II. SCENARIUSZE TRANSFIGURACJI
II.2. TRANSFIGURACJE ADAPTACYJNE
II.2.2. MIEJSKIE PRZESTRZENIE PUBLICZNE NA TERENACH ZDEGRADOWANYCH
Park Andrē-Citroën, Park Bercy i Park De La Villette to trzy autonomiczne przedsięwzięcia o odmiennych programach, realizowane w zróżnicowanych uwarunkowaniach urbanistycznych, ale wpisujące się w jednolitą myśli adaptacji do nowych funkcji zdegradowanych obszarów paryskiej metropolii. Stroną inicjującą te projekty rewitalizacji było powołane w 1967 roku Biuro Rozwoju Urbanistycznego Paryża - APUR (Atelier Parisien d’Urbanisme), które kreuje między innymi politykę zmierzającą do równoważenia standardów życia w mieście. Park Andrē-Citroën założono w południowo-zachodnich obrzeżach śródmiejskich stolicy na 14 ha terenu po zamkniętej w latach 70. fabryce samochodów. Park Bercy powstał na 13 ha we wschodniej, poprzemysłowej części śródmieścia Paryża, kojarzonej historycznie z siedliskiem ludowych i proletariackich powstań. Park De La Villette zlokalizowano w północno-wschodniej części paryskich przedmieść, w dzielnicy o utrwalonej w przeszłości funkcji podporządkowanej przemysłowi mięsnemu. Działania inwestycyjne podjęte w tych obszarach wytyczał, sporządzony w 1979 roku, plan zaangażowania środków publicznych w proces rewitalizacji poszczególnych dzielnic Paryża. Precyzował on reguły realizacji zmian strukturalnych w bezpośrednim powiązaniu z wynikami analiz stanu społeczno-demograficznego miasta, aktualnych potrzeb mieszkaniowych i kulturalno-rekreacyjnych. Wspólnym celem poszczególnych projektów stało się poszukiwanie nowej „psychosfery” w przestrzeni urbanistycznej aglomeracji.100
100 Program rewitalizacji dysfunkcyjnych obszarów Paryża to jeden z przykładów systemowych przekształceń podejmowanych w ostatnich dziesięcioleciach XX wieku w wielkich, poprzemysłowych aglomeracjach wysokorozwiniętych państw europejskich. W tym okresie na terenie Niemiec zrealizowano między innymi IBA Emscher Park - rezultat 118 projektów IBA, finansowanych z budżetów Unii Europejskiej, landu Nadrenii Północnej Westfalii oraz wielu miast. To przedsięwzięcie jest efektem wieloletniej współpracy 200 architektów, urbanistów i architektów zieleni na obszarze 17 miast. W kolejnych latach nawiązywano do niego przy projektowaniu i realizacji licznych podobnych przekształceń - również o znacznie mniejszej skali.
Wśród nich szczególnie interesujący jest projekt parku rozrywki w elektrowni atomowej w Kalkar w Niemczech. Budowę elektrowni rozpoczęto tam w 1973 roku. Niemal skończoną budowę zatrzymano w 1991 roku. Od 1995 roku na tym terenie jego aktualny właściciel - Hennie van der Most - realizuje założenie o nazwie Kernie’s Familienpark.
116
il.87., il.88., il.89. Park Andrē-Citroën w Paryżu
117
Efekty zrealizowanych pod koniec XX wieku parków miejskich w Paryżu wpisują się w bogatą tradycję kształtowania otwartych terenów zieleni, których szczególny kunszt i urodę znajdujemy dzisiaj w Ogrodzie Wersalskim, w Ogrodzie Luksemburskim czy w wielu innych, rozproszonych w tkance miasta. Współczesne „ogrody Paryża” nie są jedynie sentymentalnymi powtórzeniami tamtych dokonań. Ich specyfikę wyznacza w każdym przypadku oryginalny program funkcjonalno-przestrzenny. Wspólną zasadą kształtowania ich warstwy kompozycyjno-estetycznej stała się idea: architecture-urbine. Wytycza ona kryteria poszukiwania ścisłych związków między urbanistyczną skalą kompozycji a jego strukturą architektoniczną. Park Andrē-Citroën, Park Bercy i Park De La Villette są precyzyjnie wyreżyserowanymi przestrzeniami, które „miękko”
wnikają w krajobraz miejsca dopełniając go nowymi funkcjami z pogranicza rekreacji, edukacji, rozrywki i sztuki.
