Do bogatej listy osiągnięć Muzeum Narodowego w Krakowie w nowym tysiąc-leciu należy dopisać jego sukcesy w kontaktach międzynarodowych. Dzięki nim zjeżdżały do Krakowa arcydzieła i wielkie oraz głośne wystawy sztuki z Europy i świata; to im również należy zawdzięczać liczne zagraniczne prezentacje skar-bów polskiej sztuki i innych zabytków z kolekcji MNK, popularyzujące w różnych krajach – w ważnych ośrodkach i w prestiżowych muzeach oraz galeriach – polską kulturę i historię.
Wizerunek MNK jako instytucji nowoczesnej, odpowiadającej standardom XXI wie-ku, konsekwentnie i systematycznie budowany od początku nowego stulecia przez jego kierownictwo i zespół, wspomagał promocję i znajomość MNK na świecie. Ułatwiał również Muzeum Narodowemu w Krakowie – na miarę jego możliwości – pozyskanie za granicą wartościowych i atrakcyjnych wystaw, ich wypożyczenie lub bezpośrednią
wymianę, wzajemną promocję współpracujących ze sobą muzeów, otwierał przestrzeń na inicjowanie wspólnych projektów.
Kilkadziesiąt ekspozycji prezentowanych w minionym czternastoleciu za granicą przez Muzeum Narodowe w Krakowie, przez nie przygotowanych – samodzielnie lub we współpracy z instytucjami w kraju i poza Polską – z jednej strony wskazuje na obszary polskiej sztuki i rzemiosła jakimi interesuje się świat, z drugiej zaś uzmysła-wia strategię postępowania w tym zakresie przyjętą w MNK. W ostatnim dziesięciole-ciu postawiło ono sobie za cel zajęcie pozycji autorytetu w dziedzinie polskiej sztuki, a także wzmocnienie własnej marki w gronie europejskich muzeów.
Ukoronowaniem tych ambitnych zamierzeń na międzynarodowym forum muzeal-nym stały się cztery wielkie wystawy krakowskiego Muzeum Narodowego zorgani-zowane w 2011 roku w Madrycie, Brukseli, Warszawie i Krakowie, podczas polskiej prezydencji w Unii Europejskiej, będącej największą kampanią promocyjną Polski od 1989 roku105, po której krakowskie Muzeum powszechnie uznano za najaktywniejszą instytucję kulturalną. Spośród wielu wystaw MNK pokazywanych w bieżącym stuleciu za granicą na szczególne wyróżnienie zasługuje kilka z nich, które zaprezentowano w układzie chronologicznym.
2001
27 września – 16 grudnia
„Europalia 2001. Polska”
Wśród jedenastu wystaw zaproszonych z naszego kraju do udziału w organizo-wanym w Belgii wielkim przeglądzie polskiej kultury i sztuki (film, plastyka, muzyka, literatura) – w ramach tamtejszego festiwalu Europalia istniejącego od 1969 roku, któ-ry przedstawia każdego roku kulturę jednego kraju z Europy – aż cztektó-ry ekspozycje zaprezentowało Muzeum Narodowe w Krakowie. Były to: „Grafika polska 1900–2001”
(panoramiczny przegląd ponad dwustu prac artystów znanych na świecie), „Art Déco w Polsce” (bogaty wybór sztuki i rzemiosła artystycznego z okresu międzywojenne-go), „L’Art Nouveau. Plakaty z Krakowa” (pierwszy w historii pokaz za granicą blisko 90 secesyjnych plakatów zaprojektowanych przez najwybitniejszych autorów) i „Ta-deusz Kantor” (prezentacja osoby artysty oraz jego twórczości malarskiej i teatralnej).
Ekspozycjom pokazanym w kilku miastach – La Louviere, Bruksela, Mons – towarzy-szyły zachwyty publiczności i dziesiątki pochwalnych recenzji w mediach106; zobaczyło je w sumie ponad 40 000 widzów. Na belgijskim przeglądzie, największej prezentacji polskiej kultury na świecie po 1989 roku107, MNK miało udział również w głównej wysta-105 Ł. Gazur, O polskiej kulturze ma być głośno. I o Krakowie też, „Dziennik Polski” 2–3.04.2011.
