Obecnie w Polsce istnieją 44 diecezje, w tym dwie Kościoła bizantyjsko-ukraińskiego, oraz ordynariat polowy, zrównany w prawach z diecezją. Swoich muzeów nie posiada-ją diecezje: bydgoska, zielonogórsko-gorzowska, legnicka, ełcka, warszawsko-praska, gliwicka. Nie oznacza to, że w tych diecezjach nie ma innej formy ochrony zbiorów. Na przykład w diecezji gliwickiej na terenie pocysterskiego kościoła w Rudach istnieje sala pamiątek, gdzie został zatrudniony na pełen etat konserwator diecezjalny z wyższym wykształceniem architektonicznym.
Wyodrębnienie muzeów diecezjalnych spośród innych kościelnych placówek mu-zealniczych uzasadnione jest szeroką formułą działalności tych muzeów, a co za tym idzie ich wiodącą rolą w diecezji10. Działalność muzeów diecezjalnych w większym lub mniejszym stopniu wpisuje się w przesłanie skierowane w liście okólnym Papieskiej Rady ds. Kościelnych Dóbr Kultury na temat funkcji pastoralnej muzeów diecezjalnych.
Warto w tym miejscu zaprezentować muzea diecezjalne. Najpierw przedstawimy chronologicznie czas ich powstania, następnie scharakteryzujemy wybrane spośród nich, a więc te, o których była mowa podczas konferencji.
Najstarsze muzea, z ponad stuletnią historią, to: Muzeum Diecezjalne w Tarno-wie (1888), Wrocławiu (data erekcji muzeum: 1898, data otwarcia: 1903), Poznaniu (1894–1898).
W latach 70. XIX w. zaczęła się też kształtować kolekcja sztuki religijnej, którą zapoczątkowali bracia Zenon i Stanisław Chodyńscy – księża profesorowie związani z Seminarium Duchownym we Włocławku. Mieściła się ona na poddaszu budynku seminaryjnego i nazywana była „muzeum seminaryjnym”. Służyła edukacji przyszłych księży. Kolekcja ta powiększyła się o osobiste zbiory ks. Władysława Kubickiego, który do 1907 r. zarządzał muzeum seminaryjnym, nazywanym po 1908 r. także muzeum diecezjalnym. Stało się tak od czasu, kiedy w 1908 r. bp Stanisław Zdzitowiecki po-święcił pomieszczenia muzeum i biblioteki seminaryjnej11. Jednakże Muzeum Diece-zjalne we Włocławku ofi cjalnie zostało erygowane dopiero 23 kwietnia 1995 r. przez bpa Bronisława Dembowskiego.
Na początku XX w. powstały muzea diecezjalne w Przemyślu (1902), Płocku (1903), Sandomierzu (1905) i Warszawie (ok. 1910 r.). Po 1918 r. pojawiały się kolej-ne muzea. W granicach nowej organizacji kościelkolej-nej na ziemiach polskich powstały
10 Ks. H. Pyka, Dzieje muzeów diecezjalnych w Polsce, referat wygłoszony w Katolickim Uni-wersytecie Lubelskim na sympozjum zatytułowanym: „Muzea Kościelne w 100-lecie działalności”, 26–27 września 2005.
11 Ibidem.
muzea diecezjalne we Lwowie12 (1916), w Janowie Podlaskim (1918; przeniesione do Siedlec w 1922 r.)13, Lublinie (1920), Pelplinie (1928)14 i Łodzi (1937).
