Mierniki społeczeństwa informacyjnego

W związku z realizacją kolejnych strategii na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego pojawiła się konieczność jego kontroli i mierzalności rozwoju i związku z tym, zaczęła rozwijać się statystyka społeczeństwa informacyjnego. Rozwój międzynarodowej statystyki społeczeństwa informacyjnego został zapoczątkowany przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju OECD w 1997 r., którą powołała Grupa Robocza ds. Wskaźników Społeczeństwa Informacyjnego (Working Party for Indicators on Information Society – WPIIS). Celem jej było opracowanie spójnych w skali międzynarodowej definicji i metodologii dostarczania porównywalnych danych dotyczących różnych aspektów społeczeństwa informacyjnego.

W początkowej fazie zdecydowano, że rozwój bazy statystycznej, będącej narzędziem do tworzenia polityki i planowania rozwoju, rozpocznie się od opracowania istniejących danych, przede wszystkim z obszernych, dostępnych w tym czasie w OECD, zbiorów dotyczących przemysłu i towarów. Obecnie ciągły monitoring najnowszych obszarów rozwoju w dziedzinie ICT prowadzony przez OECD daje możliwość ich uwzględnienia w badaniach rozwijanych przez Eurostat i implementowanych następnie na poziomie narodowym przez poszczególne kraje członkowskie⁵⁶. Statystyka społeczeństwa

55 Program Operacyjny Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w województwie Wielkopolskim w latach 2007-2013.

56 GUS w Szczecinie; Społeczeństwo informacyjne w Polsce wyniki badań statystycznych z lat 2008-2012;

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/NTS_spolecz_inform_w_polsce_2008-2012.pdf.

38 informacyjnego jest niezmiennym elementem Europejskiego Systemu Statystycznego.

Został stworzono jednolity system wskaźników, który umożliwia dokonywanie porównań.

Zasady systematycznego przygotowywania danych na temat społeczeństwa informacyjnego zostały określone w Rozporządzeniu nr 808/2004 dotyczącym statystyk Unii Europejskiej w sprawie społeczeństwa informacyjnego, przyjętym przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej. W dniu 21 września 2011 r. weszło w życie Rozporządzenie Komisji (EC) nr 937/2011, które określiło zakres badań z tematyki społeczeństwa informacyjnego (zarówno dla przedsiębiorstw, jak i gospodarstw domowych) na 2012 rok. W Polsce badania dotyczące społeczeństwa informacyjnego zostały włączone do Programu Badań Statystycznych Statystyki Publicznej w 2004 roku.

Gromadzone dane stanowią podstawę do systematycznego badania stanu realizacji założeń Agendy Cyfrowej bądź Strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego do roku 2013.

W literaturze przedmiotu przedstawiane są różne podejścia do problemu budowy mierników społeczeństwa informacyjnego. Społeczeństwo informacyjne można mierzyć przy pomocy wskaźników prostych bądź złożonych. Wskaźniki proste pogrupowane są według kategorii: technika, gospodarka, użytkownicy, edukacja nauka. Do wskaźników prostych pomiaru społeczeństwa informacyjnego w grupie technika należą: liczba abonentów telefonii komórkowej, liczba abonentów telefonii stacjonarnej, liczba komputerów stacjonarnych, liczba komputerów mobilnych, odsetek gospodarstw domowych posiadających sprzęt komputerowy, liczba łączy o określonej szybkości, liczba internautów, liczba abonentów telefonii cyfrowej. Do kategorii gospodarka należą wskaźniki wskazujące na udział firm z branży IT w PKB, odsetek firm posiadających stronę internetową, odsetek firm umożliwiających przeprowadzenie transakcji drogą elektroniczną, odsetek firm działających wyłącznie w Internecie, liczba pracowników firm z branży IT. Do kategorii użytkownicy należą takie wskaźniki jak: częstotliwość korzystania z Internetu, cel korzystania z Internetu, czas spędzony on-line, stopień zaawansowania użytkowników w korzystaniu z komputera. Do kategorii edukacja należą takie wskaźniki jak: liczba komputerów w placówkach edukacyjnych, liczba komputerów podłączonych do Internetu, liczba osób kontynuujących naukę na poziome wyższym, liczba naukowców oraz badaczy, liczba naukowców i badaczy prowadząca działalność badawczą na obszarze IT.

