Miejsce zamieszkania a pochodzenie etniczne

Dogłębne studia podejmujące zagadnienie dystrybucji przestrzennej mieszkańców Szwe-cji ukazują dość wyraźny obraz – pewne rejony czy nawet regiony cechuje nadrepre-zentacja osób nieszwedzkiego pochodzenia³³⁶. Przykładów na to dostarczają nie tylko

336 Tego typu opracowań, analiz i raportów jest bardzo dużo – tutaj wymieniam tylko przykłady:

A. Roger, Ethnic Residential Segregation and Integration Processes in Sweden, s. 61–90 [w:] Residential Segregation and the Integration of Immigrants: Britain, the Netherlands and Sweden, red. K. Schönwäl-der, Discussion Paper Nr. SP IV 2007: 602, Wissenschaftszentrum für Sozialforschung, Social Science Research Center Berlin; I. Molina Mångkulturella förorter eller belägrade rum?, s. 219–250 [w:] Den

pojedyncze miejscowości, ale także całe gminy. Okazuje się, że segmentacja etniczna w szwedzkim mieszkalnictwie nie jest zjawiskiem obcym. W różnym stopniu doty-czy dużych miast – Sztokholmu, Göteborga i Malmö – oraz miast średniej wielkości, takich jak na przykład Karlstad, Västerås lub Uppsala. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy upatrywać w sumie nakładających się na siebie czynników – kraju pochodze-nia imigranta, statusu ekonomicznego jednostki, panującej koniunktury, tendencji na rynku nieruchomości obejmującym podaż mieszkań oraz zgłaszany na nie popyt, a także, co nie jest bez znaczenia, „klimatu” stwarzanego przez podmioty – współ-decydentów zasad pisanych – tzn. ustaw (np. polityków) i niepisanych (banki, biura pośrednictwa w obrocie nieruchomościami, preferencje wśród społeczeństwa) doty-czących wynajmu i sprzedaży lokali dla osób obcego pochodzenia.

Gdy rozpatruje się przyczyny mieszkalnej segmentacji czy związanej z nią se-gregacji, na pierwszy plan wysuwa się aspekt ekonomiczny. To on w dużej, a nawet przeważającej mierze decyduje o rodzaju zasiedlanego lokum i miejscu zamieszka-nia. Narastające ekonomiczno-socjalne dysproporcje między różnymi grupami spo-łecznymi, pogłębione dodatkowo kryzysem gospodarczym lat 90. XX wieku, skut-kują dziś pewnego rodzaju „gettycyzacją” przestrzeni szwedzkich miast. Nie brakuje wśród nich przykładów jaskrawo demonstrujących podział na tzw. biedne dzielnice – najczęściej zamieszkałe przez imigrantów z ubogich krajów oraz kwartały bogate, zasiedlane przez autochtonów i cudzoziemców z krajów wysoko rozwiniętych.

Problem ów dostrzeżony został już dawno, lecz mimo upływającego czasu oraz podjętych starań nie udało się go rozwiązać. Świadczyć może o tym chociażby ogląd rzeczywistości, a także przedłożony w 2007 roku w Riksdagu z ramienia partii so-cjaldemokratycznej wniosek o korektę i modyfi kację ustawy antysegregacyjnej, tak by uczynić jej zalecenia bardziej skutecznymi i odpowiadającymi realnym, obecnym, ale też przyszłym, potrzebom³³⁷.

Szwedzkie miasta doświadczają problemu segregacji przestrzennej ich mieszkań-ców. Sztokholm, Göteborg czy Malmö stanowią przykłady odzwierciedlające to zja-wisko. Ostatnimi czasy w większości wypadków nienarastające, jednak nadal obec-ne. Poniższe zestawienie (tabela 14) wykorzystujące indeks do mierzenia zjawiska segregacji egzemplifi kuje tę kwestię³³⁸.

segregerade integrationen. Om social sammanhållning och dess hinder, red. M. Kamali, Rapport av utredningen om makt, integration och strukturell diskriminering, SOU 2006: 73, Stockholm; S. Musterd, R. Andersson, Employment, Social Mobility and Neighbourhood Effects in Sweden, „International Journal for Urban and Regional Research”, 30: 120–140, 2006; R. Andersson, Bosättnings- och fl yttningsmönster i ett etniskt perspektiv- en longitudinell studie av fl öden mellan Sveriges kommuntyper 1996–2002, Rap-port ställd till Glesbygdsverket. Gävle: Institutet för bostads- och urbanforskning, 2005; SOU 2005: 56;

Det blågula glashuset – strukturell diskriminering i Sverige, Betänkande från utredningen om strukturell diskriminering på grund av etnisk eller religiös tillhörighet, Stockholm 2005; R. Andersson, Invandrar-nas rörlighet. Hela Sverigestrategins sekundäreffekter i ett socialgeografi skt perspektiv, s. 35–46 [w:]

Stiftelsen Riksbankens jubileumsfond, 1997.