Na kolejne muzea diecezjalne trzeba było długo czekać, a przyczyniła się do tego II wojna światowa. Niektóre muzea zostały ograbione z dzieł sztuki, dużo zbiorów uległo zniszczeniu. Przestały istnieć muzea w: Lublinie, Lwowie, Łodzi, Krakowie, Siedlcach, Warszawie i Żytomierzu15. Pomimo to, a może właśnie dlatego, muzea diecezjalne nie zostały zlikwidowane, powstawały nowe16, reaktywowano wcześniej istniejące. Po Soborze Watykańskim II możemy odnotować kolejne ożywienie w powstawaniu mu-zeów diecezjalnych. Zaczęły funkcjonować muzea w Gdańsku-Oliwie (1975), Katowi-cach (1975)17, Częstochowie (1998)18, Opolu (1987)19, Rzeszowie (1988)20, Szczecinie (1990)21, Gnieźnie (1991), Krakowie (1994), Zamościu (1995), Włocławku (1995), Le-gnicy (199822, otwarte w 2001 r.) i Białymstoku (2000)23.
Najnowszą historię muzeów diecezjalnych powstałych w XXI w. rozpoczynają dwa ta-kie muzea: w Kielcach (erygowane w 2004, otwarte w 2005 r.) i Drohiczynie (2004)24. Ko-lejne powstały w Sosnowcu (2007)25, Świdnicy (2008)26, Olsztynie27 (erygowane w 2009, otwarte w 2018 r.), następne w Łowiczu (2011), Bielsko-Białej (2011), Kaliszu (2011), Łomży (2012), Toruniu (powołane do życia w 2006, otwarte w 2014 r.), Kołobrzegu (ery-gowane w 2015 r.), muzeum katedralne w Radomiu (2015) oraz w Elblągu (2017).
Ponieważ nie istnieje zbyt wiele opracowań dotyczących muzeów kościelnych, jest rzeczą słuszną, by muzea zaprezentowane podczas konferencji zostały w tym miejscu scharakteryzowane.
12 za: Muzea Kościoła katolickiego w Polsce. Informator, B. Skrzydlewska (oprac.), Kielce 2004, Wprowadzenie, s. 10, przypis 7.
13 Zob. http://muzeum.siedlce.pl/historia/ [dostę p: 06.09.2018].
14 Zob. http://www.muzeum.diecezja.org/muzeum/nasze-zbiory/historia/ [dostęp: 06.09.2018].
15 za: Muzea Kościoła katolickiego w Polsce…, s. 10, przypis 8.
16 Po II wojnie światowej datuje się rozwój muzealnictwa parafi alnego. Właśnie w tym czasie powstały muzea m.in. w Dobrej, Grybowie, Iwkowej, Mogilnie, Ropczycach, Tropie, Istebnej. Zob. ibidem, przypis 8.
17 Ks. H. Pyka, Dzieje muzeów diecezjalnych w Polsce…
18 Zob. http://www.muzeakosc.czest.pl/historia.php [dostę p: 06.09.2018].
19 Zob. http://muzeum.diecezja.opole.pl/index.php/muzeum [dostę p: 06.09.2018].
20 Zob. http://www.diecezja.rzeszow.pl/2015/04/muzeum-diecezjalne/ [dostę p: 06.09.2018].
21 Ks. R. Masalski, Kultura religijna diecezji szczecińsko-kamieńskiej, „Roczniki Historii Kościoła”
2010, t. 2 (57), s. 192–197.
22 Zob. http://www.wegliniec.pl/images/aktualnosci/2017/marzec/Historia-Diecezji/Historia_Diecezji.
pdf [dostę p: 06.09.2018].
23 Zob. https://archibial.pl/instytucje/archiwum-i-muzeum-archidiecezjalne/ [dostę p: 01.09.2018].
24 Zob. http://drohiczynska.pl/diecezja/instytucje/#tab-id-21 [dostę p: 28.08.2018].
25 Zob. http://www.sosnowiecfakty.pl/news.php?readmore=3179; http://www.nowa.caritas.pl/caritas-diecezji-sosnowieckiej/4470-w-sosnowcu-otwarto-muzeum-diecezjalne [dostę p: 28.08.2018].
26 Zob. http://www.diecezja.swidnica.pl/instytucje/muzeum-diecezjalne.html [dostę p: 28.08.2018].
27 Zob. http://leksykonkultury.ceik.eu/index.php/Muzeum_Archidiecezji_Warmińskiej [dostę p:
28.08.2018]; W. Ziemba, Dekret powołujący Muzeum Archidiecezji Warmińskiej, „Warmińskie Wiado-mości Archidiecezjalne” 2010, nr 107, s. 39–41.