39 Konstrukcja wskaźników złożonych wymaga ustalenia wskaźników cząstkowych.

W procesie doboru Organizacja OECD podzieliła wskaźniki dotyczące społeczeństwa informacyjnego na trzy grupy. Pierwsza grupa to gotowość, druga intensywność, a trzecia wpływ. Wskaźniki gotowości określają przygotowanie społeczeństwa, przedsiębiorstw, infrastruktury oraz gospodarki do działań związanych z społeczeństwem informacyjnym

Lista wskaźników benchmarkingu została zawarta również w strategii i2010 Społeczeństwo Informacyjne i media w kierunku wzrostu i zatrudnienia i obejmuje dziewięć obszarów: rozwój sieci szerokopasmowej, usługi zaawansowane, bezpieczeństwo, wpływ (udział sektora ICT w gospodarce), inwestycje w badania na ICT, wdrożenia ICT przez przedsiębiorstwa, wpływ wdrożenia ICT przez przedsiębiorstwa na ich działalność, integracja oraz usługi publiczne. Szczegółowe wskaźniki opisujące obszar pierwszy (Rozwój sieci szerokopasmowej) obejmują:⁵⁷

− odsetek ludności objętej zasięgiem przełączników (switches) zapewniających usługę DSL i/lub mieszkającej w budynkach, do których doprowadzony jest przewodów większym standardzie technicznym (upgraded cable). Źródło danych: Badanie operatorów komunikacji elektronicznej,

− liczbę abonentów według platformy (DSL, przewód, światłowód, 3G, dostęp bezprzewodowy). Źródło danych: dane COCOM na temat abonentów dostępu szerokopasmowego według platformy dostępu,

− odsetek gospodarstw domowych z dostępem szerokopasmowym,

− odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu w domu,

− odsetek przedsiębiorstw z dostępem szerokopasmowym. Źródłem danych mają być badania wspólnotowe w zakresie ICT,

− liczbę abonamentów według prędkości przesyłu danych: 256, 512, 1024 (Kb/s), 2 i 4 Mb/s,

− odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu według urządzenia:

PC, telewizja cyfrowa, urządzenie mobilne (wszystkie rodzaje dostępu mobilnego; przenośny komputer, telefon komórkowy, 3G). Źródło danych:

Badania wspólnotowe w zakresie ICT,

57 www.Europa.eu/Strategia i2010.pdf.

40 Z kolei szczegółowe wskaźniki opisujące obszar drugi (Usługi zaawansowane) obejmują:

− odsetek osób regularnie korzystających z Internetu (według wieku, płci, zatrudnienia, statusu społecznego, poziomu wykształcenia, szerokości pasma),

− odsetek osób wykonujących określone czynności on-line w ciągu ostatnich 3 miesięcy według rodzaju działania, szerokości pasma, wykształcenia i wieku.

Czynności: wysyłanie/otrzymywanie wiadomości pocztą elektroniczną, korzystanie z Internetu do komunikacji zaawansowanej, wyszukiwanie informacji o towarach i usługach, abonamenty mediów on-line, korzystanie z telewizji cyfrowej, odtwarzanie/pobieranie gier i muzyki, korzystanie z bankowości internetowej, zakupy on-line oraz wykorzystanie Internetu do celów kształcenia. Dostępność usług zaawansowanych: Wskaźniki nie zostały jeszcze opracowane.

Dla obszaru bezpieczeństwo wskaźniki nie zostały jeszcze określone.

Szczegółowe wskaźniki opisujące obszar czwarty (Wpływ) obejmują:

− udział sektora ICT w gospodarce mierzony jako odsetek PKB i całkowitego zatrudnienia,

− wzrost sektora ICT mierzony jako procentowa zmiana wartości dodanej w bieżących i stałych cenach.

Szczegółowe wskaźniki opisujące obszar piąty (Inwestycje w badania nad ICT):

− nakłady na badania i rozwój według sektorów biznesu jako odsetek PKB i jako odsetek całkowitych nakładów na badania i rozwój. Źródło danych:

EUROSTAT – badanie dotyczące nauki i technologii. Nakłady sektora publicznego b) na badania i rozwój ICT, jako odsetek PKB i jako odsetek całkowitych nakładów na badania i rozwój.

