A NALIZA DANYCH EMPIRYCZNYCH

Poniżej zostały zaprezentowane statystyki na podstawie których podję-łam rozważania o Polakach i ich proekologicznych postawach. Zdecydowa-łam się na analizę tego typu czynników, ponieważ uważam je za jedną ze składowych przy konstruowaniu społeczeństwa obywatelskiego.

Tabela 1. Ocena stanu ochrony środowiska naturalnego w Polsce [%]

Czy, Pana(i) zdaniem, z ochroną środowi-ska w naszym kraju jest teraz lepiej, tak samo czy też gorzej niż pięć* lat temu?

Wskazania respondentów według terminów badań 1992 1993 1997 1999 2000 2006 2011

w procentach

Lepiej 14 24 56 52 64 67 50

Tak samo 29 34 20 22 18 19 31

Gorzej 52 33 17 19 15 9 13

Trudno powiedzieć 5 9 7 7 3 5 6

*W 1992 roku użyto sformułowania: „niż trzy lata temu”, a w „1993 roku: „niż cztery lata temu”

Źródło: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2011/K_023_11.PDF [data dostępu 05.06.2011].

9 Ibidem, s. 234.

SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE A POSTAWY PROEKOLOGICZNE POLAKÓW 171

Na podstawie statystyk zawartych w pierwszej tabeli można wywnio-skować, że na przestrzeni lat (od 1992 do 2006 roku) wzrosła liczba osób, których zdaniem nastąpiło polepszenie w Polsce ochrony środowiska natu-ralnego. Jednakże w ciągu obecnego – 2011 roku można zauważyć zmianę w deklaracjach respondentów. Nastąpił bowiem spadek (w porównaniu z 2006 rokiem) o 17 punków procentowych. Według mnie jest to sygnał na to, że ankietowani mogą dostrzegać coraz to nowsze zagrożenia związane z tym, jakie działalność człowieka niekiedy stanowi dla warunków natural-nych. Być może również związane to jest z tym, że powiększyła się ekolo-giczna świadomość Polaków. Sygnalizować to może nie tylko skupianie się na dotychczasowych postawach i osiągnięciach w tej kwestii lecz również na dostrzeganiu nowych, proekologicznych wyzwań.

Tabela 2. Postawa wobec działań poprawiających stan środowiska naturalnego [%]

Czy, Pana(i) lub ktoś z Pana(i) najbliższej rodziny może swoim działaniem przyczynić się do poprawy stanu środowi-ska w swojej miejscowości?

Wskazania respondentów według terminów badań 1992* 1993* 1997* 1999 2000 2006 2008 2009 2011

w procentach

Tak 35 40 53 51 59 56 46 62 67

Nie 65 60 40 37 30 33 35 30 27

Trudno powiedzieć 0 0 7 12 11 11 19 8 6

*W latach 1992, 1993 i 1997 badania dotyczące ekologii zostały przeprowadzone na zlecenie Instytu-tu na Rzecz Ekorozwoju

Źródło: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2011/K_023_11.PDF [data dostępu 05.06.2011].

Z analizy przedstawionych w tabeli numer 2 danych wynika, że więk-szość Polaków dostrzega możliwość podejmowania przez osoby z jego oto-czenia działań mających na celu ochronę środowiska naturalnego na tere-nie zamieszkiwanej miejscowości. Te pozytywne statystyki ulegają zwięk-szeniu do roku 2011. Prawdopodobnie wynika to z tego, że Polacy dostrze-gają więcej możliwości podejmowania działań, które chroniłyby środowisko naturalne. Chodziłoby tu nie tylko o branie udziału w proekologicznych kampaniach, lecz również (a może i głównie) podejmowanie indywidualnych starań o zasięgu lokalnym. Według mnie (na przestrzeni lat 1992 – 2011) jest to dość wyraźne zjawisko. Gdyby porównać dane z 1992 i 2011 to, za-uważyć można, że przedstawione statystyki mają antagonistyczny charak-ter. Prawie tyle samo procent osób, które niegdyś zaprzeczały sposobności zaistnienia proekologicznych działań, teraz dostrzega taką możliwość.

Paulina Olejniczak 172

Wykres 1. Ocena własnego wpływu na stan środowiska naturalnego [%]

Źródło: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2011/K_023_11.PDF [data dostępu 05.06.2011].

Wykres numer 1 jest wynikiem analiz odpowiedzi na temat wpływu re-spondenta na stan środowiska naturalnego. W porównaniu z 2009 rokiem nastąpił wzrost odsetka osób, które uważają, że ich działania mogą oddzia-ływać na zmianę kondycji środowiska naturalnego. Być może jest to jeden ze wskaźników na to, że proekologiczna świadomość Polaków wzrasta. Do-strzeganie wagi działań proekologicznych zarówno w skali mikro jak i ma-kro stanowi wyznacznik tego, że Polacy coraz częściej zaczynają oni do-strzegać istotę oraz potencjał działań wspólnotowych. Prawdopodobnie co-raz bardziej zaczyna się liczyć nie tylko to, jak działamy w zakresie „swojego własnego ogródka” lecz również na skalę „globalnej wioski”.