106 K. Bik, Krakowskie atrakcje, „Gazeta w Krakowie” 12.12.2001.
107 aka, Zakończył się festiwal Europalia 2001 Polska, wp.pl 8.01.2002.
149
wie Europaliów 2001 pt. „Przedwiośnie. Malarstwo polskie 1880–1920”, przygoto-wanej w Palais des Beaux-Arts w Brukseli przez Muzeum Narodowe w Warszawie, które z krakowskiego Muzeum wypożyczyło na nią 70 prac. Festiwal Europalia 2001 był jednym z najważniejszych projektów promocyjnych w kontekście polskich starań o członkostwo w Unii Europejskiej.
● Kuratorzy wystaw: Krystyna Kulig-Janarek – „Grafika polska 1900–2001”; Ste-fania Krzysztofowicz-Kozakowska – „Art Déco w Polsce”; Magdalena Czubiń-ska – „L’Art Nouveau. Plakaty z Krakowa”; Zofia Gołubiew, Anna Halczak, Anna Król, Bogdan Ręczyński – „Tadeusz Kantor”
● Miejsca wystaw: La Louviere – Centre de la Gravure et de l’Image impri-mée de la Communauté française de Belgique („Grafika polska 1900–2001”, 27.09–16.12), Bruksela – Galerie KBC („Art Déco w Polsce”, 5.10–25.11), Mons – Mundaneum („L’Art Nouveau. Plakaty z Krakowa”, 19.10–16.12), Bruksela – Hotel de Wille de Bruxelles („Tadeusz Kantor par lui-même”, 6.12.2001–17.02.2002)
● Współpraca: Instytut im. Adam Mickiewicza Warszawa.
2002/2003
październik 2002 – kwiecień 2003
„Motivos españoles en la obra de Tadeusz Kantor” / „Motywy hiszpańskie w twórczości Tadeusza Kantora”
W ramach obchodzonego w Hiszpanii Roku Polskiego krakowskie Muzeum Na-rodowe zaprezentowało w kilku miastach tego kraju (Saragossa, Cuenca, Walencja i Paloma de Majorca) wystawę dzieł Tadeusza Kantora, m.in. jego obrazy olejne, ry-sunki oraz instalacje nawiązujące do tematów hiszpańskich, które były jedną z wie-lu twórczych fascynacji tego wybitnego artysty. Ekspozycja, oparta na zbiorach MNK i Centrum Dokumentacji Sztuki im. Tadeusza Kantora „Cricoteka”, stanowiła zmodyfi-kowaną wersją wystawy zaprezentowanej po raz pierwszy w 1999 roku w Krakowie.
Jej pomysłodawcą i autorem scenariusza był Josep M. de Saggara, ówczesny dyrek-tor Instytutu Cervantesa w Warszawie, który przygotował ją wspólnie z MNK.
● Kurator: Marek Mróz
● Miejsca wystaw: Saragossa – Museo de Zaragoza (październik–listopad 2002), Cuenca – Fundacja Antoniego Saury (listopad 2002 – styczeń 2003), Walencja – Caja de Ahorros del Mediterráneo (styczeń–marzec 2003), Palo-ma de Majorca – Centrum Sztuki Współczesnej (Palo-marzec–kwiecień)
● Współpraca: Instytut im. Adam Mickiewicza Warszawa.
2004
16 kwietnia – 13 czerwca
„Galitzia en Galicia. El arte de Cracovia y la Pequeña Polonia” / „Z Galicji do Galicji. Sztuka Krakowa i Małej Polski”
Przygotowana przez Muzeum Narodowe w Krakowie wystawa w stolicy Wspólnoty Autonomicznej Galicji (Hiszpania), w związku z obchodami Roku Świętego Jakuba w Santiago de Compostela, przedstawiała polską Galicję jako artystyczny i kulturalny
„skarbiec Polski”, od średniowiecza po współczesność. Podkreślała istotne dla kultu-ry tego regionu aspekty: wielokulturowość oraz syntezę tradycji wschodu i zachodu.
