Motywacje ukierunkowane na „pożyteczność” pozwalają nie tylko uzasadnić wysiłki wkładane w realizację działań przekraczających istniejące porządki,

Przekonania na temat tego, w jaki sposób zorganizowane są relacje pomiędzy sztuką i nauką stanowią jeden z istotnych uwarunkowań wpływających na to, że działania z ich pogranicza w ogóle są realizowane. To, co możliwe jest z perspektywy autorów projektów wynika bezpośrednio z tego, jakie dostrzegają potencjały i trudności w specyfice funkcjonowania każdej z tych dziedzin. Szczególnie interesujący wydaje się wątek związany z towarzyszącym tym przekonaniom metaforom, który warto byłoby zgłębiać w dalszych badaniach jakościowych.

1.2. Użyteczność oraz inne korzyści płynące z łączenia sztuki i nauki

Najważniejsze wnioski:

1. Łączenie sztuki i nauki motywowane jest najczęściej potrzebą wprowadzania

Intencją towarzyszącą działaniom z pogranicza sztuki i nauk społecznych często jest chęć wywierania społecznego wpływu, wzmacniania społecznej sprawczości, prowadzenia praktyk aktywistycznych czy budowania społecznego zaangażowania, na przykład poprzez partycypację. Autorzy projektów wierzą, że dzięki integracji metod ze sztuki i nauk społecznych – zmiany, które chcą wprowadzić w zróżnicowanych obszarach czy problemach życia społecznego w wybranym przez siebie kontekście, będą miały szansę być bardziej efektywne niż przy stosowaniu pojedynczego (naukowego lub artystycznego) podejścia lub metody pracy. Badani wymieniają następujące przykłady motywacji, które można przyporządkować do zdefiniowanego powyżej obszaru:

Zmiany społeczne, integracja społeczeństwa, budowa relacji społecznych opartych na szacunku [S_A_K25-29]

Wiara w to, że przez sztukę można dokonywać zmian w ludziach i społecznościach; potrzeba wspierania dzieci i młodzieży z trudnych środowisk. [S_N_M30-44]

Sprzeciw wobec wszelkich form (…) [przemocy] za pomocą wszelkich środków dostępnych sztuce i naukom społecznym, szczególnie ważny w kontekście (…) [aktualnej sytuacji politycznej]. [S_A+N_M30-44]

Wskazywano również, że łączenie sztuki i nauki związane jest z próbą radzenia sobie ze złożonością otaczającej rzeczywistości i zakorzenionych w niej nierozwiązywalnych problemach, wobec których pojedyncze dyscypliny (czy też sztuka i nauka osobno) mają ograniczone możliwości interwencji, jak na przykład w obszarze tematów objętych społecznym tabu.

Uważam, że sztuka ma charakter sprawczy, gdy jest poparta rzetelną wiedzą i badaniami oraz dostosowana do odbiorcy (język musi być zrozumiały dla docelowej grupy odbiorców). Zależy mi, by tak delikatne tematy jak (…) znalazły swoje miejsce w debacie publicznej (…) [S_A_K30-44]

Respondenci-artyści wskazują również na potrzebę wprowadzania zmian w obrębie praktyk obecnych w samym centrum pola artystycznego i problemów związanych z mechanizmami funkcjonowania świata sztuki, w czym może pomagać włączanie wiedzy i metod pracy naukowej.

(…) [projekt artystyczno-badawczy] miał szansę uwypuklić problemy związane z naszym myśleniem o sposobach uczenia sztuki w ramach instytucji edukacyjnych. Mógłby też wesprzeć wypracowanie konkretnych rozwiązań czy udogodnień albo pogłębić społeczną świadomość dotyczącą pewnych mechanizmów i zachowań w obrębie środowiska artystycznego.

