JakubAlejski
Abstract
ThearticleNomadicityintheShadowofMordoranalyzesthetoolsofrepro- ducingideologiesinvideogamesbasedonTolkien’slegendarium,includ- ingMiddleEarth:ShadowofMordor(2014).Alejskitacklesitsmechanicsus- ingtheconceptspresentedbyGillesDeleuzeandFelixGuattari—theno-madicthoughtanddynamicsofrelationsbetweenparticularobjects,suchaster ritory,mapanddiagramduringthegameplay.Inordertoidentifythesenoma dicstrategiesoccurringinthegame,theprocessesofdeterritoriali-zation,thecreationofmapsanddiagrams,andthewaysofunctioninginrelati ontotheseprocessesoccurringinthegamearetakenunderconsider- ation.Alejski’sparticularattentionisdedicatedtothecategoriesofinhabita-tionandmovement—
bothinthetopologicalandontologicalcontext.Animportantsourceofreprod
uctionofnomadicthoughtdescribedinthearti-cleistheso-
calledNemesissystem—agameplaymanagementmodulecon-tainedinthecodeofMiddleEarth:ShadowofMordorthatallowsnewactorstojointh egame,enablingthemtoenterintorelationsnotonlywiththeuserbutalsowith eachother.TheoperationoftheNemesissystembringstogetherthepotentialoft heagencyofallactorsinvolvedinthegame(includingtheuser)andallowsfor decentralizedandnon-hierarchicalproductionofthestory.
JakubAlejski—
magister,doktorantzwiązanyzInstytutemTeatruiSztukiMediównaUniwersytecieAdamaMickiewiczawPoznaniu;czł
onekCentrumBadawczegoHAT;medioznawca,jegozainteresowa- niabadawczedotycząludonarracyjnychstrategiikonstruowaniadoświadczeniawgrachwideo;szcze-gólnąuwagępoświęcarelacjommiędzysztuką,kulturaatechnologią;związanyzgamesstudieszarównopoprzezmed iacyfrowe,larpy, jak igryfabularne(roleplayinggames).Kontakt:alejski@gmail.com.
CreatioFantastica2017,nr2(57),ss.93-103,DOI:10.5281/zenodo.1204483
ArtykułdostępnynalicencjiCreativeCommons:Uznanieautorstwa4.0międzynarodowe(CCBY4.0).P e w n e prawazastrzeżoneprzezOśrodekBadawczyFactaFictawKrakowie.Wersjaelektronicznaarty-kułujestreferencyjna.
NomadycznośćwcieniuMordoru 9 4
Światsięzmienił.Czujętowwodzie,czujętowpowietrzu.Wie leztegocobyłozostałoutracone,gdyżniemajużwśródż ywychnikogo,ktobypamiętałdawneczasy.
Galadriela1
Wprowadzenie
WramachuniwersumstworzonegoprzezJohnaRonaldaReuelaTolkienazostałozrealizo-wanychwielegierwideo,począwszyodtytułówopartychwyłącznienatekście(TheHobbit),c zypierwszychgierstrategicznychczasurzeczywistego(WarinMiddleEarth),askończyw-szynagrachakcjiwotwartymświecie(Śródziemie:CieńMordoru)czyMMO2(LordoftheRingsOn
line).WieleznichopierałosięnaskrypcienarracyjnymzawartymwutworachHob- bit,czylitamizpowrotemorazWładcaPierścieni,gdyżautorzywykorzystalistrategięgradap-tacjiliterackichpierwowzorów.Poprzezuruchomieniepaletywcześniejniedostępnychnar zędzimedialnychspecyficznychwłaśniedlagierwideo3,użytkownikdostałmożliwośćuczes tniczeniawwydarzeniach,jakierozgrywałysięwtychświatoopowieściach4.
Powstałateżgrupagier,któraczęściowolubcałkowicieporzucałanarracjęzawartąw ksi
ążkachiprowadziładowytwarzaniazupełnienowychświatoopowieści,ufundowa- nychnazrębachlegendariumtolkienowskiego.Takągrąbyłwydanyw1990rokuAng-band5,opartywcałościokodASCII6(a jednaksymulującytopograficznąprzestrzeń)sys-tempozwalającynaeksploracjęstupoziomówtytułowejtwierdzyMorgothaiostateczniepoko naniego.Strategiakonstruowaniaświatoopowieścipoprzezwygenerowaniemapyi pozwo
leniegraczowinaswobodneporuszaniesięwjejramachbyłakluczowymosiągnię-
ciemprojektu.Twórcyzdecydowalisięwykorzystaćwtymcelutaknieefektywnenarzę- dzie,jakkodASCII,dążącdowytworzenia(wcześniejniemożliwegodouzyskaniaprzypo-mocyrozgrywkihipertekstowej)doświadczeniakartografiiiekologiistwarzanegoświata.Je dnocześniesekwencjaczynnikównarratotwórczych,którąrozpoczynakartograficznya k t tworzenia,wydajesięjaknajbardziejadekwatnawodniesieniudotolkienowskichal-l o t o p i i 7.Dzisiajlegendariumtolkienowskiestanowiszerokorozgałęzioną(iwciążro
zra- stającąsię)opowieśćtransmedialną,wktórejrelacjeznowopowstałymidziełamikonceptua-lizowaćmożnawedługkategoriirozumieniaprzyłączeniowego8.JednakAngbandnigdynie
1W
ładcaPierścieni:DrużynaPierścienia(LordoftheRing:FellowshipoftheRing),reż.PeterJackson,USA2001.
