AdamPodlewski
Abstract
InthearticleRadicalInspiration,orTolkienianThreadsintheWorksofVargVikernes, AdamPodlewskidrawsacomparisonbetweenJohnRonaldReuelTolkien’sa
ndVargVikernes’esthetical,theological,andcivilisationalworld-view.Inspiteofobviousdiferencesonmanylevels,theintellectualvisionofthe NorwegianmusicianseemstobeheavilyinfluencedbytheauthorofT h e Hobbi
tOrThereAndBackAgain—bothbyinformedandunawarein- spirations.ItisarguedthatVikernes’viewsonNorwegianhistorypartic-
ularlyresembletheTolkienianvisionofso-calledmodern‘mordorisation’.Thereis,however,onemayordiferencebetwee nthereferencedartists:thati s therolethatheygranttoChristianity.
AdamPodlewski—
dr;badaczniezależny,absolwentUniwersytetuKardynałaStefanaWyszyńskiegoi WydziałuHistoriiUniwersytetuWars zawskiego.BadaczXIXwieku,odkryćgeograficznychiliteraturykolonialnej,atakżeliteraturypopularnej(zwłaszc
zaegzotycznej)ifantastyczno-naukowej.Koordynatorprojektupopularyzatorsko- naukowegoEuropejskieSzlakiKultury(2015),finansowanegozfunduszyNa-rodowegoCentrumKultury.Kontakt:a.p.podlewski@gmail.com.
CreatioFantastica2017,nr2(57),ss.105-114,DOI:10.5281/zenodo.1204487
ArtykułdostępnynalicencjiCreativeCommons:Uznanieautorstwa4.0międzynarodowe(CCBY4.0).Pew neprawazastrzeżoneprzezOśrodekBadawczyFactaFictawKrakowie.Wersjaelektronicznaartykułuj e s t refer encyjna.
Inspiracjaradykalna,czyliwątkitolkienowskiewtwórczościVargaVikernesa
Wprowadzenie
Kojarzonyzkatolickąortodoksją,umoralniającąliteraturąorazswoistymkultemżyciaw h armoniispołecznejJohnRonaldReuelTolkienstałsięzczasemźródłeminspiracjidlawielutwór ców,wtymbardzoodległych(takteologicznie,jakiestetycznie)odautoraH o b b i t a .Don ajbardziejradykalnychprzykładówinspiracjinależytwórczośćnorweskichzespołówblack metalowychlatdziewięćdziesiątych,zwłaszczaprojektówVargaVikernesa.W koncepcjach historiozoficznychNorwegamożnadoszukaćsięzaskakującegoodbiciatolkienowskiegoprobl emumoralnościp o s t ę p u cywilizacyjnego.
Opisywanezjawiskonazwanotuinspiracjąradykalnązdwóchpowodów.Popierwsze,m ożnamówićoradykalizmieestetycznym,ekstremalnymprzejawiemuzyki,przekazieblack metaluopartymnakontrastachiszoku.Niedasięteżukryć,żesamVikernesnigdynieprezentow
ałarystotelesowskiegoumiaru:takwtwórczości,jakiwjegożyciudomi- nująwątkiaktywistyczne,ideologiczneskrajności,brakoporówprzeddziałaniembez-kompromisowymwbrewprawuimoralności(aprzynajmniejjegoobecnieobowiązującej,he gemonicznejwersji,takjakjąwidziałVikernes).Podrugie,wtwórczościniesławnegomuzykad
ostrzegasię„radykalizm”innegorodzaju–odważną,subwersyjnądekonstruk-cjętolkienowskichmitów,skrajnewykorzystaniemateriałuźródłowegojakopodstawydosn uciawłasnychwizjiibudowaniawłasnejideologii.
Poniższegoartykułunienależytraktowaćjakokompletnegoipogłębionegostudiumprz edmiotowegozagadnienia.Toraczejkatalogproblemówipostulatówbadawczychzwią-zanychzanaliząbiografiioraztwórczościjednegoznajsławniejszychnorweskichartystów,kt óry–jakojedenzniewielu–zaznaczyłswójestetycznyiideowywpływpozazamknię-tymświatemmuzycznegopodziemiaSkandynawii.
MuzycznyMordor
Trudnobyłobyprzedstawićjednoznacznądefinicjęmuzykimetalowej,jejgenezy,katalogust ylóworazlistyuprawiającychjąartystów.Dlapotrzebniniejszegotekstuwartopozostaćprzy autodefinicjiprzyznającejokreślenie„metalowy”wszystkimzespołomidentyfikują-cymsięztąestetyką.Kolejnypoziomsamookreśleniastanowikategoriatakzwanegotruemet
alu,czylizaangażowaniawmuzykęekstremalną.Wiążesięzniącałykatalogdefinio-wanychprzezsamychtwórcówcechipriorytetów,spośródktórychzanaczelnemożnauznać estetyczny,społecznyimetafizycznybunt,atakżewykraczającepozapowszechnieobowiązująces tandardyzaangażowaniemuzykówisłuchaczywruchmetalowy.Jednakżestworzenieantro
pologicznejczysocjologicznejdefinicjitruemetalujestwciążniemożliwe-międzyinnymidlatego,iżosobaorazdziałalnośćVargaVikernesazpewnościąbędąkiedyśsta nowićodnośnikdlatejkategorii.
Powierzchowneinspiracjetolkienowskiesączęstewśrodowiskumuzykówmetalo- wych,zwłaszczawykonawcówblackmetalu:wformieestetycznejinspiracjizłemŚródzie-mia(przypadkikilkunastuzespołówmającychwnazwie„Mordor”lubjegoderywaty1)tu dzieżtematówtekstów(jakaustriackiSummoning2 ).Wtejperspektywieelementytol-k i e n o w s ).Wtejperspektywieelementytol-k i e możnatra).Wtejperspektywieelementytol-ktowaćja).Wtejperspektywieelementytol-koanalogicznewobecnie).Wtejperspektywieelementytol-którychwąt).Wtejperspektywieelementytol-kówsatanistyc
z-nychw muzyceekstremalnej,będącychnośnikamidekadenckiejestetykipozbawionejkont ekstureligijnegoczyfilozoficznego.Jednocześniewielezespołówmetalowychdekla-rujezaangażowanysatanizm,łączącytakieczynniki,jakopozycjawobecchrześcijaństwa,ant yklerykalizm,nihilizmczyfanatycznyateizmwyrażanyprzyużyciubluźnierczychme- tafor.WprzypadkumuzykiinspirowanejdziełemTolkienatrudnodoszukiwaćsięświado-mieinapoważnierealizowanegosprzeciwuwobeckultuEru,opartegonateologicznychpods tawach;jesttoraczejmetaforycznybuntwobecreligiiaktualnieobecnychwżyciuspo-łecznym.