Wykres 2. Postawa wobec działań mających na celu ochronę środowi-ska naturalnego [%]

Źródło: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2008/K_111_08.PDF [data dostępu: 05.06.2011].

Wykres numer 2 stanowi opracowanie odpowiedzi jakie zostały udzie-lone na pytanie o możliwość wybudowania w pobliżu Jeziora Gopła kopalni odkrywkowej węgla brunatnego. W przedstawionym problemie wspomniano również respondentom, że tego typu akcja mogłaby doprowadzić do

znisz-SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE A POSTAWY PROEKOLOGICZNE POLAKÓW 173

czenia bardzo cennych przyrodniczo obszarów z drugiej zaś strony wiele ludzi mogłoby podjąć pracę w nowo wybudowanym obiekcie. Po przedsta-wieniu tego krótkiego rysu, ankietowani proszeni byli o udzielenie odpowie-dzi na pytanie „Gdyby decyzja w tej sprawie zależała od Pana(i), to co by Pan(i) postanowił(a)?”. Niemal połowa badanych osób wskazała, że w takiej sytuacji nie zgodziliby się na budowę kopalni i kierowaliby się dobrem przy-rody (49 %). O ponad połowę mniej liczna okazała się grupa osób, które pomimo możliwych zagrożeń ekologicznych zgodziłaby się na prace budow-lane (24 %). Warto również wspomnieć, że w badaniu wyłoniła się dość du-ża grupa respondentów, którzy nie byli w stanie jednoznacznie ustosunko-wać się do zadanego problemu (27 %). Ich brak zdania w przedstawionej kwestii jest dość alarmującym sygnałem. Nie wiadomo bowiem jakie zajęli-by stanowisko w przypadku konieczności ostatecznej decyzji. Procentowy rozkład wskazuje na to, że to właśnie od tej grupy ankietowanych w dużej mierze zależałoby, czy możemy mówić o kształtowaniu się bardziej „pro” lub

„anty” ekologicznych postaw. Być może jest to sygnał świadczący o tym, że Polacy w przypadku postaw proekologicznych są nastawieni pozytywnie, gdy nie wymagają one od nich zbyt „dużych poświęceń” lub gdy nie odbywa-ją się one „kosztem” innych, równie ważnych spraw dla respondenta (tu:

możliwość uzyskania środków utrzymania). Przedstawiony diagram ilustru-je deklaracilustru-je Polaków z 2008 roku, dlatego sądzę, że dla prawomocności wysuwania dalszych wniosków należałoby dokonać ponownie tego typu pomiaru. Wówczas istniałaby możliwość porównania uzyskanych wyników oraz wyciągnięcia trafniejszych spostrzeżeń.

Wykres 3. Postawa wobec działań sprzyjających dbaniu o środowisko naturalne [%]

Źródło: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2011/K_023_11.PDF [data dostępu 05.06.2011].

W dwóch ostatnich materiałach statystycznych chciałabym zwrócić uwagę na to, jak proekologiczne deklaracje Polaków przekładają się na ich praktyczne działania w życiu codziennym. Według przedstawionych na wy-kresie numer 3 danych największe zmiany można zauważyć w deklaracjach odnoszących się do używania jednorazowych torebek w trakcie dokonywa-nych zakupów (35 %). Podobnie przedstawia się sytuacja jeśli chodzi o segregację odpadków w gospodarstwie domowym (24 %). W porównaniu z sytuacją sprzed trzech lat jest to dość znacząca zmiana. Według mnie na

Paulina Olejniczak 174

taki rozkład odpowiedzi mogły wpłynąć prowadzone kampanie proekolo-giczne. Ukazywanie pozytywnych skutków biodegradacji oraz stworzenie możliwości do segregacji odpadków (np. osobne kosze na szkło, plastik itp.) mogą stymulować proekologiczne zachowania.

Tabela 3. Proekologiczne deklaracje Polaków [%]

Czy, w ciągu ostatniego roku:

Odpowiedzi twierdzące według terminów badań

2000 2006 2008 2011

w procentach - starał(a) się Pan(i) ograniczać zużycie energii

elektrycznej w swoim domu 78 75 79 90

- starał(a) się Pan(i) ograniczać zużycie wody

w swoim domu 67 70 73 83

- starał(a) się Pan(i) ograniczać zużycie gazu

w swoim domu - - 71 79

Źródło: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2011/K_023_11.PDF [data dostępu 05.06.2011].

