W Nr 1 z 1949 r. czasopisma „Sowieckoje Gosudarstwo i Prawo" („Radziec
kie Państwo i Prawo“), organu Instytutu Prawa Akademii Nauk ZSRR i Wszechzwiązkowego Instytutu Nauk Prawniczych Ministerstwa Sprawiedli
wości ZSRR, ukazał się artykuł N. P. Farbierowa pt. „Nowe momenty w roz
woju demokracji ludowej“ .
W pierwszej części artykułu, cytując wypowiedź Żdanowa, że narody kra
jów demokracji ludowej „nie tylko wyzwoliły się z kajdan imperializmu, lecz budują fundamenty przejścia na drogę rozwoju socjalistycznego“ — autor przedstawia najważniejsze etapy rozwoju poszczególnych państw demokracji ludowej, przeprowadzone reformy, ciężar gatunkowy sektorów społeczno-go
spodarczych oraz uikład sił politycznych, w którym decydującą rolę odgrywają zjednoczone partie klasy robotniczej. Podsumowując przegląd etapów rozwo
ju demokracji ludowej, autor stwierdza, że „przemiany w życiu ekonomicznym i politycznym krajów demokracji ludowej pozwalają wyciągnąć wniosek, iż kraje demokracji ludowej weszły w nowy etap swego rozwoju, etap bezpośred
niego budownictwa socjalistycznego, etap budowy fundamentów socjalizmu“.
_ Druga część artykułu poświęcona jest teoretycznej analizie drogi do socja
lizmu, jaką kroczą państwa demokracji ludowej, oraz charakterystyce istoty państwa demokracji ludowej. Poniżej podajemy w dosłownym brzmieniu, naj
istotniejsze momenty wywodów autora w tej sprawie. (Red.).
* * *
Kraje demokracji ludowej nie kroczą jakąś nową, odmienną drogą od tej, którą doszedł do socjalizmu Związek Radziecki. Droga ta nie sta
nowi jednak również mechanicznego powtórzenia drogi, przebytej przez ZSRR — jest ona wspólna w podstawowych, głównych punktach: pro
wadzi bowiem przez uprzemysłowienie socjalistyczne i kolektywizację, zaostrzenie walki klasowej i likwidację klas wyzyskujących, przez sojusz klasy robotniczej z pracującym chłopstwem przy przodującej roli klasy robotniczej i marksistowsko-leninowskiej partii robotniczej jako siły kierunkowej.
158
Kraje demokracji ludowej wykazują na tej drodze pewno »woists ce- C,W> chodzi o metcdy, środki, formy i tempo rozwoju, co oznacza jedynie odmianę me żas zaprzeczenie ogólnej drogi. Uznanie wspólnego w najistotniejszym i głównym nie jest równoznaczne z negowaniem spe
cyfiki uwarunkowanej różnicami w rozwoju historycznym, w poziomie gospodarczym i kulturalnym, w konkretnym układzie sil klasowych. By
łoby nierozsądne negować specyfikę uprzemysłowionej Czechosłowacji w porównaniu z rolniczą Albanią, ale jednocześnie niesłuszne byłoby twierdzenie, że „ile krajów — tyle dróg do socjalizmu” . Tego rodzaju twierdzenie oznaczałoby negowanie międzynarodowego znaczenia doświad
czeń ZSRR i podstawowych praw okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu, praw ustalonych przez klasyków marksizmu, sprawdzo
nych na doświadczeniach WKP (b).
Wyzyskanie doświadczenia ZSRR stanowi ogromnej wagi czynnik sprzy
jający budownictwu socjalistycznemu w krajach demokracji ludowej.
Związek Radziecki budował socjalizm w warunkach otoczenia kapita
listycznego; kraje demokracji ludowej przystąpiły do budowy socjalizmu w warunkach zmiany układu sil światowych na korzyść socjalizmu, w wa
runkach gdy Związek Radziecki może udzielać im pomocy gospodarczej, dyplomatycznej i innej.
