Człowiek (miejski) kupiecki (7), człowiek stanu kupieckiego (1), ku pieckiej kondycji człowiek (1), ‘osoba zajmująca się handlem’:
Chcąc tedy takowym szkodom , tak mieyskim, iako tez pospolitego czło wieka mieyskiego kupieckiego zabiezeć, y zęby tez skład pospolity miey- ski starodaw ny był w dobrym porządku y sprawie, iako był przedtym daw no 1519 PrK r I 421,1585 PrK r I 889;
Zygm unt trzeci z łaski Bozei kroi polski [...] wszem wobec y każdemu z osobna, kom u to wiedzieć należy, a mianowicie vrzçdem mieiskim y wszelkiem ludziom kupieckim [...] oznaim uiem y 1629 PrKr II 186,1650 PrK r II 266, 2x 1676 PrKr II 484 itd.;
Roskazuie vrząd mieyski y dla w iadomości ogłasza, aby każdy mieszczanin, obywatel, gospodarz, kupieckiey kondycyey człowiek, naydaley w tydzień od dzisieyszey publicatiey do miasta się stawił 1655 PrKr II 320;
Donieśli nąm vrodzeni ad mini strato rowie cełł naszych królewskich, isz wiele sie znayduie ludzi stanu kupieckiego, którzy od tow arow [...] zbra- niaią się płacenia cła 1688 PrKr II 582.
Stp, Kn, Tr i L brak; SXVI XI 562 notuje wyrażenie człowiek kupiecki.
> Związek wyrazowy rzeczownika człowiek oraz przymiotnika ku
piecki ‘związany z kupiectwem’ lub wyrażeń kondycja kupiecka, stan kupiecki.
Handlarz (2) ‘osoba zajmująca się handlem’:
Z roskazania IM p. burm istrza y p. radziec kazimirskich wiadom o czynie y roskazuie z urzędu mego, aby wszyscy partace, stularze, handlarze roz- maytego rzemiesła [...] żaden nie wazeł sie od dnia dzisieysego rzemiesłom [...] przeskadzac, rozm aytich roboth swych nie roznasać pod winą vrzç- dową y pod vtraceniem tego, co przedaie 1620 PrKr II 884, 1625 PrKr II 909.
> Stp, SXVI, Kn i Tr brak (w tym znaczeniu handlownik SXVI
VIII 295), LII 170 notuje.
Nazwy rzemieślników również były obiektem zainteresowań językoznawców, zob. m.in. J. Kobylińska, Nazwy rzemieślników w Księgach gromadzkich Kasiny Wielkiej XVI- XVIII w., [w:] Rozmaitości językowe, red. M. Skarżyński i M. Spiczakowska, Kraków 2002.
> Zapożyczenie z języka niemieckiego (niem. Händler, śrwniem. handler ‘wykonujący coś, zajmujący się czymś’), SEBor 192, SESł 14002.
Jateczniczka (1) ‘kobieta handlująca w jatce’:
Sławni panowie burm istrz y raycze miasta Kazimirza czestęmi y vssilnçmi skargami od jateczniczek w maszlnych jatkach y szledziowych mieyskich mieskaiączych będącz poruszęni [...] zakazali, aby sie żadna y żaden nie wazyl y nie ważyła [...] tych rzeczy, które starodaw na w tych tho jathkach maszlnych przedawano [...] przedawać 1583 PrK r I 841.
^ Stp, Kn, Tr i L brak; SXVIIX 300 notuje.
> Derywat morfologiczny od rzeczownika jatecznik (zob. niżej).
Jatecznik (1) ‘ten, kto handluje w jatce’:
K o m o r n ic y . - Płaci od osoby swej każdy i od rzem iosła per gr 1 [...]. Nalazło się od nich natenczas i od jateczników mc. 2/40/0 1564 L krakl 51.
> Stp, Kn, Tr i L brak; SXVI IX 300 notuje w znaczeniu nieosobo-
wym3.
> Derywat morfologiczny od rzeczownika jatka ‘budka rzemieśl
nicza lub kupiecka’ (zob. rozdz. V). Kramarka ‘kobieta sprzedająca w kramie’:
• kramarka krakowska ( 1 ) :
Aby według postanowienia, iako są z dawna zapisane y wydzielone [...] mieysca [...], aby nikt inszy onych nie osiadał, tylko [...] kram arz abo mies- czka y kramarka krakowska 1684 PrK r II 1385.
