychowania
93 Fizycznego, przedstawiciele Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i inne osoby, na wniosek rady227.
Jeśli chodzi o samo szkolenie i specjalizację w CWSan. to na pewno znacznie je rozbudowano. Poszerzono zakres wykładanych przedmiotów medycznych. Podchorążowie kończyli medyczne studia cywilne (lekarskie lub farmaceutyczne) na Uniwersytecie Warszawskim. Uniwersytet miał obowiązek dostarczania studentom podręczników oraz niezbędnych pomocy naukowych. Nadal obowiązywała zasada z 1921 r., że za odbyte studia absolwenci, musieli odpracować trzy lata w wojsku. Jeśli chodzi jednak o warunki przyjęcia do szkoły to niektóre kwestie uległy zmianie. Wymagania wobec kandydata na studia medyczne były następujące: musiał legitymować się maturą, powinien odznaczać się nienagannym zdrowiem oraz nie mógł być starszy niż 24 lata. W omawianym okresie wiek przyjmowanych kandydatów ulegał ciągłym zmianom (na przykład od 1930 r. wiek ograniczono do 22 lat). Ukończenie szkoły dawało kandydatowi tytuł podporucznika Korpusu Sanitarnego. Ważnym założeniem szkoły było wprowadzenie równolegle do zajęć uniwersyteckich programu wyszkolenia wojskowego.
Pierwsze trzy lata nauki CWSan. swoim poziomem wyszkolenia obejmowało szkołę podchorążych, natomiast kolejne dwa lata odpowiadały szkoleniu w szkole oficerskiej. Cykl szkolenia wojskowego był podporządkowany zajęciom, które równocześnie odbywały się na Uniwersytecie Warszawskim. W przypadku szkolenia lekarzy wojskowych, mimo wszystko większy nacisk kładziono na wyszkolenie fachowe. Przeszkolenia wojskowe studentów medycyny odbywały się zazwyczaj w czasie trzymiesięcznego okresu wakacyjnego, z czego dwa miesiące poświęcano na intensywne szkolenia z zakresu wojskowości. W trakcie takich szkoleń studenci byli kierowani do służby liniowej w jednostkach wojskowych kawalerii i artylerii. W ramach praktyk przyszli lekarze uczyli się jazdy konnej, zapoznawali się z różnymi rodzajami broni – poznawali typowe zagadnienia związane z wojskiem, a co ważne uczyli się wykorzystywać je w praktyce.
Dodatkowo, jeszcze przed rozpoczęciem się pierwszego roku akademickiego, przyszli studenci musieli obyć kurs rekruckiego wyszkolenia piechoty. Później także w ciągu roku zarówno władze wojskowe, jak i władze uczelni dbały podtrzymywanie „profilu wojskowego”. Organizowano w ramach zajęć na uczelni dodatkowe specjalistyczne kursy, dot. m.in.: leczenia pacjentów z objawami działania broni gazowej i chemicznej.
94
Łącznie w latach 1927-1939228 dyplomy lekarzy, stomatologów i farmaceutów uzyskało 473 oficerów. W 1939 r. 466 absolwentów pozostawało w wojskowej służbie czynnej229
. W momencie wybuchu wojny w 1939 r., nauka została przerwana. Osiemdziesięciu siedmiu uczniów szkoły otrzymało nominację na stopień podporucznika. Byli to uczniowie "promocji" od 13 do 15. Osiemnasta „promocja”, choć przyjęta do szkoły, nie rozpoczęła nauki230.
W 1937 r. został wysunięty projekt założenia w Lublinie Wojskowej Akademii Lekarskiej231. Wybuch wojny jednak przeszkodził w utworzeniu tego typu uczelni.
Jeszcze innymi uczelniami, które zajmowały się kształceniem wojskowo – medycznym były: Instytut Chirurgii Urazowej w Warszawie, Szkoła Gazowa, Centrum Badań Lotniczo – Lekarskich oraz Państwowa Szkoła Higieny.
Instytut Chirurgii Urazowej w Warszawie zajmował się obok zadań leczniczych, doskonaleniem lekarzy wojskowych w leczeniu wszelkiego rodzaju urazów oraz ich następstw232.
Jeśli chodzi o szkolenia i kursy gazowe to zaczęły one pojawiać się w 1919 r. i to na ich bazie rok później powstała Szkoła Gazowa, która w całym dwudziestoleciu międzywojennym przechodziła liczne przemiany strukturalne i nazwowe. W 1922 r. przemianowana została na Szkołę Broni Chemicznej, w 1925 r. ponownie powrócono jej nazwę Szkoły Gazowej, w 1927 r. nazwa uległa zmianie na Szkołę Obrony Przeciwgazowej, a w 1939 r. przekształcono ją w Instytut Przeciwgazowy. Uczelnia miała za zadanie szkolenie oficerów oraz instruktorów walki gazowej, ratownictwa i lecznictwa. Ważnym jest, że na czele placów stał oficer – lekarz, co podkreślało fakt ścisłego związku z medycyną233.
Badania w zakresie medycyny lotniczej w Wojsku Polskim zapoczątkowane zostały w 1926 r. Wówczas to przy Instytucie Badań Technicznych Lotnictwa utworzono Wydział Lotniczo – Lekarski. W dwa lata później w Warszawie powstało Centrum Badań Lotniczo – Lekarskich. „Zadaniem jego były badania kontrolne zdrowotności kandydatów do lotnictwa oraz personelu latającego, eksperymentowanie i inne badania naukowe w zakresie wszystkich zagadnień medycyny lotniczej”234. W Centrum odbywały się także przeszkolenia dla lekarzy
228 Patrz więcej: S. Rutkowski, Zarys dziejów polskiego szkolnictwa wojskowego, Warszawa 1970 r., s. 103.
229 S. Wojtkowiak, Lancet i karabin. Dzieje…, dz. cyt., s. 107-118.
230 Tamże.
231 Patrz więcej: S. Wojtkowiak, Lancet i karabin. Dzieje…, dz. cyt., s. 133-137.
232 Zarys dziejów wojskowej służby zdrowia, pod. red. W. Zaniewskiej, Warszawa 1974 r., s. 276.
233 Tamże, s. 277.
95 wojskowych wszystkich jednostek lotniczych. Dla lepszej koordynacji pracy naukowej w 1931 r. przy Centrum Badań Lotniczo – Lekarskich stworzono Radę Naukowo – Lotniczo – Lekarską. Składała się ona z 10 profesorów uniwersytetów polskich i miała charakter organu doradczego.
Państwowa Szkoła Higieny prowadzona była przy Państwowym Zakładzie Higieny (PZH) od 19.03.1922 r. Dzięki pomocy finansowej otrzymanej od Fundacji Rockefellera, możliwa była jej budowa, a także w latach późniejszych organizacja szkoleń dla pracowników PZH w ośrodkach amerykańskich. Fundacja wspierała także PZH w czasie kryzysu gospodarczego. Obok działalności dydaktycznej Państwowy Zakład Higieny zajmował się także działalnością naukowo – badawczą m.in. w takich działach jak: Bakteriologii