UżycieteologiiŚródziemiajakometaforyartystycznejstanowiinteresującyproblembadaw
czy,wykraczającyjednakpozatemattegoartykułu.Ztegoteżwzględuakcentzo- staniepołożonytunaosobieVargaVikernesa,wyjątkowegoprzedstawicielaskandynaw-s k i e j staniepołożonytunaosobieVargaVikernesa,wyjątkowegoprzedstawicielaskandynaw-scenyblackmetalowej.
HrabiaGrishnackh
VargVikernes,urodzonywBergenw1973rokujakoKristianLarssonVikernesiznanyteżjako CountGrishnackh,jestproducentem,kompozytorem,wokalistąimultiinstrumentali-stąnorweskiegopochodzenia,łączącymzainteresowaniamuzycznezpisarstwem.Pomimo młodzieńczychsukcesównascenieblackmetalowejogólnokrajowy,apotemogólnoświa-towyrozgłosprzyniosłyVikernesowidopierodramatycznewypadkizwiązanezzespołemM a y h e m , szerokorelacjonowanyprocesorazwyrokskazującyzamorderstwoØysteina
„Euronymousa”Aarsetha3.
Biografiaartystystanowiniemalnieeksplorowanedotychczaspolebadawcze.Przed-stawienieobiektywnegożyciorysuVikernesaniejestmożliwezewzględunanieuniknionepr óbymitologizacjihistoriinorweskiegoartystywynikającezjegopopularności,działal- nościzaangażowanychzwolenników(ruchfanowski)bądźprzeciwnikóworazróżnora-kichrelacjinajegotemat(udostępnianychprzezmuzykaorazjegootoczenie).Samartystai jeg
omiłośnicyniesąteżzainteresowaniprezentacjądziałalnościzlat1990-1993,zwłasz-czazaśkonfliktówmuzykazprawem.Międzyrokiem1990a1993VarkVikernesbyłna
1Zo
stałyoneznalezionepodczaspobieżnejkwerendywspołecznościowymserwisiemuzykimetalowej;por.EncyclopaediaMetal- lum,online:www.metal-archives.com/search?searchString=mordor&type=band_name[dostęp:24.03.2018].EncyclopaediaMe- tallumtotworzonaprzezmiłośnikówisamychmuzykówmetalowychbazadanychozespołachuprawiającychtęmuzykę.Spo-łeczniebudowanykatalogartystów,projektówmuzycznychizespołów,jestniemal kompletnym zbioremwiedzywtejdziedzinie.
2O
dniesieniadotwórczościTolkienasąwtymgatunkupowszechne.Zwłaszczablackmetal,powstałyjakowyrazfascynacjizłem,perw ersjąiestetykądekadencji,odwołujesiędomrocznychcechŚródziemia.
3Por
.MaciekDaszuta,VargVikerneskolejnyrazrozliczasięzkrwawąprzeszłością,online:Antyradio.pl,www.antyradio.pl/Mu-zyka/Duperele/Varg-Vikernes-kolejny-raz-rozlicza-sie-z-krwawa-przeszloscia-11079[dostęp:24.03.2018].
pewnozwiązanyzkręgiemartystówblackmetalowychwOsloiBergen,należałteżdonie-formalnejgrupyzwanejCzarnymKręgiem;zaliczasiędoniejtakżeinneznaczącepostacitejsceny(
wtympozostałychczłonkówzespołuMayhem).Dnia19sierpnia1993rokuVi-kerneszostałaresztowanypodzarzutemmorderstwaØysteinaAarsetha,a16maja1994rokus ądskazałgonadwadzieściajedenlatwięzienia4.
PodczasodbywaniakaryVargVikernespodjąłsamodzielnestudianadhistoriąireli-g i ą Skandynawii,napisałpięćksiążeknatentemat,rozpocząłintensywnąkoresponden-cjęzfanami,aw2003podjąłnieudanąpróbęucieczkizwięzienia(epizodtenprzyczyniłsiędoroz propagowanialegendyartysty,gdyżprzedpościgiemmiałuciekaćautostopem5).W 2009rok uVikernesostatecznieopuściłwięzienieipowróciłdodziałalnościartystycznej.O dtejporyd ochwiliobecnejnagrałiwydałsześćnowychalbumów.Utrzymujetakżea k t y w n o ś ć winternecie,choćjużniewśrodowiskumiłośnikówmuzykimetalowej,awewłasnymkręgu,skupi
ającymaktywistówneopogańskich,ekologówizwolennikówpoli-tykitakzwanejTrzeciejPozycji6.Mimomrocznegoimage’u,Vikernesstałsiębohateremliczn ychanegdot,memówipopkulturowychodniesień7,ajegosławawykroczyładalekopozaherm etycznykrągmiłośnikówmuzykimetalowej.
TolkienVikernesa
Kluczowydlaniniejszejanalizywydajesiępierwszyetapaktywnościmuzyka,czylijegodział alnośćkompozytorskaipoetyckazlat1991-1994.Towtedypowstałynajbardziejzna- czącedlascenymetalowejwydawnictwaBurzum,acotakżeistotne,poezjamłodego,nie- wykształconegoartystybyłainspirowanawwiększejmierzeTolkienemniżzdobytąpóź-niejwiedząhistorycznąiantropologiczną.
AnalizującwypowiedzioraztekstyVikernesa,nienatkniętosięnaprzesłankiświad- cząceotym,abyznałonbezpośredniolegendariumTolkiena.PodstawowawiedzaoŚród- ziemiuzawartawjegoutworachlirycznychsugerujeznajomośćWładcyPierścieniorazHob- bita(Silmarilionuartystaprawdopodobnienieznał).OdniesieniadoTolkienaobecnewtek- stachVikernesawydająsięczytelne.Powstawałyzmyśląomłodym,niekoniecznieoczy-tanymodbiorcymuzykimetalowejisąnatylewyraźne,żemiłośnicymuzykiBurzummoglijede
szyfrowaćdziękiobiegowikulturowemu,anienapodstawiewłasnejlekturyrzeczo-nychtekstów.
TropytolkienowskiewtwórczościVikernesamożnapodzielićnadwieniezawszewy-raźnierozłącznegrupy.Napierwszymmiejscunależałobywskazaćnazapożyczeniaoraz
4Po
r.MichaelMoynihan,DidrikSøderlind,LordsofChaos:TheBloodyRiseoftheSatanicMetalUnderground,PortTownsend:FeralHouse199 8,ss.117-45.
