Migrationsverket, län, kommuner – główne podmioty w procesie

Poprzednikami współcześnie istniejącej instytucji – Urzędu Migracyjnego (Migra-tionsverket) kierującego działaniami wpisanymi w ramy polityki integracyjnej i nad-zorującego ich realizację – były Urząd Imigracyjny (Invandrarverket) oraz Urząd Integracyjny (Integrationsverket), o których krótko poniżej.

Państwowy Urząd Imigracyjny (Statens Invandrarverk lub Invandrarverket), istniejący w latach 1969–2000, był poprzednikiem, lecz nie bezpośrednim, Urzędu Migracyjnego (Migrationsverket). Powstał z połączenia trzech odrębnych działów – części różnych instytucji, rozstrzygających w kwestiach:

1) pozwolenia na pobyt i pracę – pozostających w gestii Komisji ds. Cudzoziemców (Utlänningskommissionen);

2) nadawania obywatelstwa – będącego w gestii Departamentu Sprawiedliwości (Justitiedepartementet);

3) programów dostosowawczych dla imigrantów – w gestii grupy roboczej ds. imi-grantów w Departamencie Spraw Wewnętrznych (Inrikesdepartementet).

Jego celem było połączenie działań wpisanych w politykę napływową (invan-dringspolitiken) wyznaczającą reguły przyjazdu cudzoziemców do Szwecji, a także zasady ich osiedlania się, z działaniami określającymi politykę wobec imigrantów (invandrarpolitiken), czyli to, co ułatwiało włączanie osób, które otrzymały pozwo-lenie na pobyt, do struktur społecznych³²⁸. Przykładami tych ostatnich były lekcje ję-zyka szwedzkiego, pomoc dla organizacji skupiających imigrantów czy zapewnienie serwisu tłumaczeniowego potrzebującym tego osobom.

Urząd Integracyjny (Integrationsverket), bezpośredni poprzednik Urzędu ds. Mi-gracji, powstał w wyniku zaistnienia realnej potrzeby podziału coraz większej liczby zadań koniecznych do wykonania w ramach kontroli i koordynacji napływających strumieni imigranckich.

Przez dwadzieścia osiem lat Urząd Imigracyjny (Invadrarverket) zajmował się rozpatrywaniem wniosków o udzielenie pozwolenia na pobyt, pracę lub przyznanie obywatelstwa, a także rozporządzał środkami fi nansowymi na wspieranie włączania

327 Regeringens Proposition 1997/98: 16, Integration och återvandring, s. 28–29.

328 W uproszczeniu można przedstawić politykę napływową (invandringspolitiken) oraz politykę wobec imigrantów (tu inaczej imigracyjną – invandrarpolitiken) jako zbiór sumujących i uzupełniających się działań regulujących napływ obcokrajowców do Szwecji.

Szwedzka polityka integracyjna wobec imigrantów 151

imigrantów w szwedzkie realia. W 1997 roku parlament, reagując na potrzeby zmie-niającej się rzeczywistości, zadecydował o podziale kompetencji między dwa pod-mioty. Kwestie objęte do tej pory terminem polityki imigracyjnej uszczegółowiono, wydzielając z niej obszar podlegający polityce integracyjnej. Dodatkowo powołano instytucję przeznaczoną specjalnie do nadzorowania i koordynowania procesu inte-gracji. Został nim Urząd Integracyjny (Integrationsverket) funkcjonujący w latach 1998–2007.

Z dniem 30 czerwca 2007 roku wspomniany wyżej organ uległ rozwiązaniu, jego zaś miejsce zajęła nowa instytucja – Urząd Migracyjny (Migrationsverket). Zmianą na tym etapie ewoluowania polityki integracyjnej było przesunięcie odpowiedzial-ności za integrację oraz decyzyjodpowiedzial-ności na poziom wojewódzki i gminny³²⁹. Urząd Mi-gracyjny (UM) z siedzibą w Norrköping koordynuje pracę jednostek regionalnych.

Oddziały regionalne z kolei, z siedzibami w Malmö, Göteborgu, Sundsvall i Sztok-holmie, tworzą strukturę pośred nią, której podlegają jednostki lokalne³³⁰. Wszystkie prowadzą działalność obejmującą sześć obszarów:

1) rozpatrywanie wniosków o azyl;

2) rozpatrywanie wniosków o wizę, o zezwolenie na osiedlenie i prawo stałego pobytu;

3) analizę i opiniowanie podań o nadanie szwedzkiego obywatelstwa;

4) opracowanie planów przyjmowania imigrantów;

5) monitorowanie przebiegu napływu imigrantów;

6) śledzenie na bieżąco wydarzeń na arenie międzynarodowej mogących mieć wpływ na intensyfi kację procesów migracyjnych.