MUZEUM DIECEZJALNE W TARNOWIE28 pl. Katedralny 6, 33-100 Tarnów
To najstarsze muzeum kościelne w Polsce. Powstało w 1888 r. z inicjatywy ówczesne-go rektora seminarium duchowneówczesne-go, ks. Józefa Bąby. Początkowo jeówczesne-go siedzibą był budynek tegoż seminarium, w okresie międzywojennym – ratusz miejski, obecnie zaś mieści się w zabytkowych kamieniczkach z XVI w., w sąsiedztwie katedry. Kompleks budynków muzeum tworzą: dawna Akademiola (tak nazywano pierwszą tarnowską szkołę, ponieważ była fi lią Uniwersytetu Krakowskiego), Dom Mikołajowski (który wy-budował w 1524 r. mieszczanin tarnowski Jan Mikołajowski, a mieszkał w nim rektor wspomnianej Akademioli), Dom Mansjonariuszy oraz Scholasteria.
Wymienione kamieniczki, obiegając od strony zachodniej bazylikę katedralną, tworzą uroczy zakątek Starego Miasta, w ich pomieszczeniach zaś znalazły miejsce cenne zbiory tarnowskiego Muzeum Diecezjalnego. Cenne, nawet bardzo cenne, gdyż stanowią jeden z najbardziej interesujących zespołów małopolskiej sztuki gotyckiej, re-prezentując tzw. szkołę krakowsko-sądecką. Zabytki te są bardzo ważne dla poznania poziomu i dziejów polskiej kultury średniowiecznej.
Najstarszy eksponat w muzeum to rzeźba głowy św. Jana Chrzciciela na misie z drugiej połowy XIII wieku. Ponadto mieści się tam wiele pięknych dzieł gotyckiego malarstwa tablicowego z połowy XV w., jak chociażby Opłakiwanie z Chomranic, Opła-kiwanie Chrystusa z Czarnego Potoku. Zbiory muzealne są również bogate w tkaniny kościelne: ornaty i kapy. Muzeum posiada też dział sztuki ludowej, gdzie na szczegól-ną uwagę zasługują obrazy ludowe malowane na szkle, pochodzące z Europy, a także innych kontynentów. W 1988 r. z okazji 100-lecia muzeum wzbogaciło się o kolejną kolekcję: dzieła sztuki z ok. 1900 roku. Są to płótna kilku malarzy polskich, m.in. Jacka Malczewskiego, Vlastimila Hofmanna, Kazimierza Sichulskiego, Wojciecha Weissa, a także zbiór porcelany i zegarów. Eksponaty te zostały podarowane przez tarnowską kolekcjonerkę Olgę Majewską.
Do Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie (MDT) należy aż 19 muzeów parafi alnych (fi lii) i 5 klasztornych. Tylu fi lii nie ma żadne muzeum narodowe! Co więcej, pięć parafi i oczekuje na uzyskanie ofi cjalnego patronatu MDT (Kąclowa, Marcinkowice, Wojako-wa, Sromowce Niżne, Nowy Wiśnicz). Wszystkie te jednostki mają charakter muzeów, posiadają własne pomieszczenia i zbiory udostępniane zwiedzającym.
28 Zob. http://muzeum.diecezja.tarnow.pl/muzeum/ (tekst za ks. Tadeuszem Bukowskim) [dostę p:
28.08.2018].