337 Motion 2007/08: C381, Boendesegregation.

338 Indeks do pomiaru segregacji przestrzennej opiera się na następującym wzorze: Σ│p1i – pi│ dzie-lone przez 2(1–pl) razy 100; gdzie p1i oznacza liczbę mieszkańców kategorii „i” osiedloną na obszarze

„i”; pi – liczbę całkowitej populacji zamieszkującej obszar „i”; p1 – liczbę mieszkańców kategorii „i”

mieszkających na obszarze całej gminy (zob. Rapport Integration 2005, s. 186).

Obszary integracji 161

Rysunek 5. Rozmieszczenie przestrzenne polskich i tureckich emigrantów w Uppsali, 1998 rok Źródło: opracowanie własne na podstawie GeoSweden database. Institute for Housing and Urban Rese-arch, Uppsala University.

Tabela 14. Indeks stopnia segregacji przestrzennej w trzech miastach; lata 1997–2007 (wielkości przedstawione w %)

Rok

Miasto 1997 2000 2004 2007

Göteborg 39 40 38 38

Malmö 36 37 35 36

Sztokholm 27 28 29,5 29

Źródło: opracowanie własne na podstawie Integrationsverkets databas STATIV; zob. też Rapport Inte-gration 2005, s. 186.

Spośród trzech obszarów wielkomiejskich dwa wykazują tendencję do zmniejsza-jącej się segregacji przestrzennej. Powodów tego należy szukać, po pierwsze, w świa-domej polityce prowadzonej przez władze miasta, stymulującej na całym jego obszarze równomierne rozmieszczenie w komunalnym budownictwie mieszkań dostępnych dla mniej zamożnych osób (zwłaszcza imigrantów); po drugie – we fl uktuacji nieauto-chtonów przeprowadzających się częściej między poszczególnymi dzielnicami miasta (zwłaszcza w Malmö), przy jednocześnie mniejszej ruchliwości tubylców.

Stolica Szwecji prezentuje przeciwne tendencje – w niewielkim stopniu, ale jednak, obserwuje się tu narastanie zjawiska segregacji. W tym wypadku można mówić o sytua-cji od lat obecnej w stolicy – o tzw. gentryfi eringu – a więc utrzymywaniu się dziel-nic typowo zamożnych, zasiedlonych wyłącznie przez ludzi bogatych (np. Östermalm, Söder)³³⁹. Co ciekawe, zjawisko o zbliżonym charakterze wystąpiło w Göteborgu.

339 Gentryfi ering – szwedzka wersja angielskiego słowa gentryfying. Termin określa zjawisko zasiedlania dzielnic do tej pory biednych przez osoby zamożne, co powoduje wzrost cen nieruchomości na tym obszarze.

Nieco inaczej wygląda omawiany tu problem w skali gmin. Okazuje się, że se-gregacja w mieszkalnictwie jest o wiele bardziej widoczna z perspektywy szerszej – właśnie gminnej. W tabeli 15 znajdują się wartości indeksowe wskazujące na ten-dencje do narastania segregacji – z wyjątkiem gmin Uppsala i Norrköping, gdzie obserwowana jest tendencja przeciwna.

Tabela 15. Indeks stopnia segregacji przestrzennej w sześciu gminach; lata 1997–2007 (wielkości przedstawione w %)

Miasto

Rok Uppsala Norrköping Helsingborg Örebro Västerås Umeå

1997 35 34 26 37 24 21

2004 32 31,5 29 39 26 28

2007 31 31 29 38 27 29

Źródło: opracowanie własne na podstawie Integrationsverkets databas STATIV; zob. też Rapport Inte-gration 2005, s. 186.

Wyjaśnienie takiego stanu rzeczy sprowadza się do następujących konkluzji: se-gregacja przestrzenna może być wynikiem niewystarczającej podaży mieszkań, co powoduje segregację rynku na dzielnice bogate (głównie autochtoni), średnio bogate (autochtoni i imigranci) oraz dzielnice biedne (głównie imigranci). To z kolei jest pochodną stopnia dostępności typów mieszkalnictwa – domy i mieszkania własnoś-ciowe, domy i mieszkania prywatne pod wynajem, mieszkania komunalne pod wy-najem, mieszkania komunalne na sprzedaż; oraz możliwości nabycia odpowiedniego typu mieszkania – bądź to na własność, bądź na wynajem – co wynika bezpośrednio z potencjału ekonomicznego jednostki, a także – zwłaszcza w wypadku prywatnych nieruchomości pod wynajem lub na sprzedaż – nieofi cjalnie obowiązujących wśród pośredników obrotu nieruchomościami i samych rezydentów „preferencji” co do ka-tegorii osób dopuszczanych do osiedlenia się w danej dzielnicy. Skutkiem tego jest segmentacja rynku, czyli udostępnianie pewnych określonych typów nieruchomości (segmentów) konkretnej kategorii osób.