Muzeum Narodowe w Krakowie było w opisywanych latach również wielką oficyną wydawniczą. Wskazuje na to jego pokaźny dorobek edytorski w XXI wieku – blisko 900 publikacji wydanych w ciągu 14 lat: książki, foldery i broszury, ulotki i plakaty oraz akcydensy. Z każdym rokiem było ich coraz więcej. Ich lista w 2001 roku obejmowała 32 pozycje, w 2005 roku – już 57, pięć lat później – 81, a w 2013 roku aż – 120. W cią-gu 13 lat liczba publikacji wzrosła aż o 400%!
Ponad dwie trzecie z nich stanowiły wydawnictwa o charakterze książkowym, dru-kowane w różnej objętości i nakładach. Były to albumy, prace naukowe i czasopisma oraz serie wydawnicze o znaczeniu naukowym (np. Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie. Seria Nowa i Notae Numismaticae. Zapiski Numizmatyczne), katalogi i przewodniki wystaw czasowych, przewodniki po galeriach i ekspozycjach stałych (m.in. w 2004 roku, na 125-lecie powstania MNK, ukazał się – po raz pierwszy po czterdziestu latach – zaktualizowany Informator. Muzeum Narodowe w Krakowie. Ga-lerie i zbiory), przewodniki dla dzieci i młodzieży, foldery oraz informatory, wydawnic-twa edukacyjne i promocyjne.
W 2013 roku MNK rozpoczęło wydawanie serii nowych przewodników po oddzia-łach i galeriach MNK. Jako pierwsze ukazały się prezentacje Domu Józefa Mehoffera, Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego i EUROPEUM, w 2014 dołączył do nich tom dedykowany Muzeum Karola Szymanowskiego w willi Atma w Zakopanem. W tym samym roku ukazały się pierwsze tomy nowych serii wydawniczych MNK: Biblioteczka Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego. Starodruki i Kartografia i Biblioteczka Mu-zeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego. Numizmatyka i Medalierstwo.
Na początku XXI stulecia MNK, jako pierwsze muzeum w Polsce, rozpoczęło cy-kliczne wydawanie adresowanych do dzieci oryginalnych książeczek edukacyjnych pod wspólnym tytułem Historie i sztuczki, czyli wprawki z historii sztuki. W cyklu tym każdego roku ukazywało się wówczas kilka tomików, w 2013 roku rozpoczęto ich wznawianie, m.in. przewodnikiem po Domu Jana Matejki, wydanym po raz pierwszy – w języku polskim, włoskim i angielskim – w 2002 roku. Publikacje te były chwalone, bowiem traktują młodego odbiorcę jak partnera w rozważaniach o sztuce i kulturze, posługując się często środkami zaczerpniętymi z pism popularnonaukowych dla doro-słych. Przed młodym czytelnikiem stawiają wiele zadań1.
1 ek, Wprawki z historii sztuki, „Spotkania z Zabytkami” 2006, nr 6.
ROZDZIAŁ 5
Działalność wydawniczą w Muzeum Narodowym w Krakowie charakteryzowała dbałość o poziom merytoryczny własnych publikacji, odpowiadający oczekiwaniom różnych odbiorców oraz o jakość edytorską poszczególnych tomów i tomików. Były one źródłem wiedzy udostępnionej czytelnikom przez wybitnych specjalistów z róż-nych dziedzin, ekspertów i naukowców zatrudnioróż-nych w Muzeum i z nim współpracują-cych. Wiele opracowań wyróżniała oryginalna szata graficzna, okładki zaprojektowane przez uznanych artystów, pomysłowe rozwiązania drukarsko-introligatorskie.