W referacie wygłoszonym na Kongresie Zjednoczeniowym tow. Bierut powiedział: „Podobnie jak u podstaw zwycięstwa naszej demokracji lu
dowej leży ofiarna, bohaterska pomoc Związku Radzieckiego, tak i u pod
staw naszej odmienności od drogi radzieckiej leży wszechstronna pomoc Związku Radzieckiego i oparcie się na doświadczeniach i osiągnięciach zwycięskiej dyktatury proletariatu w ZSRR” ...
W obecnych warunkach, gdy świat podzielony jest na dwa obozy — imperialistyczny i antydemokratyczny oraz antyimperialistyczny i demo
kratyczny gdy między tymi obozami toczy się ostra walka, żaden kraj nie może zbudować socjalizmu bez pomocy Związku Radzieckiego i kra
jów demokracji ludowej.
Wyrzeczenie się pomocy tych sił rewolucyjnych i demokratycznych, przecenianie swych sił wewnętrznych, zerwanie z internacjonalizmem i przejście na drogę burżuazyjnego nacjonalizmu — prowadzą nieuchron
nie do oderwania się od obozu demokracji, do podporządkowania się imperializmowi, tj.^ do utraty niepodległości. Świadczy o tym fakt zdra
dzieckiej działalności nacjonalistycznej grupy Tito.
„Każda tendencja do osłabienia współpracy ze Związkiem Radzieckim godzi w podstawy istnienia demokracji ludowej” — powiedział Dymitrow na V Zjeździe Komunistycznej Partii Bułgarii.
Walka o triumf socjalizmu może rozwijać się li tylko pod hasłem inter
nacjonalizmu, w bojowej współpracy z ZSRR.
Demokracja ludowa wypowiada się za internacjonalizmem. Nacjona
lizm nie daje się pogodzić z demokracją ludową.
159
Związek Radziecki jest wiernym obrońcą suwerenności narodów państw demokracji ludowej, potężną osto.ą ich rozkw itu gospodarczego i osta
tecznego wyzwolenia się od wyzysku kapitalistycznego, bezinteresownym przyjacielem i pomocnikiem w dziele budowy socjalizmu.
W oparciu o sformułowane wyżej tezy można postawić w k r_ tk m za
rysie problem typu i istoty państwa demokracji ludowej w obecnym sta
dium jego rozwoju.
O typie państwa decyduje struktura społeczno-gospodarcza społeczeń
stwa, charakter klasowy i cele państwa. W krajach demokracji ludowej.
1) Władza burżuazji została zlikwidowana i zastąpiona władzą poli
tyczną mas pracujących, tj. ogromnej większości narodu z klasą robot
niczą na czele. Oznacza to zwycięstwo socjalizmu w dziedzinie politycznej.
2) W ielki i średni przemysł, transport i banki należą do państwa, obszarnicza własność ziemska została zlikwidowana; główną ostoją pań
stwa w dziedzinie rozwoju gospodarki narodowej jest sektor socjali
styczny — przodujący, choć jeszcze nie przeważający, w gospodarce na
rodowej jako całości.
3) Z punktu widzenia swego rozwoju historycznego kraje demokracji ludowej znajdują się w okresie przejściowym od kapitalizmu do so
cjalizmu.
W konsekwencji również państwo demokracji ludowej jest państwem okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu, państwem budują
cego się socjalizmu. ■ •
Państwo okresu przejściowego od kapitalizmu do socjalizmu jest pań
stwem proletariackim, co znajduje swój wyraz w fakcie, że klasa robot
nicza realizuje państwowe kierownictwo społeczeństwem. Państwo o nazywa się również państwem typu socjalistycznego, co wyraża jego ce i zadania.
Jak słusznie podkreślono w radzieckiej literaturze prawniczej, począt
kowo państwo określa się jako socjalistyczne z uwagi na jego cele i za
dania, a następnie gdy społeczeństwo socjalistyczne zostaje juz zbudo
wane, określenie to odzwierciedla fa k t zwycięstwa socjalizmu lub, innym i słowy, państwo staje się socjalistycznym również z uwagi na jednolity, istniejący w nim socjalistyczny sposób produkcji.