5Por
.notkaprasowawserwisie:Blabbermouth.net,online:htp://www.blabbermouth.net/news/update-varg-held-family-at- gunpoint-fled-prison-because-he-feared-attempt-on-his-life/[dostęp:24.03.2018].WrzeczywistościVikernespozatrzy-maniusamochoduzastraszyłpasażerówbronią.
6Okr
eślenieto,choćwciążnieformalnewnaukachpolitycznych,jestpowszechnieużywaneprzezruchypolityczne,krytyku-j ą c e kapitalizmisoceślenieto,choćwciążnieformalnewnaukachpolitycznych,jestpowszechnieużywaneprzezruchypolityczne,krytyku-jalizmzpozyceślenieto,choćwciążnieformalnewnaukachpolitycznych,jestpowszechnieużywaneprzezruchypolityczne,krytyku-jineorekacyeślenieto,choćwciążnieformalnewnaukachpolitycznych,jestpowszechnieużywaneprzezruchypolityczne,krytyku-jnych.WPolscetegookreśleniaużywaNarodoweOdrodzeniePolski.Por.Dekl aracjaTrzeciejPozycji,online:www.nop.org.pl/deklaracja-trzeciej-pozycji/[dostęp:24.03.2018].
7Ic
hkrótkiprzeglądzamieściławitryna:KnowYourMeme.com,online:htp://knowyourmeme.com/memes/people/varg-vikernes[dostęp:24.03.2018].
inspiracjebezpośredniewwymiarzestylistykitekstówinazwwłasnych,takichjakchoćby:Ur uk-Hai(pierwotnanazwaprojektumuzycznego),Burzum(ostatecznanazwamuzycz-negoprzedsięwzięcia),Grishnákh(drugipseudonimVarga)iinne.Wtekstachpiosenek,zwła szczazpierwszegoidrugiegoalbumu,dominujeestetykamroku,odwołaniadosiłciemnoś cizeświataTolkiena(naprzykładEnRingtilåherske[dosłownie:Jedenpierścień,b y wszystkimirzą dzić]zpłytyDetsomengangvar,wydanejw19938).
Nawiązaniaorazinspiracje,któreczerpałnorweskimuzykzespuściznyliterackiejTol-kiena,sięgająjednakgłębiej.Obajeksplorowalikulturęwposzukiwaniumitu:Tolkien–
próbująckreowaćwspółczesnąwersjęmitologiiangielskiejbrytyjskiej,Vikernes–usiłu-jącodtworzyćprzedchrześcijańskiekultyeuropejskie.Nanajbardziejogólnympoziomieoksford
zkiegopisarzainorweskiegomuzykałączązatem:tęsknotazamitemorazarty- stycznepróbyprzywróceniakulturzepopularnejprzednowoczesnejmagii.Słynny(iczę- stonadużywany)cytatzlistuTolkienadoMiltonaWaldmanazawieraskargęautoraSi- marillionunaubóstworodzimychtradycjimitologicznychAnglii,która„nieposiadawła-snychhistorii”9;światŚródziemiamiałbyćjednązpróbzmitologizowaniategoobszarukultur
owego.VargVikernesszukabogactwaautochtonicznejmitologii,aprzytymwykra-czapozawiedzęhistorycznąprzekonaniemoczystościowegodziedzictwa,brakuwpływuch rześcijaństwanaspuściznępogańskiejstarożytnościwSkandynawii,aleifrustracjąwy-nikającązporzuceniatejspuścizny.Zdaniemmuzykaspołeczeństwonorweskiezwłasnejwolio
drzuciłokulturowebogactwo:kiedyśnarzeczchrześcijaństwa,obecnie–zunifi-kowanejpopkulturytworzonejgłówniewStanachZjednoczonych10.
ChoćVikernesniestawiałsobiecelówpodobnychdoTolkienowskich,towwarstwietekst owejjegopiosenki(analogiczniejaktwórczośćznacznejczęścimuzykówmetalowychpocząt
kulatdziewięćdziesiątych)skupionesąnaprzywróceniu„tego,cobyłokiedyś”,wy-korzystaniuinspiracjiprzedchrześcijańskąSkandynawiądostworzeniaalternatywnegomi
tunarodowego.Przywołanietradycjiwikingów,epokisukcesówmilitarnychigeogra-ficznychodkryćSkandynawów(wyprawyErykaRudego,LeifaErikssonaorazinnych)mo żnainterpretowaćnatrzysposoby:
(1)jakowykorzystanietradycjiantychrześcijańskiej(zgodniezczęstoograniczonąwiedząm
uzykówmetalowych),wielokroćzbrojnieścierają-cejsięzsiłamieuropejskiegochrześcijaństwa; (2)jakoklasyczne odwołaniedowielkości,narodowejdumyiosiągnięćpaństwskandynawskich;
(3)jakowybórjedynejtradycjiauto- chtonicznejniezależnejodwpływówobcych.Zgodnieztąinterpretacją,odpowiedniospre- parowanahistoriawikingów(pozbawionadziałalnościmisyjnejispuściznyskandynaw-skichmęczennikówchrześcijańskich)byłabyklasycznąmitologiąnarodowotwórczą,która
8DatypierwszychwydańalbumówBurzumbywająmylące.Zezdawkowychnotateknaokładkachpłytwynika,iżVikerneskomponowałipisał tekstynadługoprzedpremieramiswoichwydawnictw.TekstyzpłytyDetsomengangvarpowstaływla-tach1991-1992.
9Cyt.
za:JaneChance,Introduction,w:TolkientheMedievalist,red.JaneChance,NewYork,London:Routledge2002,s.3.
10Por.
ChrisMitchell,InterviewinMetalCryptwebzine,online:Burzum.com,htp://www.burzum.com/burzum/library/inter-views/metal_crypt/[dostęp:24.03.2018].
Inspiracjaradykalna,czyliwątkitolkienowskiewtwórczościVargaVikernesa
–zdaniemVikernesaiinnychpromotorówtejestetykiwmuzyce–
dotejporyniedośćbyławykorzystanaprzezkulturęnorweską.
Obajtwórcytowrażliwiodbiorcyiinterpretatorzysztuki.Wedługklasycznychinter- pretacjiTolkientworzyłpodsilnymwpływemestetycznym(aponiekądimoralnym)pre-r a f a e l i t ó w 11,aVikerneszdradzałfascynacjępracamiTheodoraSeverinaKi
telsena(1857- 1914),którebezpośrednioodwoływałysiędowypartejzeświadomościpowszech-nejmitologiiNorwegii.
