6. Czynniki determinujące zakres indywidualizacji procesu kształcenia uczniów
6.3. Staż pracy nauczycieli a zakres indywidualizacji procesu kształcenia w aspekcie
Wyniki badań pokazują, że pośrednio w rezultacie korzystania z różnych form doskonalenia zawodowego tylko niektórzy nauczyciele są przygotowani do indywidualizacji procesu kształcenia uczniów. Często to przygotowanie pozostaje w sferze deklaracji nauczycieli, nie przekłada się jednak na fak
tyczne działania. Brakuje takich form oddziaływań, które byłyby w pełni ukierunkowane na ten cel i prowadzone przez specjalistów z zakresu diagno
zy i wspierania rozwoju zdolności, potrafiących zarażać innych swoją pasją.
Dlatego też trzeba poszerzyć ofertę dobrze zorganizowanych, przemyślanych form doskonalenia zawodowego, które powinny być prawdziwym wsparciem dla nauczycieli w realizacji działań sprzyjających rozwijaniu zróżnicowanych zdolności uczniów.
6.3. Staż pracy nauczycieli a zakres indywidualizacji
procesu kształcenia w aspekcie zdolności kierunkowych uczniów edukacji wczesnoszkolnej
Ważnym czynnikiem mogącym determinować podejmowane przez na
uczycieli działania jest staż pracy. Z biegiem lat nauczyciele gromadzą coraz więcej doświadczeń z zakresu pracy z dziećmi oraz kontaktów z rodzicami, uczestniczą w licznych kursach i szkoleniach podnoszących ich kwalifikacje, zapoznają się z wieloma pozycjami literatury przedmiotu, które dostarczają cen
nych wskazówek i pomysłów na pracę z wychowankami. Staż pracy nauczycieli uczestniczących w badaniu prezentuje tabela 8.
Ta b e l a 8 Staż pracy nauczycieli uczestniczących w badaniu
Staż pracy
Miejscowość
Razem
mała przeciętna duża
liczba
wyborów procent liczba
wyborów procent liczba
wyborów procent liczba
wyborów procent
Do 5 lat 6 2 1 1 7 2 14 5
Do 10 lat 11 4 4 1 5 2 20 7
Do 15 lat 10 3 8 3 5 2 23 8
Do 20 lat 20 7 3 1 18 6 41 14
Powyżej 20 lat 98 34 26 9 69 23 193 66
O g ó ł e m 145 50 42 15 104 35 291 100
Ź r ó d ł o: Wyniki badań własnych
6. Czynniki determinujące zakres indywidualizacji procesu kształcenia…
124
Najwięcej badanych nauczycieli pracowało w szkole ponad 20 lat. Tak długi staż pracy pozwala na zebranie różnorodnych doświadczeń, poznanie i wdrożenie wielu metod oddziaływań dydaktycznych, w tym także propozycji innowacyjnych. Jednocześnie niesie z sobą niebezpieczeństwo wypalenia zawo
dowego, dopuszczenia rutyny w działaniach zawodowych.
Postawiono następujące hipotezy:
H0: Nie zachodzi statystycznie istotna zależność między zakresem indywidu
alizacji procesu kształcenia uczniów a stażem pracy nauczycieli.
H1: Zachodzi statystycznie istotna zależność między zakresem indywidualizacji procesu kształcenia uczniów a stażem pracy nauczycieli.
Liczebności występujące w poszczególnych przedziałach były niewystar
czające (poniżej 10), dlatego przyjęto podział stażu pracy na dwie kategorie:
do 20 lat i powyżej 20 lat.