[A. Grodzińska]

(…) [dzięki włączeniu perspektywy naukowej] oduczyłam się wpojonego wyzysku i samowyzysku w kolektywnej pracy. Nie chciałam robić doktoratu cudzym kosztem –potrzebowałam więc rozwiązać dylemat używania innych osób, z którym mierzy się sztuka partycypacyjna. [CK_Łabądź]

Uzyskiwanie większej społecznej sprawczości dzięki połączeniu sztuki i nauk społecznych może być realizowane także w obrębie popularyzacji wiedzy, edukacji oraz próby lepszego i bardziej bezpośredniego docierania do odbiorców:

Ciekawa i niestandardowa forma i tematyka współpracy, która daje duże możliwości rozpowszechniania rezultatów pracy. [S_N_M44-59]

Produkcja wiedzy, edukacja poprzez sztukę. [S_A_K30-44]

Możliwość tworzenia projektów artystycznych, które stanowić będą żywą odpowiedź na potrzeby publiczności, uwzględniając tematykę oraz formy interakcji, które są oczekiwane przez odbiorców. [S_A_K30-44]

Potencjalna użyteczność wynikająca z połączenia sztuki i nauki może przynosić korzyści dla przebiegu samego procesu twórczego/badawczego. Respondenci wskazywali tutaj między innymi na aspekty takie, jak 1) na przykład inspiracje estetyczne: Nauka sama w sobie jest estetyką, którą można modyfikować i czerpać z niej inspiracje [S_A_M30-44]; 2) możliwość podejmowania nowych tematów/problemów

z niepraktykowanej dotychczas perspektywy: Możliwość twórczego podjęcia klasycznych tematów z zakresu nauk humanistycznych i społecznych. [S_N_M30-44], Zbadanie nowych obszarów. [S_A_K18-24]; 3) pozyskiwanie nowej wiedzy:

Pozyskanie nowej praktycznej i teoretycznej wiedzy. [S_N_K45-59]; 4) pogłębianie procesu uczenia się: Nauka poprzez sztukę jest bardziej dogłębna niż w obrębie samych badań akademickich [S_A+N_K60+]; 5) rozwijanie narzędzi twórczych i badawczych:

rozwój narzędzi twórczych [S_A+N_K30-44]; 5) poszukiwanie nowych sposobów wyjaśniania i reprezentowania problemów: szukanie nowych form wyjaśnień i reprezentacji [S_N_M45-59]; 6) empiryczne eksplorowanie teorii naukowych:

Możliwość weryfikacji teorii psychologicznych w praktyce [S_A+N_K30-44].

Ważną intencją była także chęć poszukiwania i wdrażania innowacji na poziomie samego procesu badawczego/twórczego:

Wyjście z zamkniętego własnego podwórka i znalezienie innowacyjnych rozwiązań [S_N_K45-59]

Szukanie innowacji w procesie badawczym [S_N_M45-59]

Autorzy projektów, chcą wychodzić poza utarte sposoby myślenia i działania, żeby zwrotnie doskonalić swój warsztat pracy:

Działając interdyscyplinarnie, poszerzam pole widzenia i rozumienia;

pozwala mi to na stosowanie różnych narzędzi w trakcie. [S_A_K30-44]

Współpraca w „mieszanym” interdyscyplinarnym zespole potrafi przyjmować także inną dynamikę i wnosi szanse na uzyskiwanie odmiennych rezultatów (na przykład jakości wiedzy) niż w gronie homogenicznym. Jak opisują respondenci:

To związane jest z metodami pracy nad wartościowym dokumentem w ramach fotografii czy filmu – z naukowcami społecznymi da się pracować dłużej, celem jest nowa wiedza, da się uruchomić proces, w ramach którego weryfikowane są wstępne założenia. [S_N_M45-59]

Często wspominam słowa artysty Łukasza Rusznicy, który uważa, że na pewnym poziomie jeden plus jeden równa się trzy. Interdyscyplinarne

współprace wnoszą nową wartość i generują najciekawszą formę prezentowania świeżej wiedzy na dany temat. [CK_Roj]

