Metoda czytania tekstów naukowych

Głównym celem czytania tekstów naukowych jest zdobycie oryginal­

nych,nieprzetworzonych i wiarygodnych informacji, dlatego sposób czytania powinien być dostosowany do tegocelu.Tekstynaukowe czytamy krytycznie. Polega to na analizieiocenie tekstu z naukowe­ gopunktu widzenia. Mimozałożonej ogromnej życzliwości dlaautora tekstu czytelnik powinien zachować odpowiednidystansdoprzedsta­

wionychrezultatów badań.Należyzawszemieć nauwadze fakt,żenie­ zależnie od tego,żebadaniabyły prowadzone rzetelnie, zgodnie z za­

sadami obowiązującymi w danej dziedzinie i zapomocąadekwatnych metod, to prezentowane rezultatyniezawszemuszą okazać sięwarto­ ściowe.Co więcej, różni autorzy mogąosiągać różne, a nawet sprzeczne wyniki. Nie zawsze bowiem łatwojest wskazać proste związki przyczy­

nowo-skutkowe pomiędzyanalizowanymi zmiennymi. Dlatego,żeby dobrze zrozumieć przedstawianezagadnienie,niemożnapoprzestać na jednym tekścienaukowym. Cowięcej, czasami wdostępnej literaturze niemajednoznacznych rozwiązań danego problemu.

Po wstępnymprzejrzeniutreści książkilub artykułu naukowego i wyborze lekturyprzystępujemy do czytania. Napoczątku,jeszcze przed rozpoczęciempracy dobrze jest określić motywy i celczytania.

Tobowiem w znacznej mierze wpływanaszybkośćczytania i stopień zagłębiania się w treść.Wolne czytanie, zwłaszcza dla studentów pierw­

szych lat studiów, nie jest metodą łatwą, aleza to daje dużo korzyści, satysfakcji, a z czasemrównież przyjemności.Wolne czytanie pozwala na przyswojenie nowychtreści, krytyczną ichocenę oraz usystematy­ zowanie dotychczaszdobytejwiedzy i praktyczne jejwykorzystaniena dalszych etapach uczenia się.

Naogół wolne czytanietekstównaukowych łączymy z notowaniem lub konspektowaniem ich treści (zob. rozdz. 4 i 7). Równoczesne

WARTO PAMIĘTAĆ

(gr. kritike [techne] = sztuka myślenia, rozstrzygania) Analiza i ocena wartości czegoś z określonego punktu widzenia.

KRYTYK

Ten, kto zajmuje się analizą i oceną dzieł np. naukowych.

KRYTYCZNY

(gr. kritikos = osadzający) Oparty na analizie, badaniu cech przedmiotu, dokonujący analizy i oceny jakiegoś dzieła

3.2. CZYTANIE PUBLIKACJI NAUKOWYCH 81

KORZYŚCI PŁYNĄCE Z WOLNEGO CZYTANIA

’ aktywizuje umysł,

• rozwija umiejętność wysławiania się,

" uczy cierpliwości,

" uczy koncentracji,

* uczy krytycznego myślenia.

AKAPIT

(łac. a capite = od „głowy”, czyli od początku)

Ustęp tekstu zaczynający się od nowego wiersza; początkowy wiersz nowego ustępu.

czytanie i notowanie wymaga selektywnego i uważnego czytania.

Doskonalimy wtedy umiejętnośćwyboru tego,co warte jestuwagi, odróżniania zagadnienia głównego (ważnego) odpobocznego (mniej ważnego).Ponadtotekstynaukowe zawierają fachową terminologięnie zawsze zrozumiałą dla początkującego czytelnika, dlatego dobrze jest podczas czytania korzystać ze słowników (np. wyrazówobcych,facho­ wych terminów w danej dziedzinie), encyklopedii czy atlasów geogra­

ficznych. Polecane jest też korzystaniezwyszukiwarek internetowych i słowników on-line.

Teksty naukowe zazwyczaj czytamy wielokrotnie.Pierwszyraztekst czynimytopobieżnie, by zorientowaćsię,co w tekście jest najważniej­

sze. Drugi raz, uważniepodkreślając najbardziej istotne treści oraz niezrozumiałe terminy. Podkreślaniepozwala na wstępną kategory­ zację i hierarchizację informacji.Natym etapie dobrze jest sprawdżić w słownikach lub podręcznikachznaczenieużywanychpojęć.Bez tego niezrozumiemyczytanego tekstu. W tej fazie pracy z tekstem stara­ my się dokładniezrozumieć treść i powiązać ją zczytanymiwcześniej innymi tekstami czy fragmentami podręcznikóworaz powtórzyćto, codotychczas udało sięzapamiętać.