2 MMO(MassiveMultiplayerOnline)totypsieciowychgrywideopozwalającychnarównoczesnąrozgrywkęogromnejliczbiegra-czynajczęściejwramachjednego,wspólnegoświata.
3P
roblematykękonceptualizowanianarzędzikonstruowanianarracjiwróżnychmediachpodejmująmiędzyinnymiMarie- LaureRyaniJan-NoëlThon,wprowadzającrozróżnienienaelementyuniwersalne,występującewewszystkichmediach(medium-f r e e )orazściślepowiązanezkonkretnąLaureRyaniJan-NoëlThon,wprowadzającrozróżnienienaelementyuniwersalne,występującewewszystkichmediach(medium-formąmedialną(medium-speciLaureRyaniJan-NoëlThon,wprowadzającrozróżnienienaelementyuniwersalne,występującewewszystkichmediach(medium-fic).Zob.Marie-LaureRyan,Jan-JoëlThon(red.),Sto- )orazściślepowiązanezkonkretnąformąmedialną(medium-specific).Zob.Marie-LaureRyan,Jan-JoëlThon(red.),Sto-ryworldsAcrossmedia:TowardaMedia-consciousNarratology,Lincoln:UniversityofNebraskaPress2014.
4Po
sługujęsiętłumaczeniemirozumieniemterminustoryworldzaproponowanymprzezPiotraKubińskiego.Zob.PiotrKu-biński,Grywideowświetlenarratologiitransmedialcepcjiświatoopowieści(storyworld),„Tekstualia”2015,nr4 (43),ss.23-36.
5An
gband,rephial.org1990.
6A
SCII(AmericanStandardCodeforInformationInterchange)–7-bitowykodprzyporządkowującyliczbyzzakresu(0-127)literomalfabetuangielskiego,cyfrom,znakomprzestankowymiinnymsymbolomorazpoleceniomsterującym.
7K
rzysztofM.Maj,Allotopie.Topografiaświatówfikcjonalnych,Kraków:Universitas2015,s.203-219.
8Ro
zumienieprzyłączeniowetostworzonyprzezNeilaYounga,aopisanyprzezHenry’egoJenkinsaterminopisującyzjawi- skoreinterpretacjinarracjizawartejwdzielewcześniejszymprzezpryzmatinformacjizaczerpniętychznarracjidziełapóź-niejszego.PrzykłademtegozjawiskajestzmianawydźwiękuzakończeniawreżyserskiejwersjifilmuBladeRunner.Więcej:
aspirowałdowpisaniasięwistniejąceopowiadanietransmedialne.Głównympowodemtakieg
ostanurzeczyjestspecyficznastrategiarozgrywki,wdużejmierzeopartanaloso- wości,którapozwalanawytworzenieniezliczonych,znaczącoróżniącychsięiteracjiiin- tersubiektywnieniestabilnychwobecsiebieświatoopowieści.Wkonsekwencjirozumie-nieprzyłączeniowewichkontekścieniejestmożliwedoosiągnięcia.
Zupełnieinnarelacjaztolkienowskimlegendarium,którastanowiprzedmiotrefleksjiw niniejszymtekście,zostałazaprojektowanawgrzewideowydanejw2014rokupodty-tułemŚródziemie:CieńMordoru9.JejakcjajestumiejscowionaprzedwydarzeniamizWładcyPi erścieni,przedstawiającopowieśćnową,alebardzomocnopowiązanązwyobrażeniamiTolkien a.Najważniejsząfigurąwgrze(ijednocześniepostaciągracza10
)jestTalion–ka-pitanGondoruwCzarnejBramie,którywwynikuniespodziewanegoatakusługSauronazostałz
amordowany.Ofiarąrytualnegomordupadłarównieżjegorodzina:żonaidoro-s ł y amordowany.Ofiarąrytualnegomordupadłarównieżjegorodzina:żonaidoro-syn.Celowegorytuału–
sprowadzenieispętanieupioralegendarnegokowalaelfów,Celebrimbora–
jednakniezostałosiągnięty.Upiórzamiastpołączyćsięzoprawcamiro-
dzinyTaliona,łączysięzsamymTalionem,skazującgotymsamymnastannie-życia,alei dającmożliwośćzemstynasługachSaurona.WostatecznymrozrachunkuTalionde cy-dujesięnarzucenieSauronowiwyzwania,nimtenurośniewsiłęirozpętaWojnęoPier- ścień.Liniestyku,jakiewystępująmiędzystworzonymprzezTolkienalegendariumapo- wstałąniemalsiedemdziesiątlatpóźniejgrąwideo,istniejąnadwóchpłaszczyznach:za-równointersubiektywnej,jakiideologicznej.