Tak więc nazwa „państwo socjalistyczne” na różnych szczeblach roz
woju historycznego wyraża różny jakościowy stan państwa: początkowo jest to państwo budującego się socjalizmu, a następnie państwo zwy
cięskiego socjalizmu.
Na początku r. 1918, gdy w państwie radzieckim zaczęto dopiero za
kładać fundamenty budownictwa socjalistycznego, Lenin w prz~mo wieniu wygłoszonym na I I I Ogólnorosyjskim Zjeździe Rad oswia czy
„...nasza R rpublika Rad jest socjalistyczna, gdyż na tę drogę wkroczy
liśmy...“ 1) W innej swej pracy tego okresu Lenin stwierdza, ze okresle- i)
i) Lenin—Dzieła, T. X X II, str. 213.
160
nie „re p u b lik a socjalistyczna” oznacza zdecydowaną wolę „urzeczyw istnie
n ia przejścia do socjalizm u“ 2).
Powyższe uwagi Lenina dotyczą również k ra jó w dem okracji ludowej.
Ze względu na sw ój ch arakte r klasowy, na swe cele, zadania i dążenia — państwo dem okracji ludow ej na danym etapie jego rozw oju je s t pań
stwem nowego, socjalistycznego typu, podobnie ja k socjalistyczne pań
stwo radzieckie w pierwszej fazie jego rozwoju.
W obu wypadkach są to państwa okresu przejściowego od kapitalizm u do socjalizm u, państwa budującego się socjalizmu, służące ja k o narzę
dzie zgniecenia oporu w yzyskiwaczy i udaremnienia w szystkich ich prób przywrócenia u s tro ju kapitalistycznego.
Państwo dem okracji ludow ej spełnia również fu n k c je właściwe pań
stw u nowego typu, t j. te same fu nkcje , któ re spełniało państwo radziec
kie w pierwszej fazie swego ro z w o ju :
1) fu n k c ję przezwyciężenia oporu obalonych klas w ew nątrz k ra ju , t j . w yzyskującej mniejszości w im ię interesów pracującej większości;
2) fu n k c ję obrony k ra ju przed zamachem z zewnątrz na zdobycze pracującej większości;
3) fu n k c ję gospodarczo-organizacyjną i kulturalno-wychowaw czą, t j.
fu n k c ję właściwą jedynie państwu nowego typu.
Jak wiadomo, w pierwszej fazie rozw oju radzieckiego państwa so cja li
stycznego fu n k c je gospcdarczo-organizacyjne i kulturalno-wychowaw cze w pełni się nie rozwinęły.
F unkcje te w k ra ja c h dem okracji ludow ej w c h w ili obecnej również nie rozw inęły się w całej pełni, gdyż istnieje tam jeszcze p ryw atna w ła sność narzędzi i środków/ p ro du kcji. Jednakże ju ż obecnie fu n k c je te po
siadają sprzyjające w a ru n ki rozw oju, gdyż dzięki A r m ii Radzieckiej k ra je dem okracji ludow ej u n ikn ę ły w o jn y domowej oraz in te rw e n c ji i roz
w ija ją się w kierun ku socjalizm u p rzy boku Zw iązku Radzieckiego, udzie
lającego im w yda tn ej pomocy.
Pod względem fo rm y jednak państwo dem okracji ludow ej różni się od państwa radzieckiego w pierwszej fazie jego rozw oju.
F orm ą radzieckiego państwa socjalistycznego je s t republika radziecka.
Rady delegatów robotniczych, chłopskich i żołnierskich, stanowiące p o li
tyczną podstawę re p u b lik i radzieckiej pierwszej fa zy rozw oju, b y ły orga
nam i reprezentacji klasowej, k tó re pow staw ały p rzy niepowszechnym i niecałkowicie rów/nym prawie w yborczym o pa rtym zarówno na zasa
dzie w ytw órczej ja k i te ry to ria ln e j. Średnie i wyższe ogniwa w ładzy pań
stw ow ej pochodziły z w yborów wielostopniowych, a nie bezpośrednich.