StanowiskaTolkienaiVikernesaróżniłysięwwieluaspektach,począwszyodpodej-ściadosamejspuściznyhistorycznej.ProfesorzOksforduzdawałsobiesprawęzbogactwai zł
ożonościlokalnychtradycji,atakżeoczywistegozwiązkuangielskiejspuściznyprzed-chrześcijańskiejzpóźniejsząkulturąEuropy.Nieplanowałteżwykorzystaniastworzonejpr zezsiebiemitologiiwbezpośrednimdziałaniupolitycznymlubspołecznym,atamyślzdajesi ęprzyświecaćmuzykowinorweskiemu.Podobieństwichpostawnależyszukaćtylkonaeta pieinspiracjiimotywacjinapędzającejtwórczość.
CieńMordoru
TolkienowskichinspiracjiwdziałalnościitwórczościVikernesamożnajednakszukaćtakż enanajgłębszympoziomie–
koncepcjiteologicznychihistoriozoficznych.Zarównooksfordzkiprofesor,jakinorweskimuzyk pasjonowalisięzagadnieniemnowoczesności:nieodstronytechnologiiczyurządzeńspołecznych,aleich długotrwałychkonsekwencjid l a kondycjiczłowieka.WedługutrwalonychopiniiTolkien
byłprzeciwnikiemwizjinie- ograniczonego,liniowegopostępu,atymbardziejoptymistycznejinterpretacjinowocze-sności,ślepejnarozwójmoralnyispołecznąharmonię12 .Niebyłonjednakbezrefleksyj- nymprzeciwnikiemwszelkiejzmiany,tymbardziej,żeowąnowoczesnośćdostrzegałwo-kółsiebieiwsobie–byławięcniemożliwadoodrzuceniawcałości.
„Tenczarującydom[…]stałsiękoszmarem.Niemożnawnimspać,pracować,całysiętrzę sie,rozbrzmiewahałasemijestprzesiąkniętyspalinami.Otonowoczesneżycie.Mor-dorjestwśródnas”13– zapewniałswegoprzyszłegobiografawkontekścieopowieściogi-nącejprowincjiangielskiej.Ideałowego„rajuutraconego”,łączącegocnotęznaturalnością,a mającegozapunktodniesieniawzorceprzednowoczesne,niejesteżobcyVikernesowi.Umie szczeniemoralnegoShirewzupełnieinnejepocehistorycznej,atakżeprzypisaniemuradykal nieodmiennychcech,nieprzekreślapodobnejtęsknotywtwórczościNorwega.N a tytułje dnejzpiosenekorazcałejpłytyVargVikerneswybrałprzewijającąsięwwielujegotekstachfrazę Detsomengangvar–
To,cobyłokiedyś.Sprowadzająctedwieoptykihistoriozoficznedowspólnegomianownika,moż nabywskazaćantynomie,którymiobajtwórcysięposługiwali.TolkieniVikernesróżniedefinio waliwskazanetupojęcia,jednak
11Por.
ArtisticMovements,w:J.R.R.TolkienEncyclopedia:ScholarshipandCriticalAssessment,red.MichaelD.C.Drout,NewYork:Taylor&Fra ncis2007,s.35.
12P
or.PeterKreeft,ThePhilosophyofTolkien:TheWorldviewBehindTheLordoftheRings,SanFrancisco:IgnatiusPress2005,s.180.
111AdamPodlewski
13Humph
reyCarpenter,J.R.R.Tolkien.Wizjonerimarzyciel,tłum.AgnieszkaSylwanowicz,Kraków:Mystery2010,s.255.
dostrzegalisprzeczność,wręczdemaistre’owskąschizmębytuwpodobnychobszarachlud zkiejaktywności.Obajprzeciwstawialisobienastępującepojęcia:
(1) TradycjavsNowość;
(2) ReligiavsMechanistycznyracjonalizm;
(3) PięknonaturyvsOhydacywilizacji;
(4) Harmonia/hierarchias p o ł e c z n a v s walka/egalitaryzmspołeczny.
NatymjednaketapiepojawiasięnajważniejszyrozdźwiękpomiędzyautoremHobbitaa pr ekursoremblackmetalu–
umieszczeniechrześcijaństwaibazującejnanimkulturyw tejdychotomii.
Drugimczynnikiem,bardziejestetycznymniżfilozoficznym,jestkonsekwentneuży-waniemetaformroku,ciemności,zła,tolkienowskiegoMordorujakoreprezentującychdobr o,przynajmniejwedługdefinicjiVikernesa.Możnatęniekonsekwencjęuznaćzaświado
mą,awkażdymraziewymuszonąmodamiestetycznymiiwymogamigatunko-
wymitworzonejmuzyki.JeślijednakuznaćkonceptNorwegazaspójny,możnagorozu-miećjakowyrażonąwprostnegacjęchrześcijańskiegoprzesłaniauniwersumTolkiena,costa nowiprzekazważniejszyodryzykaniejasnościiestetycznejniekonsekwencji.
Tolkienaprzerażałorównoległeodczarowanieświata(wznaczeniuszerszymniżwe bberowskie),niszczeniejegonaturalnegopięknaorazkryzyswartościspowodowanyodrzucan iemchrześcijańskichnormcywilizacyjnych.Vikernesrówniesilniesprzeciwiasiętotalnejracj
onalizacjiświata(wrozumieniuracjonalizmupozytywistycznego)orazkon- sekwencjompostęputechnologicznego.Jednakcywilizacyjneregułyniesioneprzezchrze-ścijaństwoniesądlaniegowartością.Wręczprzeciwnie–
widziwnichpierwszewcielenieMordoru:czegośzewnętrznego,narzuconego,nowego.
FascynacjeVikernesapogaństwemiprocesemchrystianizacjiwśredniowieczuwiodągodoskra jnieodmiennychwnioskówniżTolkiena.Uważaonporządekpoliteistycznyzapierwotny,na turalny,zastany,achrześcijaństwouznajezanowoczesność,zmianę,zaburze-nieporządkunatury;to,conadchodzizostajepostawionenaprzeciwtego,cobyłokiedyś(
detsomengangvar).Cywilizacyjnymechanizmzastępowanianormnatural- nychiwłasnychsztucznymi,zewnętrznymi,narzuconymizostajezachowany,choćzmie-niająsięelementytegoprocesu.VikernesniejakoprzerzucaładchrześcijańskizdziejowegoSh ire’udoMordoru,uznając,żebolączkiwspółczesnościprzynieślidoNorwegiiniedzie-więtnastowieczniprzemysłowcyidwudziestowiecznibankierzy,alejedenastowiecznimnisi.Jede nznajbardziejznanychutworówVikernesa,Hvislysettaross(napisanyw1992roku, adwalatapóźniejumieszczonynapłyciepodtymsamymtytułem),stanowiwyraźnywy- kładpoetyckiejmetafizykiihistoriozofiiartysty.Otwartynaróżneinterpretacjetekstprzed-stawiaobrazświatłaiognianiejakosiłyoczyszczającejorazzbawczej,aleniszczycielskiej,bezlit osnegożywiołudziałającegoniezależnieodludzkiejwoli:
„Wbożymgaju(słońce)/Parzyiwypala/Kiedyświatłoliżenaszeciała[Idennegudsåpning/Det brennerdetsvir/
Nårlysetslikkervårtkjøtt]”.WkontekścieinnychutworówVikernesasłowatemożnatrak-towaćzarównojakowyrazmizoteizmuautora,alerównieżjakokomentarzhistoryczny,por ównującynieuniknionyproceschrystianizacjidawnegoświatajednocześniedowscho-dzącegodnia,rozpraszającegocienielasu,jakidostosu,naktórympłonąstarebóstwa.Zgod
nieztąinterpretacjązarównoziemskachrystianizacja,jakieschatologicznezbawie-nieniesądobremaniłaską,aleniezrozumiałąsiłąmiażdżącajednostkiicałespołecznościswym ciężarem–siłązłą,bonieuniknioną,wykluczającąwolnośćczłowieka.