S> Stp III 375, SXVI XI 122, Kn 314, Tr 635 i L II 482 notują.
> Derywat morfologiczny od rzeczownika kramarz (zob. niżej).
Kramarz (39) ‘osoba zajmująca się handlem detalicznym, sprzedająca swoje towary w kramie’:
2 W obu słownikach etymologicznych uznaje się, że leksem handlarz funkcjonuje w polszczyźnie od XVIII wieku, materiał z praw krakowskich egzemplifikuje jego użycie już w I połowie XVII wieku.
3 W SXVI leksem ten jest interpretowany jako ‘bryła soli, prawdopodobnie nie ob robiona, ważąca około 16 cetnarów’.
M athiae kramarz gr 8 1550 PrKr I 201;
Item nożowniczy obczi albo y kramarze nie m aią prziwozicz [...] ani przedawacz thow aru inego rzem iosła okrom iarm arku 1558 PrKr I 600, 1567 PrK r I 687, 5x 1590 PrKr II 631 itd.;
Płat od r z e m io s ł. - Rzemieślnicy, przekupnie i kramarze płacą pro anno per gr 1 od rzemiosła, handlu i tow aru, osobno od każdego 1564 L krakl 50;
Aby żaden z braćiej nie śmiał nigdziey po targach iezdzić z robothą krom własnego iarm arku [...], oproc tego, gdyby kramarz sąm v niego kupił 1611 PrK r II 827, 1611 tamże, 2x 1633 PrK r II 988 itd.;
R z e m ie ś ln ic y i kramarze. Każdy rzem ieśnik i kramarz płacił od rze miosła i tow aru po gr 1 1659-1664 Lkrak 383, 477, 546.
• kramarz bocheński (1):
Żydzi w miejście ważą się mieszkać w karwaryjej4 i tam rozm aite swoje towary, mianowicie korzenia, in praedudicium ubogich kramarzów bo cheńskich, którzy onera publica et privata oppidi wypłacają, distrahunt 1659-1664 Lkrak 705.
• kramarz krakowski (9), krakowski kramarz ( 1 ):
My burmistrz y rada miasta I.K. Mci stołecznego Krakowan wiadomo czynimy [...], iz przełożyli przed nami [...] miesczanie y kramarze krakowscy, abyśmy dobry miedzy niemi porządek oraz y zgromadzenie ich postanowili 1684 PrKr II 1382, 6x 1684 PrKr II 1383 itd.; krakowski kramarz 1684 PrKr II 1386.
• kramarz obcy (3) ‘kramarz pochodzący spoza miejsca, w którym odbywał się targ’:
Targowego inszego nie biorą żadnego ani od lelowian w inszych mieściech, ani od kupców i kramarzów obcych, którzy na targi i jarm arki lelowskie przyjeżdżają 1564 Lkrak II 42;
1603 PrK r II 771 (zob. kramarz tuteczny);
Targowego inszego nie biorą żadnego ani od lelowian w inszych mieściech, ani od kupców i kramarzów obcych, którzy na targi i jarm arki lelowskie przyjeżdżają 1564 Lkrak II 42.
• kramarz tuteczny (1) ‘kramarz tutejszy, pochodzący z Krakowa’:
Który by tesz kupiec, kramarz, tuteczny, obcy albo kto inszy ważył się zinąd nawozić albo przekupowac robotą rym arską z miast, miasteczek [...],
4 Wydawcy lustracji objaśniają to słowo jako karbaria ‘warzelnia soli’, 1659-1664 Lkrak 705.
takowa wszelaka robota [...] m a bydz vrzçdnie na ratusz wzięta 1603 PrKr II 771.
Stp III 375 (kramarz, kromarz), SXVI XI 123, Kn 314, Tr 635 i LII 482 (kramarz, *kramnik) notują.
