5. Koncepcja metodologiczna badań własnych
5.3. Zmienne i ich wskaźniki
W prezentowanym projekcie badawczym wyróżniono dwie zmienne za-leżne, zmienne niezależne szczegółowe oraz jedną zmienną pośredniczącą5. Większość z nich to zmienne jakościowe. Zmienne uwzględnione w badaniu przedstawiono w tabeli 1.
Ta b e l a 1 Zmienne zależne, niezależne i pośredniczące
uwzględnione w dwóch wyróżnionych etapach badań
Etap I badań Etap II badań
Zmienna zależna X1 — zakres indywidualizacji procesu
kształ-cenia (ze względu na zdolności kie-runkowe uczniów edukacji wczes-noszkolnej)
X2 — osiągnięcia szkolne uczniów klas pierwszych uczestniczących w ba-daniu w obszarach poszczególnych zdolności kierunkowych
Zmienne niezależne Dotyczące nauczyciela
Y1 — dodatkowe wykształcenie (studia pody-plomowe)
Y2 — staż pracy pedagogicznej Y3 — stopień awansu zawodowego
Y4 — zakres diagnozy zdolności kierunko-wych uczniów
Dotyczące klasy
Y5 — udział klasy/szkoły w dodatkowych pro-gramach/projektach edukacyjnych Y6 — liczba uczniów w klasie
Y7 — program i pakiet edukacyjny, na któ-rym pracują uczniowie
Y8 — wyposażenie klasopracowni w media i materiały dydaktyczne
Zmienna niezależna główna Z1 — zakres indywidualizacji procesu
kształcenia ze względu na zdolności kierunkowe uczniów
Zmienne niezależne uboczne Z2 — płeć uczniów
Z3 — profil inteligencji wielorakich na-uczyciela
Zmienna pośrednicząca Yp1 — wielkość miejscowości, w której
znaj-duje się szkoła (liczba ludności) —
Wyszczególnione w projekcie badań własnych zmienne poddano operacjo-nalizacji.
5 Zmienne w tej pracy są definiowane zgodnie z klasyfikacją zawartą w publikacji: S. juSZ
-CZyK: Badania ilościowe…, s. 54—65.
97
5.3. Zmienne i ich wskaźniki
Etap I badań — zmienne i ich wskaźniki
Zmienna zależna (X1): zakres indywidualizacji procesu kształcenia (ze względu na zdolności kierunkowe uczniów edukacji wczesnoszkolnej).
Zgodnie z przytoczonymi w rozdziale pierwszym definicjami w niniejszej pracy za wskaźniki zakresu indywidualizacji procesu kształcenia ze względu na zdolności kierunkowe uczniów edukacji wczesnoszkolnej uznaje się indywi
dualizację w obszarze: celów kształcenia; metod kształcenia; form kształcenia:
formy organizacyjne procesu kształcenia (w tym zajęcia pozalekcyjne i poza
szkolne, udział w konkursach, turniejach, zawodach sportowych) oraz formy organizacji pracy uczniów; treści kształcenia; mediów i materiałów dydak
tycznych; zakresu wymagań; tempa pracy uczniów; sposobów kontrolowania i oceniania pracy uczniów.
Zakres indywidualizacji procesu kształcenia uczniów może być bardzo wą
ski, wąski, przeciętny, szeroki lub bardzo szeroki w zależności od tego, w jakiej liczbie obszarów indywidualizacji i w jaki sposób jest realizowany.
Na podstawie danych ankietowych uzyskanych z pytań 4, 5, 6, 7, 8 (aneks 1) zakres indywidualizacji procesu kształcenia był oceniany punktowo w możli
wym przedziale 0—30 punktów, zgodnie z następującą procedurą:
♦ pytanie 4: za każdy zadeklarowany obszar, w jakim nauczyciel indywidu
alizuje proces kształcenia, przyznawano 1—2 punktów, w zależności od podanych dodatkowo przykładów sposobów indywidualizacji prowadzonej w danym obszarze (maksymalnie można było uzyskać łącznie 18 punktów);
♦ pytanie 5: udział uczniów w konkursach, turniejach, zawodach sportowych itp. był oceniany w skali 1—2 punktów (maksymalnie można było uzyskać 2 punkty);
♦ pytanie 6 i 7: za każdy wymieniony dostępny w szkole rodzaj zajęć pozalek
cyjnych, w których mogą uczestniczyć uczniowie klas I—III, przyznawany był 1 punkt (maksymalnie przyznawano 8 punktów);
♦ pytanie 8: udział uczniów w zajęciach pozaszkolnych (w domach kultury, klubach sportowych itp.) oceniany był w skali 1—2, w zależności od liczby wymienionych zajęć oraz liczby uczniów biorących w nich udział (maksy
malnie 2 punkty).
Na podstawie uzyskanych wyników wyodrębniono następujące przedziały zakresu indywidualizacji procesu kształcenia:
♦ bardzo wąski: 0—4 punktów,
♦ wąski: 5—10 punktów,
♦ przeciętny: 11—19 punktów,
♦ szeroki: 20—25 punktów,
♦ bardzo szeroki: 26—30 punktów.
98 5. Koncepcja metodologiczna badań własnych
Zmienne niezależne
Z m i e n n e d o t yc z ą c e n a u c z yc i e l a:
♦ dodatkowe wykształcenie (Y1) — określenie, czy nauczyciele ukończyli studia podyplomowe (tak/nie);
— obserwacje uczniów prowadzone na podstawie szczegółowego wykazu przejawów zdolności;
Przyjęto, że zakres diagnozy jest zależny od liczby sposobów diagnozy wykorzystywanych przez nauczycieli:
1. Udział klasy/szkoły w dodatkowych programach/projektach edukacyjnych (Y5), np.: „Pierwsze uczniowskie doświadczenia drogą do wiedzy”; Pro-jekt MEN „Indywidualizacja procesu nauczania i wychowania uczniów klas I—III” w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (projekt systemo-wy); „Przygody Młodych Badaczy”; „Od grosika do złotówki”; „Radosna szkoła”.