TeksttenmożnazestawićzwydanąnapłycieDetsomengangvar(aletworzonązapewneró wnolegle)piosenkąLostWisdom.Napisanyniewprawnymangielskimtekstprzedstawiaobrazś wiataprzedchrześcijańskiego–mityczny,magiczny,wktórym:
„inneświatyleżąpoza/zasięgiemprzyrodzonychzmysłówizdrowegorozsądku/Sąjednakró
wniepraw-dziwe/jakto,cowidzimy,czegodotykamy,coczujemy[Otherplanesliebeyondthereach /
ofnormalsenseandcommonroads/Buttheyarenolessreal/thanwhatweseeortouchorfeel]”.Owo rozszerzonepostrzeganierzeczywistościzostało„odebraneprzezślepyKościół/gdyżnietak mówiBóg[Deniedbytheblindchurch/'causethesearenotthewordsofGod]”.AskoroVikernesuznajecią głośćhistorycznąśredniowiecznegochrześcijaństwaidekadencjidniadzisiejszego,jednocz
eśniezarzucającreligiimonoteistycznejzniszczenieponadracjonal- negoiponadzmysłowegoświatapierwotnegomitu,tostosującodwróconemetafory,uży- watolkienowskiejfigurynowożytnegoskażeniaświata–itowszerszym,bowręczescha-tologicznymkontekście.
Przedstawionetuwyjaśnienieniejestkompletnąinterpretacjąajedyniepropozycjąodcz ytaniatwórczościVikernesa.Wartopamiętać,żetekstymłodegoisłabooczytanegoartystyniep
osiadająwalorupełnejspójności,niepretendująteżdostatususystemufilo- zoficznegoczyreligijnego.Zresztąpóźniejszaewolucja–stopnioweodchodzenieodele- mentówtolkienowskichwtekstachorazwielokrotniepodkreślanewwywiadachodcię- ciesiędotychinspiracjiibagatelizowanieich–wskazuje,żesamtwórcadostrzegłwięk-szośćparadoksówwłasnejpoezji.
InterpretacjęwczesnejtwórczościVikernesamożnapoprowadzićdwiemaobiecują-cymidrogami:albouznajączapodstawęestetykiiświatopogląduartystyprzetworzonyprzez kulturępopularnąmistycyzmnarodowosocjalistyczny14(
cojednakprzekraczaza- łożenianiniejszegoartykułu),albo–jakprzedstawionopowyżej–traktującgojakokre- atywnewykorzystanie/wypaczeniewizjiTolkiena.Obietewykładniemusząopisaćanty-chrześcijańskiestanowiskonorweskiegomuzyka,jednakocenategofenomenumożebyćzup ełnieodmienna.
14C
hoćproblemtenznacznieprzekraczazakrestegotekstu,wartowskazaćobiecującepolebadawczenaprzyszłość:porównaniew y p o w i e d z i itekstówVargaVikernesazpismamineonazistowskichmistyków,takichjakSavitriDeviMukherji(MaximianiPortas)czyMiguelSer rano.
Wpóźniejszych,więziennychwywiadach,VikernesrozwijałkonceptMordoruChrze- ścijańskiego.JeszczewnagraniachprzygotowanychnapotrzebyfilmuUntiltheLightTa-kesUsz2008roku15(tytułjestoczywistymnawiązaniemdotrzeciejpłytyartysty)powta-rza:
„Ilekroćchrześcijanienadchodzili,[…]palili(zastaną)kulturę”oraz„Wszyscymo-żemypoczućkultOdyna,ThoraiFrei,botonaszareligia.
[…]chrześcijaństwotoreligiaż y d o w s k a ” 16.
Porządkowanieświatazgodniezkryteriumswojskości,bezpośredniościirozumianejdosło
wnietradycjimożebyćodczytywanejakowyrażonabardziejpoprawnympolitycz- niejęzykiemdeklaracjarasizmu,aprzynajmniejetnocentryzmuisprzeciwuwobecuniwer-salizmu(czytochrześcijańskiego,czytechnologicznegouniwersalizmunowoczesnościczyt eżrozumianegonasposóbFredricaJamesonamodernizmu17).Jednakmożetobyćtakżeszczer adeklaracjatradycyjnego,przednowoczesnegopojęciaswojskości:Tolkienowskiecywiliza cyjneShireprzeciwstawioneniosącemudestrukcjęświatuzewnętrznemu.Obieteperspekty wyweklektycznej„filozofii”Vikernesaniesąrozdzielone.
Wnowszychdziełachnorweskiegomuzykamożnajednakdostrzecpewnąewolucję –
nieprzewartościowaniedotychczasowychsądów,aleconajmniejestetycznąfascynacjęi sz erszezrozumieniedlaklasyczniepojmowanejprzednowoczesności.Zatakiemożnauznaćz
ainteresowaniemitemBaldura(znanewersjemituszczególniewyraźniełączątra- dycjerodzimezinterpelacjamichrześcijańskimi),wyraźnieobecnenapłycieBeluswyda-nejw2010(iuważanejprzezfanówzadośćudanąartystycznie18).
Elfyiorkowie
DziełaTolkienaniepowstałyjakometapolitycznametafora,aleichkonstrukcjamówiwieleo usposobieniuiświatopoglądzietwórcy.Nicwięcdziwnego,żewielujegoczytelnikówin- spirujesięstworzonymprzezeńfantastycznymlegendariumipoprzezniewyrażaswojefa- scynacje–takżeteodnoszącesiędopolityki,teologiiimoralności.Ichoćczasamibudowa-neztegotworzywakonstrukcjewydająsięzupełnieniezwiązanezoryginałem,to,zewzględun apodstawowąinspirację,będązawszezdradzałyznimpokrewieństwo.Mimośmiertelnejwr ogości,elfyiorkowienależądojednegoświata(awedługlegendtedrugiesątylkoschwy-tanymiprzezMorgothaizbrukanymiQuendi);niemogąistniećbezsiebiewzajemnie.Itaksam otrwająestetyczneorazideoweskrajności,wyrosłezjednegokorzenia–
fascynującegoświataŚródziemia.