MUZEUM ARCHIDIECEZJALNE WE WROCŁAWIU pl. Katedralny 16, 48-300 Wrocław
Okoliczności powstania wrocławskiej placówki muzealnej, podobnie jak i jej zbiory, zasługują na bliższe poznanie. Pierwsza myśl powołania do życia muzeum diece-zjalnego – przemianowanego później na Muzeum Archidiecezjalne – zrodziła się w związku z ogromnymi zniszczeniami znacznej liczby przedmiotów zabytkowych, wycofanych z kultu religijnego podczas brutalnie przeprowadzonej sekularyzacji klasztorów śląskich w 1810 r. przez władze pruskie bądź też nasilonej przebudowy kościołów pod koniec XIX wieku. Innowatorom nie odpowiadało wyposażenie z daw-nych zabytkowych, nierzadko drewniadaw-nych świątyń. Wiele bezcendaw-nych przedmiotów powędrowało wówczas na strychy lub do piwnic. Najczęściej jednak palono je, we-dług przyjętej już wcześniej zasady, aby „świętość się nie poniewierała”.
Kardynał Melchior von Diepenbrock w 1850 r., później ks. bp Henryk Forster w 1855 r., uwrażliwiali księży i wiernych na zabytki historyczne. Wiele rzeczy cennych ginęło jed-nak bezpowrotnie, stąd w zarządzeniu z 20 listopada 1867 r. bp Forster wzywał ducho-wieństwo do opieki nad zabytkami, nakazując znaczną ostrożność podczas restauracji i przebudowy kościołów oraz ostrzegając przed niepotrzebnym wyburzaniem starych29.
Zarządzenia te nie zawsze były skuteczne, skoro ks. biskup Robert Herzog (1882–1886) prosił, a nawet nalegał, aby z pomocą w inwentaryzacji zabytków pospie-szyły księżom państwowe służby konserwatorskie. W wyniku tych zabiegów ogromną pracę wykonał Hans Lutsch. Wyniki jego badań zostały opublikowane w latach póź-niejszych i stanowią do dziś prawdziwą skarbnicę wiedzy na temat śląskich zabytków.
Następca biskupa Herzoga, kardynał Jerzy Kopp (1887–1914), w trosce o zabytki sa-kralne, podobnie jak poprzednicy, kilkakrotnie apelował o ratowanie dzieł sztuki na te-renie diecezji. Apele te ukazywały się w piśmie urzędowym Kurii Wrocławskiej. Z kolei 1 sierpnia 1898 r. kardynał Kopp skierował do duchowieństwa śląskiego list specjalny, w którym poinformował duszpasterzy i wiernych o powołaniu w diecezji muzeum ko-ścielnego. W liście tym podkreślał ogromne znaczenie, jakie posiadają dzieła sztuki w dziedzinie religijno-kultowej oraz w badaniach historycznych30.
Dzieje muzeum diecezjalnego, obecnego archidiecezjalnego we Wrocławiu są dość […] znane dzięki publikacjom jego kolejnych dyrektorów: księży Josefa Jungnit-za, Alfonsa Nowacka, Wincentego Urbana i Józefa Patera. Początki muzeum sięgają 1898 r., kiedy to z inicjatywy ówczesnego rządcy diecezji kardynała Georga Koppa rozpoczęto akcję gromadzenia przeznaczonych do prezentacji dzieł. Dla pomieszcze-nia ekspozycji przygotowano dawną salę biblioteczną domu kapituły, zwolnioną po 29 Por. http://www.muzeum.archidiecezja.wroc.pl/ [dostę p: 17.07.2018].
30 Ibidem.
wzniesieniu nowego neogotyckiego gmachu Archiwum i Biblioteki. Wobec obfi tości zbiorów, część eksponatów od początku gromadzona była jednak także w sąsied-nich salach oraz korytarzach i pomieszczeniach archiwum. Ofi cjalne otwarcie nowej instytucji, zarządzanej wraz z Archiwum Diecezjalnym i Biblioteką Kapitulną przez ks. Josefa Jungnitza, nastąpiło 29 października 1903 roku31. Za datę założenia Mu-zeum Archidiecezjalnego uważa się jednak dzień 1 sierpnia 1898 r., kiedy to ks. Jun-gnitz z okazji otwarcia muzeum opracował krótki przewodnik po zbiorach. Z tego opisu wynika raczej, że był to gabinet osobliwości aniżeli typowa galeria muzealna32.
