55 Scenariusze warsztatów
W PRL państwo starało się kontrolować wszelkie przejawy niezależnego myślenia i aktywności.
Materiały źródłowe ukazują nie tylko przykłady łamania praw człowieka przez państwo, które ingerowało w prawa polityczne i wolności osobi-ste obywateli, ale także pokazują opór jednostki przeciwko ograniczaniu jej niezależności. Celem warsztatów jest ukazanie kwestii postrzegania praw człowieka w zależności od istnienia jedne-go z dwóch systemów politycznych – reżimu ko-munistycznego lub systemu demokratycznego.
Chcemy zachęcić do dyskusji na temat współczesnych przejawów łamania praw człowieka w konfrontacji ze źródłami hi-storycznymi: jak daleko może sięgać ingeren-cja państwa w życie obywateli, czy państwo ma prawo cenzurować sztukę, czy bezpieczeństwo państwa jest ważniejsze od prawa do prywat-ności? Co stanie się, jeśli stosunek do wolności osobistych będzie zależny od polityki państwa?
Rok 1953. Warszawa. Plakat propagandowy autorstwa Tadeusza Trepkowskiego, wydawca: Centralna Rada Związków Zawodowych. Zbiory Ośrodka KARTA
III. 1. Ingerencja i kontrola państwa 56
Cele:
W trakcie warsztatu uczestnicy dowiadują się:
◊ czym jest idea prawa i wolności człowieka w kontekście ingerencji i kontroli państwa w odniesieniu do prawa do prywatno-ści, prawa do nauki, prawa do zrzeszeń oraz prawa do wolności wypowiedzi artystycznej,
◊ o ingerencji i kontroli państwa w życie obywateli obecnie (przykłady),
◊ o źródłach historycznych będących przy-kładami łamania przez państwo praw człowieka.
Po warsztatach uczestnicy:
◊ potrafią wyjaśnić, czym jest kontrola i in-gerencja państwa w odniesieniu do praw i wolności człowieka,
◊ wiedzą, w jaki sposób władze PRL łamały prawa człowieka,
◊ rozumieją różnicę pomiędzy życiem ludzi w państwie demokratycznym a ży-ciem w reżimie opartym na bezustannej kontroli,
◊ rozumieją, czym były gwarancje praw oby-watelskich w PRL, a czym są te gwarancje współcześnie.
Pojęcia podstawowe:
prawa człowieka, prawa obywatelskie, cenzura, wolność do zrzeszeń i demonstracji, prawo do prywatności, prawo do nietykalności osobistej, prawo do wolności wypowiedzi artystycznej, propaganda, represyjność państwa.
Metody i techniki:
◊ wykład i „burza mózgów”,
◊ mapa mentalna,
◊ analiza tekstów źródłowych,
◊ dyskusja,
◊ ćwiczenie „Prawda – Fałsz”.
Środki dydaktyczne:
◊ arkusze papieru, pisaki,
◊ materiały pomocnicze i źródłowe.
Czas trwania:
115 min.
Grupa docelowa:
dorośli.
Przebieg warsztatu:
1. Powitanie, przedstawienie się uczestników warsztatów. (w zależności od liczebności grupy od 5–10 min)
2. Wprowadzenie i przedstawienie celów spotkania. (5 min)
3. Prowadzący omawia temat praw i wol-ności człowieka. Objaśnia podstawowe zagadnienia posługując się metodą „burzy mózgów” lub „mapy mentalnej”. Może użyć do tego tablicy i pisaka, wypisując na tablicy wypowiedzi-hasła płynące z sali.
Po wyczerpaniu pomysłów, omawia poda-ne skojarzenia. (10 min)
4. Prowadzący dzieli uczestników na cztery grupy. Następnie rozdaje przygotowa-ne wcześniej materiały: katalog praw
57 Scenariusze warsztatów
i wolności III RP, fragmenty Konstytucji PRL, źródła historyczne oraz pytania do nich ( ▸ patrz: materiały pomocnicze na str. 59).