Kolejne stadiumto pisanie konspektu. Piszemy go na oddzielnych kartkachzwąskim marginesem górnym i bocznym. Na marginesie górnym piszemy nazwisko autora, tytułksiążki i numery stron książki, które na danejstroniesąskonspektowane. Na marginesie bocznymza­ pisujemy w kilku słowach, czego dotyczy treśćzawarta na danej kartce, czylitzw. konspekt konspektu.Na odwrocie kartkinotujemy własne uwagi iwątpliwości, którenasuwająnam się podczas konspektowania (zob. rozdz. 4 i 7). Niekiedy uzupełniamy treśćinformacjamipocho­

dzącymi z innychźródeł. Podczas czytania i konspektowania nieomi­ jamy akapitów trudnych,leczstaramy się wyjaśnić, co jest przyczyną niezrozumieniatekstu. Czynieznajomość terminów, czy może brak znajomościcałokształtu przedmiotuiniemożność powiązania wyod­

rębnionych fragmentów w jedną całość. Czasem pomaga kilkukrotne po­ wtórne czytanie tekstu, w pewnych odstępach czasu. Niekiedywystarczy przeczytaniei zrozumieniekolejnych fragmentów.Bywateż, żedopiero dyskusjaczywykład sprawią, że tekst stanie się w pełni zrozumiały.Po­ lecasięrównieżzwracanie uwagi na kluczowe pojęcia, naktórych opiera

82 3. PRACA Z TEKSTEM NAUKOWYM

siękonstrukcja tekstu. Kluczowe pojęcia to nietosamo, co trudne po­

jęcia. Wyróżnienie tychsłów sprawia, żetekst jestbardziej zrozumiały i łatwiej jest nadać konspektowi (notatce) syntetyczny układ.

Dobrze sporządzony konspekt (notatka) zwykle graficznie mało przypominawyjściowytekst, alezatopowinien odpowiadać mu tre­ ściowo. Z reguły teksty naukowe zredagowane są wsposóbprzejrzysty, mają łatwą do rozpoznania strukturę, dlatego sporządzanie kolejnych konspektów zwykle nie sprawia studentom trudności. Podczas czytania tekstu wartorównież zwrócić uwagę na to, jakąfunkcję pełnią poszcze­

gólne fragmenty tekstu. Co jest nową wiedzą,oryginalnym osiągnię­ ciem autora tekstu,aco przywoływaniem bądź krytyką cudzychpoglą­ dów. Analizujemy równieżkonstrukcjęzdań,by stwierdzić, które znich są stwierdzeniemnowych faktów, którezawierają hipotezy, a któresą subiektywnąinterpretacją autora.

Jeśli z czytanego dzieła wypisujemy fragmenttekstu dosłownie, toza­ wsze umieszczamy gow cudzysłowie. Jeśliskracamy,to zawsze miejsca opuszczonezaznaczamy wstawieniem wielokropkawnawiasach(...).

Pozostałe zdaniaw konspekciemają charakter streszczający lub są uwagami własnymi (skojarzeniami)nasuwającymi siępodczas czyta­ nia tekstu. Dobrze jestteostatnie wkonspekcie wyraźniezaznaczyć, umieszczając je w nawiasie lub wramce i stawiając przed nimi lub obok nich jakiś stały znak, np. swoje inicjały.

Czytanietekstównaukowychzawszepowinno być aktywne. Czytel­ nik powinien umieć wyodrębnićztekstukonkretne fakty,zdarzenia, związki przyczynowo-skutkowe,myśl przewodnią oraz zapamiętać je i odtworzyć. Ponadto powinien byćwstaniewyszukać w tekście informacje potrzebne muw jakimś celu, umieć selekcjonować infor­

macje pod określonym kątem. Należystale, nakażdym etapie pracy ztekstemoceniać wartośćinformacji, przedstawionych danych,wia­

rygodność źródeł, na jakie autorsię powołuje, poprawnośćmetodycz­ ną,trafnośćsformułowań autora i ustosunkowywać się krytyczniedo spostrzeżeńifaktów. Jeśli zdaniemczytelnikaprzedstawiane wpracy poglądysą celne, to powinny systematyzować jegowiedzę, pobudzić go do tworzenia własnych koncepcji, być dla niego inspiracją do ba­ dań iposzukiwań.Jeślizaś są błędne lub nie do końca trafione, to ak­ tywna postawa czytelnika przejawiasię w poszukiwaniu argumentów

3.2. CZYTANIE PUBLIKACJI NAUKOWYCH 83

obalających przedstawione tezy i przyjmowaniu postawy polemicznej.

Dobrze jest więc swoje inspirujące spostrzeżenia notowaćna bieżąco, by nie umknęły.

Na zakończenie pracy warto przemyśleć jeszcze raz, o czymjest czy­ tany tekst.Zastanowić się, co jest celem pracy.Spróbować powtórzyć najważniejsze tezy,stosowanemetody, najważniejsze wyniki i wnioski.

Wartoteż rozważyć, czy jesteśmy w stanie przekazać te informacje ko­ muś, kto tekstu nieczytał. Jeśliodpowiedź jest negatywna,oznaczato, że do czytania tekstu lubjego fragmentów należy wrócić jeszcze raz.

I tak ażdo skutku.

3.2.4. Czytanie

tekstów naukowych w wersji