Rodzaje publikacji naukowych

Pracanaukowa może być rozumianajako badanianaukowe, czyli czynności służące rozwiązywaniuokreślonego problemu naukowego i jako dziełonaukowe opisujące przebiegi wynik badań naukowych.

Dzieło naukowe- to publikacjanaukowa ogłoszona drukiem, przed­ stawiająca przebieg i wyniki badańnaukowych w celuich udostęp­

nienia specjalistom w danej dziedzinie, a przeztoupowszechnienia iwskazaniakierunku dalszych badań. Ogłoszeniedrukiem wyników badańnaukowych umożliwia równieżpraktyczne ichwykorzystanie.

Publikacja naukowamożemiećformę artykułuwczasopiśmie na­ ukowym lub książki. Publikacje naukowe są klasyfikowane według różnych kryteriów.

Wyróżnia się trzyrodzaje artykułów w czasopismach naukowych:

źródłowe (oryginalne),przeglądowe i polemiczne. Artykuł źródłowy

72 3. PRACA Z TEKSTEM NAUKOWYM

opisujewłasnei oryginalne badania autora (autorów) lubzespołówba­ dawczych.Artykułprzeglądowyzawierawnioski z wielupublikacji źró­

dłowychwcelu konfrontacji,systematyzacji i syntezy wynikówbadań w danej dziedzinie (obszarze, zakresie). Artykułpolemicznyodnosisię do wcześniejszych publikacji i kwestionuje zawarte w nich wnioski (lub ichczęść), wiarygodnośćuzyskanych wyników,poprawność metodo­

logiczną,reprezentatywność wyników itp.

Wśród publikacji naukowych wydanych jako książka wyróżniamy wiele kategorii, które niemająjednoznacznie sprecyzowanych cech, a nawet traktowane są synonimicznie.Należądonich rozprawy nauko­ we, traktaty,dysertacje,monografie naukowe.

Rozprawa naukowa jestoryginalną pracą naukową w sposób twórczy i oryginalnyomawiającą dane zagadnienie. Zawiera obszerny mate­ riałźródłowy, poprawnądyskusjęi interpretację wyników oraz jedno­ znacznerozstrzygające wnioski. Traktat naukowyto rozprawa naukowa podejmująca tematy podstawowe,fundamentalnew danej dziedzinie.

Dysertacja zaś torozprawa naukowa pisanaw celuuzyskania stopnia naukowego.Monografia (pracamonograficzna)- toksiążka (lub ob­ szerny artykuł naukowy) poświęconawszechstronnemu, wyczerpują­ cemu zbadaniu jakiegoś zagadnienia.

W związku zparametrycznąoceną jednosteknaukowych Minister­ stwoNauki i Szkolnictwa Wyższego wprowadziło bardziej ścisłą defi­ nicjęartykułu naukowego, monografii i rozdziałuwmonografii. Defi­

nicjete w latach 2007-2012 zmieniały sięco do szczegółów.Aktualnie są one następujące. Za artykuł naukowy należy rozumieć artykuł pre­ zentujący wyniki oryginalnych badań ocharakterze empirycznym, teo­

retycznym, technicznym lubanalitycznym zawierający tytuł publikacji, nazwisko i imionaautorów wraz z afiliacjąiprzedstawiający obecny stan wiedzy, metodykę badań, przebiegprocesubadawczego,jego wy­ niki oraz wnioski, z przytoczeniem cytowanej literatury (bibliografię).

Doartykułów naukowychzalicza się także opublikowane wczasopismach naukowych opracowania o charakterze monograficznym, polemicznym lub przeglądowym, jak również glosy lub komentarze prawnicze. Orygi­ nalny artykuł naukowy przedstawiarezultaty oryginalnych badań nauko­

wych lub eksperymentu.Artykuł monograficzny to tematyczniespójny, wyczerpujący artykuł naukowy opublikowany w czasopiśmienaukowym.

RODZAJE PUBLIKACJI

’ abstrakt w materiałach konferencyjnych.

3.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PUBLIKACJACH NAUKOWYCH 73

DYSERTACJA

(łac. dissertatio = badanie, rozumowanie)

Rozprawa naukowa zwykle pisana w celu uzyskania stopni naukowych.

(łac. refero = donoszę, zdaję sprawę)

Opracowanie zagadnienia przedstawiane na piśmie lub wygłaszane w gronie zainteresowanych; sprawozdanie pisemne z jakiegoś dzieła, z jakiejś sprawy.