Ta b e l a 9 Zakres indywidualizacji procesu kształcenia uczniów
a staż pracy nauczycieli Zakres
indywidualizacji
Staż pracy nauczycieli
Razem do 20 lat powyżej
20 lat
Wąski 26 42 68
Przeciętny 58 116 174
Szeroki 14 35 49
O g ó ł e m 98 193 291
χ2 = 1,21; χ20,05;2 = 5,99 Ź r ó d ł o: Wyniki badań własnych
Zastosowanie statystyki pozwoliło na stwierdzenie braku zależności pomię
dzy zmiennymi, a zatem długość stażu pracy nauczycieli nie ma związku z za
kresem indywidualizacji procesu kształcenia. Jednak mimo braku statystycznej zależności pomiędzy zakresem indywidualizacji procesu kształcenia a stażem pracy nauczycieli niewątpliwie rozbudowane doświadczenie zawodowe zdobyte w ciągu wielu lat pracy może przekładać się na rodzaj i jakość podejmowanych działań. Świadczą o tym słowa jednej z nauczycielek z 16letnim stażem pracy, która zauważyła: „Dopiero po latach praktyki można zacząć się zastanawiać nad doskonaleniem i przekształcaniem rzeczywistości edukacyjnej, jaka ona jest i do jakiego zmierzamy celu. Dostrzegam duże rozbieżności między teorią a praktyką, między zapewnieniami i ich realizacją. Każdy uczeń ma prawo zdobywać wiadomości, doskonalić swoje umiejętności oraz rozwijać zdolno
ści. Choć uwzględniamy prawo dziecka do pomocy, gdy ma ono trudności w realizacji materiału nauczania, to jednak do rozwijania zdolności uczniów
125
6.3. Staż pracy nauczycieli…
nadal przywiązujemy, niestety, zbyt małą wagę”21. Co ciekawe, w badaniach przeprowadzonych przez Dyrdę staż pracy okazał się czynnikiem różnicującym badanych nauczycieli w zakresie stopnia samooceny kompetencji diagnozowa
nia zdolności i uzdolnień uczniów. Im dłuższy staż pracy w zawodzie, tym nauczyciele lepiej oceniają swoje kompetencje diagnostyczne związane z rozpo
znawaniem zdolności. Można zatem wnioskować, że doświadczenie zawodowe zdobyte w toku lat pracy wpływa na lepszą ocenę posiadanych kompetencji diagnostycznych22. Analiza statystyczna wyników badań Dyrdy potwierdziła również istotną statystycznie zależność między stażem pracy a stopniem sa
mooceny wiedzy i umiejętności metodycznych w pracy z uczniami zdolnymi.
Nauczyciele z dłuższym stażem pracy, większymi doświadczeniami zawodo
wymi lepiej oceniają swoje umiejętności i wiedzę dotyczącą pracy z uczniem zdolnym23.
Młody nauczyciel, który zaczyna pracę w szkole, wnosi do placówki po
wiew świeżości. Rozpoczyna swoje działania z ogromną wiarą w każde dziecko, jest pełen pomysłów, które chce wcielić w życie. Niestety, bywa wtedy często postrzegany jako źródło zagrożenia dla stabilnego funkcjonowania reszty ka
dry. Pokazuje to, jak wiele zależy od konkretnej placówki — „na jaki grunt padnie ziarno” — czy pięknie rozkwitnie, czy też zostanie wdeptane w ziemię.
Na przeszkodzie nauczycielowi może stanąć czynnik ludzki, brak środków materialnych do realizacji projektów, nadmierne obciążenie biurokracją ogra
niczającą czas na pracę z uczniami. W wielu przypadkach charyzma i upór nauczycieli pokazuje, że nie ma rzeczy niemożliwych. Trzeba jednak pracować nad integracją środowiska nauczycielskiego. W pojedynkę można wiele zdzia
łać, ale to w zespole często tkwi największa siła sprawcza. Warto pomyśleć nad premiowaniem pracy zespołowej wśród kadry, eksponowaniem sukcesów uzyskanych wspólnym wysiłkiem. Bardziej doświadczone nauczycielki powin
ny wspierać osoby będące na początku drogi zawodowej i na szczęście w wielu przypadkach tak właśnie się dzieje. Jak wskazują wyniki badań własnych, w grupie respondentów przeważały osoby z długim stażem pracy, co pokazuje również, że w badanych szkołach dominują osoby z dużym doświadczeniem zawodowym. Część z nich może się wcielić w rolę ekspertów i współpracować przy opracowywaniu programów, projektów czy też scenariuszy zajęć, np. przy kooperacji z Ośrodkiem Rozwoju Edukacji24.
21 a. piLarSka: „Dostrzegać więcej, widzieć inaczej” — praktyczne aspekty rozwijania zdolności dzieci w wieku wczesnoszkolnym. W: Teoria i praktyka edukacji uczniów zdolnych.
Red. W. LiMont. Kraków, Impuls 2004, s. 285.
22 B. DyrDa: Edukacyjne wspieranie rozwoju uczniów zdolnych…, s. 380.
23 Ibidem, s. 384—385.
24 Zob. www.ore.edu.pl (data dostępu: listopad 2014).
6. Czynniki determinujące zakres indywidualizacji procesu kształcenia…
126