Publikacje MNK z jednej strony uzupełniały jego ofertę wystawienniczą i edukacyj-ną, z drugiej natomiast były znakomitym elementem promocji krakowskiego Muzeum Narodowego. Przypominały ich nabywcom wizyty w tej instytucji, m.in. obecność na wystawach stałych i czasowych, na których podziw i uznanie zwiedzających niejedno-krotnie wzbudzały w XXI wieku misternie opracowane katalogi i przewodniki, albumy i inne wydawnictwa. Przykładem mogą być wystawy: „Wokół Wita Stwosza” (której katalog daleko wykraczał poza ramy gatunku2), „Fin de Siècle w Krakowie. Grafika użytkowa, tkaniny, rzemiosło artystyczne ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krako-wie”, „Skarby znad Morza Czarnego. Złoto, rzeźba, ceramika z Muzeum Archeologicz-nego w Odessie”, „Amerykański sen”, „Zofia Stryjeńska” (której katalog został opisany jako imponujący skalą, starannością i rozmachem3), „Zbylut Grzywacz” (wyśmienity katalog4), „Zawsze pod ręką. Torebki damskie od średniowiecza do współczesności”
(oprócz przewodnika ukazał się również katalog pt. Torebki, sakiewki i portfele ze zbio-rów Muzeum Narodowego w Krakowie), „Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukien-nicach” (przewodnik po niej to dzieło ogromne – ze względu na liczbę stron, format i wagę – zostało wydane na otwarcie nowo zaaranżowanej ekspozycji w wyremon-towanym oddziale MNK), „Skarby Korony Hiszpańskiej” (monumentalny album, wart grzechu pożądania5), „Tak jest. Marcin Maciejowski” (katalog w oryginalnej formie edy-torskiej), „Turner. Malarz żywiołów” (800 egzemplarzy rozeszło się w mig, informowali pracownicy MNK). Edytorsko dopracowane były też grube katalogi towarzyszące wiel-kim ekspozycjom w 2014 roku: „Maksymilian Gierymski. Dzieła, inspiracje, recepcja”
oraz „Olga Boznańska (1865–1940)”.
Wydawnictwa Muzeum Narodowego w Krakowie docenili jurorzy dwóch edycji konkursu na „Wydarzenie Muzealne Roku – Sybilla”, przyznając im wyróżnienia na początku obecnego stulecia. W 2001 roku, w kategorii „Publikacje”, za katalog zbio-rów pod red. Beaty Biedrońskiej-Słotowej Wachlarze zachodu i wschodu w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, towarzyszący wystawie tych przedmiotów; po raz 2 J. A. Artystyczne klimaty Krakowa, „Dziennik Polski” 2.01.2006.
3 J. Antecka, Odkrywanie przeszłości, „Dziennik Polski”, 3–4.01.2009.
4 P. Sarzyński, Powrót wprostowca, „Polityka” 2009, nr 11.
5 U. Wolak, Hiszpańskie skarby w Muzeum Narodowym, „Gazeta Krakowska” 12.07.2011.
191
drugi w 2002 roku, w tej samej kategorii, za album Lucyny Lęcznarowicz i Marii Po-przęckiej pt. Goya – Grafiki, uzupełniający ekspozycję prac tego artysty.
Nagrody i wyróżnienia za swoje książki MNK otrzymywało również w innych kon-kursach. W prestiżowym konkursie najlepszej książki historycznej – „Nagroda Klio”, której fundatorem jest Porozumienie Wydawców Książek Historycznych, wyróżnienie w 2009 roku otrzymał tom Urbs Celeberrima. Księga pamiątkowa na 750lecie lokacji Krakowa (2008), pod redakcją naukową Andrzeja i Teresy Grzybowskich oraz Zdzisła-wa Żygulskiego jun., opublikoZdzisła-wany w serii Studia i Materiały Naukowe Muzeum Na-rodowego w Krakowie, dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa NaNa-rodowego.
Rok później Muzeum Narodowe w Krakowie za swoje publikacje otrzymało aż trzy nagrody w Ogólnopolskim Konkursie Katalogów i Albumów o Sztuce, zorganizowa-nym przez Fundację na Rzecz Sztuki „Reminiscencje”. W kategorii „Folder” główny-mi nagrodagłówny-mi uhonorowano dwa przewodniki wydane przez MNK: Anny Grajewskiej Nerwicowcy i troglodyci. Młoda Polska od A do Z. Przewodnik dla licealistów (2010) oraz Joanny Pelczar i Teresy Ścisłowicz Dobry trop! Przewodnik dla dzieci po Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach – Oddziale Muzeum Narodowego w Kra-kowie (2010). Drugie miejsce w tym konkursie, w kategorii „Katalog”, zajął wydany w potrójnej wersji językowej (polski, angielski, norweski) album wystawy czasowej za-tytułowanej „Na drogach duszy. Gustaw Vigeland a rzeźba polska ok. 1900”.