Wystawę podzielono na cztery części: pierwsza pokazywała najwybitniejsze przykła-dy sztuki sakralnej Galicji od średniowiecza do baroku; druga była ilustracją regionu poprzez malarstwo pejzażowe; trzecia przedstawiała galicyjskie tradycje i obyczaje;
czwarta prezentowała wybranych krakowskich twórców – dawnych i współczesnych.
Wystawie towarzyszył katalog wydany przez stronę hiszpańską na podstawie materia-łów opracowanych przez MNK.
● Kurator: Adam Organisty
● Miejsce wystawy: Santiago de Compostela – Colegion Fonesca.
2004
10 września – 22 listopada
„Les trois mousquetaires” / „Trzej muszkieterowie”
Tytuł ekspozycji otwartej w Nancy, w ramach cyklicznego Sezonu Polskiego we Francji, odnosi się do wybitnych twórców polskiej awangardy okresu międzywojen-nego: Stanisława Ignacego Witkiewicza, Brunona Schulza i Witolda Gombrowicza.
Pokazano ich dzieła artystyczne, literackie i filozoficzne, które uzupełniono o ekspo-zycję dorobku Tadeusza Kantora, kontynuatora prekursorskich działań i poszukiwań twórczych wymienionej trójki108.
Wystawa zorganizowana przez krakowskie Muzeum Narodowe z inicjatywy prof.
Jean-Pierra Salgasa, badacza twórczości Gombrowicza, była próbą spojrzenia na kwe-stię tożsamości polskiej inteligencji, widzianej oczami francuskiego krytyka literackiego z perspektywy 2004 roku. Obok dzieł wymienionych artystów w Nancy zaprezentowano dokumenty ukazujące ich środowisko artystyczne i intelektualne w Polsce (podkreśla-jąc szczególną rolę Zakopanego), a także poza jej granicami. Obiekty na wystawę zo-stały wypożyczone z kilkudziesięciu muzeów, instytucji i od kolekcjonerów prywatnych.
● Kurator: Magdalena Czubińska
● Miejsce wystawy: Nancy – Musée des Beaux-Arts.
108 AN, Trzej muszkieterowie, „Dziennik Polski” 27.08.2004.
151
2008
12 marca – 27 kwietnia
„La moda en Polonia a través de los silos” / „Moda w Polsce przez wieki”
Na zaproszenie z Hiszpanii MNK przygotowało w Salamance prezentację blisko 170 eksponatów: ubiorów i ich akcesoriów, tkanin, obrazów oraz reprodukcji zdjęć XIX-wiecznego Krakowa. Wszystkie obiekty obrazowały przemiany mody w Pol-sce od XVII wieku do okresu międzywojennego. Chcieliśmy zachwycić Hiszpanów przede wszystkim odrębnością ubioru męskiego pokazując modę kontuszową, która na tle mody europejskiej była odrębnym zjawiskiem, tłumaczono w krakowskim Mu-zeum Narodowym.
Była to nowa wersja wystawy zorganizowanej w 2003 roku w Krakowie pod tytu-łem „Za modą przez wieki”, opartej na największej w Polsce kolekcji dawnej mody, jaką przez dziesięciolecia zgromadziło Muzeum Narodowe w Krakowie. Tamta bardzo popularna ekspozycja stała się wydarzeniem o randze międzynarodowej, zwiedzili ją m.in. uczestnicy Konferencji Komitetu Kostiumologicznego ICOM, zorganizowanej przez krakowskie Muzeum Narodowe.
Wystawa polskiej mody w Hiszpanii była już ósmą prezentowaną w tym kraju przez MNK w pierwszej dekadzie XXI wieku. Obok kilku ekspozycji prac Tadeusza Kantora (na przełomie 2002 i 2003 roku) oraz pokazu obrazów Jacka Malczewskiego – mala-rza polskiej duszy (Salamanka, listopad 2003 – styczeń 2004), w hiszpańskich mia-stach odbyły się jeszcze wystawy tematyczne: „Malarstwo polskie epoki romantyzmu.