> Zapożyczenie z języka niemieckiego (śrwniem. krâmære, krâmer
‘kramarz, handlarz’ poprzez czeskie kramär5), SESIIII57, ZLN 75. Kupiec (94) ‘osoba zajmująca się kupiectwem, handlem’:
Także gdy zinąd kupiec przyiedzie y ryby słone w beczkach przywiezie, wolno ię przędąwać na składzie 1519 PrK r I 421,1519 tamże, 2x 1519 PrKr I 422 itd.;
Na mniszki ś. Andrzeja s k a r g a około przyczyn zubożenia i spustoszenia miasteczka, zaczem i królewskie pożytki giną, bo się form an i kupiec o d trącił 1564 Lkrak I 44, II 42, 99;
A kupcy się rozum ieją K orsuni y cudzoziemcy, Włoszy, Francuzowie, Orm ianie, Persowie, Grecy, Turcy, Szoci y inszy kupieccy ludzie zbożem handlujący, kleynotam i, złotem, srebrem, bławatami [...] y wszystkiemi innem i towaram i lubo dom ow em i lubo cudzoziemskiemi 1650 PrK r II 265, 1603 PrK r II 769,1608 PrKr II 810, 2x 1616 PrK r II 1319 itd.;
Teraz to sami panowie [drzewa] trzym ają i spuszczają, cła podług swoich praw nie płacą, nadto jeszcze rożnem kupcom drzewa sprzedają p od ty tu łem swojem 1659-1664 Lkrak 138, 303, 3x477.
• kupiec bławatny (2) ‘kupiec handlujący bławatem i innymi drogi mi materiałami’:
Panowie raczcie WMść, wiedzieć, isz panow ie kupcy bławatni otrzym a li m andat y deklaracyą I.K.Mci. pana naszego miłościwego 1663 PrK r II 1214;
S k le p y b ła w a t n e . Pp. kupcy bławatni produkow ali przed urzędem n a szym lustratorskim litteras m andat! JKM PNM de data in civitate Leopoli die 23 mensis Augustii 1663 1659-1664 Lkrak 323.
• kupiec cudzoziemski (2) ‘kupiec z innego kraju’:
Item za dogliędanie [...] kupczow cudzoziemskich [...] obrali pany pana M arczina Yrbanowicza burm istrza 1574 PrK r I 309;
5 O pośrednictwie czeskim w zapożyczaniu tego wyrazu, T. Czarnecki, Pośred
nictwo czeskie w staropolskich pożyczkach z niemieckiego, „Studia z Filologii Polskiej
Który by brat z kupcem cudzoziemskiem iakie pacta miał [...], takowego pow inni donieść do urzędu radzieckiego 1600 PrKr II 737.
• kupiec gość (1) ‘kupiec z innego miasta lub kraju, obcy’:
A k tóryby się taki kupiec gość podług takowych praw składu Krakowskiego nie zachował [...] tedy starsi przysięgli bractwa alias cechu sledziownego m aią takiego każdego opowiedzieć p. burm istrzow i y radzie Krakowa m ia sta tego 1575 PrK r I 758.
• kupiec krakowski (9):
Yskarżali sie przed nam i miesczanie y kupczy naszy Crakowsczy 1600 PrK r II 78,1600 tamże, 1627 PrKr II 915, 2x 1643 PrK r II 239 itd.
• kupiec obcy (4), obcy kupiec (4) ‘kupiec z innego miasta lub kraju’:
Także z uchwalenia naszych dawnych przodków kupcy obcy, przyjechaw szy do Krakowa z rybami suchęm i [...] m ogą z nięmi na gospodach miesz kać 1519 PrK r I 421, 1585 PrK r I 888, 1585 PrK r I 889; obcy kupiec 1519 PrK r I 421, 1519 tamże, 1585 PrK r I 889;
Targowego inszego nie biorą żadnego ani od lelowian w inszych mieściech, ani od kupców i kram arzów obcych, którzy na targi i jarm arki lelowskie przyjeżdżają 1564 Lkrak II 42;
Dochodzą nas pewne wiadomości, iz rożni ludzie prawa mieyskiego kra kowskiego nie maiący, także y obcy kupcy [...] nie respectuiąc nic tak na prawo pospolite [...] iako tez y na przywileje [...] m iastu Krakowowi słu żące [...] ważą się [...] z tow aram i swoimi skład miasta miiać 1685 PrK r II 1503.
• kupiec postronny (1) ‘kupiec spoza miejsca, w którym odbywa się targ lub jarmark’:
Targ w każdy tydzień odpraw uje sie w poniedziałek. Targowe tak w ja r m arki, jako i w targi od kupców i przekupniów postronnych według zwy czajów, a nie więcej wybierać m ają do dw oru, miesczanie zaś dawać go nie pow inni 1659-1664 Lkrak 693.
