Streszczenie: Przypadek Mediolanu przedstawia się niczym model o walorach egzem-plarycznych – nie tylko jako archidiecezja o największej liczbie wiernych, lecz także ze względu na złożony proces historyczny, który charakteryzował się zarówno zmianą postrzegania dziedzictwa kulturowego stającego się narzędziem duszpasterskim, jak i posłużył do utrwalenia określonej idei sacrum. Po średniowiecznym okresie bisku-pów-kolekcjonerów, założenie przez abpa Fryderyka Boromeusza w 1603 r. Bibliote-ki AmbrozjańsBibliote-kiej, pozwoliło diecezji stworzyć znaczący ośrodek kulturalny, będący wprawdzie własnością Kościoła, ale z przeznaczeniem także dla mieszkańców – pełnił on funkcję biblioteki, pinakoteki i akademii. Późniejsze powstanie galerii arcybiskupiej między XVII a XVIII w. służyło przede wszystkim zwiększeniu prestiżu siedziby biskupa, natomiast druga połowa XVIII w. i wiek XIX charakteryzowały się najpierw ograniczaniem działań instytucji kościelnych i rozproszeniem ich dziedzictwa, a następnie powołaniem wielkich świeckich instytucji muzealnych. Dopiero wraz z Achille Rattim (późniejszym papieżem Piusem XI), Biblioteka Ambrozjańska rozpoczęła ambitny plan reorganiza-cji, pracując jednocześnie nad wizją wczesnochrześcijańskiej przeszłości; praktyka ta będzie kontynuowana przez jego następcę, abpa Alfreda Ildefonsa Schustera – to jemu zawdzięczamy pierwszy projekt Muzeum Diecezjalnego (1931) oraz serię działań odkrywczych i waloryzacyjnych, kontynuowanych w latach II Soboru Watykań-skiego przez abpa Giovanniego Battistę Montiniego (późniejszego papieża Pawła VI) wraz z udostępnieniem wykopalisk z Baptysterium San Giovanni (1961–1962) oraz ze
Skarbca Katedry (Tesoro del Duomo, 1962). W nowym tysiącleciu miały miejsce dwa wydarzenia – otwarcie w 2001 r. przez abpa Carla Marię Martiniego Muzeum Diece-zjalnego (Museo Diocesano) oraz w 2013 r. Wielkiego Muzeum Katedralnego przez abpa Angelo Scolę (Grande Museo del Duomo). Działania te, choć nie omieszkano ich skrytykować, na pewno są ważne dla zrozumienia ideowych i praktycznych powodów, które wpływają na sposób zarządzania kościelnym dziedzictwem kulturowym.
prof. Andrea Spiriti
Profesor zwyczajny historii sztuki nowożytnej na Università degli Studi dell’Insurbia, dyrektor naukowy czasopisma „Artisti dei Laghi”, dyrektor naukowy APPACuVI, ku-stosz Muzeów Miejskich w Castiglione Olona, koordynator naukowy Muzeum Kolek-cji im. Jana Pawła II w Warszawie, członek Instytutu Uniwersyteckiego La Corte en Europa, członek komitetów naukowych i redakcyjnych czasopism z dziedziny historii sztuki i ochrony dziedzictwa. Specjalista w zakresie historii sztuki XVI–XVIII w., autor trzystu publikacji dotyczących ikonologii politycznej, dekoracji sztukatorskich, relacji artystycznych pomiędzy Mediolanem, Genuą i Rzymem, warsztatów malarskich doby manieryzmu, przedstawień natury, klasycyzmu drugiej połowy XVII w., narodzin roko-ko, ale przede wszystkim artystów regionu jezior lombardzkich.
SACRAL COLLECTIONS AND MUSEUMS IN MILAN: 4th–21st CENTURIES
Abstract: The case of Milan is a rather exemplary model, not only as the archdiocese with the highest number of believers, but also because of its complex historical pro-cess, which could be characterised by a change in the perception of cultural heritage which both became a pastoral tool, and which also served to fi x a certain idea of ‘sa-crum’. After the medieval period of bishop-collectors, the foundation of the Ambrosiana Library by Archbishop Federico Borromeo in 1603 allowed the diocese to create an important cultural centre which belonged to the Church, but which was also targeted at the inhabitants, as it functioned as a library, pinacotheca and academy. The later creation of an archbishop’s gallery between the 17th and 18th century was primarily aimed at raising the prestige of the bishop’s seat, whereas the second part of the 18th century and the 19th century were fi rst characterised by the limited activity of church institutions and their scattered legacy, and then by the establishment of great secular museum institutions. It was only with Achille Ratti (later Pope Pius XI) when the Ambro-siana Library implemented an ambitious reorganisation plan, while at the same time working on the vision of the early Christian past. The practice was then continued by Archbishop Alfredo Ildefonso Schuster, to whom we owe the fi rst design of the Diocesan
Museum (1931), as well as the explorations and valorisations which were continued during the Second Vatican Council by Archbishop Giovanni Battista Montini (later Pope Paul VI), together with the opening up of the excavations at the Pisa Baptistery of St.
John (1961–1962) and the Cathedral Treasury (1962). Two further events happened in the new century: the opening of the Diocesan Museum by Archbishop Carlo Ma-ria Martini in 2001, and of the Great Cathedral Museum in Florence by Archbishop Angelo Scola in 2013. These activities, however criticised, are undoubtedly import-ant in order to understand the ideological and practical reasons which infl uence how the Church manages its cultural heritage.
prof. Andrea Spiriti
Full Professor of early modern art history at the University of Insubria, scien-tifi c director of the Artisti dei Laghi journal, scienscien-tifi c director of the Association for the Protection of Artistic and Cultural Heritage in Valle Intelvi, curator at Urban Mu-seums in Castiglione Olona, scientifi c coordinator of the Museum of John Paul II’s Collection, member of the University Institute La Corte en Europa, member of scientifi c and editorial committees of journals in the fi elds of art history and heritage protection.
Specialist in the history of 16th-18th century art, author of 300 publications in the fi elds of political iconography, artistic relations between Milan, Genoa and Rome, Mannerist painting workshops, depictions of nature, classicism in the second half of the 17th century, the birth of rococo, but above all, of artists from the Lombard lakes region.