Szczegółowe wskaźniki opisujące obszar szósty (Wdrożenie ICT przez przedsiębiorstwa) są następujące:

− odsetek osób zatrudnionych korzystających z komputera z dostępem do Internetu w zwykłym trybie pracy,

− odsetek przedsiębiorstw z LAN i korzystających z Intranetu lub Extranetu,

− odsetek przedsiębiorstw z dostępem szerokopasmowym,

41

− odsetek przedsiębiorstw korzystających z systemów operacyjnych z otwartym kodem źródłowym,

− odsetek obrotów przedsiębiorstw z e-handlu jako % całkowitych obrotów,

− odsetek przedsiębiorstw otrzymujących zamówienia za pośrednictwem sieci komputerowych, gdzie zamówienia te stanowią ≥1% obrotów,

− odsetek przedsiębiorstw dokonujących zakupów za pośrednictwem sieci komputerowych, gdzie zakupy te stanowią ≥1% wszystkich zakupów.

− integracja wewnętrznych procesów administracyjnych: odsetek przedsiębiorstw, których wewnętrzne procesy administracyjne są automatycznie połączone,

− integracja z dostawcami i/lub klientami: odsetek przedsiębiorstw, których procesy administracyjne są automatycznie połączone z procesami dostawców i/lub klientów,

− wykorzystanie rozwiązań oprogramowania do poprawy relacji z klientami: % przedsiębiorstw korzystających z rozwiązań oprogramowania takich, jak CRM (customer relation management – zarządzanie relacjami z klientem), ukierunkowanych na poprawę relacji z klientami,

− odsetek przedsiębiorstw wysyłających i/lub otrzymujących e-faktury,

− odsetek przedsiębiorstw oferujących internetowy kanał sprzedaży, których system sprzedaży on-line zapewnia bezpieczeństwo transakcji,

− odsetek przedsiębiorstw korzystających z zaawansowanych podpisów elektronicznych w relacjach z dostawcami i/lub klientami.

Szczegółowe wskaźniki opisujące obszar siódmy (Wpływ wdrożenia ICT w przedsiębiorstwach):

− odsetek zatrudnionych osób z kompetencjami użytkownika ICT

− odsetek zatrudnionych osób z kompetencjami specjalisty w zakresie ICT Szczegółowe wskaźniki opisujące obszar ósmy (Integracja):

− powody braku dostępu do Internetu w domu i braku dostępu szerokopasmowego w domu,

42

− rożne miejsca korzystania z dostępu do Internetu w ciągu ostatnich trzech miesięcy (w domu, w miejscu pracy, w instytucji kształcenia, w domu innej osoby, w punktach publicznego dostępu do Internetu),

Szczegółowe wskaźniki opisujące obszar dziewiąty (Usługi publiczne):

− liczba podstawowych usług publicznych całkowicie dostępna on-line (Definicja usług podstawowych jest obecnie aktualizowana). Źródło danych:

badanie sieciowe usług e-administracji,

− odsetek osób korzystających z Internetu w kontaktach z władzami publicznymi według celu kontaktu (uzyskanie informacji, pobranie formularza, zwrot wypełnionego formularza),

− odsetek przedsiębiorstw korzystających z Internetu w kontaktach z władzami publicznymi według celu kontaktu (uzyskanie informacji, pobranie formularza, zwrot wypełnionego formularza, pełne załatwienie sprawy drogą elektroniczną, złożenie oferty w elektronicznym systemie przetargowym).

W związku z potrzebą określenia poziomu dostępności ICT (ang. Information and Communication Technologies) przez Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ang.

International Telecommunication Unionna TUI) został opracowany wskaźnik dostępu cyfrowego (Digital Access Index - DAI). Bierze on pod uwagę takie nowe czynniki, jak poziom wykształcenia i przystępność cenową. Nowy indeks obejmuje łącznie 178 gospodarek narodowych, co czyni go pierwszym globalnym rankingiem państw pod względem dostępności ICT.

Do opisu rozwoju społeczeństwa informacyjnego stosuje się również miary taksonomiczne rozwoju Hellwiga (TMR) –porządkowanie liniowe.