Powołane przez Polskie Towarzystwo Wydawców Książek jury konkursu „Najpięk-niejsza książka roku 2012”, przyznało MNK wyróżnienie za książkę Stefana Szydłow-skiego Wojciech Fangor. Przestrzeń jako gra – katalog wystawy prac tego wybitnego artysty. W tym samym konkursie MNK otrzymało w 2015 roku wyróżnienie za album Światosława Lenartowicza pt. Zygmunt Radnicki, towarzyszący wystawie obrazów tego malarza zorganizowanej wspólnie z ASP w Krakowie.
Tytuł „Książki roku 2010” w plebiscycie miesięcznika „Magazyn Literacki KSIĄŻKI”
otrzymał, opracowany przez kustoszy MNK pod redakcją Janusza Wałka i Doroty Dec, luksusowy album Muzeum Narodowe w Krakowie i Kolekcja Książąt Czartory-skich – pierwsza i najobszerniejsza, licząca 632 strony, prezentacja dwóch kolekcji malarstwa – wydany w 2009 roku przez Muzeum Narodowe w Krakowie w koedycji z oficyną Arkady, w jej serii Arcydzieła Malarstwa.
Arkady nie były jedyną oficyną wydawniczą, z którą MNK podjęło w XXI wieku współ-pracę. W 2005 roku zawarło porozumienie z Wydawnictwem BOSZ, specjalizującym się w edycji albumów m.in. o sztuce, na opublikowanie serii monografii artystycznych w wersji polsko-angielskiej, pod nazwą Kolekcja Muzeum Narodowego w Krakowie, w której dotąd ukazały się tomy poświęcone m.in. Janowi Matejce (otwierał serię), Juliuszowi Kossakowi, Józefowi Mehofferowi, Janowi Stanisławskiemu, Piotrowi Michałowskiemu, Zbigniewowi Pronaszce i Marii Jaremie.
Wydarzeniem, nie tylko edytorskim, było pierwsze krytyczne wydanie przez MNK w latach 2001–2008, pięciotomowego inwentarza zabytków galicyjskich, obejmujących powiat krośnieński, jasielski, limanowski i sądecki (dwa tomy). Autorem tego bezcen-nego źródła wiedzy artystyczno-historycznej – sporządzobezcen-nego w latach 80. XIX wieku i przez ponad stulecie pozostającego w rękopisie – był Stanisław Tomkowicz, krakow-ski historyk sztuki i konserwator, który jako pierwszy w Polsce podjął nowoczesne i systematyczne badania inwentaryzacyjne zabytków. Przechowywany w MNK tekst inwentarza opublikowano wraz z obszernymi komentarzami i bogato zilustrowano archiwalnymi oraz współczesnymi fotografiami, rysunkami i grafikami, które w druku znalazły się również po raz pierwszy. To oryginalne przedsięwzięcie wydawnicze – lektura obowiązkowa dla wszystkich miłośników regionu, jak napisano m.in. na forum www.historycy.org – w 2008 roku wyróżniło Stowarzyszenie Historyków Sztuki przy-znając autorom opracowania, Piotrowi i Pawłowi Łopatkiewiczom, Nagrodę im. prof.
Jerzego Z. Łozińskiego za prace z historii sztuki polskiej ze szczególnym uwzględnie-niem prac o charakterze dokumentacyjnym i katalogowym.
Warto na koniec wspomnieć, że MNK jako jedno z pierwszych muzeów w Polsce każdego roku publikowało, w wersji książkowej, sprawozdanie na temat własnej dzia-łalności. W Raporcie rocznym – bo właśnie taki tytuł nosiło to cykliczne opracowanie w formacie albumowym – przedstawiało i podsumowywało wszystkie swoje dokonania i osiągnięcia roku poprzedniego. Wydany w 2006 roku pierwszy jego tom miał 55 stron, raport za rok 2013 liczył już 219 stron!
193