• kupiec wrocławski ( 1 ):
Także y piw przewoźnych kupców wrocławskich [...] y inszych takowych, aby się zadęn nie ważył w mieście tutecznym y na przedm ieściu szynkować 1598 PrK r II 734.
S> Stp III 466, SXVIXI 560, Kn 336, Tr 685 i LII 550 notują.
> Derywat morfologiczny od czasownika kupić (psł.*kupbcb od
Okienniczka (16) ‘kobieta sprzedająca w oknie kramu lub jatki’:
Takiesz przekupki, okienniczki, które przedaią śledzie, węgorze w d o mach, w piwnicach, na oknach [...] od tych, którzy w iatkach naszych sie dzą, takowęz śledzie y ryby m aią kupować 1519 PrK r I 422, 1563 PrK r I 657, 1567 PrK r I 688, 1574 PrK r I 305 itd.;
Aby żadnym niewiastom na koszyk) roznosić niiakiej roboty rzem iosła Meblarskiego nie dawano, ani w rynek na ławkj [...] krom w vlicę abo do piwnic, abo na okna, pewnym oMenniczkom 1611 PrKr II 827,1611 ta m że, 1635 PrKr II 998, 1635 PrK r II 1004 itd.;
Okienniczki. Tych co na okiennicach victualia przedają jest ad praesens nro 5, płaci każdy na rok do dw oru po gr 16, przychodzi od 5... fl. 2/20/0 1659-1664 Lkrak 374.
• okienniczka chlebowa (1) ‘kobieta sprzedająca chleb w oknie kra mu lub jatki’:
aby sie żaden nie ważył przekupień tudziesz okienniczkj chlebowe tutecz- ne także y obywatele tuteczni, który by nie był piekarzem cechowym kazi- mirsMm, robie, nawozie, nanosie chlebów białych, rozm aitą form ą robio nych, mianowicie kukiełek, placków, obwarzanków 1636 PrK r I I 1017.
> Stp, Kn, Tr i L brak, SXVI XXI 198 notuje w znaczeniu ‘żona
okiennika, może też kobieta trudniąca się wyrobem okien’.
> Derywat morfologiczny od rzeczownika okiennik ‘rzemieślnik
wyrabiający okna’ lub od rzeczownika okiennica ‘zasłona na okno, która po otwarciu służyła jako lada’ (wątpliwości interpre tacyjne, zob. niżej w p. II).
Pani smatruska (1) ‘kobieta sprzedająca w smatruzie’:
Item roboli szitey nowey wszelaMey plucienney nie smial nikt przedawac oM om pan smatruskich na m iarach smatrusM ch pod vtraezeniem tako- wey roboty 1593 PrKr II 686.
> Stp, SXVI, Kn, Tr i L brak.
> Związek wyrazowy rzeczownika pani ‘kobieta’ i przymiotnika
smatruska (< smatruz zob. rozdz. V).
Podkrzyżanka (1) ‘kobieta sprzedająca pod krzyżem sukiennic’:
Poniewasz się siła taMch przeszkodników znayduie, którzy nie tylko w targowe dni, ale każdy dzień [...] rzeczy te, które pod krzyzem sukien nic przedawac pow inni, roznoszą, przedaią y podkrzyzankom miesczkom
krakow skim y sierotom pożywienie odeym uią, tedy odtąd, aby się żaden nie ważył się (sic!) chust nowych, tak męskich, iako y białogłowskich bia łych abo wyszywanych, koczykow, czepków jedwabnych y włóczkowych, tasiem ek rożnych kolorow, nici białych y inszych rzeczy, które pod krzy żem przedaią, roznosić, przedawac 1673 PrK r II 1292.
> Stp, SXVI, Kn, Tr i L brak.
> Derywat morfologiczny od wyrażenia przyimkowego pod krzy
żem ‘miejsce handlu pośrodku sukiennic’ (zob. rozdział V). Przedający (7)/ przedawający (1) ‘ten, który sprzedaje’:
tosz zarownie y o suknach grubych rozum ieiącz, tak białych iako czarnych y szarych, które zkąd innąd [...] nie m a bydz tu przywożone y przynoszone,
alioąuin zabrane, tak kupującym iak przedaiącym 1660 PrK r II 1162,1685 PrKr II 557, 1685 PrKr II 561, 2x 1686 PrK r II 564 itd.;
Mci panow ie raczcie W M wiedzieć, iż wielmożny IMc pan podwoiewodzy krakowski, chcąc wszelakiey krzywdzie ludzkiey zabieżeć, która z korcow fałszywych y m iar między kupuiącem i y przedawaiącemi zboża wszelakie pochodzi [...] przykazuie, aby żaden fałszywym y niecechowanym vrzę- downym korcem nie ważył się przedawac y kupować zboża 1682 PrKr II 532.