Form ą państwa dem okracji ludow ej je s t republika ludowa, w k tó re j wszystkie organy władzy państwowej, poczynając od najniższych i koń
cząc na najwyższych, wyłaniane są w drodze w yborów powszechnych, na podstawie powszechnego i równego prawa wyborczego w yłącznie według zasady te ry to ria ln e j,
«) Tamże, str. 513.
Nowa Drogi — 13 161
Jedną z fo rm sojuszu (bloku ) klasy robotniczej i je j p a rtii z masami pracującym i w k ra ja c h dem okracji ludow ej je s t F ro n t Ludow y. O rgani
zacji ta k ie j lub podobnej w Związku Radzieckim nie było.
Klasa robotnicza, jako hegemon dem okracji ludow ej, nie posiada żad
nych p rzyw ile jó w w yborczych w stosunku do chłopstwa, ja k to było w państwie radzieckim .
-„D em okracja ludowa — m ów ił tow. B ie ru t na Kongresie Zjednoczenio
w ym — ja k o nowa fo rm a w ładzy politycznej mas pracujących z klasą robotniczą na czele, zabezpiecza w sposób najlepszy w obecnych w arun kach historycznych nasz rozw ój w kie ru n k u socjalizm u” .
A le swoista fo rm a rozw oju w kie ru n ku socjalizm u nie zmienia podsta
wowej prawidłow ości okresu przejściowego od kapitalizm u do socjalizm u w punkcie n a jisto tn ie jszym i decydującym, a m ianowicie że państwo tego okresu je s t w istocie swej rew olucyjną d y k ta tu rą kla sy robotniczej. Tow.
D y m itro w na V Kongresie B u łg a rs k ie j P a r tii K om unistycznej s tw ie r
d z ił: „Zgodnie z tezami m arksizm u-leninizm u, u s tró j radziecki i u s tró j dem okracji ludow ej są dwiema fo rm a m i jednej i te j samej w ładzy — władzy klasy robotniczej w sojuszu z ludem pracującym m iasta i wsi.
Oba te u s tro je to dwie fo rm y d y k ta tu ry p ro le ta ria tu ” .
Państwo dem okracji ludow ej powstaje na bazie w spółpracy i p rzyja źn i ze Związkiem Radzieckim. Może ono spełniać i spełnia pom yślnie fu n k c je d y k ta tu ry p ro le ta ria tu : przezwyciężenie oporu obalonych klas w yzysku
jących, wciągnięcie mas pracujących do budow nictw a socjalistycznego p rzy państw ow ym kierow nictw ie ty m i masami ze s tro n y klasy ro b o tn i
czej, walkę o zbudowanie nowego społeczeństwa socjalistycznego.
Z n a jd u ją potwierdzenie słowa Lenina, iż „przejście od ka pita lizm u do kom unizm u musi, n aturalnie, dać ogrom ną obfitość i różnorod
ność fo rm politycznych, lecz is to ta rzeczy będzie p rzy ty m nie
odzownie ta sama: d y k ta tu ra p ro le ta ria tu ” 3), oraz słowa Stalina, iz
„is to ta spraw y nie tk w i w form ie, lecz w tym , ja k ie j klasie przekazuje się władzę...” 4).
O istocie państwa decyduje nie sama fo rm a organizm u politycznego, lecz treść, k tó rą organizm ten je s t przepojony. Treść zaś określona je s t przez kierow niczą rolę p a rtii kom unistycznych (robotniczych), nadają
cych k ra jo m dem okracji ludow ej kierunek rozw oju ku socjalizm owi.
Państwo d em okracji ludow ej i radzieckie państwo socjalistyczne w pierwszej fazie jego rozw oju posiadają więc jednakow y ch arakte r k la
sowy, cele i zadania — różnią się jednak pod względem fo rm y .