Według kard. Georga Koppa, jak pisze Joanna Lubos-Kozieł33, muzeum miało
«przechowywać ważne dla historii diecezji i kultury stare przedmioty, takie jak para-menty, hafty, bielizna liturgiczna i koronki, wszelkiego typu sprzęty kościelne, obrazy, dzieła rzeźbiarskie i snycerskie, monety itd., podtrzymywać pamięć o sławnej historii macierzystej diecezji oraz zachęcać do studiowania artystycznej i rzemieślniczej tech-niki, jak i stosowania w kościelnych pracach starych, poprawnych stylistycznie wzor-ców». W innej części wypowiedzi kardynała czytamy jeszcze, iż «przekazywanie dzieł do muzeum ma uniemożliwić dalsze usuwanie czy niszczenie niezwykle ważnych dla historii Kościoła i sztuki w diecezji wrocławskiej zabytków kościelnych». […]
Choć dążenie do ochrony i zabezpieczania zabytków dawnej sztuki, któremu dziś skłonni jesteśmy przypisywać wśród zadań muzeów tak istotną rolę, zostało podkre-ślone w sformułowanym przez kardynała Koppa programie muzeum, wydaje się, że wrocławski metropolita daleki był od czysto zabytkoznawczego i historycznego podej-ścia do gromadzonych przedmiotów. Tym bardziej obca była mu postawa estetyzują-ca. Zabytki prezentowane w założonym przez niego muzeum diecezjalnym miały być czymś więcej niż tylko eksponatami poddawanymi historycznej dokumentacji i este-tycznej ocenie. Dawna twórczość kościelna, jako świadek niegdysiejszej świetności Kościoła, a zarazem wzorzec stylistycznej poprawności i artystycznej doskonałości przeznaczony do studiowania przez współczesnych artystów i odbiorców, wprzęgnięta być miała w istotny pedagogiczny proces, którego cel stanowił przyszły rozkwit nowej sztuki chrześcijańskiej. Sądzić należy, iż dla kardynała Georga Koppa, podobnie jak dla myślicieli katolickich z czasów około połowy XIX w., historia i jej relikty istotne były więc o tyle, o ile stać się mogły przedmiotem naśladowania dla współczesnych.
31 J. Lubos-Kozieł, XIX-wieczna koncepcja muzeum diecezjalnego i jej wpływ na powstanie kościel-nej instytucji muzealkościel-nej we Wrocławiu, https://www.researchgate.net/publication/324263286_XIX- -wieczna_koncepcja_muzeum_diecezjalnego_i_jej_wplyw_na_powstanie_koscielnej_instytucji_muze-alnej_we_Wroclawiu_Cieszynskie_Studia_Muzealne_Tesinsky_muzejni_sbornik_I_2003_s_101–106 [dostę p: 17.07.2018].
32 Zob. http://www.muzeum.archidiecezja.wroc.pl/ [dostę p: 17.07.2018].
33 J. Lubos-Kozieł, XIX-wieczna koncepcja muzeum diecezjalnego…
Nie wiadomo, czy w salach nowo utworzonego muzeum diecezjalnego adepci sztu-ki kościelnej rzeczywiście, zgodnie z zamysłem kardynała, studiowali średniowieczne wzorce „artystycznej i rzemieślniczej techniki” i kształcili się w stylistycznej popraw-ności. W chwili powstania muzeum, na przełomie stuleci, świat opartej na historycz-nych wzorach XIX-wiecznej sztuki sakralnej nieuchronnie chylił się już ku upadkowi.
Ale przechodząc zachowanymi do dziś w niemal niezmienionym kształcie korytarza-mi wrocławskiego muzeum warto pakorytarza-miętać, że niezależnie od roli, jaką instytucja ta w rzeczywistości odegrała i odgrywa jako ośrodek ochrony i naukowego opracowania kościelnych zbiorów, zarazem stanowi ona i dokument pewnej utopii, stworzona zo-stała bowiem przede wszystkim po to, aby prezentując doskonałość dawnego kościel-nego dziedzictwa artystyczkościel-nego, pomagać współczesnej epoce do tejże doskonałości powrócić34.