S> Stp VII 119, Kn, Tr i L brak; SXVI XXXI 213 i 223 notuje. > Substantywizowany imiesłów od czasownika przedawac (zob.
wyżej).
Przedawca (2) ‘ten, kto sprzedaje’:
A iesliby skory prędzey sprzedane były, a niżby postrzeżono, tedy takowy
przedawca do vrzçdu zapozwany y przeświadczony, w iną sta grzywien ka rany będzie 1616 PrK r II 857,1691 PrK r II 1433.
> Stp V II118, SXVI XXXI225, Kn 837 (jako synonim hasła przeda-
wacz), Tr 1654 i L IV 517 notują.
> Derywat morfologiczny od czasownika przedawac ‘odstępować
coś za opłatą’ (zob. rozdz. III).
Przekupień (107) ‘handlarz, osoba trudniąca się drobnym handlem oraz kupowaniem towarów celem dalszej sprzedaży, czyli tzw. przekupem’:
Przekupky y przekupniowie wedlie dawnego wiwołania aby nie śmieli ni- czim w miesczie przekupowacz, bo każdem u thakiem u rzeczy do spitala pobiorą 1574 PrKr I 301, 4x 1574 PrKr I 305 itd.;
Płat od r z e m io s ł. - Rzemieślnicy, przekupnie i kram arze płacą pro anno per gr 1 od rzemiosła, handlu i towaru, osobno od każdego 1564 Lkrak I 50;
pan woiewoda [...] raczył ius vczinicz s pow inności swey vstawę około Cze chow, korczow, łokci, wag, quart, piekarzow, piwowarów, win, przekup niów 1601 PrK r II 81, 1605 PrK r II 790, 2x 1612 PrK r II 830 itd.;
aby żaden, tak z garbarzów obcych jako przekupniów Żydów i inszych jakiejkolwiek kondycyjej cechu z niem i nie mający, nie śmiał się ważyć skór wyprawnych prócz jarm arków krakowskich trzech [...] przywozić i przędąwać 1659-1664 Lkrak 330, 2x 332, 633 itd.
• przekupień cudzoziemski (1) ‘przekupień z innego kraju’:
Item m aią starsi doglądać, aby kram arze albo przekupniowie obcy albo
cudzoziemscy robot tych m ianow anych rzem iosł tu w Krakowie oprocz jarm arku nie przedawali 1633 PrK r II 988.
• przekupień kazimierski ( 1 ) :
Przełożono nam [...], ze sie im [frochtarzom] w dostawaniu rzemiesnika do sprawy ich frochtarskiey potrzebnego, iako cieślów, dyktarzo w y tracow wielką przeszkodą y wstręt od przekupniów tamecznych krakowskich,
kazimirskich [...] dzieie 1618 PrKr II 873. • przekupień krakowski (4):
Burm istrz y rada m iasta Krakowa wszem wobec y każdem u z oszobna [...] do wiadomości przywodziemy, isz [...] sie po te czasy nieporządek w brac twie przekupniów crakowskich [...] znaydował 1612 PrK r II 829, 1612 PrKr II 830, 1618 PrK r II 873,1661 PrK r II 1205.
• przekupień obcy
(
1),
obcy przekupień(
1),
‘przekupień z innego miasta’:żaden obczi kupiecz abo przekupień [...] kupow acz go [żelazo] nie ma 1585 PrK r I 889;
Item m aią starsi doglądać, aby kram arze albo przekupniowie obcy albo cudzoziemscy robot tych mianow anych rzem iosł tu w Krakowie oprocz jarm arku nie przedawali 1633 PrKr II 988.