Wokół Chopina” (Salamanka, październik–grudzień 2002), Z Galicji do Galicji. Sztuka Krakowa i Małej Polski” (Santiago de Compostela, kwiecień–czerwiec 2004).
● Kurator: Beata Biedrońska-Słota
● Miejsce wystawy: Salamanka – Caja Duero.
2011
1 czerwca – 4 września
„Polonia. Tesoros y colecciones artisticas” / „Polska. Skarby i kolekcje arty-styczne, czyli Złote Czasy Rzeczypospolitej”
Wystawa w Madrycie – której uroczystego otwarcia dokonali Król Hiszpanii Juan Carlos I oraz Prezydent Rzeczypospolitej Bronisław Komorowski wraz z małżonkami – stanowiła pierwszą w Hiszpanii kompleksową i bogatą panoramę sztuki polskiej od XV do XVIII wieku.
W 11 salach Pałacu Królewskiego krakowskie Muzeum Narodowe zaprezento-wało 200 eksponatów. Zabytki w większości pochodziły ze zbiorów MNK, kolekcję uzupełniały dzieła z innych muzeów i kościołów w naszym kraju, a także ze Lwowa i Wiednia. Przez rzemiosło i sztukę z czasów przedrozbiorowych pokazane zostaną
Wystawa „Polska. Skarby i kolekcje artystyczne, czyli Złote Czasy Rzeczypospolitej” w Madrycie – ekspozycję zwiedza para królewska Hiszpanii i para prezydencka RP, fot. Patrimonio Nacional
Wystawa „Polska. Skarby i kolekcje artystyczne, czyli Złote Czasy Rzeczypospolitej” w Madrycie – wicedy-rektor Janusz Czop prezentuje obraz Leonarda po rozpakowaniu, obok pp. Czartoryscy i Zofia Gołubiew, fot. Patrimonio Nacional
153
zawiłe koleje polskiej historii, a przede wszystkim źródła zanurzonej w sarmaty-zmie mentalności ludzi znad Wisły109, opowiadali prasie organizatorzy wystawy.
W Madrycie uwagę publiczności i mediów skupiały dwa arcydzieła: Dama z grono-stajem Leonarda da Vinci (własność Fundacji Książąt Czartoryskich) i Dziewczyna w ramie obrazu Rembrandta, wypożyczona z Zamku Królewskiego w Warszawie.
Ale nie tylko dla nich każdego dnia ustawiały się pod pałacem kolejki chętnych, w ciągu czterech pierwszych tygodni wystawę zwiedziło 32 000 osób. Ostatecznie widzów było ponad 73 000. W rewanżu, w tym samym roku strona hiszpańska pokazała w krakowskim Muzeum Narodowym świetnie przyjętą wystawę „Skarby Korony Hiszpańskiej”.
Dziennik „Rzeczpospolita” umieścił madrycką ekspozycję MNK na pierwszym miej-scu w rankingu „Kulturalnych hitów prezydencji za granicą”, z kolei internauci wyróżnili wystawę w plebiscycie na Wydarzenie Historyczne Roku 2011, ogłoszonym przez por-tal historia.org.pl i Muzeum Historii Polski.
● Kurator: Beata Biedrońska-Słota
● Miejsce wystawy: Madryt – Palacio Real de Madrid
● Współpraca: Gobierno de España, Patrimonio Nacional, AC/E Acción Cultural Española
● Patronat Honorowy: Król Hiszpanii – Juan Carlos I i Prezydent Rzeczypospoli-tej – Bronisław Komorowski.
2011
24 czerwca – 18 września
„The power of fantasy. Modern and Contemporary Art from Poland” / „Potęga fantazji. Nowoczesna i współczesna sztuka z Polski”
Zaprezentowana w ramach zagranicznego programu kulturalnego polskiej prezy-dencji 2011 w Unii Europejskiej bardzo efektowna wystawa w najważniejszej instytucji artystycznej w Brukseli110, jak pisano o niej w mediach, była najpełniejszą prezentacją polskiej sztuki współczesnej po upadku komunizmu.