Powróćmy jednak do historii muzeum. Wybuch I wojny światowej i obawa działań frontowych w mieście skłoniły dyrektora muzeum, ks. Jungnitza, do zabezpieczenia zbiorów. W związku z tym najcenniejsze przedmioty zapakowano do czterech ogrom-nych skrzyń i wywieziono je wraz z archiwaliami do Hildesheim, rodzinnego miasta nowego rządcy diecezji wrocławskiej, bpa Adolfa Bertrama. Przedmioty te powróciły do Wrocławia w 1918 r. w stanie nienaruszonym. W tym czasie ks. Jungnitz już nie żył.
Nowy rządca diecezji, bp Adolf Bertram, historyk z wykształcenia, miał w tym wzglę-dzie niełatwe zadanie. W końcu wybór jego padł na ks. Alfonsa Nowacka (1868–1940) z Prudnika. Mianowany w 1918 r. dyrektorem archiwum, biblioteki i muzeum diecezjal-nego, podjął się gigantycznej pracy uporządkowania tych instytucji po zamieszkach wojennych. Chcąc przybliżyć poszczególne eksponaty coraz liczniej odwiedzającym zbiory muzealne, opracował niezwykle staranny przewodnik, który do dziś stano-wi bezcenną pomoc. Kardynał Bertram podziękował coraz bardziej schorowanemu ks. Nowackowi za dotychczasową pracę z dniem 1 grudnia 1939 r. i przeniósł go w stan spoczynku. Nadwerężone zdrowie i być może bolesne rozstanie się z dotychczasową pracą sprawiły, że znalazł się w szpitalu i tam zmarł 12 marca 1940 roku.
Następcą ks. Nowacka został z dniem 1 stycznia 1940 r. ks. dr Kurt Engelbert z Wiązowa. Marzył, podobnie jak poprzednicy, o znacznie lepszym rozwiązaniu po-szczególnych ekspozycji. Wybuch II wojny światowej sprawił, że na jego barki spadł trud przygotowania zbiorów archiwalnych, bibliotecznych i muzealnych do kolejnej ewakuacji w 1942 roku. Tym razem spakowane w specjalne skrzynie przedmioty za-bytkowe zabezpieczono w kilku miejscowościach na terenie Śląska: w Sobótce, Hen-rykowie, Wiązowie, Strzelinie, Kiełczynie i Kłodzku.
34 J. Lubos-Kozieł, XIX-wieczna koncepcja muzeum diecezjalnego…
Niestety ta próba ocalenia zbiorów muzealnych okazała się mniej łaskawa niż pierwsza w 1914 r., gdyż część przedmiotów zabytkowych dostała się w niepowołane ręce. Jedne zostały zagrabione przez żołnierzy niemieckich, jak również przez wojska sowieckie, inne uległy zniszczeniu lub rozproszeniu. Zaginęły wówczas przepiękne obrazy Lucasa Cranacha starszego (Madonna z kolegiaty głogowskiej oraz Madonna pod jodłami z katedry wrocławskiej), unikalne zbiory numizmatyczne oraz kilka śre-dniowiecznych tryptyków i rzeźb. Poważnemu zniszczeniu uległ również budynek mu-zealny. Po ustaniu działań wojennych w czerwcu 1945 r. ks. Engelbert w niezmiernie trudnych warunkach rozpoczął zwożenie ewakuowanych zbiorów muzealnych. Dzieła tego nie dokończył, gdyż 23 października 1945 r. musiał opuścić Wrocław i wyjechał do Niemiec; tam zmarł 12 września 1967 roku.