• przekupień pograniczny (2), ograniczny przekupień ( 1 ) ‘przeku pień zamieszkujący bliskie granicom miasta obszary’:
żaden przekupień y kijak tak pograniczny iako y tuteczny [...] żadnego bydła [...] nie ważył sie kupować 1666 PrK r II 1224, 2x 1685 PrKr II 1389;
postronni y ograniczni przekupniowie, osobliwie od W ęgier y od Śląska, [...] bydło różne [...] za graniczę na przekupstw o pędzą 1666 PrKr II 1224.
• przekupień postronny (2), postronny przekupień (1) ‘przekupień zamiejscowy’:
Druga, aby [...] nie wolno było nikom u a zwłaszcza cudzoziemcom , żydom
przekupniom tak tutecznym iako y postronnym, płótna wszelakiego [...] przedawac 1661 PrKr II 1203; postronny przekupień 1666 PrK r II 1224; Targ w każdy tydzień odpraw uje się w poniedziałek. Targowe tak w ja r m arki jako i w targi od kupców i przekupniów postronnych według zwy czajów, a nie więcej wybierać m ają do dw oru, miesczanie zaś dawać go nie pow inni 1659-1664 Lkrak 693.
• przekupień tuteczny (2), tuteczny przekupień (1) ‘przekupień miejscowy’:
Druga, aby [...] nie wolno było nikom u a zwłaszcza cudzoziemcom, żydom,
przekupniom tak tutecznym iako y postronnym , płótna wszelakiego [...] przedawac 1661 PrKr II 1203, 1666 PrK r II 1224; tuteczny przekupień
1685 PrK r II 1389.
• wiejski przekupień (1):
aby [...] żaden pospolity człowiek ani wieyski przekupień oleiow wszela kich do m iasta przynosić y przywozić nie ważył sie 1690 PrKr II 1418.
S> Stp VII 142, SXVIXXXI 405, Kn 845, Tr 1671 i L IV 543 notują.
> Derywat morfologiczny od czasownika przekupić, przekupo-
wać ‘zajmować się drobnym handlem, sprzedawaniem towarów kupionych od innych’ (zob. rozdz. III), SEBor 274.
Przekupka (54) ‘kobieta zajmująca się drobnym handlem oraz kupowa niem towarów celem dalszej sprzedaży, czyli tzw. przekupem’:
Takiesz przekupki, okienniczki, które przedaią śledzie, węgorze w do mach, w piwnicach, na oknach, niegdzie indziey iedno od tych, którzy w iatkach naszych siedzą, takowęz śledzie y ryby m aią kupować 1519 PrKr I 422,1574 PrK r I 301, 6x 1574 PrK r I 305 itd.;
Do tego żeby przekupka żadna nie ważeła sie przedawac grochu, maku, siemienia y inszych rzeczy, iatkom maślnym należących, pod vtraceniem takowych rzeczy y pod winą 1605 PrKr II 791, 1618 PrKr II 873, 2x 1627 PrKr II 924 itd.;
Od jarzyn, skór, przekupek i prawie każdej rzeczy, o które pretensyje salvam viam agendi pom ienionym Żydom cum m agistratu Casim iriensi reservamus 1659-1664 Lkrak 368.
• przekupka chlebowa ( 1 ) ‘kobieta sprzedająca chleb’:
Którykolwiek chce bydz miedzy przekupkami tym i chlebowemi, m aią sie dać wpisować do regestru 1635 PrK r II 1005.
> Stp VII 142, SXVIXXXI406, Kn 845, Tr 1671 i LIV 544 notują.
> Derywat morfologiczny od rzeczownika przekupień (zob. wy
żej).
Smatruzianka (2) ‘kobieta sprzedająca w smatruzie’:
Dom ini consoles inter szm atruszankas ab vna, et eos, qui in cellarijs vel intitis ferram enta, diuendunt, ab altera partibus, ita decreuerunt et vnani- m iter constituerunt, nem pe quod szm a tru sza n ky debeant diuendere sal tem ea ferram enta, quae a fabris conficiuntur 1544 PrK r 1511.
> Stp, Kn, Tr i L brak; SXVI K notuje.
> Derywat morfologiczny od rzeczownika smatruz ‘budynek,
w którym rzemieślnicy i ubożsi kupcy magazynowali i sprzeda wali swe towary’, (zob. rozdz. V).