PODRĘCZNIK AKADEMICKI Książka zawierająca zbiór podstawowych wiadomości z jakiejś dziedziny; też:

zawartość takiej książki.

SKRYPT (łac. scriptum)

Publikacja o charakterze podręcznika, opracowana na podstawie notatek z wykładów, wydana najczęściej na powielaczu, przeznaczona dla określonego kręgu czytelników, np. studentów.

Artykułprzeglądowystanowi podsumowanie aktualnego stanu badań wdanym obszarze tematycznym (wg Polskiej BibliografiiNaukowej -PBN) (https://pbn.nauka.gov.pl/,dostęp30.09.2015).

Monografianaukowa,wszczególności: edycje tekstów źródłowych, leksykografie, atlasy i mapy wieloaspektowe, tłumaczenia publikacji zagranicznych wrazzopracowaniem redakcyjnym, tematyczneen­ cyklopedie i leksykony, komentarze do ustaw, opracowania krytyczne tekstów literackich, słowniki biograficzne i bibliograficzne, bibliografie, katalogizabytków,awzakresiegrupynauk humanistycznych i społecz­

nych oraz grupy nauk o sztuce i twórczości artystycznej takżeopra­

cowanianaukowe zawierające spójne tematycznie referaty wygłoszone nakonferencjilub konferencjach naukowych; zalicza się do osiągnięć naukowych i twórczychjednostki naukowej, jeżeli spełnia łącznie na­ stępującewarunki:

- stanowi spójne tematycznie, recenzowane opracowania naukowe;

- zawiera bibliografięnaukową;

- posiadaobjętośćco najmniej6arkuszy wydawniczych;

- zostanie opublikowana jako książka lub odrębny tom;

- przedstawia określone zagadnienie wsposób oryginalny itwórczy.

Przez rozdział w monografii należy rozumieć opracowanienaukowe o objętości co najmniej 0,5arkuszawydawniczegolub odrębnemapy (Rozporządzenia MNiSW zdnia 13 lipca 2012 r. wsprawie kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkomnaukowym -Dz.U.2012 nr 0,poz. 877 - §8.1 p. 2, 4).

Osobnąkategorię literatury naukowej stanowią podręczniki aka­

demickie i skrypty.Podręcznik akademicki jestrecenzowaną książką, która zawiera aktualny stan wiedzy zdanej dziedziny nauki i stano­

wi jego syntezę. Jest wykorzystywany zarówno w pracy naukowej,jak i dydaktycznej na wyższej uczelni. Stanowipodstawoweźródło wiedzy dla studentów, ułatwia uczeniesię, poszukiwanie literaturywstępnej do prac seminaryjnych, licencjackich, magisterskich, przygotowa­ nie do egzaminów.Skrypt naukowy jest najczęściejpisany przez wy­

kładowców wyższych uczelni prowadzących wykładylubćwiczenia.

Stanowipodstawowe, syntetyczne źródło wiedzydla studentówi jest zapisem wiedzy przekazywanej podczaszajęć. Doświadczeniezebra­

ne podczas wieloletniegoprowadzeniawykładów skutkuje najpierw

74 3. PRACA Z TEKSTEM NAUKOWYM

skryptem (nierecenzowany), a późniejpodręcznikiem akademickim (recenzowany).

Pracenaukowemogąbyć pisaneprzez jednegoautora (indywidu­ alne) lubprzez kilkuautorów (zespołowe,wspólne, zbiorowe). Częstą formą prezentacji wynikówbadańnaukowych są książki(monogra­

fie) podredakcją naukową.Składają się one z wielu rozdziałów pisa­ nychprzez różnych autorów,z których zwyklejeden pełni dodatkowo funkcję redaktora naukowego.Najczęściej redaktorjest pomysłodawcą książki, dobierazespół współautorów, którym powierza napisanie okre­

ślonego fragmentu książki (naogół rozdziału),oraz zajmuje sięna­ ukowymopracowaniem tekstów.Ponadto ustala wymaganiadotyczące formy i zawartości naukowej tekstów. Dbao spójność merytoryczną ca­ łego wydawnictwa(ujednolicenie terminologiczne, jednakowa notacja symboli)inadajemu ostateczny kształt. Redaktor książki (monografii) współpracujez recenzentami, którychrolaw tym przypadkupolegana wskazaniu autorombłędówi niedociągnięć orazzasugerowaniu ko­ niecznych poprawek.