Płaszczyzny:intersubiektywna orazideologiczna
Jednymznajistotniejszychelementówstrategiikonstruowaniarelacjimiędzyużytkow-nikiemapoziomemintersubiektywnym
gryŚródziemie:CieńMordorujestkoniecznośćodwołaniasiędoencyklopedycznejwiedzyza
wartejwistniejącymjużlegendarium.In-formacjeniezbędnedozrozumieniatejkonkretnejświatoopowieściimechanizmówniąrząd zącychudostępnianesągraczowiwmiaręosiąganiapostępówwrozgrywce11,jednakwiedzazewn ętrznawobecgry(alfabetyzmardologiczny)jestkoniecznadozrozumienialicznychodwołań ikontekstuwydarzeń.Uzupełnianieświatoopowieścio„zewnętrzne”elementyodbywasiępo
przezprzyjęcieszczególnegowariantuzasadyminimalnegoodej- ścia(principleofminimaldeparture)polegającejnapostrzeganiuwytwarzającejsięświato-opowieściwkategoriach„aktualnegoświata”iaplikowaniuwyłącznietychzmianobrazu,
HenryJenkins,Kulturakonwergencji:zderzeniestarychinowychmediów,przekł.MałgorzataBernatowicz,MirosławFiliciak,Warszawa:Wyd awnictwoAkademickieiProfesjonalne2007,s.122-129.
9S
hadowofMordor,MonolithProductions2014.
10
Wceluuniknięciaterminologicznegozamętuprzyjmujęnomenklaturęwypracowanąwramachgierfabularnych(role-playinggames)iprzeniesionąnagruntichodpowiednikówwkontekściegierwideo.Wmyślowejterminologiiaktorświatoopowieś ci,nadktórąużytkownikowioddawanajestkontrola(iktóranajczęściejwarunkujeperspektywępostrzeganiaświata),określanyjest jakopostaćlubbohatergracza.Jednocześniewszyscyaktorzy,nadktórymidomyślnieużytkownikniemakontroli(chociażnaskute kdziałańdiegetycznychmożejąpozyskać–
zawszejednakprzezograniczonyczas),nazywanisąpostaciamilubbohateraminiezależnymi.
11D
otyczytozarównoliniowozaprojektowanejścieżkifabularnej,jakimechanizmulicznych,możliwychdoodkrycia,leczopcjo-nalnychfragmentówinformacjiudostępnianychpoprzezznajdowaneartefakty,miejsca,postacieczyelementyfaunyiflory.
którezostaływymuszoneprzeztekst12.Wtymszczególnymprzypadkujednakzapunktodnie sieniasłużyencyklopedycznawiedzaoŚródziemiu.
Płaszczyznaideologicznagryodnosisiędotego,oczymwjednymzeswoichlistówpi-sałTolkien,przyznając,żewpowstającymWładcyPierścienirozważałtrzyważneproblemyja kogłównemotywyksiążki–mowatutajoUpadku,ŚmiertelnościiMaszynie13 .Wopo-wieścioDrużyniePierścieniawielokrotniepojawiająsięmotywyzwiązanezkorumpującąsił ąwładzy,takżetejsłużącejszczytnymcelom.Wątekciągłejwalkizpokusąjejzagarnięciakryst alizujesięwwypowiedziGandalfa,gdyodmawiaonprzyjęciaJedynegoPierścienia:
—CzyniezechciałbyśwziąćPierścienia?
— Nie!—zawołałGandalfzrywającsięnarównenogi.—
Gdybymdowłasnychsiłdołączyłjegomoc,rozporządzałbymzbytwielką,straszliwąpotęgą,aPierścieńzysk ałbynademnąwładzętymwiększą,tymbardziejzabójczą.—
OczyGandalfarozbłysły,całatwarzspłoniłasię,jakbyodwewnętrznegoognia.—Niek u ś mnie!
BoniechcęsięstaćpodobnydoWładcyCiemności.
[…]Nieznalazłbymsiły,byoprzećsięiniezatrzymaćgo.Takbardzobędziemipotrzebny!
Grożąmiwielkieniebezpieczeństwa14.
ProblemŚmiertelnościzostałwyeksponowanyzarównoprzezkuszący,leczniszczy-cielskiwpływJedynegoPierścienianaswojegoposiadacza,jakiwdylemaciepostawionympr zedArweną,któramiałaprawowyborudziedzictwaelfówbądźludzi.Dylematenosta-tecznierozwiązałajejwłasnadecyzja:
„ArwenajednakpoślubiającAragornaprzyjęłalosśmiertelnejkobiety,chociażmiałaumrzećw
tedydopiero,gdywszystko,cozatęcenęzdo-była,utraci”15 .Takłagodnyobrazśmierci(jakospełnienia)przeciwstawionyzostałwiecz- nejtułaczceicierpieniunieśmiertelnychNazgûliczynienaturalnejdługowiecznościSméa-gola-Golluma.
PozostajewreszciemotywMaszyny,którawedługTolkienajestsiłąnadającąspraw- czośćinatychmiastowośćrealizacjiwolijednostki.WtakimrozumieniuMaszynajestech- nologiąiMagią,początkowomoralnieneutralną,alełatwądowykorzystaniawniecnyspo-sób:
Tym,coczyniMaszynępotencjalniezłymjest,wedługTolkiena,niewłaściwepragnienienadaniuwolina- tychmiastowejskuteczności.Machineriajestpoprostusposobemnaspełnienieżądzypotęgiupadłegoczło-wieka,takbliskiejwspółczesnemuumysłowi.AleinaczejtoteżMagia,którajestźlerozumianazarównopr zezczytelnikówTolkiena,jakiprzezniektórychzjegobohaterów16.