Finansowanie Urzędu Migracyjnego odbywa się z jednego podstawowego źródła – budżetu państwa. W tabeli 11 zaprezentowano wysokość wnioskowanych funduszy na lata 2009, 2010 i 2011 z uwzględnieniem kategorii wydatków na działalność admi-nistracyjną UM (corocznie 200 mln SEK), opłacenie asystentów ds. cudzoziemców (nakład zmniejszający się), dopłaty do mieszkań i zapomogi na prowadzenie gospo-darstwa domowego (kwoty dla lat 2010 oraz 2011 pomniejszone o połowę w stosunku do roku 2009), dopłaty dla gmin przy przyjmowaniu imigrantów (zwiększone w sto-sunku do roku 2009 o 600 mln SEK dla lat 2010–2011) oraz wkład własny państwa szwedzkiego w projekty współfi nansowane przez UE (kwota stała dla trzech lat).

Szczegółowe opracowanie wydatków zawiera tabela 12, w której ujęte zostały wszystkie koszty związane z obsługą czynności wpisanych w ramy integracji imi-grantów. Należy podkreślić, że za takowych uważa się osoby: szukające zatrudnienia w Szwecji, przybywające w celu podjęcia studiów i późniejszej pracy, pragnące po-łączyć się z partnerem/rodziną oraz osoby wnioskujące o azyl lub udzielenie tymcza-sowego schronienia.

329 www.migrationsverket.se, Om migrationsverket (dostęp: 20.09.2009).

330 Migrationsverkets uppdrag, Migrationsverket, Norrköping 2006, s. 22.

Tabela 11. Wnioskowane kwoty na lata 2009–2011 (w milionach koron)

Cel/podmiot 2009 2010 2011

Urząd Migracyjny 200 200 200

Finansowanie obsługi cudzoziemców 140 129 129

Dodatki mieszkaniowe 270 140 140

Dofi nansowanie gmin przyjmujących imigrantów (uchodźców) 400 700 700 Wkład fi nansowy do projektów współfi nansowanych ze środków UE 55 55 55 Źródło: opracowanie własne na podstawie Budgetunderlag 2009–2011, Migrationsverket 2008, s. 4.

Tabela 12. Planowany budżet na lata 2009–2011 (w tysiącach koron)

Dziedzina, rodzaj Źródło: opracowanie własne na podstawie Budgetunderlag 2007–2011, Migrationsverket 2008.

Szwedzka polityka integracyjna wobec imigrantów 153

4.2.1. Struktura organizacyjna i obszary działalności podmiotów

Riksdag – szwedzki parlament – decyduje o kształcie polityki migracyjnej obejmu-jącej zarówno ruch napływowy, wychodźczy, jak i emigrację powrotną. Rząd jako organ wykonawczy dysponuje możliwością uzupełniania postanowień Riksdagu po-przez wydawanie zarządzeń/rozporządzeń, które w sposób szczegółowy uzupełniają reguły dotyczące przyjętych ustaw. Przykładowo – do rządu należy decyzja o zwięk-szeniu limitu osób przyjmowanych jako uchodźcy oraz o udzieleniu im okresowego prawa azylu³³¹.

Rolą Urzędu Migracyjnego (UM) jest wprowadzanie w życie zarządzeń pocho-dzących z instancji wyższych – parlamentu i rządu. Należą tu kwestie nadawania obywatelstwa, udzielania azylu, wydawania wizy, a także zabezpieczenia mieszkania i utrzymania dla uchodźców niedysponujących własnymi środkami fi nansowymi po-trzebnymi do pokrycia kosztów w okresie początkowym (jako taki uznaje się mak-symalnie dwa lata). W gestii UM pozostaje także zorganizowanie stanowiska pracy i wynagrodzenia dla uchodź cy, przy czym realizacja tak szczegółowych zadań należy do regionalnych i lokalnych biur UM.

Te same reguły wyznaczają wielkość dotacji fi nansowych skierowanych na edu-kację i opiekę zdrowotną, które województwa (län) i gminy (kommuner) otrzymują na pomoc dla azylantów.

Istotną funkcję w procesie integrowania imigrantów pełnią sądy migracyjne (mi-grationsdomstolar) przy sądach wojewódzkich w Sztokholmie, Göteborgu i Mal-mö, które zajmują się apelacjami złożonymi przez imigrantów skarżących decyzje Urzędu Migracyjnego. Dotyczy to zarówno kwestii azylowej, legalizacji pobytu, jak i przyznania szwedzkiego obywatelstwa. Apelacji nie podlega decyzja odmowy wizy. Instancją ostateczną, podejmującą fi nalną decyzję wobec imigranta składające-go apelację, jest Naczelny Sąd do Spraw Migracyjnych (Migrationsöverdomstolen) przy sądzie administracyjnym w Sztokholmie (Kammarrätten i Stockholm)³³².