15Un
tiltheLightTakesUs,reż.AudreyEwell,USA2008.
16Ta m ż e , 38:50-39:20.
17Por.
FredricJameson,ASingularModernity:EssayontheOntologyofthePresent,NewYork:Verso2002.
18Por
.recenzjewserwisieMetalArchives,online:Metal-Archives.com,htp://www.metal-archives.com/reviews/Burzum/Be-lus/258422/
[dostęp:24.03.2018].
Bibliografia
Carpenter,Humphrey,J.R.R.Tolkien.Wizjonerimarzyciel,przekł.AgnieszkaSylwanowicz,Krak ów:Mystery2010.
Chance,Jane(red.),TolkientheMedievalist,NewYork:London,Routledge2002.Daszuta,Maciej,V
argVikerneskolejnyrazrozliczasięzkrwawąprzeszłością,online:Anty- radio.pl,www.antyradio.pl/Muzyka/Duperele/Varg-Vikernes-kolejny-raz-rozlicza-sie-z-krwawa-przeszloscia-11079[dostęp:24.03.2018].
DeklaracjaTrzeciejPozycji,online:N o p . o r g . p l ,www.nop.org.pl/deklaracja-trzeciej-pozy-cji/[dostęp:24.03.2018].
Drout,MichaelD.C.(red.),J.R.R.TolkienEncyclopedia:ScholarshipandCriticalAssess-ment,NewYork:Taylor&Francis2007.
Jameson,Fredric,ASingularModernity:EssayontheOntologyofthePresent,NewYork:Verso2002.
Kreeft,Peter,ThePhilosophyofTolkien:TheWorldviewBehindTheLordoftheRings,SanFrancisco:Ig natiusPress2005.
Michael,Moynihan,DidrikSøderlind,LordsofChaos:TheBloodyRiseoftheSatanicMetalUnderground, PortTownsend:FeralHouse1998.
Mitchell,Chris,InterviewinMetalCryptWebzine,online:Burzum.com,htp://www.bur-zum.com/burzum/library/interviews/metal_crypt/[dostęp:24.03.2018].
Blabbermouth.net,htp://www.blabbermouth.net[dostęp:24.03.2018].
EncyclopaediaMetallum,htp://www.metal-archives.com/[dostęp:24.03.2018].
Knowyourmeme,htp://knowyourmeme.com/memes/people/varg-vikernes[dostęp:24.03.2018].
StronaVargaVikernesa,htp://www.burzum.com[dostęp:24.03.2018].
UntiltheLightTakesUs,reż.AudreyEwell,USA2008.
Rozmowanumeru
MiędzyOksfordemaMordorem
OprofesorzePrzemysławieMroczkowskimijegozwiązkachzJohnemR.R.Tol- kienemrozmawiajązdrhab.KatarzynąMroczkowską-BrandElżbietaBińczyc-ka-Gacek,AnitaCałek,BarbaraSzymczak-MaciejczykorazKrzysztofM.Maj
ElżbietaBińczycka-Gacek:Kiedyporządkującdokumentyojca–Prze- mysławaMroczkowskiego–PaniProfesorzorientowałasię,żekorespon-dowałonzJohnemRonaldemReuelemTolkienem,jakabyłaPanireakcja?
KatarzynaMroczkowska-Brand:Otym,żepoznałTolkiena,żesięznimspotykałwOxfordzie,żeznimko respondował,wiedziałamoddawna,odzawsze.To,czegoniewiedziałamażd
oczasuporządkowaniapapierówmo-jegoojca,tofakt,żebyłotychlistówwięcej,żezachowałosięichwięcej,niżte njedenkrótki,którybyłiktóryznałam.To,żefizyczniezachowałosięli- stówsporo,odkryłamdopieropojegośmierci.Trudnoopowiedzieć,wja-k i m ogólniejestsięstanieemocjonalnympoodejściustówsporo,odkryłamdopieropojegośmierci.Trudnoopowiedzieć,wja-kogośblisstówsporo,odkryłamdopieropojegośmierci.Trudnoopowiedzieć,wja-kiego,po- ogólniejestsięstanieemocjonalnympoodejściukogośbliskiego,po- śródtysiącapilnychsprawdouregulowania.Dlategokorespondencjęodło- żyłamnapóźniej,tymbardziej,żetrudnobyłorozszyfrowywaćpismo,ską- dinądprzepiękne.PrzeddecyzjąoprzekazaniulistówdoarchiwumTolkie-nowskiegoprzeglądałamjeizorientowałamsię,żewiększośćjestbardzotru dnadoodczytania.Czasemokazywałosię,żetekstnawiązywałdojakie-goślistu,któryzaginął.Sporolistówpodługimczasiejednakdochodziło,choc iażbyłowidaćewidentnąinterwencjęwładz:korespondencjępakowa-nowfolięzinformacją,żeprzesyłkadoszławstanieniedoklejonym.Zawszew szyscywrodzinieztegożartowaliśmy,ojciecchciał„im”nawetafundo-waćtrochędobrejjakościkleju.
CreatioFantastica2017,nr2(57),ss.117-125,DOI:10.5281/zenodo.1204665
WywiaddostępnynalicencjiCreativeCommons:Uznanieautorstwa4.0międzynarodowe(CCBY4.0).P e w n e prawazastrzeżoneprzezOśrodekBadawczyFactaFictawKrakowie.Wersjaelektronicznatekstuj e s t referencyjna.
MiędzyOksfordemaMordorem1 1 8
KrzysztofM.Maj:Czynapodstawiezachowanychlistóworazwspomnieńmo żenamPaniProfesorprzybliżyć,jakwyglądałyrelacjePaniojcazTol-kienem?