Niezależnieodzaproponowanychpowyżejwykładni,motywMaszynymożnapojmo-waćtakżejakomaszynęwojennąstworzonąprzezSarumana,zewnętrznąwobecwszelkiej
12Marie-Laure
Ryan,PossibleWorlds,ArtificialIntelligence,andNarrativeTheory,Bloomington:IndianaUP1991,s.51.
13Jo
hnR.Holmes,LordoftheRings,w:ACompaniontoJ.R.RTolkien,red.StuartD.Lee,Chichester:WileyBlackwell2014,s.142.
14Jo
hnR.R.Tolkien,WładcaPierścieni.Wyprawa,przekł.MariaSkibiniewska,Warszawa:Muza2005,s.49.
15Te
goż,WładcaPierścieni.PowrótKróla,przekł.MariaSkibiniewska,Warszawa:Muza2005,s.335.
16 Woryginale:„Whatmakesamachinepotentiallyevilis,inTolkien’sphrase,animproperdesire»tomakethewillmoreimmedi-atelyefective«.Machineryjusthappenstobethemeansofefectingthefallenindividual’swilltopowermostfamiliartothemoder nmind,butanother,TolkienexplainedtoWaldman,isMagic,whichismisunderstoodbothbyTolkien’sreadersandbysomeofhischa
racters”.JohnR.Holmes,LordoftheRings,w:ACompaniontoJ.R.RTolkien,red.StuartD.Lee,Chichester:WileyBlackwell2014,s.142 .
państwowości,nomadycznąwswymcharakterze.Wartozwrócićuwagę,żeaniSaruman,aniSaur onniedążądowojennegopodbojuterytorialnego,byustanowićnowerządylubpaństwo,aledział
ajądlasamegoaktuzniszczeniaprzeciwnikaisprawowanianiepodziel-nejwładzynacałymterytorium.
Trójwarstwowastrukturaideologiczna,zawartawlegendariumTolkiena,uległaprze- chwyceniuizostałazremediowanawgrzewideo.ŚwiatoopowieśćŚródziemia:CieniaMor- doruopartajestnatychsamychtrzechfilarach–UpadkustrażnikazBramy(który,niemo- gącumrzeć,corazbardziejosuwasięwzaślepieniezemstą),Nieśmiertelnościpojmowa-nejjakoodebranieprawadośmierci(cołudzącoupodabniaTalionadoNazgûli)iMaszynywoj ennej(sprawiającej,żewolajednostkimożemiećmocsprawczązdolnądozmianybieguhistor
ii).Należyzwrócićuwagę,żeowetematysązesobąwewnętrzniepowiązaneipłyn-nieprzechodząjedenwdrugi.Taideologicznapłaszczyznazaimplementowanazostaładogr ywideopoprzeznomadycznestrategierozgrywki.Ztegopowoducelemniniejszejana-lizyjestodczytanieudostępnionychtaktykstosowanychprzeztwórców,użytkownikówora zsystemdoperformowaniaświatoopowieści,awszczególnościtychtaktyk,któreko-rzystajązpojęcianomadyczności(lubwykorzystująje).
Podwójnabanicja
StrategiawykorzystaniawiększościmechanizmówrozgrywkiwŚródziemiu:CieniuMor-d o r u wywoStrategiawykorzystaniawiększościmechanizmówrozgrywkiwŚródziemiu:CieniuMor-dzisięzgierwiStrategiawykorzystaniawiększościmechanizmówrozgrywkiwŚródziemiu:CieniuMor-deoniezwiązanychwżaStrategiawykorzystaniawiększościmechanizmówrozgrywkiwŚródziemiu:CieniuMor-dnymstopniuztwórczościąTolkiena,takichj akwydanaprzezUbisoftseriaAssassin’sCreed17.Wobuwypadkachwykorzystanostrukturęot
wartegoświata,wktórymposzczególneobszarystanowiąoddzieloneodsie-bieczęści.Podobnesąrównieżpodstawowezałożeniagier:użytkownikzachęcanyjestdozabi janiaswoichwrogówwsposóbniezauważony,zwykorzystaniemlicznychtechniki narzę
dziiskrytobójczych.Wprzypadkuwykryciaprotagonistazmuszonyjestdostawie-niaczołaprzeważającejliczbieprzeciwników,conajczęściejodnosiskutekwpostacijegośmi erci.
Jednąznajważniejszychróżnicwtaktykachprojektowaniadostępnychdziałańmię- dzyopisywanymigrami,któredefiniująichontologięświatoopowieści,jestkwestiaza- mieszkiwaniaprzestrzeni.ProtagonistomposzczególnychczęścicykluAssassin’sCreedudo-stępnianajestprzestrzeń,którasugerujezamieszkiwanieprzeznichświatagry18 .Takatak-tykatwórcówspełniafunkcjęimmersyjną–
wwyraźnysposóbsugeruje,żeprotagonistaniejestoderwanyodświatoopowieści,wktórejsię znajduje,niejestwniejintruzem.Dziękitakiemuzabiegowigraczomłatwiejoswoićprzestrze
ńwykreowanegoświata,spersonali- zowaćjąiprzyjąćstrategięzamieszkiwaniawświatoopowieści.Możliwośćzaprojektowa-nia,zbudowaniaiozdobieniaswojegodomusprawia,żegraczpostrzegagojakoprzestrzeń
17Seri
agierakcjizperspektywytrzecioosobowejprzedstawiazmaganianaprzestrzeniwiekówdwóchglobalnychfrakcji–
A s s a s s y n ó w iTemplariuszy.Jejznakiemrozpoznawczymjestrozgrywkaopartanadynamicznymporuszaniusiępoulicachi dachachró żnychhistorycznychmiast.