Szot (5) ‘kupiec narodowości szkockiej; przekupień zajmujący się drob nym handlem’:
Gdysz też to insi rzemiesnicy maią, że nie wolno nawodzic kupców na ich towary, iakie tu w Krakowie robią, tymże tez sposobem nie m a bydz wolno na passam oniki krakowskie kupcom y Szotom y inszey condiciey ludziom nawodzic passam onikow y wszelakich robot rzemiesła ich [...], oprocz iarmarkow 1625 PrKr II 901, 1625 tamże, 1625 PrKr II 902, 1650 PrK r II 266 itd.
> Stp brak; SXVI K, Kn 1120, Tr 2267 i L V 590 notują w znaczeniu
‘Szkot’; SXVI i L również w znaczeniu ‘kramarz, handlarz’.
> Derywat semantyczny od nazwy własnej Szkot/ Szot ‘mieszkaniec
Szkocji’, SEBr 549.
I. Wśród składników przedstawionego mikropola archisem ‘osoba sprzedająca towar’ najpełniej i w sposób najbardziej ogólny oddawały leksemy przedawca oraz przedający/ przedawający. Pozwalały one na zwać każdą osobę odstępującą towar za pieniądze bez względu na to, czy
był to zawodowy handlarz, czy też ktoś, kto jednorazowo uczestniczył w wymianie towarowej. Pozostałe składniki mikropola odnoszą się wy łącznie do osób zawodowo zajmujących się handlem. Wśród nich funk cję hiperonimów pełnią związki wyrazowe człowiek (miejski) kupiecki, kupieckiej kondycji człowiek, człowiek stanu kupieckiego, obejmują ce swym zakresem wszystkich, dla których handel był stałym zajęciem. Wyrażeń tych używano (najczęściej w liczbie mnogiej) w tych fragmen tach praw miejskich, w których należało określić w sposób jak najbar
dziej szeroki odbiorcę zarządzenia lub uchwały: w szem wobec y k a ż
dem u z osobna, kom u to w ied zieć należy, a m ia n o w icie vrzçd o m m ie- iskim y w szelkiem ludziom kupieckim o zn a im u ie m y 1629 PrKr II 186. Omówione wyżej nazwy ogólne, mimo treściowej pojemności, nie były używane często, duża frekwencja cechuje natomiast nazwy kon kretnych zawodów: kupiec, kramarz oraz przekupień. W XVI-wiecz
nych słownikach nazwy te były używane synonimicznie, np. M ercator...
Kramarz/ kupiec (Mącz 217c), N u giu en du s łą tk o w i kramarz, przeku
pień (Calep 707a), ponieważ mają one wspólny sem ‘ten, który zajmuje
się handlem’. Zebrany materiał oraz historyczne opracowania pozwa lają jednak stwierdzić, że leksemy te wyraźnie różnią się semami dyfe- rencjalnymi związanymi z typem i skalą prowadzonej działalności oraz miejscem w hierarchii społecznej osób tak nazywanych. Zarówno wśród kupców, jak i kramarzy oraz przekupniów istniało duże zróżnicowanie pod względem majątkowym i społecznym, ale w tym miejscu, celem po kazania specyfiki każdego z tych zawodów, należy podkreślić cechy je różnicujące.
keksem kupiec odnosił się zatem przede wszystkim do kogoś, kto handlował drogimi towarami, najczęściej w ilościach hurtowych i pro wadził działalność na szeroką skalę. Kupcy należeli do najbogatszej i naj bardziej wpływowej warstwy społeczeństwa, byli członkami rady miej skiej. Zdzisław Noga, charakteryzując skład zawodowy rady miejskiej Krakowa w XVI wieku, stwierdza, iż
zasadniczy jej trzon stanowili kupcy. [...] W środowisku rajców dom ino wali dalekosiężni kupcy hurtow i, z których większość zajmowała się rów nież dostawam i na dw ór królewski, trudniła się górnictw em oraz
bankier-st wem. Te trzy rodzaje działalności gospodarczej były podbankier-stawą wyrosłych pod Wawelem w XVI wieku fortun rodzin radzieckich6.
Prestiż i wysoka pozycja społeczna kupców była podkreślana w tek
stach praw miejskich poprzez wyrażenia honoryfikatywne: Ich m o sz za -
czn y senath C rakow sky to iest p a n b u rm istrz z radą w espolek z zacnemi pany kupcy [...] p o sta n o w ili 1574 PrKr I 303.
Następny leksem z tej podgrupy - kramarz oznacza również osobę