(3 min)
grupa I (str. 59)
otrzymuje materiały pomocnicze i teksty źródło-we nr I. Prawo do prywatności;
grupa II (str. 62)
otrzymuje materiały pomocnicze i teksty źródło-we nr II. Prawo do nauki;
grupa III (str. 66)
otrzymuje materiały pomocnicze i teksty źródło-we nr III. Prawo do zrzeszeń. Prawo do nietykal-ności osobistej;
grupa IV (str. 69)
otrzymuje materiały pomocnicze i teksty źró-dłowe nr IV. Prawo do wolności wypowiedzi artystycznej.
5. Pierwszym zadaniem grup będzie zapo-znanie się z otrzymanymi materiałami.
Po tym, jak uczestnicy przeczytają teksty, prowadzący omawia kontekst historyczny, odnosząc się równocześnie do współcze-snych realiów. Mogą pomóc mu w tym uczestnicy. Prowadzący może korzystać z komentarzy do artykułów Konstytucji PRL ( ▸ patrz: materiały pomocnicze i źródłowe na str. 59). (15 min)
6. Zadaniem każdej grupy jest stworzenie katalogu praw i wolności, które obowią-zywałby w państwie, w którym uczestni-cy chcieliby mieszkać, oraz utworzenie wyimaginowanego państwa z podziałem na role społeczne. Każda grupa wymyśla nazwę dla swojego państwa. (3 min) 7. W tworzeniu katalogu pomocą będą
pyta-nia do tekstów źródłowych ( ▸ patrz: mate-riały pomocnicze na str. 61). W tworzo-nym katalogu mogą znaleźć się odniesienia do otrzymanych tekstów źródłowych oraz własne pomysły. Każda grupa może poło-żyć nacisk na podany w źródłach problem, sytuując go jako najważniejszą kwestię w swoim państwie. Uczestnicy w budowa-niu „nowego państwa” powinni odnosić się również do problemu (danego) praw(a) człowieka współcześnie. (15 min)
8. W trakcie pracy grup, prowadzący może podchodzić do każdej z nich i sugerować rozwiązania. Przysłuchując się dyskusjom, uzyska wiedzę do podsumowania warszta-tu i objaśnienia trudnych kwestii. (15 min) 9. Po zakończeniu zadań, przedstawiciele
każdej z grup po kolei zabierają głos.
Wyrażają swój stosunek do problemu przedstawionego w źródłach. Prowadzący zwraca uwagę na współczesne funkcjono-wanie praw łamanych przez władzę w PRL.
Następnie uczestnicy każdej grupy opisują swoją rolę w państwie. Przedstawiciel gru-py natomiast omawia katalog praw i wolno-ści ułożony przez grupę. (25 min)
III. 1. Ingerencja i kontrola państwa 58
10. Następuje próba określenia cech wspól-nych, powstałych podczas warsztatu
„nowych państw”. Jednocześnie prowadzą-cy odnosi się do współczesności i inicjuje dyskusję na temat ingerencji i kontroli państwa w odniesieniu do PRL i do Polski o ustroju demokratycznym. (5 min) 11. Prowadzący w ramach podsumowania
proponuje ćwiczenie „Prawda – Fałsz”
( ▸ patrz: materiały pomocnicze na str. 58 – odpowiedzi prawdziwe to 1, 2, 3, 4). Podaje stwierdzenia, które odnoszą się do omówionych wcześniej materiałów.
Celem tego ćwiczenia jest utrwalenie wie-dzy zdobytej podczas warsztatu. (5 min) 12. Na koniec prowadzący wyświetla
frag-ment filmu Sylwestra Chęcińskiego
„Rozmowy kontrolowane” odnoszący się – z przymrużeniem oka – do kontroli państwa nad życiem prywatnym obywateli.
http://www.youtube.com/watch?v=rN-Chq7hLUjc (5 min)
13. Czas na pytania z sali. Podziękowanie uczestnikom za udział w warsztacie i za-chęcenie do pracy w przyszłości. (5 min)