18Mo
głatobyćstarożytnaforteca(Assassin’sCreed,Ubisoft2014),rodzinnarezydencja(Assassin’sCreed2,Ubisoft2009),teatrw Paryżu(As sassin’sCreed:Unity,Ubisoft2014)czynawetokręt(Assassin’sCreed:BlackFlag,Ubisoft2013).
własną,powiązanąztrudemjejpozyskaniaiutrzymania.Jeżelisystempozwalanaekspo-zycjęzdobytychelementówwyposażenialubtrofeów,możetoteżstanowićswoistyzapisosiąg nięćgraczawtrakcierozgrywki,pełniąctymsamymfunkcjęnarracyjną.Wreszcietaka„bezpi ecznaprzystań”częstojestwykorzystywanaprzeztwórcówjakodiegetyczneuzasadnienied lazgromadzeniawjednymmiejscufunkcji,którezprzyczynergonomiii grywalnościpowi nnyznajdowaćsięmożliwiebliskosiebie(dostępdostatystyk,opcjagrywieloosobowej,zarz ądzaniedodatkami),azróżnychprzyczynniezostałyumieszczonew menugłównymgry.
ZupełnieinaczejjestwŚródziemiu:CieniuMordorupozbawieniegraczamożliwości
„osiedleniasię”wświeciewywieraturównieżznaczącywpływnadostępnedlańtaktykirozgry wki.Kiedymaondodyspozycji„bezpiecznąprzystań”,obszarznajdującysiębliżejowegosch ronieniapostrzeganyjestjakobezpieczniejszy–
dalszawyprawawiążesięjużz większymryzykiem.Brakzakotwiczeniawjakimkolwiekpu
nkcieświatoopowieścispra-wia,żeniemożliwestajesiękoncentrycznezorganizowanieprzestrzeni,awkonsekwen-cji–
uporządkowaniecałejrozgrywki.OdpoczątkunarracjiużytkownikkontrolującyTalion azmuszonyjestdowielokrotnegoprzemierzaniacałejdostępnejmapyMordoru.Talionjest
atemnomadąpodwójnym–pozbawionymswojegomiejscawświecieza-równowznaczeniubardzodosłownym(niemożliwydoodzyskaniadomrodzinny),jaki on
tycznym(zewzględunastannie-życia,wktórymsięznalazł).Zwłaszczatadrugaformanomadycznościjestwyraźniepodkreśl anazasprawąpostaciwidmowegoksięciaelfówCelebrimbora–
zarównojegogłos,jakinieustannieprzenikającesięwizerunkiczło-wiekaiupioraczyniązowego
ontycznegorozedrganiamiędzydwomapłaszczyznamiegzystencjiistotnyelementświatoo
powieści.Wartozwrócićuwagę,żetakadeterytoria-lizacjabytumocnowpisujesięwpoetykęlegendariumtolkienowskiego–
wpodobnysposóbopisywanebyłyNazgûle,UpioryPierścienia.Wtrakcierozgrywkiwielo krotniemożnausłyszećrozmowynapotykanychurukówokreślającychTalionajakoożywie ńca(gravewalker)bądźmartwegostrażnika.
Czyurukowiegrająwgo?
Jednąznajważniejszychtaktykzastosowanychprzeztwórcówgryjestwykorzystanieau- torskiegosystemuNemesis.Jesttomodułodpowiedzialnyzasymulacjędynamikikolek-
tywuuruków,polegającynawygenerowaniugrupypostaciisplątaniuichsieciąwzajem-nych,alezmiennychrelacji19.Każdegozkapitanówcharakteryzujeunikatoweimię,wyglądi zbiórcechmającychrealnywpływnarozgrywkę.Wrazzupływemczasudochodzidonarra cyjnychzdarzeń,któreprzekształcająowąsieć.Wśródwykreowanychkapitanówi wodzó wdochodzidokonfliktów,którychkonsekwencjąjestwzrostpotęgizwycięzcówi śmierćprz
egranych.Układaktantówwkolektywiejestwciągłymruchu:urukowieawan-sują,umierają,aichmiejscezajmująkolejnedynamiczniegenerowanepostaci.Specyfikę
19D
ziałaniesystemuNemesisopisanezostałowartykuleShadowofMordor'sNemesissystemisamazing—here’showitworksonline:
Gamesradar.com,htp://www.gamesradar.com/shadow-mordor-nemesis-system-amazing-how-works/[dostęp:24.03.2018].
tegosystemudobrzeoddajeprzytoczoneprzezDeleuzaiGuatariegoporównaniedwóchg i e r strategicznych–szachówigo:
Wswymwewnętrznymśrodowisku figuryszachowewchodzą, zesobąifiguramiprzeciwnika, wewza-jemnejednoznacznerelacje:ichfunkcjemającharakterstrukturalny.Kamieńwgodziałatymczasemjedy-n i e w środowiskuzewnętrznym,czyteżwzewnętrznychrelacjachzmgławicamiikonstelacjami,wobecktórychp ełnifunkcjeprzyłączającelubsytuacyjne,jakograniczanie,otaczanie,przerywanie.Kamieńwgomoże,całkie
msam,zniszczyćsynchroniczniecałąkonstelację,czegoniejestwstaniedokonaćfigurasza- chowa(zdolnadotegojedyniewwymiarzediachronicznym).Szachysąrzeczjasnawojną,alewojnązin-stytucjonalizowaną,uregulowanąizakodowaną,zfrontem,tyłamiibitwami.Domenąwgojestzkoleiwoj nabezliniiwalki,bezstarćizaplecza,wręczbezbitew:toczystastrategia,wodróżnieniuodszachów,w któryc hmamydoczynieniazsemiologią20.