Na literaturęnaukową składają się również krótkieformywypowie­ dzipisemnych, które odgrywają ważną rolę w obiegu informacji nauko­ wej, choć każdaz nich pełni inną funkcję. Należą do nich doniesienia wstępne (komunikaty), abstrakty (streszczenia) w materiałach konfe­ rencyjnych oraz recenzje (krytyki).

Doniesienie wstępne (komunikat) jest oryginalną pracą naukową (źródłową), w której opisanesąwstępne,leczjeszcze nieukończone wy­ nikibadań. Jest zredagowanaw formie uniemożliwiającejpowtórzenie doświadczenia lub obserwacji autora(brak rozbudowanej części me­

todycznej) albo jest objaśnieniemdoogłoszonej już pracy oryginalnej.

Komunikaty nie posiadają zwykle wstępu i podsumowania,lecz tylko skrócony do minimumopis wstępnychbadań i ich krótkądyskusję.

Komunikatysą w większości czasopism szybciej recenzowane i druko­

wane niż pełne publikacje źródłowe, a głównymcelem ich pisania jest jak najszybsze i pierwsze poinformowanie o wstępnychinteresujących wynikach badań (zasada pierwszeństwa).

Abstraktwmateriałachkonferencyjnych jest streszczeniem refera­

tu zgłoszonego na konferencję. Na podstawie abstraktuorganizatorzy konferencji kwalifikują wystąpienie jakoreferat, komunikat lub poster.

DONIESIENIE WSTĘPNE (KOMUNIKAT)

Oryginalna praca naukowa, w której opisane są wstępne, lecz jeszcze nieukończone wyniki badań. Nie zawiera rozbudowanej części

3.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PUBLIKACJACH NAUKOWYCH 75

RECENZJA/KRYTYKA (tac. recensio = ocena) Krytyczna i objaśniająca ocena utworu naukowego publikowana w czasopismach naukowych.

ESEJ NAUKOWY (ang. essay = próba)

Szkic naukowy, krótka rozprawa naukowa na dowolny temat, zabarwiona świadomym

Abstrakt konferencyjny mapodobną strukturę jak artykułnaukowy, choć organizatorzykonferencji zwykle limitująobjętość tekstu, co wpływa na ilośćprzekazywanych informacji. Zwykle abstrakt zawiera krótki opis problemu i jegoznaczenie,cel, obszar, czasimetodębadań, najważniejsze wyniki iwnioski oraz podstawową bibliografię. Abstrakty konferencyjne funkcjonują jakosamodzielneutwory (zob. rozdz. 5).

Recenzja/krytyka- toteksty mające zwykleschematycznąstrukturę łączącą wsobieelementyinformacyjne,analityczne, krytyczne i warto­

ściujące. Dzięki nim czytelnicy pism dowiadują się o nowych opraco­ waniach naukowych, poznają ich treść oraz zapoznają się zkrytyczną refleksją recenzenta (zob. rozdz.15).

Esej naukowy- to szkic naukowyswobodnie interpretujący jakieś zagadnienie, eksponujący subiektywny punkt widzenia autora, który nie przedstawia wszystkich argumentów, lecz dokonuje ich subiek­

tywnej selekcji orazuwidacznia swoje przekonania. Zagadnienianie są uporządkowane hierarchicznie ani chronologicznie,a treść eseju opiera sięzwykle na luźnych skojarzeniach, przez cosprawia wrażenie fragmentaryczności. Język esejujest swobodny, odznacza siękunsztem i świadczyo elokwencji autora, a myśli wyrażone są w sposób zwięzły, jasnyi czasami wręcz nowatorski.

3.1.5. Ranking

publikacji

naukowych

Każdego roku na świecie publikuje się setkitysięcy prac naukowych.

Ich stale rosnącaliczbasprawia, żeniktnie jestw stanie ani do nich wszystkich dotrzeć, anitym bardziej ich przeczytać, a pracownicy na­ ukowizwykle śledzą na bieżąco publikacjetylko w swojej, czasami bar­

dzowąskiej dziedzinie. Najlepszym źródłeminformacjio najnowszych osiągnięciach nauki są artykuły w czasopismach naukowych. Przy stale rosnącej ich liczbie pojawiła się konieczność selekcji zarówno najlep­

szych prac (czylitakich, które znacząco wpływają na rozwójnauki),jak i oceny jakości czasopism.Służą temu naukowebazy danych, w których są gromadzone abstrakty publikacji. Można je wyszukać np. po słowach kluczowych, nazwiskach autorów, słowach w tytule (zob.rozdz. 2, 5).