Badani mają świadomość, że prowadzenie działań na pograniczu sztuki i nauki związane jest z ponoszeniem określonych kosztów i ryzyka, ale potencjalne korzyści stanowią dla nich przeważający czynnik motywujący. Mowa tu na przykład o przełamywaniu dominujących i utartych sposobów myślenia:

Warto jednak ponosić to ryzyko dlatego, że projekty badawczo-artystyczne są w stanie dostarczyć fascynujących i przełomowych sposobów myślenia, patrzenia, otwierać perspektywy, których na co dzień może brakować zarówno nauce, jak i praktykom artystycznym. [CK_Sita]

Kolejny rodzaj dostrzeganej pożyteczności w działaniach łączących sztukę i naukę związany jest z myśleniem o specyfice rozwoju zawodowego w tych kontekstach. Z tej perspektywy działania „na pograniczu” dają możliwość wchodzenia w nowe relacje z innymi badaczami/twórcami (i nie tylko), które stymulują wymianę wiedzy oraz doświadczeń. Motywacja ta wiąże się z potrzebą profesjonalnego rozwoju poprzez kontakt z innymi specjalistami, na przykład w ramach międzynarodowych sieci kontaktów. Autorzy projektów wskazują na chęć poznawania ludzi i rozwijania możliwości współpracy:

Współpraca w międzynarodowym zespole, budująca sieci relacji. Wizyty terenowe w zagranicznych miejscowościach. [S_N_M30-44]

Traktuję swoją praktykę artystyczną jak mediację, odczuwam potrzebę rozmowy z innymi twórcami i twórczyniami. Praca artystyczno-kuratorska ma coś z procesu pedagogicznego i moderowania wiedzy. Uważam, że warto się nią dzielić. [CK_Vishnizki-Levi]

„Wchodzenie w dialog” jest istotnym motorem napędowym dla pracy twórczej i badawczej, szczególnie w kontekście (naukowym i artystycznym). Jednakże w obrębie tych ostatnich społeczny nacisk stawiany jest na pracę własną (samotniczą), a ścieżkę

kariery buduje się w oparciu o indywidualny dorobek. Jak zwraca uwagę jedna z artystek:

Wtedy też oduczyłam się indywidualistycznego podejścia do praktyki artystycznej, które stanowi jedną z podstaw akademickiego przekazu o tym, jak być profesjonalną i ,,dojrzałą” artystką. [CK_Łabądź]

Warto zwrócić uwagę na to, że również relacje pomiędzy autorami projektów a uczestnikami/badanymi mogą stanowić ważną przestrzeń wymiany doświadczeń, rozwoju i uczenia się samych twórców/badaczy. Budowanie innego rodzaju relacji z badanymi/odbiorcami pozwala także docierać do rodzajów wiedzy trudniej dostępnych przy zastosowaniu klasycznych metod badawczych:

Możliwość nowych doświadczeń poprzez spotkanie innych ludzi, aranżowanie gęstych sytuacji, które dają wgląd w inny rodzaj zachowań, emocji, [S_A_M30-44]

Działania z pogranicza sztuki i nauk społecznych w perspektywie respondentów dają szansę na tworzenie platformy umożliwiającej spotkanie i wymianę z ludźmi z „innych”

światów.

Chciałam stworzyć miejsce dialogu i oddać głos ,,wszystkim” [CK_Łabądź]

Motywacje ukierunkowane na „użyteczność” pozwalają nie tylko uzasadnić wysiłki wkładane w realizację działań przekraczających istniejące porządki, ale także wytworzyć nowe powiązania z już istniejącymi i ukonstytuowanymi elementami rzeczywistości społecznej. Dzięki temu praktyki łączące sztukę i nauki społeczne, budując swoją tożsamość w oparciu o „bycie potrzebnym” dla pozostałych podmiotów – stwarzają miejsce dla siebie pośród innych rodzajów społecznych aktywności.

1.3. Specyfika problemu lub kontekstu wymagająca łączenia sztuki i nauki

Najważniejsze wnioski:

1. Gdy punktem wyjścia dla projektu z pogranicza sztuki i nauki jest konkretny