5. Koncepcja metodologiczna badań własnych
5.4. Metody, techniki i narzędzia badawcze
5.4. Metody, techniki i narzędzia badawcze
W prezentowanym projekcie przyjęto strategię triangulacji badań, polegają-cą na łączeniu w jednym badaniu różnorodnych, wzajemnie uzupełniających się metod badawczych, technik, materiałów empirycznych, perspektyw teoretycz-nych oraz obserwatorów8. Zastosowaną w badaniach triangulację przedstawiają dalsze opisy metod, technik, narzędzi oraz źródeł informacji.
W badaniach zastosowano następujące metody i techniki badawcze9: 1. Metoda sondażu diagnostycznego, a w nim:
♦ ankieta skierowana do nauczycieli klas I—III wylosowanych szkół pod-stawowych, znajdujących się na terenie województwa śląskiego.
2. Metoda indywidualnych przypadków (instrumentalne studium przypadku), a w niej:
♦ obserwacja prowadzona przez badacza (kontrolowana/standaryzowana, bezpośrednia);
♦ test diagnostyczny (autorskie narzędzie „Historyjki”, skala profilu inteli-gencji „Wachlarz możliwości” Aldony Kopik i Moniki Zatorskiej);
♦ ankieta skierowana do nauczycieli i rodziców uczniów klas pierwszych uczestniczących w badaniu (uzupełniona na podstawie dotychczasowych obserwacji poczynionych przez nauczycieli i rodziców).
Grupy uczniów, jako konkretne przypadki, mają posłużyć pogłębieniu wiedzy o zjawisku bądź wyciągnięciu bardziej ogólnych wniosków, wobec czego jest to instrumentalne studium przypadku. Zdaniem Roberta E. Sta-ke’a, zainteresowanie samym przypadkiem jest tutaj drugorzędne, ma raczej charakter wspierający i ułatwia zrozumienie czegoś innego. Przypadek i jego kontekst zostają gruntownie i szczegółowo przebadane w celu ułatwienia po-znania szerszego zjawiska. Przypadek może, choć nie musi, być postrzegany jako typowy przedstawiciel przypadków. Prowadząc takie studium, badacz ma zainteresowania zarówno szczególne, jak i ogólne10.
3. Krytyczna analiza tekstów naukowych i dokumentów.
4. Metoda statystyczna.
W badaniach wykorzystano następujące narzędzia:
1. Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli klas I—III szkoły podstawowej (aneks 1).
8 Termin „triangulacja” w metodologii badań jakościowych wprowadził N.K. Denzin. Zob.
N.K. DeNziN: The Research Act in Sociology...; zob. też: W. DróżKa: Triangulacja badań…, s. 125.
9 Zgodnie z klasyfikacją metod i technik badawczych zawartą w publikacji: S. JuSzczyK: Badania ilościowe…, s. 79—80.
10 r.e. StaKe: Jakościowe studium przypadku. W: Metody badań jakościowych. T. 1. Red.
N.K. DeNziN, y.S. LiNcoLN. Warszawa, PWN 2009, s. 623—628.
102 5. Koncepcja metodologiczna badań własnych
Zastosowano ankietę pocztową, która jest metodą zbierania danych bez pośrednictwa ankietera. Średnia zwrotność ankiet wysłanych pocztą (czyli stosunek liczby ankiet zwróconych po wypełnieniu do liczby ankiet wysła-nych) wynosi 10—80%11. W prezentowanych badaniach rozesłano ankiety do 100 wylosowanych szkół podstawowych województwa śląskiego i uzyskano zwrot z 64 placówek (64%). Łącznie otrzymano 293 ankiety.
2. Arkusze obserwacji dla badacza, zaczerpnięte z programu Czai-Chudyby12. Scenariusze zajęć (8 scenariuszy zajęć wstępnych oraz 8 scenariuszy zajęć końcowych), podczas których były prowadzone obserwacje (kontrolowane/
standaryzowane, bezpośrednie), również zaczerpnięto z programu -Chudyby13.
3. Kwestionariusz ankiety dla rodziców, pomagający określić zdolności kie-runkowe (profil inteligencji wielorakich) dziecka. Jego pierwsza część została skonstruowana na podstawie pytań i wskazówek sformułowanych przez Mał-gorzatę Suświłło w książce Inteligencje wielorakie w nowoczesnym kształce-niu14, przez autorów pierwszej części poradnika dla nauczyciela pracującego z programem „Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła” dla klasy pierwszej15, a także przez Czaję-Chudybę w książce Jak rozwijać zdolności dziecka?16 W innych tego typu kwestionariuszach rodzice otrzymują zestaw pytań opatrzonych informacją, że dane pytania odnoszą się do wyszczególnionego, konkretnego rodzaju zdolności (często podzielone są na działy, np. pytania dotyczące zdolności językowych). Może to jednak wpływać na odpowiedzi rodziców. Aby uczestnicy badania nie sugerowali się podziałem pytań na wskaźniki poszczególnych zdolności, w skonstruowanym kwestionariuszu pytania zostały wymieszane i przedstawione w numeracji ciągłej (Aneks 2).
4. Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli klas pierwszych uczestniczących w badaniu, pomagający określić zdolności kierunkowe (profil inteligencji wielorakich) dziecka oraz ukazujący realizowany wobec uczniów zakres in-dywidualizacji procesu kształcenia. Pierwsza część kwestionariusza ankiety dla rodziców i nauczycieli jest taka sama, co umożliwia porównanie wyni-ków otrzymanych z tych dwóch źródeł. Druga część kwestionariusza zawiera pytania dodatkowe, które uzupełniają opinię i obrazują wiedzę nauczycieli
11 L. Sołoma: Metody i techniki badań socjologicznych. Olsztyn, Wydawnictwo WSP 1999, s. 85.
12 I. Czaja-Chudyba: Wesoła Szkoła i przyjaciele. Jak odkrywać i wspierać zdolności dziec-ka. Niezbędnik nauczyciela CD-ROM do scenariuszy zajęć dla klasy 1. Warszawa, WSiP 2009.
13 I. Czaja-Chudyba: Wesoła Szkoła i przyjaciele. Jak odkrywać i wspierać zdolności dziec-ka. Scenariusze zajęć dla klasy 1…, s. 26—44 oraz 130—148.
14 m. SuśwIłło: Inteligencje wielorakie w nowoczesnym kształceniu. Olsztyn, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego 2004, s. 35—38.
15 j. FaLISzewSka, w. Żaba-ŻabIńSka: Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła. Poradnik meto-dyczny klasa 1. Część 1. Kielce, MAC Edukacja 2009, aneks, s. 2—4.
16 I. Czaja-Chudyba: Jak rozwijać zdolności…, s. 62—77.
103
5.4. Metody, techniki i narzędzia badawcze
na temat uczniów oraz ukazują zakres indywidualizacji procesu kształcenia uczniów (Aneks 3).
5. Autorskie narzędzie „Historyjki” skierowane do uczniów, z 16 ilustracjami autorstwa Iwony Cierkosz (Aneks 4)17. Narzędzie ma na celu pełne włączenie uczniów w proces diagnozy ich zainteresowań i zdolności kierunkowych.
Zapoznaje też uczniów z pojęciami występującymi w historyjkach. Uczy współpracy w grupie i wspólnego podejmowania decyzji. Ćwiczy koncentra-cję uwagi na słuchanym tekście, a także spostrzegawczość, logiczne myślenie i kreatywność.
Zadaniem uczniów jest wysłuchanie historyjek prezentujących dzieci o ośmiu typach zdolności oraz dobranie do nich właściwych ilustracji. Na ich podstawie uczniowie odpowiadają na pytania, wykonują dodatkowe po-lecenia i tworzą pracę plastyczną, co pomaga w ustaleniu ich zainteresowań i zdolności. Dzięki wykonywanym zadaniom dzieci koncentrują uwagę na bohaterach poszczególnych historyjek. Oczywiście, narzędzie ma wartość poznawczą, ale jego głównym celem jest stworzenie dzieciom punktu odnie-sienia dla samych siebie, ułatwienie im prezentacji własnych zainteresowań i zdolności. Dzieciom trudno jest ocenić i stwierdzić, czy dany obszar zdol-ności stanowi ich mocną czy słabszą stronę. Często jest to zależne od ich poczucia własnej wartości, wiary w siebie i swe możliwości, od informacji zwrotnych otrzymywanych od osób znaczących dla dziecka, np. rodziców, nauczycieli. Narzędzie umożliwia zdobycie informacji o dziecku na podsta-wie dokonywanych przez nie wyborów, wskazań, do których skłania udział w zajęciach diagnostycznych. Planowane jest poddanie tego narzędzia pro-cedurze standaryzacji.
6. Skala profilu inteligencji „Wachlarz możliwości” autorstwa Aldony Ko-pik, Moniki Zatorskiej, pozwalająca określić wachlarz własnych możliwo-ści. Narzędzie pozwoliło na diagnozę profilu inteligencji wielorakich dwóch nauczycielek klas pierwszych uczestniczących w badaniu18.
Wielostronne podejście badawcze, z zastosowaniem kilku weryfikujących się wzajemnie metod, technik, narzędzi i źródeł informacji służy i sprzyja osiągnięciu postawionych celów, udzieleniu odpowiedzi na pytania badawcze oraz weryfikacji hipotez.
17 W aneksie 4. znajdują się przykładowe miniatury ilustracji będących częścią narzędzia diagnostycznego „Historyjki”. W badaniach były wykorzystywane ilustracje w formacie A4.
18 a. KopiK, m. zatorSKa: Wielorakie podróże — edukacja dla dziecka. Kielce, Europejska Agencja Rozwoju 2010, s. 43—48.
104 5. Koncepcja metodologiczna badań własnych