W ten sposób opiekę nad archiwum i Muzeum Archidiecezjalnym oraz Biblioteką Kapitulną w 1946 r. objął ks. dr Wincenty Urban, przybyły wraz z grupą repatriantów z okolic Lwowa. Podjął się trudu rewindykacji rozproszonych jeszcze zbiorów i zorga-nizowania od podstaw wspomnianych instytucji. Od 1947 r. był wykładowcą historii Kościoła. W 1972 r. został profesorem nadzwyczajnym, a w 1982 r. otrzymał nomi-nację na profesora zwyczajnego. 7 lutego 1960 r. przyjął sakrę biskupią w katedrze wrocławskiej.
Imponującym osiągnięciem bpa Urbana jest jego dorobek pisarski, liczący 502 po-zycje bibliografi czne. Większość prac napisał w bardzo trudnych warunkach, z „wiel-kiego umiłowania nauki”. Biskup zmarł po krótkiej chorobie 13 grudnia 1983 r. i został pochowany w podziemiach katedry wrocławskiej.
Obejmując kierownictwo muzeum w 1946 r., odbudował zbombardowany w ostat-nich dniach wojny gmach archiwalno-muzealny i przystosował go do pierwotnego stanu przeznaczenia. Świadkowie tamtych lat wspominają: stosy gruzów, a wśród nich tysiące egzemplarzy ksiąg rękopiśmiennych i drukowanych, które dyrektor Ar-chiwum i Biblioteki wydobywał własnymi rękami spod gruzów, oczyszczał je i su-szył, a następnie spisywał i układał na poszczególne regały35. Podobnie postępował z odzyskanymi i nowo nabytymi dziełami sztuki. Od 1946 r. rozpoczął spisywanie wszystkich zachowanych i gromadzonych muzealiów. Inwentaryzację ukończono ostatecznie w 1970 r., a jej efektem był wydrukowany katalog. Dzięki mozolnej dzia-łalności bpa Urbana wiele bezcennych przedmiotów zostało uratowanych i zabez-pieczonych.
Wieloletni czas dyrektorowania bpa Urbana był dwukrotnie przerwany nominacją na to stanowisko ks. Piotra Śledziewskiego (1948–1950) i dra Włodzimierza Lenkie-wicza (1951–1956).
35 Por. http://www.muzeum.archidiecezja.wroc.pl/ [dostę p: 17.07.2018].
Po śmierci bpa Urbana uległa zmianie struktura zarządu Muzeum Archidiecezjal-nego, gdyż w 1984 r. na wicedyrektora muzeum mianowano ks. dra Józefa Patera z pełną odpowiedzialnością za funkcjonowanie tej placówki i jej zbiory, w 1985 r. zaś dyrektorem muzeum został bp Józef Pazdur. W ten sposób powstał dwuosobowy za-rząd podejmujący ważniejsze decyzje w zakresie inwestycji remontowo-budowlanych i organizacyjnych muzeum. Nieremontowany od 1948 r. budynek wymagał kolejnych nakładów fi nansowych. W latach 1986–1989 założono we wszystkich salach ekspozy-cyjnych nową instalację elektryczną i punkty oświetleniowe, system alarmowy, a także kamery kontrolne i głośniki oraz odmalowano wnętrza. Przy tej okazji uporządkowano w 1991 r. poszczególne wystawy pod względem chronologicznym i rzeczowym. Część eksponowanych obiektów przeniesiono do magazynu, aby pokazywać je w ramach wystaw tematycznych i czasowych.
W 1989 r. władze miejskie zwróciły Kurii Metropolitalnej budynek pokapitulny z po-łowy XVIII w., przy pl. Katedralnym 16, z przeznaczeniem na cele muzealne. Jednakże ten „dar” okazał się kompletną, „zabytkową ruiną”, w której poza spękanymi murami zewnętrznymi należało wszystko wymienić, a same ściany nośne wzmocnić. Dzięki uporowi księży dyrektorów, ich wysiłkowi i pracy oraz czynnemu zainteresowaniu me-tropolity wrocławskiego, kard. Henryka Gulbinowicza, i pomocy sponsorów budynek udało się wyremontować i dostosować do potrzeb muzealnych. Mieszczą się w nim liczne wystawy czasowe i tematyczne, dotyczące bieżącego życia Kościoła na Dolnym Śląsku36. Obecnie Muzeum Archidiecezjalne jest także popularnym ośrodkiem dydak-tycznym, gdyż w jego salach odbywa się wiele wykładów i paneli dotyczących zarówno historii sztuki sakralnej, jak i historii Kościoła na Śląsku.