Stopień informatyzacji społeczeństwa i gospodarki jest mierzony przy pomocy miernika RITE . Został opracowany w Japonii w Instytucie Telekomunikacji i Ekonomii – RITE(Ito,1981). Mierniki społeczeństwa RITE obejmują cztery podstawowe elementy: ⁵⁸

1. Wielkość informacji:

− liczba rozmów telefonicznych w ciągu roku na osobę,

− liczba czasopism na 100 osób,

− liczba książek na 1000 osób,

58 D. Dziuba, Gospodarki nasycone informacją i wiedzą. Podstawy ekonomiki sektora informacyjnego, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2000 s. 119-120.

43

− gęstość zaludnienia jako miara komunikacji międzyludzkiej.

2. Dystrybucja mediów komunikacyjnych:

− liczba aparatów telefonicznych na 100 osób,

− liczba radioodbiorników na 100 gospodarstw domowych,

− liczba telewizorów na 100 gospodarstw domowych, 3. Jakość działalności informacyjnych:

− relacja liczby pracowników sfer usług do ogółu populacji,

− relacja liczby studentów do populacji w wieku studenckim, 4. Współczynnik informacji

− wydatki gospodarstw domowych na dobra i usługi informacyjne oraz działalność informacyjną w relacji do ogółu wydatków.

Do celów badań rynkowych oraz prognostycznych został opracowany przez Bostońską firmę International Data Corporation miernik społeczeństwa informacyjnego ISI ( Information Society Index).

W celu zbadania zdolności kraju do wykorzystania ICT można zastosować indeks NRI (The Networked Readiness Index)⁵⁹, dokładniej stanowi on miernik skłonności kraju do wykorzystywania możliwości rozwojowych, jakie stwarzają technologie informacyjne i telekomunikacyjne (ICT). NRI składa się z trzech subindeksów:

1. Stan środowiska społeczno-gospodarczego a. Stan otoczenia rynkowego,

− wykwalifikowana siła robocza,

− zdolność finansowa,

− poziom rozwoju środowiska biznesowego b. Stan środowiska politycznego i regulacyjnego c. Stan infrastruktury

2. Stan gotowości do wykorzystania (ICT)

a. Stan gotowości mieszkańców do wykorzystania ICT

− poziom alfabetyzacji,

− rodzaj i miejsce korzystania z Internetu,

− poziom dostępu do sieci przez mieszkańców.

59 Miernik utworzony przez Światowe Forum Ekonomiczne (BIP).

44 b. Stan gotowości organizacji gospodarczych do wykorzystania ICT

− inwestycje w alfabetyzację cyfrową pracowników

c. Stan gotowości ze strony władzy politycznej i administracji do wykorzystania ICT.

− Dostępność usług administracji rządowej w trybie on-line.

3. Stan wykorzystania (ICT)

a. Stan wykorzystania ICT przez mieszkańców

− stopień rozpowszechnienia technologii wpływających na wzrost przepływu informacji, takich jak telefony i urządzenia zapewniające łączność internetową

− poziom wykorzystania Internetu,

− wydatki ponoszone na wykorzystanie sieci.

b. Stan wykorzystania ICT przez organizacje gospodarcze4

− poziom handlu elektronicznego B2B⁶⁰ i B2C⁶¹,

− wykorzystanie ICT w działalności marketingowej

− poziom transakcji prowadzonych on-line.

c. Stan wykorzystania ICT przez administrację

− podejście do ICT jako priorytetu rozwojowego,

− wykorzystanie ICT dla usprawnienia pracy samej administracji rządowej i jej kontaktów z obywatelami⁶².

Wskaźnik IDI Information Development Index jest liczony jako średnia ważona trzech złożonych wskaźników cząstkowych: wskaźnik aktywności (odsetek gospodarstw domowych z dostępem do Internetu, odsetek gospodarstw domowych z komputerem, odsetek abonentów telefonii stacjonarnej na 100 mieszkańców, odsetek abonentów telefonii komórkowej na 100 mieszkańców)- waga nominalna we wzorze 0.4, wskaźnik użycia (odsetek osób korzystających z Internetu, użycie sieci szerokopasmowej na 100 mieszkańców) - waga nominalna we wzorze=0.4 oraz wskaźnik umiejętności złożony z

60 Nazwa relacji występująca pomiędzy firmami (ang. Business to Business).

61 Nazwa relacji występującej pomiędzy firmą a klientem końcowym.

62 https://wieloletni.itl.waw.pl/wskazniki/definicja.html?125.

45 (współczynnik solaryzacji brutto⁶³, poziom alfabetyzacji⁶⁴)- waga nominalna we wzorze=0.2.