Jakzostałowspomnianewcześniej,urukowiewsystemieNemezis(wprzeciwieństwiedo kamienigo)wyposażenisąwspersonalizowanecechy,jednakjesttowyłączniepozornasprze
czność.Właściwościposzczególnychkapitanówmająznaczeniewyłączniewsytu- acji,wktórejwchodziznimiwinterakcjepostaćgracza,idotycządostępnychdlaużyt-kownikataktykwalki.Niemająonejednakżadnegowpływunarelacjemiędzyaktantaminieza pośredniczonymiprzezg r a c z a .
UkładspołecznystwarzanyprzezsystemNemezisjestpłynny,nieprzewidywalny–
każdyjegoelementłączysięzinnym.Niejesttohierarchicznadrabina,alepolepotencjal- ności,zktórychjednesięrealizują,podczasgdyinne–jużnie.Rolaużytkownikawsyste- miemacharakterpodwójny:pokonująckolejnychwrogów,porządkujeonprzestrzeńspo- łeczną,gdyżeliminujekolejnychjejaktorów.Należyjednakzwrócićuwagę,żeostatecz-nymefektemtychdziałańniejestcałkowiteuporządkowanieihierarchizacjastruktury,leczje jcałkowitadestrukcja.
IstnienieifunkcjonowaniesystemuNemezisjestpośredniowarunkiemniezbędnymdoro zwojuliniifabularnej.Nazaawansowanymetapiegrywprowadzonyzostajenowyme-chanizmpozwalającynadominowanieposzczególnychaktantówiwykorzystywanieichdoosią ganiawłasnychcelów.Tododatkowapłaszczyzna,któraprzecinatejużobecnew rozgryw
ce,jednocześniepowodującrozmyciewyraźnegopodziału,wmyślktóregokaż-d y uruktowróg.Niezależniewięcoce,jednocześniepowodującrozmyciewyraźnegopodziału,wmyślktóregokaż-drealizowaniafunkcjiporzące,jednocześniepowodującrozmyciewyraźnegopodziału,wmyślktóregokaż-dkującej,graczpozostajejece,jednocześniepowodującrozmyciewyraźnegopodziału,wmyślktóregokaż-dnocześ
niekatalizatoremzmianniekoniecznieprzezsiebiepożądanych.Szczególniezna-czącymjegodziałaniemjestdoprowadzeniedośmierciTaliona.Uruchamiaonaprocedurę,w którejsystemrozpatrujeefektyinterakcjimiędzyaktantami(azatemichśmierćbądźawans).
Dodatkowoaktant,któryzabiłpostaćgracza,zmieniaswojepołożeniewukładzie(jeżeliwcześ
niejbyłobecny)lubjestgenerowanyiwprowadzany(jeżeliwcześniejbyłnie- obecny).Użytkownikmazatemmożliwośćobserwacjifunkcjonowaniamaszynywojen-nejwyzwolonejodograniczeńnarzuconychprzezaparatpaństwa.
20G
illesDeleuze,FelixGuatari,TysiącPlateau,Warszawa:FundacjaBęcZmiana2015,s.433.
NomadycznośćwcieniuMordoru
Urukowiejakokolektywsąwciągłymruchu,aledonikądniezmierzają.Ichzamiesz- kiwanieprzestrzenipoleganajejwypełnianiu,anieorganizowaniuidelimitacji.Znamien- nejesto,żewszystkiegraniceterytoriówczynazwyobszarówimiejsczwiązanesązcza-samistarożytnymiielfamiżyjącyminaterenieMordoru.Symbolizująonebiurokratycznyap aratpaństwowy–
podobniejakkrólestwoGondoru,któremuprzeciwstawionazostajenomadycznośćuruków .Wrażenietojestsilniepodkreśloneprzezfunkcjonującywgrzesystempunktówkontrolnych :przykażdymkolejnymwczytaniugry(czytozasprawąśmiercipostacigracza,czyteżponow negouruchomieniasystemu),postaćgraczapojawias i ę najednejzWieżKuźni,którazostałapr zezniegoodwiedzonawtrakciewcześniejszejr ozgrywki.Wieżesązrujnowane,wcałości
widoczneidostępnewyłączniewtrybiepo-strzeganiaświatazperspektywyupiora.Jednocześnieużytkownikjestinformowany,żewyzn
aczałyonegranicewłościelfiegoksięciaCelebrimbora.Wtensposób,zapomocąjed- nejstrategiitwórców(punktykontrolnenaWieżachKuźni),łącząsięzesobątrzypłaszczy-zny:terytorialność,nie-zamieszkiwanieświataihierarchicznośćaparatupaństwowego.