Wśród działów UM znajdują się następujące sekcje: rozpatrująca wnioski azy-lowe (asylprövning), sekcja przyjmowania azylantów (asylmottagning och förvar), osiedlania (besök och bosättning), przyznawania obywatelstwa, zarządzania i admi-nistracji oraz współpracy międzynarodowej.

Ponadto prace wyszczególnionych sekcji uzupełniają trzy centralne działy: praw-ny, planowania i kierowania oraz wspierania działalności, czuwające nad prawidło-wym funkcjonowaniem Urzędu Migracyjnego j ako podmiotu.

Od 1 lipca 2007 roku zarządy regionalne (länsstyrelserna) wraz z Urzędem Mi-gracyjnym odpowiadają za tworzenie odpowiednich warunków, gotowość i zdolność na poziomie regionalnym do przyjmowania imigrantów.

Na zarządach regionów spoczywa odpowiedzialność operacyjna za prowadzenie z gminami rozmów i uzgodnień w rzeczonej kwestii. Dopiero po zawarciu wstęp-nego porozumienia podpisywana jest z rekomendacji samorządu dawstęp-nego regionu

331 Migrationsverket uppdrag, op. cit., s. 20.

332 Ibidem; zob. też K. Dębiec, System polityczny Szwecji, psz.pl – Portal Spraw Zagranicznych, s. 8, www.psz.pl (dostęp: 17.07.2009).

umowa między gminą a Urzędem Migracyjnym o formie, trybie i harmonogramie przyjmowania imigrantów, a także o wielkości fi nansów przeznaczonych na ten cel.

Aktywnym partnerem w sporządzaniu planu przyjmowania nowo przybyłych osób jest Urząd Pośrednictwa Pracy (Arbetsförmedlingen) monitorujący i przewi-dujący rozwój sytuacji na rynku pracy. Imigranci są bowiem kierowani do regionów i gmin, tam gdzie występuje (i w najbliższej przyszłości będzie występować) odpo-wiednia podaż miejsc pracy.

Państwowe wsparcie fi nansowe (kompensata) dla gmin wypłacane jest na mocy ustawy z 1990 roku, zgodnie z którą fundusze te mają służyć realizacji zadań określo-nych w zawieraokreślo-nych między gminami a Urzędem Migracyjnym umowach dotyczą-cych przyjmowania imigrantów³³³. W uproszczeniu zatem państwo jest sponsorem tej akcji, za realizację zaś odpowiadają jednostki niższego szczebla – województwa (län) i przede wszystkim gminy (kommuner).

W praktyce występują dwie formy kompensaty: (1) ogólna – odnosząca się do licz-by przyjmowanych imigrantów wypłacana na jednostkę „ludzką”; (2) szczegółowa – odnosząca się do potrzeb konkretnej osoby wymagającej wsparcia, o które władze komuny mogą dodatkowo wnioskować, zgłaszając potrzebę uzupełnienia środków fi -nansowych³³⁴.

Tabela 13. Liczba przyjętych imigrantów (uchodźców) w poszczególnych województwach, rok 2007

1. Stockholms Län 5731

2. Uppsala Län 503

3. Södermanlands Län 1028

4. Östergötlands Län 1434

5. Jönköpings Län 918

6. Kronobergs Län 708

7. Kalmar Län 394

8. Gotlands Län 26

9. Blekinge Län 329

10. Skåne Län 3033

333 Förordning 1990: 927 om statlig ersättning för fl yktingmottagande, Integrations- och jämställdhets-departementet IU, 1990.

334 Förordning 2007: 662 om extra ersättning till kommuner 2007–2009 för att påskynda utlänning-ars etablering på arbetsmarknaden, Integrations- och jämställdhetsdepartementet IU, 2007. W latach 2007–2009 w ramach eksperymentu gminy mogły ubiegać się o dodatkowe dofi nansowanie działań służących szybszej i skuteczniejszej integracji imigrantów na rynku pracy. Kwoty obejmowały 10 tysięcy koron na jednego imigranta jako kompensata ogólna oraz 20 tysięcy koron za każdą osobę, która wyka-zała postępy w nauce języka szwedzkiego i aktywność na rynku pracy; szczegóły fi nansowania zawiera dokument opublikowany przez Migrationsverket w 2007 roku, pod tym samym tytułem (SFS 2007: 662).

Szwedzka polityka integracyjna wobec imigrantów 155

11. Hallands Län 252

12. Västra Götalands Län 3288

13. Värmlands Län 368

14. Örebro Län 878

15. Västmanlands Län 803

16. Dalarnas Län 811

17. Gävleborgs Län 878

18. Västernorrlands Län 619

19. Jämtlands Län 278

20. Västerbottens Län 631

21. Norrbottens Län 457

Razem 23 367

Źródło: opracowanie własne na podstawie Migrationsverket 2008, zobacz też Förordning om statlig er-sättning för fl yktingmottagande m. m. (SFS 1990: 927) (dostęp: 19.08.2009).