Największą tego rodzaju bazą jestISI Web of Science, założona przez Institute forScientific Information (Instytut Filadelfijski), a obecnie

76 3. PRACA Z TEKSTEM NAUKOWYM

prowadzona przez Thompson Reuters (http://wokinfo.com/, dostęp 30.09.2015).

Institutefor Scientific Information uznaje, że najlepszą miarą war­ tości pracy naukowej jest jej cytowanie, czyli powoływanie się na au­ tora publikacji wbibliografii załącznikowejwpracach innych autorów.

Najwartościowszesąteprace, które są najczęściej cytowane. Szczegó­

łową analizę cytowańwykonuje się na podstawie indeksówcytowań.

Donajważniejszych wskaźnikówbibliometrycznych opartychnaindek­ sie cytowańsą Impact Factor (IF) i indeks Hirscha (h-index).

ImpactFactordanego czasopisma wskazujemiaręoddziaływania czasopisma na podstawie indeksów cytowań,a jegowartośćoznacza średnią roczną liczbę cytowań przypadającąnajeden opublikowany w nim artykuł. Wskaźnik określa lokatę czasopisma wświatowym rankinguczasopism, aim wyższy wskaźnik cytowalności, tym więk­

sze oddziaływanie czasopisma na środowisko naukowe. Aktualny IF czasopism za każdy rok kalendarzowy publikowanyjest zwykle z pół­

rocznym opóźnieniem przez Journal Citation Report (JCR). Impact Factor jest łatwydo policzenia i zweryfikowania, wskazuje na rangę czasopisma, apublikowanie w czasopismach o wysokimIFprzynosi autorom prestiżw środowiskunaukowym. Wskaźnik traktowanyjest również przez instytutynaukowe czybibliotekijako kryterium poma­

gające wdoborzezakupuczasopism do prenumeraty. Blbl. Jag.

Indeks h (Hirscha) został zdefiniowany jako liczbapracnaukowych, które uzyskały liczbęcytowańrówną lub większąodh.Indeksjest auto­

matyczniewyliczanyw bazach ISI Web of ScienceczyScopus i wyko­

rzystywanyprzy ocenie indywidualnego dorobku naukowca.Wskaźnik ten mawiele zalet, do których należą m.in. prostotaobliczania,przeka­ zywanie informacji zarównoo ilości, jak i jakości oddziaływaniaprac danego autora, Ponadto należy pamiętać,że wartość wskaźnika zależy nie tylko od liczby publikowanychprac, systematyczności wpubliko­ waniu, leczrównieżodlatpracy osoby ocenianej.

Niezależnie od liczby,jakościi popularnościstosowanych obecnie wskaźników bibliometrycznych należy pamiętać, że jedynym nauko­

wym kryterium oceny wartości publikacji naukowej jestjej poziom merytoryczny. A ten ocenia się w procesierecenzji (zob. rozdz.15).

INSTYTUT INFORMACJI NAUKOWEJ (INSTITUTE FOR SCIENTIFIC INFORMATION) Założony w 1958 r. w Filadelfii (USA) przez Eugene Garfielda w celu opracowywania indeksów cytowań.

Na ich podstawie powstają najważniejsze rankingi (ang. impact factor = miara oddziaływania)

Wskaźnik prestiżu

i siły oddziaływania czasopism naukowych ustalany corocznie dorobek naukowca i wskazujący na wagę i znaczenie

poszczególnych prac.

Indeks h, informuje zarówno o liczbie publikacji, jak i liczbie cytowań każdej publikacji, np. indeks h = 3 oznacza, że spośród wszystkich publikacji notowanych w bazie

1S1 Web of Science 3 publikacje cytowane są co najmniej 3 razy, a indeks h = 4 oznacza, że 4 publikacje cytowane są co najmniej 4 razy itp.

3.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PUBLIKACJACH NAUKOWYCH 77

W dokumencie uczenia się i prowadzenia badań podczas studiów (Stron 74-80)