KatarzynaMroczkowska-Brand:KiedyojciecprzebywałwOksfordziei widywałsięzTolkienem,miała msześćlat.Przebywałamwtedywszkolez internatem,bozaproponowanooj cu,bynas,dzieci,umieściłwinternacieprzyszkolnymzewzględunanaukęjęz yka.Wobectegoniebyłamobecnaw żadnymztychmomentów,wktórychsięs
potykali.Wiemjednakzre-lacjiojca,żegdytenpojechałtampopaździerniku1957roku–
pookresiestalinowskim,którysambardzociężkoprzeżył–
igdypierwszyrazzostalisobieprzedstawieni,ojciecpodałrękęTolkienowi,mó wiąc:
„IcomefromMordor”.Tolkien,przyjąłtozezrozumieniemisympatią,aledodałc oś,cosugerowało,żewolałby,żebynieograniczaćMordorutylkodojednegoje gogatunku,żejestwielemiejscireżimów,systemów,zasługującychnatomia- no.AojciecmówiłoMordorzestalinowskim,konkretnym,tym,którywte- dynajbardziejodbiłswojepiętnonajegożyciu.Tonieznaczyło,zekoniecz- niechciałtylkostalinizmwidziećjakoMordor,nigdyniezapomniałoMor-dorzeokupacjiniemieckiej,nazistowskimhorrorze,byłprzecieżwtedyu więzionyprzezGestapo;poprostuw1957,wrokuspotkaniazTolkienem,miał
wnajświeższejpamięciswojeprzeżyciawczasachreżimustalinow- skiego.WkomentarzuTolkienaposłowachojcaujawniłasiędalekowzrocz-nośćpisarza,jegomądrość:przecieżniebezpowodudzisiejszamłodzieżmów
io„Mordorach”wkorporacjach,wktórychpracujeiwiemy,żekapi-
talizmmateżswojąstraszną,„mordorową”stronę,czegoTolkienbyłświa-dom.Amójojciecjaknajbardziejpodzielałzasadniczopogląd,zeMordorówje stwięcejiżesąróżne,choćby,naprzykład,kolonialne(wiemjakbardzoprzeży wałobrazhorrorukolonialnegozJądraCiemnościConrada,jednegoz jegoukochanychp rozaików).Jestzrozumiałe,żepisarzniechciałjednak,usłyszawszynazwęsw
ojegoliterackiegomiejsca,żebyzostałoonopowią-zanewyłączniezkomunistycznymhorrorem.Śródziemiepowinnowedlenie gobyćpozanasząrzeczywistością,jednocześniedoniejsięodnosząc,a l e ni ebędącalegoriąkonkretnegomiejscaczysystemu.Taichwymianazdańbyłap oczątkiembardzodobrejrelacjipomiędzynimi,aleopierałasięprzedewszystk imnawspólnejpasjiliterackiej,trochęteżifilozoficznej.
AnitaCałek:Listy,któredosiebiepisali,sąchybanajlepszymświadec-twemkontaktów nawiązanychw Oksfordzie…
KatarzynaMroczkowska-Brand:Wistocie.Zopowieściojcawynikało,ż e pojawiłasięmiędzyniminić porozumienia,poczymnastąpiłydalszekontaktyispotkania,ile–
niewiem.Jedenzlistów–tenzodcyfrowanych,
którynajbardziejlubię–
dotyczyłwłaśniejakiegośumówionegoterminunawspólnylunch,będącrówn ocześnieodpowiedziąnaprośbęojcaojegoprzesunięcie(tobyłaichkorespon dencjawewnątrzoksfordzka).Znającogromnągrzecznośćikurtuazjęojca–
któryzawszezwracałuwagęnato,jakcośjestsformułowaneibyłpodtymwzglę
demprzedwojennymdżen-telmenemwkażdymcalu –
przypuszczam,sądząctakżepoodpowiedziTolkiena,żeojciecmusiałgoprz epraszaćzazmianęterminuwspólnegolunchuizaznaczać,żeniechcerobić kłopotu.ListTolkienarozpoczynałsiębowiemodtego,żeprzecieżtożadenkł opot,niemawogólesprawy,jaknieśroda,toczwartekiproszęsiętaknieuspra wiedliwiać,
„becausewearesuchunimportantpeople”(„we”dotyczyłoTolkienaijegożony ).Tenlistzapamiętałam,bardzomisiępodobał,byłwłaściwiekróciusieńką,pięknie napisanąnotatką.To,żelunchmiałbyćuTolkiena,wjegodomu,to–bio- rącpoduwagę,żechodzioAnglię–jestoznakąbliskichrelacji,wedleza-sady„Myhomeismycastle”.Tamznajomipotrafiąprzezdwalataumawiaćs i ę wpubie,zanimzaprosząkogośdoswojegodomu.Skorozatemlunchmiałsię
odbyćuTolkienów,świadczytoozażyłości.Wiemjeszcze,żeoj-ciecspotykałsięrównieżzClivemStaplesemLewisemigrupaInklingsbyłamu znana.Ichrelacjemusiałybyćzatemdobre,boobiestronyciąglechciałys i ę sp otykać,akorespondencjatrwałaażdośmierciTolkiena.
BarbaraSzymczak-Maciejczyk:NailewlistachpisarzadoprofesoraMroczkowskiegoobecnyby łtematjegowłasnejtwórczości?
KatarzynaMroczkowska-Brand:Napodstawielistów,któreczytałam(przypominam,żenieczytała mwszystkich),mogęstwierdzić,żeniebyłotamraczejszczegółowychuwagd
otyczącychjegowłasnychutworów,wy-powiadałsięzatoogólnieoliteraturze,pisałteżosprawachżyciowych.Wiem naprzykład,żebyłpodpresjąsynów,którzychcieli,bysięzgodziłnafilmowew ersjepowieści,aonnatoniewyrażałzgody;mówiłotymzresztąrównieżmójoj
ciec.Argumentem,któryzłamałTolkiena,byłostwierdze-niejednegozdorosłychjużsynów,żeśrodkifinansowesąpotrzebnenawyks ztałcenie„naszychdzieci,atwoichwnuków”–
awiadomo,żepisarzbyłszalenierodzinny.Przypuszczam,żeojciec,powieluro
zmowachzTol-kienemjeszczewOksfordzie,mógłjużmiećzasobąnajbardziejpalącedlaniegopyta
niaotwórczośćTolkiena,możeteżzauważył,żepisarzwolidys- kutowaćocałejliteraturze,jejznaczeniu,funkcjach,urokuirobitochęt-niejniżodpowiadanienapytaniatylkooswojeutwory.Ojciectoszanował,bog
owogólejednaktraktowałjakmistrza,zkoleitamtenczęstoprzypo-minał,żebyniepodkreślaćswojejjakby‘niższej’pozycji,
„proszęnietakskromnie”.Myślę,żemożnatuteżmówićopewnymzderzeniupo dejścia
MiędzyOksfordemaMordorem1 2 0
niecobardziejdemokratyzującego,typowegodlapewnychwarstwspołecz-nychAnglii,atradycjimocniejhierarchicznieróżnicującejgrupyspołecznew Polsce.Trzebateżpamiętać,żeTolkien(urodzonyw1892)byłodmo- jegoojca(urodzonegow1915)starszyocałepokolenie,adlakogośwycho-wywanegowPolsceprzedwojennejogromnyszacunekdlastarszych–
itomistrzów–byłwpajanyipraktykowany.