N atom iast m iędzy radzieckim państwem socjalistycznym w d ru gie j fa zie jego rozw oju a państwem dem okracji ludow ej w obecnym ^ etapie istn ie ją oczywiście różnice jakościowe. Państwo radzieckie je s t p a ń s t w e m
zwycięskiego socjalizm u i budującego się komunizm u, podczas gdy pan stwo dem okracji ludow ej je s t w c h w ili obecnej państwem okresu przej ściowego od ka pita lizm u do socjalizm u.
8) L e n in —Dzieła, T. X X I, str. 393.
4) J. S ta lin —Dzieła, T. I I I , str. 178.
162
T ak więc państwo dem okracji ludow ej i współczesne państwo radziec
kie są państwam i tego samego typu, z ty m że różnią się one między sobą szczeblem rozw oju historycznego: ZSRR to państwo zwycięskiego socja
lizmu, państw» dem okracji ludow ej to państwo budującego się socjalizmu.
W ładza państw ow a, i dem okracja m ają charakter ludow y zarówno w ZSRR ja k i w krajach dem okracji ludowej, niem niej jednak nie są one identyczne.
W ZSRR naród to nowa klasa robotnicza, ja k ie j nie znała dotąd jeszcze h istoria społeczeństwa ludzkiego, to — dalej — chłopstwo radzieckie, przeważnie kołchozowe, i nowa prawdziwie ludowa inteligencja radziecka.
D em okracja radziecka w d ru gie j fazie rozw oju państwa radzieckiego je st dem okracją k ra ju zwycięskiego socjalizmu, którego podstawę gospo
darczą stanow i socjalistyczny system gospodarczy i socjalistyczna w ła sność narzędzi i środków p ro d u kcji, utrw alone w w y n ik u lik w id a c ji k a p i
talistycznego systemu gospodarczego, zniesienia p ryw a tn e j własności na
rzędzi i środków p ro d u k c ji oraz unicestwienia wyzysku. Całe społeczeń
stwo radzieckie je s t społeczeństwem w olnych lu d zi pracy m iasta i wsi.
Zgodnie z ty m radziecka dem okracja ludowa je s t dem okracją dla wszy
stkich, dla całego narodu składającego się w yłącznie z lud zi pracy.
N atom iast w k ra ja c h dem okracji ludow ej istn ie je jeszcze, ja k k o lw ie k w ograniczonych rozm iarach i pod k o n tro lą państwa, p ryw atna własność środków i narzędzi p ro du kcji, a co za ty m idzie — is tn ie ją również klasy w yzyskujące i w yzysk, k tó ry c h całkow ita lik w id a c ja je st sprawą p rzy
szłości. T ak więc w k ra ja c h dem okracji ludow ej społeczeństwo nie składa, się jeszcze wyłącznie z ludzi pracy —■ istn ie ją w nim jeszcze w yzyski
wacze, a korzenie gospodarcze kapitalizm u nie zostały jeszcze z lik w i
dowane.
Jeśli chodzi o kla sy pracujące, to klasa robotnicza, k tó re j isto ta ulega zmianie, nie osiągnęła jeszcze położenia klasy robotniczej w ZSRR, chłop
stwo nie je s t jeszcze kołchozowe, a inteligencja nie je s t jeszcze p ra w dziwie ludową inteligencją.
Zgodnie z tym , dem okracja w państwach d em okracji ludow ej je s t dem okracją klas pracujących z klasą robotniczą na czele, je s t sze
ro k ą i pełną dem okracją dla p rzyg nia tają cej większości narodu, t j . de
m okracją socjalistyczną z uw agi na sw ój ch arakte r i kierunek rozw oju.
W ty m sensie nazywam y ją ludową.
W dalszym swym rozw oju, na podstawie lik w id a c ji klas w yz y s k u ją cych, socjalistycznego uprzem ysłowienia i socjalistycznej k o le k ty w iz a c ji gospodarki w ie js k ie j, t j . drogą, ja k ą zbudowa!o społeczeństwo s o c ja li
styczne W ZSRR — dem okracja ludow a stanie się w pełni rozw iniętą, konsekwentnie socjalistyczną dem okracją, ja k ą zrealizowano ju ż w ZSRR.