Stawaniesięnomadą
Określonestrategieperformowaniaświatoopowieści,wytwarzaniaiwspółbyciaznią,sta- nowiąmanifestacjęwspółczesnejkultury.Procesywplatanianomadycznościwświatoo- powieśćmodelująsposóborganizacjispołecznej,którypromujezachowaniaipostawypo- wszechniepotępianewewspółczesnejkulturzeglobalnej:zakłamanie,okrucieństwo,bru- talność,wreszcie–gniew.Zarównoufundowanenazrębachmyśliplatońskiejprzywiąza-niedosystemuorganizacjipaństwowej,jakitradycjaafirmacjichrześcijańskichwartościspra wiają,żeperformowanywgrzenomadyczny,płynnymodelwydajesiębyćczymśob-cym,niepoprawnym,nagannym.
GłossprzeciwuwobeckolektywuurukówwyrażaLithariela–jednazgłównychpo-staciniezależnych–
którawrozmowiezTalionemwerbalizujeswojąmotywacjędowalkisłowami:
„Niemamwyboru.Wobliczuciemnościnasząpowinnościąjestnieśćświatło”21.Wartozwróciću wagęnato,żefiguraLitharielibardzowyraźnieprzyporządkowanajestdokonkretnegomo
deluświata:jejmatkajestkrólową,onasamazaśdowodziarmiązorga-nizowanąnawzórarmiiGondoru.Zrozumiałewięc,żetowłaśniezjejustpadająsłowaustana wiającejednoznacznydychotomicznypodziałmiędzyświatłemiciemnością,ludźmii uruka mi,aparatempaństwowyminomadycznością.Niemożezgodzićsięnanicinnego,gdyżafirm acjamyślinomadycznejoznaczałabyzagładęznanegojejświata:
Deleuzezcałąpewnościąprzyczyniasiędoobaleniaplatonizmu,rujnujefilozofię–poprzezjejdemistyfi- kacjęjakoprzedstawieniowejmyśliosiadłejwspartejnatożsamościmodelu.Byćmożezatem„związekma-szynywojennejzzewnętrzemniejestinnymmodelem;jesturządzeniem,którepowoduje,żesamamyślstaj esięnomadyczna”22.
21S
hadowofMordor,MonolithProductions2014.Zob.Usłyszciehistorię:MiddleEarthShadowofMordorodc.14[NaratunekLithari-eli],online:YouTube.com,htps://www.youtube.com/watch?v=SsSkLJP_3v8,17:32-23:12[dostęp:24.03.2018].
22Bo
gdanBanasiak,Ogródkoczownika.Deleuze–rizomatykainomadologia,„ColloquiaCommunia”1988,nr1-3,s.269-270.
Należyjednakzauważyć,żedominującąstrategiąużytkownikabycia-w-światoopo-wieściniejestpodporządkowaniesięstabilnemu,dychotomicznemumodelowiświata,leczafi
rmacjajegonomadycznegocharakteru–szczególniewprocesieciągłejaktualiza-cjiwytwarzanejprzezużytkownikamapyipowstającegowobecniejdiagramu.Podczasgdy w trakcierozgrywkiterytorium(obszarMordoru)pozostajeniezmienne,sposóbjegoma-powania(interpretacjizależnościzachodzącychmiędzyobiektami)ulegaciągłymzmianom.
Niewynikająonewyłączniezdecyzjigraczaozmianiesposobugry,alerównieżzmodyfi- kacji,jakiedoświatoopowieściwprowadzasystemzarządzającyrozgrywką.Dziękiwyko- rzystaniuNemeziswrozgrywcekapitanowieurukówrealizująróżnepotencjalnościświa-toopowieściniezależnieoddziałańużytkownika.Urukowiemogąwalczyćizabijaćsięwza jemnie,wrogowiestawaćsięsojusznikamiinaodwrót–
atowszystkowczasie,gdyużytkownikbędziepoświęcałczasnacałkowicieniezwiązaneztymi
wydarzeniamiaktyw- ności.Wtakrozumianejrozgrywcemapaniejeststabilna.Stanowiraczejzbiórwielupo- tencjalności,zktórychczęśćjestrealizowana,aczęśćnie.Mapowanieterytoriumwrozgry-wcejestatemciągłymprocesemnegocjacjimiędzywszystkimijejuczestnikami:zarównouż ytkownikiem,jakiwszystkimisystemowymiaktorami(przedewszystkimkapitanamiuruków) wyposażonymiwograniczonąsprawczośćwobecmapyiświatoopowieści.
NomadycznośćwgrzeŚródziemie:CieńMordorumanifestujesięnadwasposoby.Przedews zystkimnapoziomieanalizyskryptunarracyjnegowytwarzającegosięwramachświa-toopowieścizarównoTalion,jakiurukowiefunkcjonująwświecienasposóbnomadyczny.D rugieźródłoideinomadycznejwgrzezwiązanejestzrelacjąmiędzyużytkownikiema syst emem:zarównozasadyrozgrywki,jakimożliwościinterakcjiudostępnionetemupierwsz
emumajązazadanieskłonićgodoprzyjęciaszczególnej–bonomadycznej–per- spektywy.WjednejzeswychksiążekIanBogostzauważył,żeprocedurymająmocperswa-z y j n ą 23.Oznaczato,żesamofunkcjonowaniewedługokreślonychzasaddanegosystemumoże stanowićnośnikideologii.Wswoichrozważaniachbadaczpiszeprzedewszystkimo procesieidenty fikowaniaikrytycznegoanalizowaniaprocedur,dlategoużytkownikmusiodznaczaćsięalf abetyzmemproceduralnym(kompetencjądoprzeprowadzeniatakiejanalizy).Wydajesięj ednakzasadnerozszerzenietejkoncepcji:użytkowniknieświadomyprocesówzarządzając ychświatoopowieściąnadalmusisiędonichdostosować,uwzględnićjewswoichstrategiach działania.Nawetjeżeliniejesttoprocesuświadomiony,towciążjednakpowodujeonpowstani epewnychschematówpostępowania,przyzwyczajeńczyc i ą g ó w
przyczynowo-skutkowych.