W stolicy Belgii Muzeum Narodowe w Krakowie pokazało prawie dwieście najważ-niejszych dzieł z XX i XXI wieku, wiele z nich po raz pierwszy poza naszymi granicami.
To ma być opowieść o Polsce, która po opresji zaborów i komunistycznego reżimu zbudowała na gruzach historii swą tożsamość111. Zestawionym obok siebie pracom znanych i cenionych artystów współczesnych (m.in. Wilhelma Sasnala, Katarzyny
109 Ł. Gazur, O polskiej kulturze…
110 S. Szabłowski, Do Europy z artystami, „Przekrój” 2011, nr 30.
111 Ł. Gazur, O polskiej kulturze…
Kozyry, Moniki Sosnowskiej), towarzyszyły dzieła prekursorów i klasyków nowocze-sności (m.in. Bruna Schulza, Magdaleny Abakanowicz, Tadeusza Kantora).
„Financial Times”, opiniotwórczy brytyjski dziennik ekonomiczny o międzynarodo-wym zasięgu, nazwał ekspozycję MNK pokazem światowej klasy, a polski dziennik
„Rzeczpospolita” wymienił ją na trzecim miejscu własnego rankingu „Kulturalnych hi-tów prezydencji za granicą”.
● Kuratorzy: Dawid Crowley, Zofia Machnicka, Andrzej Szczerski
● Miejsce wystawy: Bruksela – Le Palais de Beaux-Arts de Bruxelles
● Współpraca: Bozar Expo, Instytut im. Adama Mickiewicza w Warszawie, Insty-tut Polski w Brukseli
● Patronat Honorowy: Król Belgii – Albert II i Prezydent Rzeczypospolitej – Bro-nisław Komorowski.
Wystawa, której nie było
„Faces of Freedom. Polish art of The 20th Century” / „Oblicza wolności. Z pol-skiej sztuki XX wieku”
Przegląd zagranicznych wystaw przygotowanych przez Muzeum Narodowe w Kra-kowie w pierwszym piętnastoleciu XXI wieku zamyka wspomnienie o projekcie, który nie doszedł do skutku, choć mógł się stać znaczącym wydarzeniem w popularyzacji sztuki i kultury polskiej w Azji. Tam właśnie, w stolicy indyjskiego stanu Maharashtra, w Bombaju (znanym też jako Mumbaj) będącym centrum przemysłowym i finanso-wym Indii, miała się odbyć wystawa zatytułowana „Oblicza wolności. Z polskiej sztuki XX wieku”, zaplanowana od 7 grudnia 2008 do 15 stycznia 2009 roku.
Zdaniem krakowskich muzealników ekspozycja, obecna w odległej od nas geo-graficznie i kulturowo części świata, miała ukazać problem wolności jako wartości politycznohistorycznej, społecznej, moralnoobyczajowej, religijnej i estetycznej, w aspekcie doświadczeń historycznych Polaków. Wybrane do Bombaju 60 dzieł naj-wybitniejszych polskich artystów XX wieku – obrazy, rzeźby, filmy – pochodziło głów-nie ze zbiorów MNK.
Kilkanaście dni przed otwarciem wystawy, 26 listopada, wyruszył z Krakowa trans-port z dziełami na lotnisko we Frankfurcie, skąd miały odlecieć do Indii, ale na wieść o zamachach terrorystycznych i zamieszkach w Bombaju dyrektor Zofia Gołubiew zawróciła ciężarówkę na granicy jeszcze w Polsce. Uznała, że nie można narażać naszych bezcennych dzieł na niebezpieczeństwo112.
112 asz, 60 dzieł polskich artystów miało lecieć do Bombaju, www.gazeta.pl 27.11.2008.
155
Na pamiątkę niespełnionej prezentacji polskiej sztuki w Indiach, sfinansowanej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, pozostał bogato ilustrowany katalog opracowany przez kuratora i autora scenariusza wystawy – Wacławę Milew-ską, który krakowskie Muzeum Narodowe wydało w języku polskim i angielskim.