Muzeum we Wrocławiu posiada unikatowe eksponaty w skali ogólnopolskich zbio-rów muzealnych:
– przedmioty z epoki neolitu, brązu i żelaza znalezione na terenie Śląska;
– mumie egipskie z IV w. przed Chrystusem i tablice gliniane z pismem klinowym;
– naczynia etruskie i greckie (ks. kard. Henryk Gulbinowicz przekazał w latach 2000–2001 do muzeum zbiór starożytnych waz oraz naczyń etruskich);
– zabytki starochrześcijańskie: płaskorzeźby z Damaszku, lampki oliwne i ampułki św. Menasa od IX w. przed Chrystusem do III w. po Chrystusie;
– kolekcja sztuki średniowiecznej: rzeźba, malarstwo, złotnictwo, tkanina.
Muzeum posiada w swojej kolekcji znakomity obraz Lucasa Cranacha starszego z 1510 r. Madonna pod jodłami, jak również Księgę henrykowską, wpisaną w 2014 r.
na listę UNESCO „Pamięć Świata”. Księga to dokument fundacyjny. Oprócz ofi cjalnych faktów historycznych są w niej barwne opisy, anegdoty czy ciekawe tłumaczenia nazw 36 Por. http://www.muzeum.archidiecezja.wroc.pl/ [dostę p: 17.07.2018].
poszczególnych wiosek. To dzieło niemieckiego opata Piotra zawiera pierwsze pełne zdanie zapisane w języku polskim na ziemiach Śląska, które wypowiedział Czech Bo-guchwał do swojej żony Polki, chłopki37.
Muzeum Archidiecezjalne jest jedyną wrocławską instytucją muzealną, która prze-trwała II wojnę światową i w nieomal niezmienionym kształcie kontynuuje swoją dzia-łalność do dziś38.
MUZEUM DIECEZJALNE W PŁOCKU ul. Tumska 3A, 09-402 Płock
Muzeum Diecezjalne w Płocku im. bł. abpa Antoniego Juliana Nowowiejskiego po-wstało w 1903 r. i zbiegło się z przebudową katedry płockiej według projektu Stefana Szyllera, którego wyznaczono także na projektodawcę tworzonego muzeum39. Szyller, przystępując do realizacji projektu, zadbał o to, by budynek był harmonijnie związany z przestrzenią wzgórza tumskiego i ze strukturą katedry. Pierwszy wpis do księgi pa-miątkowej złożył Henryk Sienkiewicz 9 stycznia 1904 r.: Kościół jest stróżem przeszło-ści, piastunem teraźniejszości i siewcą przyszłości40.
Wpływ na ostateczny kształt placówki miało wiele osób (zwłaszcza duchownych).
Do tej grupy należał pierwszy dyrektor muzeum (do 1927 r.) ks. prałat Tomasz Kowa-lewski41. Zarządzanej przez siebie placówce przekazał zbiory własne, jak i zabytki ar-cheologiczne otrzymane w darze od prof. Franciszka Tarczyńskiego, oraz oczywiście, przedmioty wycofane z kultu, przeniesione ze skarbca i kapitularza katedralnego42.
Następcą ks. Kowalewskiego został Aleksander Dmochowski (1927–1938), który przyczynił się do sporządzenia inwentaryzacji na terenie diecezji i do przebudowy
Następcą ks. Kowalewskiego został Aleksander Dmochowski (1927–1938), który przyczynił się do sporządzenia inwentaryzacji na terenie diecezji i do przebudowy