Park Andrē-Citroën skomponowany miedzy innymi z Ogrodu Białego, Ogrodu Czarnego, Perystylu Wodnego, Perystylu Roślinnego wypełnia obszar między gmachem stacji Canal Plus (proj.: R. Meier), kwartałem mieszkalnym (proj.:
R. Simounet), kompleksem kliniki, biurowcem i zespołem zabudowy mieszkaniowej z pracowniami dla artystów (proj.: M. Kagan, J.P. Curran). Ogrody tematyczne Parku Bercy - odpowiadające scenariuszowi czterech pór roku - wniknęły w 200 - stuletnich platanów, kasztanowców, klonów i sykomór. Jego warstwę architektoniczną tworzą rewitalizowane budynki dawnych składów win, ruiny małego pałacu z XVIII wieku, a dopełnia ją nowoczesna hala Omnisport Arena. Rozpoznawalnymi architektonicznymi „sąsiadami” parkowego założenia Bercy są: American Center (proj.: F.O. Gehry) budynek, który w ostatnich latach przejął funkcje związane z francuską kinematografią oraz Bibliothèque Nationale de France (proj.: D. Perrault).
Park De La Villette - mimo położenia poza zasadniczym śródmieściem Paryża - jest „ikoną” postmodernistycznych przeobrażeń w zdegradowanych obszarach francuskiej stolicy. Ich bezpośrednim inspiratorem był ówczesny prezydent Valery Giscard D’Estaing.
118
il.90., il.91., il.92., il.93., il.94. Park De La Villette w Paryżu
119
Podobnie jak w innych przedsięwzięciach, podejmowanych przez APUR, ostateczny kształt założenia parku sformułowano w procedurach konkursowych. Pierwsze rozstrzygnięcia konkursu na założenie Parku De La Villette - z 1976 roku - okazały się niezadowalające. Laureatem drugiego konkursu - rozstrzygniętego w 1984 roku - został Bernard Tschumi. Istotą jego koncepcji stała się szeroka integracja elementów technologicznych - spektakularnych produktów naszej cywilizacji - z naturą w jej usystematyzowanych kształtach. Formuła parku stwarza warunki interakcji między - wydawałoby się wzajemnie obcymi - funkcjami Paryskiego Konserwatorium, Centrum Wystawienniczo-Handlowego i Centrum Nauki i Techniki.
Zatem, jest to nie tylko wyidealizowane miejsce spotkania kultury i natury, lecz mozaika treści z pogranicza: edukacji, rozrywki, rekreacji, biznesu.
Południowy „portal” wprowadzający do wnętrza parku flankuje kompleks La Cité de la Musique (proj. Ch. Portzamparc) - centrum muzyczne z kilkoma salami koncertowymi, studiem nagrań i biblioteką. Obszar centralny planu urbanistycznego spina ortogonalna siatka, której węzły akcentują czerwone formy ogrodowych pawilonów, nazwanych w projekcie: folies (szaleństwa). W tych rzeźbiarskich strukturach projektanci wyakcentowali dekonstruktywistyczną ideę poszukiwania nowych, twórczych inspiracji poprzez „demontaż” i swobodne „złożenie”
konwencjonalnych form. Jak to ujął Jacques Derrida - filozof dekonstrukcji i ideolog koncepcji parku - są to pawilony otwarte na kombinatoryczne substytucje bądź permutacje.101 Założenie projektantów potwierdzają kolejne zmiany funkcji i aranżacji, jakim poddawane są folies w ostatnich latach.
La Grand Halle - budowla z żeliwną konstrukcją szkieletową zaprojektowana w 1866 roku - w nowym programie przejęła funkcje związane z promocją kultury.
Poliestrowa powłoka namiotu Zenith kryje halę widowiskowo-koncertową mieszczącą 6000 widzów. Architektoniczna struktura Cité des Sciences et de l’Industrie (proj.
Adrien Fainsilber), gdzie zainstalowano unikalne wystawy z zakresu nauki i techniki, jest w rzeczywistości przetransponowaną halą, pierwotnie służącą do uboju
101 Gössel P., Leuthäuser G.: Architektura XX wieku. Taschen/TMC Art. 2006, s. 507.
120
i sprzedaży zwierząt. Nowy kształt obiektu - zanurzonego częściowo w wodzie - dopełnia lustrzana kula La Géode, która kryje w sobie salę kinową z 370 miejscami.
Sekwencję różnorodnych funkcji parku zamyka od północy zespół budynków mieszkalnych ze stacją metra, usytuowaną w kondygnacjach podziemnych.
Fenomen nowych „ogrodów Paryża” - Park Andrē-Citroën, Park Bercy i Park De La Villette - zamyka w sobie nurt poszukiwań formuły otwartej przestrzeni publicznej w miastach epoki postindustrialnej. W zrealizowanej postaci stały się one punktami odniesienia dla wielu analogicznych przedsięwzięć na zdegradowanych terenach współczesnych aglomeracji. O ich powodzeniu zadecydowało spójne ujęcie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, przy zachowaniu dystansu do spektakularnych programów hołdujących rynkowej rentowności czy doraźnym koniunkturom.
121
il.95., il.96., il.97. Ogrody i parki w krajobrazie Paryża
122
il.98., il.99., il.100. Nowe Gliwice - kompleks funkcji edukacyjnych, muzealnych i biurowych w zachowanych zabudowaniach kopalni Gliwice
123