99
5.3. Zmienne i ich wskaźniki
Dodatkowe skierowane do klas I—III programy/projekty edukacyjne, w których uczestniczyła szkoła:
♦ brak: 0 programów/projektów,
♦ mało: 1 program/projekt,
♦ przeciętnie: 2 programy/projekty,
♦ dużo: 3 programy/projekty,
♦ bardzo dużo: 4 i więcej programów/projektów.
2. Liczba uczniów w klasie (Y6):
♦ duża: od 23 uczniów w klasie,
♦ przeciętna: 13—22 uczniów w klasie,
♦ mała: do 12 uczniów w klasie.
3. Programy i pakiety edukacyjne, na których pracują uczniowie (Y7), np.:
„Wesoła Szkoła i Przyjaciele” (WSiP); „Razem w szkole” (WSiP); „Raz, dwa, trzy, teraz my” (Nowa Era); „Nowe Już w szkole” (Nowa Era); „Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła” (MAC); „Nasza klasa” (MAC); „Gra w kolory”
(Juka); „Od A do Z” (Didasko); „Witaj szkoło” (Edukacja Polska); „Skarby”
(Juka); „Kolorowa klasa” (Operon).
4. Wyposażenie sali lekcyjnej w media i materiały dydaktyczne, które były systematycznie wykorzystywane przez nauczyciela podczas zajęć (Y8):
♦ media złożone, np. komputer, telewizor, odtwarzacz płyt CD,
♦ zróżnicowane media proste — stwarzające warunki do rozwoju różnych zdolności kierunkowych.
Bogactwo mediów i materiałów dydaktycznych, stanowiących wyposażenie sali lekcyjnej oraz wykorzystywanych przez nauczycieli podczas zajęć, scharak-teryzowano w skali 0—23 punktów. Punkt przyznawano za każdy wymieniony przez nauczyciela element wyposażenia. Skalę ocen podzielono na następujące przedziały:
♦ bardzo ubogie: 0—5 punktów,
♦ ubogie: 6—9 punktów,
♦ przeciętne: 10—15 punktów,
♦ bogate: 16—19 punktów,
♦ bardzo bogate: 20—23 punktów.
Zmienna pośrednicząca: wielkość miejscowości (liczba mieszkańców), w której znajduje się szkoła (Yp1):
♦ duża miejscowość (powyżej 120 tys. mieszkańców),
♦ średnia miejscowość (20 tys.—120 tys. mieszkańców),
♦ mała miejscowość (poniżej 20 tys. mieszkańców).
100 5. Koncepcja metodologiczna badań własnych
Etap II badań — zmienne i ich wskaźniki
Zmienna zależna (X2): osiągnięcia szkolne uczniów klas pierwszych uczestniczących w badaniu w obszarach poszczególnych zdolności kierunko-wych.
Diagnoza osiągnięć szkolnych uczniów w zakresie zdolności kierunko-wych przeprowadzona została na podstawie diagnozy końcowej programu Czai-Chudyby6. Wzięto pod uwagę osiągnięcia uczniów w zakresie zdolności językowych, matematyczno-logicznych, wizualno-przestrzennych, ruchowych, muzycznych, przyrodniczych, intrapersonalnych, interpersonalnych. Wykorzy-stano charakterystykę wskaźników związanych z wyróżnionymi inteligencjami zawartą w publikacji Czai-Chudyby7.
Zmienne niezależne
Z m i e n n a n i e z a l e ż n a g ł ów n a:
1. Zakres indywidualizacji procesu kształcenia ze względu na zdolności kie-runkowe uczniów (Z1).
Zakres indywidualizacji procesu kształcenia uczniów może być szeroki, przeciętny lub wąski, w zależności od tego, w jakiej liczbie obszarów indywi-dualizacji i w jaki sposób jest realizowany.
Określając zakres indywidualizacji procesu kształcenia uczniów wzięto pod uwagę następujące czynniki:
♦ indywidualizację procesu kształcenia uczniów w takich obszarach, jak: cele kształcenia, metody kształcenia, formy organizacji pracy uczniów, treści kształcenia, media i materiały dydaktyczne, zakres wymagań, tempo pracy uczniów, sposoby kontrolowania i oceniania pracy uczniów,
♦ uczestnictwo uczniów oraz odniesione przez nich sukcesy w konkursach, zawodach sportowych, turniejach,
♦ uczestnictwo uczniów w zajęciach pozalekcyjnych lub pozaszkolnych.
Z m i e n n e n i e z a l e ż n e u b o c z n e:
1. Płeć uczniów (Z2): chłopiec/dziewczyna.
2. Profil inteligencji wielorakich nauczyciela (Z3) — zdolności: językowe, matematyczno-logiczne, wizualno-przestrzenne, ruchowe, muzyczne, przy-rodnicze, intrapersonalne, interpersonalne.
6 i. CZaja-CHudyBa: Wesoła szkoła i przyjaciele. Jak odkrywać i wspierać zdolności dziec-ka. Scenariusze zajęć dla klasy 1. Warszawa, WSiP 2009, s. 130—148.
7 i. CZaja-CHudyBa: Jak rozwijać zdolności dziecka?. Warszawa, WSiP 2009, s. 52—53.
101