KrzysztofM.Maj:Gdysięspotykali,tojakichkwestiimogłyzatemdoty-czyćichrozmowy?
KatarzynaMroczkowska-Brand:Wiem,żedlaojcaszczególnieinteresu- jącebyłyzawszekwestiefundamentalne:filozoficzneczyliteracko-filozo-ficzne,wzwiązkuzczymmusiałyichłączyćwspólnezainteresowania,boprzeci eżzgrzecznościniespotykalibysięprzezcałyrok.Przedewszystkimobajbylih istorykamiliteratury,filologami,pasjonatamiliteraturydawneji jejpiękna,wiel kimientuzjastami„cudu”,jakistwarzawyobraźnialiteracka.Bardzoprawdo podobnejesteż,żemówiliokwestiachwiary,któradlaobubyłakluczowa(Tol
kienmógłojcafascynowaćteżjakorzadki‘okaz’Anglika,Anglik- Katolik.CzęstoAnglicykatolicynależelidociekawychioryginal- nychrodzajówosóbiosobowości.Musielibyćgotowizarównobardziejsta- wiaćopórnaciskomspołecznymwobecnichnieprzyjaznym,jaki,równo- cześnie,umiećmądrzekwestionowaćswojąwiarę).Wkażdymrazie,wraca- jącdotychrelacji,mogęznowusiędomyślić,żeoboktematówważnychpo-ruszanebyłyzapewnejeszczesprawypraktyczne,którezawszeojculeżałynaser cu,typu:
„jakbyzdobyćwięcejksiążekdlauniwersytetu”.Zachowałsięlistmojegoojca
z1947roku(odnalazłagomojabyłastudentkaJoannaRze-pa,obecniepracującawTrinityCollegewDublinie),wktórymprosiłono ksią żki–
proszęsobiewyobrazićkogoś,ktowracazUSApodoktoraciedoPolskiw19 47roku(dlawszystkichdziwnebyło,żewogólewraca)iprosiakuratoksiążki.
Mójojciectakibył,żegdzietylkomógł,prosił:„Tylkoprzy-gotujciemitamjaknajwięcejksiążek,żebymoistudencimieli,botamsązrujn owanebiblioteki,niewielemają,azangielskiejliteraturyprawienic”;zachow ałysięteżlistyzodpowiedziaminajegoprośby,czasempozytywne.Wielezjego listówdotyczyzatemtego.Tolkienatakżeprosił,bywesprzećsprawęzbierani
aksiążekdlapolskiegouniwersytetu,najpierwbyłtoKato-lickiUniwersytetLubelski,apotemUniwersytetJagielloński;czasemjegoprośby
dotyczyłyteżopiekinadjakimśasystentem.WlistachTolkienaprze-wijałasięteżwielokrotniejegotroskaoojca,osytuacjęwPolsce:pytał,czym ógłbywczymśpomóc.Przepraszam,jeślimówięzadużooojcu,azamałoo ich spotykaniusię,alejawidziałamrelacjęzTolkienemprzezpryzmatspojrzeni aojca,apozatym,powtarzam,niebyłamprzytychspotkaniach
obecna,mogętylkosiępewnychrzeczydomyślać,przypominającsobieu wagiojca,naszerozmowy.Nailetopomaga,anaileprzeszkadza–
niewiem,alenapewnowspólnedlanasobojga,dlamnieimojegoojca,byłoog romnezauroczenieTolkienowskimświatemitrudnomijestmówić‘obiekt ywnie’czyomijającobrębtegozaczarowania.
AnitaCałek:NaileprofesoraMroczkowskiegozTolkienemmogłopołą-czyćjeszczejednowspólnedoświadczenie–toznaczyprzeżyciawojenne?
KatarzynaMroczkowska-Brand:PokolenieTolkienaipokoleniemojegoojca,zarównojednojakidrugie ,otarłosięwsposóbnamacalnyoabsolutnepiekłoihorrorwojny,dlategomyśl ę,żetodoświadczenierównieżmusiałobyćtematemwspólnychrozmów.Tolki enprzeżyłstrasznechwilewczasieczynnejsłużbywIwojnieświatowej,ajegos
ynowie–wIIwojnie.Zopo- wiadańojcawynikało,żemielizTolkienemwspólne,bardzosilneprzeko-naniapacyfistyczne.
AnitaCałek:Kolejnymwspólnymtematem–dlapisarza-filologaidlapolskiegoprofesoraliteraturyangielskiej–
byłychybawłaśniezaintereso-waniafilologiczne.Aczytakżewwymiarzeprzekonańbylisobiebliscy?
KatarzynaMroczkowska-Brand:Tolkienaiojcałączyłzarównofilolo-gicznybackground(obajtomediewiściimiłośnicystarychjęzyków),jaki k westiefilozoficzneorazświatopoglądowe.Spotykalisięnagrunciewiaryi kat olicyzmu,codlaojcabyłobardzoważne,bowkońcuwielelatpoświęciłwalczą coanglistykęnaKatolickimUniwersytecieLubelskimiwierzyłw Ideaofa UniversityJohnaHenry’egoNewmana(1852),dzieło,którewtedyreprezentow ałoopórprzeciwko„siłomciemności”1.Ojciecdoceniałto,żeTolkienpochodz iłzrodziny,którasięnawróciła,amatkapisarzazapłaciłazatokonkretnążyciow ącenę:zostałaodciętaodspadku,współudziałówitp.Tolkiendokonałpóźniejr ównieżosobistegowyborukatolicyzmu.Ojciecbardzoceniłludzi,którzypot
rafiliwielepoświęcićdlawiernościswoimpo-glądom.Trzebapamiętać,żebyciekatolikiemwAnglii,zarównowXVI,jaki w wielupóźniejszychwiekach,budziłopodejrzenia,trochętak,jakbycieluterani nemwHiszpanii.Tonajczęściejinteresującehistorie:osobybędącew mniejsz
ościreligijnejmusząprzedewszystkimdoprecyzowaćswojepo- glądy.Popierwsze,musząsięzastanowić,dlaczegoniepłynązfaląjakwszy-
scy,przemyślećswojąwiaręiprzekonaniateologiczne,podnoszącjetymsa-1Ks
iążkatazresztąukazałasięwPolsceporazpierwszywłaśniewtłumaczeniuPrzemysławaMroczkow-
iążkatazresztąukazałasięwPolsceporazpierwszywłaśniewtłumaczeniuPrzemysławaMroczkow-