Na podstawie tabeli numer 3 mogę wywnioskować, że większość re-spondentów wciela w swoje życie proekologiczne zasady postępowania. Na dość wysokim poziomie utrzymuje się procentowy rozkład osób, które oszczędzają energię elektryczną (90 %), czy wodę (83 %). Zastanawia mnie jednak to, na ile tego typu działania podejmowane przez ankietowanych są wynikiem motywacji proekologicznej a na ile ekonomicznej. W latach, w których przeprowadzono badania można zaobserwować wzrost stawek za energię elektryczną, wodę i gaz. Zapewne nie małe znaczenie odegrał rów-nież kryzys ekonomiczny. Podejrzewam, że oszczędność wspomnianych źró-deł energii mogła być spowodowana głównie przez czynniki ekonomiczne, a nie jakby można było przypuszczać społeczno-przyrodnicze. Powstaje w związku z tym pytanie, czy dbałość o ekologię, niezależnie od charakteru czynników motywujących dalej prowadzi do kształtowania w Polakach po-staw społeczeństwa obywatelskiego? Na tym etapie prowadzonych analiz mam dość sceptyczny ogląd na ten temat. Wątpliwym w rozważanym aspekcie staje się podstawa podejmowanych działań. Pomimo, iż skutki mają pozytywny oddźwięk dla ogółu, to jednak indywidualne dążenia na-stawione są na osiągnięcie jednostkowych korzyści (np. oszczędność pie-niędzy).

P

W socjologicznych rozważaniach społeczeństwo pełni istotny punkt rozważań. W przedstawionej pracy podjęłam próbę odpowiedzi na pytanie czy Polacy jako naród mogą być określani mianem społeczeństwa obywatel-skiego? Za wskaźniki w podjętych rozważaniach posłużyły mi ich proekolo-giczne postawy. Na podstawie dokonanej analizy wysuwam wniosek, że Polacy nie mogą być jednoznacznie utożsamiani z pojęciem społeczeństwa

SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE A POSTAWY PROEKOLOGICZNE POLAKÓW 175

obywatelskiego. Co prawda wśród społeczeństwa polskiego można coraz częściej wyróżnić element samoświadomości, jednakże według mnie są to dopiero „przebłyski”, na których nie może w pełni opierać się fundament obywatelskości. Za przykład niech posłuży to, że wielu spośród Polaków twierdzi, iż jednostkowe działania mogą wpływać na poprawę warunków środowiska naturalnego, jednakże deklaracje te nie mają pełnego odzwier-ciedlenia w podejmowanych działaniach. Postawy proekologiczne, jeśli są podejmowane, to zazwyczaj nie ze względu na dobro ogółu, lecz na skutek osiągnięcia partykularnych korzyści (np. oszczędzanie energii elektrycznej).

Podejrzewam, że w społeczeństwie polskim tkwi za mało chęci postrzegania się przez pryzmat „my” i „dla nas”. Chyba nie do końca jesteśmy świadomi tego, że społeczeństwo obywatelskie jest celem godnym pożądania, warto-ścią samą w sobie. Bez tego pragnienia nie można podejmować kolejnych kroków w budowie wspólnej przyszłości. Należy bowiem pamiętać, że społe-czeństwo obywatelskie nie jest nam dane, lecz zadane.

L

:

[1] Dahrendorf R., Zagrożone społeczeństwo obywatelskie, w: K. Michalski (red.) Europa i społeczeństwo obywatelskie. Rozmowy w Castel Gandolfo, Znak, Kraków 1994.

[2] Giddens A., Socjologia, PWN, Warszawa 2007.

[3] http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2008/K_111_08.PDF.

[4] http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2011/K_023_11.PDF.

[5] Shills E., Europa i społeczeństwo obywatelskie. Rozwój w Castel Gandolfo, Znak, Kraków 1994.

[6] Żuk P., Społeczeństwo w działaniu. Ekolodzy, feministki, skłotersi, Wyd. Na-ukowe Scholar, Warszawa 2001.

S

Społeczeństwo obywatelskie a postawy proekologiczne Polaków

Praca zawiera informacje i inne uwagi na temat społeczeństwa obywa-telskiego, jego determinant oraz zasad organizacji. Ponadto porusza tema-tykę zagrożeń w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego kiedyś jak i współcześnie. Jednym z głównych założeń było przeanalizowanie czy obecnie Polacy mogą być utożsamiani z wizją społeczeństwa obywatelskie-go. Jako wskaźnik przy analizie podjętego tematu posłużyły proekologiczne postawy narodu polskiego.

Paulina Olejniczak 176

S

Civil society and pro-environmental attitudes of Poles

The work contains information and other observations on society, its determinants and the principles of the organization. In addition, subjects moved the risks of civil society in shaping the past and today. One of the main objectives was to examine whether the Poles can now be identified with the vision of civil society. As an indicator of the analysis undertaken subject served green attitude of the Polish nation.

ZESZYTY NAUKOWE WWSZIP NR 15 (1)2011 REFLEKSJE SPOŁECZNO-GOSPODARCZE