Znaczącarolamechanizmówitaktyk(będącychnośnikamimyślinomadycznejwper-formowaniuświatoopowieści),wszczególnościzaśfiguraprotagonisty–
sprawiają,żeużytkownikwrozgrywcesamzmuszonyjestdoprzyjęciaperspektywynomad ycznej.Abyw skutecznyisatysfakcjonującysposóbmógłwejśćwrelacjęzperformowanąświ
atoopo-23I
anBogost,PersuasiveGames:TheExpressivePowerofVideogames,Cambridge:MITPress2010,s.46.
wieścią,musiprzyjąćstrategięnomadycznościjakoswójsposóbbycia-w-światoopowie- ści.Tojednozwieluprzyłączy,gdzieideawydostajesię,jejwirusprzecinaporządkiipłasz-czyznywsposób,któryuniemożliwiaopisanieiwyznaczenieścieżki.
Myślnomadycznamawielekonsekwencjidlarozumienia,analizyiprojektowaniagierwi deo.Pozwalanadostrzeżenierelacjizachodzącychmiędzyterytoriumijegomapą,dająctyms amymmożliwośćwykorzystanianowychnarzędzianalizy.Wperspektywietejszcze- gólnieuwidaczniasięprocesualnycharakterrozgrywki,któregobadaniewymagauwzględ-nienianietylkoskryptunarracyjnego,aleiszerokiegowachlarzapotencjalności,któreniezost ałyzrealizowanewtrakciegry.Wartozauważyćteż,żeperformowanieideinomadycz- nościwśródurukówwŚródziemiu:CieniuMordorujestwirusowyminfekowaniemencyklo-pedycznejwiedzyfanowskiej:zarównowkontekściefilmowychadaptacji,wktórychup odmiotowienieszkaradnychbestiiwprowadzazamętwaksjologicznądychotomiękon-fliktu,jakiobrazukolektywówinnychmonstrówwzorowanychnatolkienowskiejmatrycyi zamieszkującychniezliczonefant as tyczne światy.
Bibliografia
Angband,rephial.org1990.Assassin’
sCreed,Ubisoft2008.Assassin’sCreed2, Ubisoft2009.
Assassin’sCreed:BlackFlag,Ubisoft2013.
Assassin’sCreed:Unity,Ubisoft2014.
Banasiak,Bogdan,Ogródkoczownika.Deleuze–rizomatykainomadologia,
„ColloquiaCommunia”1988,nr1-3,ss.253-270.
Bogost,Ian,PersuasiveGames:TheExpressivePowerofVideogames,Cambridge:MITPress2010.
Deleuze,Gilles,FelixGuattari,TysiącPlateau,Warszawa:FundacjaBęcZmiana2015.Holme s,John.R.,LordoftheRings,w:ACompaniontoJ.R.R.Tolkien,red.StuartD.Lee,
Chichester:WileyBlackwell2014, ss.133-145.
Jenkins,Henry,Kulturakonwergencji:zderzeniestarychinowychmediów,przekł.Małgo- rzataBernatowicz,MirosławFiliciak,Warszawa:WydawnictwoAkademickieiPro-fesjonalne2007.
Kubiński,Piotr,Grywideowświetlenarratologiitransmedialcepcjiświatoopowieści(story-world),„Tekstualia”2015,nr4(43),ss.23-36.
Maj,KrzysztofM.,Allotopie.Topografiaświatówfikcjonalnych,Kraków:Universitas2015.
Ryan,Marie-Laure,PossibleWorlds,ArtificialIntelligence,andNarrativeTheory,Bloom-ington:IndianaUP1991.
Ryan,Marie-Laure,Jan-NoëlThon,StoryworldsAcrossMedia:TowardaMedia-consciousN a r r a t o l o g y ,Lincoln:UniversityofNebraskaPress2014.
ShadowofMordor,MonolithProductions2014.
LoneStartheGamer,Usłyszciehistorię:MiddleEarthShadowofMordorodc.14[NaratunekLitharieli]
,online:Yo u T u b e . c o m ,htps://www.youtube.com/watch?
v=SsSkLJP_3v8[dostęp:24.03.2018].
Taljonick,Ryan,ShadowofMordor’sNemesisSystemisAmazing–
Here’sHowitWorks,online:Gamesradar.com,htp://www.gamesradar.com/shadow-mordor-nemesis-system-amazing-how-works/[dostęp:24.03.2018].
Tolkien,JohnR.R.,WładcaPierścieni.PowrótKróla,przekł.MariaSkibiniewska,War-s z a w a : Muza2005.
Tolkien,JohnR.R.,WładcaPierścieni.Wyprawa,przekł.MariaSkibiniewska,Warszawa:M u z a 2005.
WładcaPierścieni:DrużynaPierścienia(LordoftheRing:FellowshipoftheRing),reż.PeterJackson,US A2001.