Czasopisma dziecięco-młodzieżowe będące przedmiotem niniejszych badań to wydawnictwa periodyczne o rzadszej częstotliwości, opracowane i redago
wane przez dorosłych, przeważnie pisarzy-pedagogów lub nauczycieli, prze
znaczone dla dzieci i młodzieży w wieku przedszkolnym i szkolnym. Dzielą się one na czasopisma dla dzieci młodszych w wieku przedszkolnym: od 3 do 6 roku życia, w wieku szkolnym — przy czym wyróżniamy okres wsze- snoszkolny: 7—9 lat (klasy I—II), szkolny i starszoszkolny — ostatnie klasy szkoły podstawowej oraz młodzież szkół ponadpodstawowych. Podział ten jest umowny i uzależniony od indywidualnego rozwoju dzieci i młodzieży, gdyż
— jak wykazuje praktyka życia codziennego — czasopisma adresowane do młodzieży szkół średnich czytają uczniowie starszych klas szkoły podstawowej, uczniowie zaś szkoły średniej winni być przygotowani do odbioru prasy ogólnej, dla dorosłych. Ważną sprawą, na co warto zwrócić uwagę, jest współudział czytelników w kształtowaniu treści pism dziecięco-młodzieżowych przez listy do redakq'i, spotkania z zespołami redaktorskimi lub odwiedzinami w redakqi.
Jaka jest rola i zadania czasopism dziecięco-młodzieżowych? Czasopisma wspomagają i uzupełniają program szkolny, kształcą ucząc i bawiąc. Ze względu na cykliczne i regularne ukazywanie się pism, powtarzanie się problematyki poruszanej na ich łamach mają one o wiele większy wpływ na czytelników niż książki. Oddziałują wszechstronniej, ponieważ dysponują bardziej zróżnicowanymi środkami wyrazu niż tekst książki czy podręcznika.
Czasopisma posługują się powiastką, opowieścią, powieścią w odcinkach,
felietonem, reportażem, wreszcie kącikiem humoru i rozrywki z krzyżówka
mi, szaradami, zagadkami czy anegdotami. Rozrywka odgrywa dużą rolę dydaktyczną oraz wychowawczą. Uogólniając, czasopisma spełniają funkcje poznawcze, dydaktyczne i wychowawcze. Kształtują postawy społeczne, po
szerzają zakres wiedzy o otaczającym świecie, dostarczają przeżyć estetycz
nych i ludycznych, tak istotnych w procesie wychowania. Dlatego też pow
stało wiele tytułów czasopism dziecięco-młodzieżowych, zróżnicowanych pod względem stopnia trudności, dostosowanych do wieku odbiorcy i jego zain
teresowań.
O roli czasopism dziecięco-młodzieżowych świadczy czas ich powstania:
w Polsce istnieją one od 1824 roku — od wydania „Rozrywek dla Dzieci”
Klementyny z Tańskich Hoffmanowej, a na świecie od przeszło dwustu lat.
Po pierwszych próbach wydawniczych K. Hoffmanowej i Stanisława Jacho
wicza było ponad sto prób wydawania „pism dla młodego wieku”, najczęściej o charakterze dydaktyczno-rozrywkowym, patriotycznym i narodowym.
Przedmiotem niniejszego artykułu są czasopisma dziecięco-młodzieżowe wydawane współcześnie, ze szczególnym uzwględnieniem lat 1989—1995.
Czasopisma dziecięco-młodzieżowe to stały element życia literackiego, toteż najwnikliwsze omówienia, oceny i recenzje znajdują się w monogra
fiach literatury autorstwa: Izabelli Kaniowskiej-Lewańskiej, Krystyny Ku- liczkowskiej, Tadeusza Parnowskiego, Anieli Szycówny i Stanisława K ar
powicza, Józefa Białka, Janiny Mortkcwiczowej, Stanisława Fryciego, Wan
dy Krzemińskiej, a zwłaszcza Stanisława Aleks and rzaka — wieloletniego redaktora pism „Naszej Księgarni”1. Cennym źródłem informacji jest jubi
leuszowa publikacja dotycząca „Naszej Księgarni” pt. Pół wieku przyjaźni z dzieckiem i szkołą (1921—1971) pod redakcją Stanisława Aleksandrzaka.
1 I . K a n i o w s k a-L e w a ń s k a: Literatura dla dzieci i młodzieży od początków do roku 1864.
Rozprawy z historii literatury dla dzieci i młodzieży. „Studia Pedagogiczne PAN”. T. 5. Wroclaw 1958, s. 150—213; S. F r y c i e : Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1945—1970. Warszawa 1982; J. B i a ł e k : Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918—1939. Warszawa 1979;
S. A l e k s a n d r z a k : Czasopisma dla dzieci i młodzieży w nauczaniu języka polskiego. „Praca Szkolna” 1949, nr 3; T e n ż e : Niektóre problemy czasopism w szkole. „Żyde Szkoły” 1965, nr 4;
T e n ż e: Czasopisma dla dzieci. W: Osiągnięcia i problemy rozwoju oświaty i wychowania w XX-leciu PRL. Warszawa 1966; T e n ż e: Tendencje rozwojowe polskich czasopism dla dzieci. W: Kim jesteś Kopciuszku, czyli o problemach współczesnej literatury dla dzieci i młodzieży. Red. S. A 1 e k s a n d- r z a k . Warszawa 1968, s. 208—233; Toż przedruk w: S. F r y c i e : Literatura dla dzieci i młodzieży tv latach 1956— 1970. Warszawa 1982, s. 208—223.
W niej zawarte są również uwagi o czasopismach dziecięco-młodzieżowych wydawanych przez tę firmę2.
Prasa organizacji harcerskiej wydawana przez Młodzieżową Agencję Wy
dawniczą RSW „Prasa-Książka-Ruch” doczekała się już oddzielnego omówie
nia w opracowaniu Jerzego Webera3.
W celu dokumentacji tytułowej w artykule tym wykorzystano bibliografie i katalogi prasowe, jakie ukazały się drukiem po drugiej wojnie światowej oraz po 1989 roku4. Sięgnięto również po prace dotyczące czytelnictwa, prze
prowadzane w Ośrodku Badań Prasoznawczych w Krakowie przez Andrzeja Rusinka, Ryszarda Kalbarczyka, Andrzeja Maliszewskiego i Zbigniewa Baj
kę5. Korzystano też z badań Joanny Papuzińskiej na temat wychowawczej roli prasy dziecięco-młodzieżowej6. Podobne badania wykonała Antonina Gutow
ska w Katedrze Psychologii Wychowawczej i Psychologii Rodziny Katolic
kiego Uniwersytetu Lubelskiego w odniesieniu do prasy wydawanej po 1990 roku7. W pracy niniejszej odwołano się również do materiałów archiwalnych Komisji Likwidacyjnej RSW „Prasa-Książka-Ruch”, związanych z redakcją
„Filipinki” oraz „Świata Młodych”. W ocenie czasopism młodzieżowych, jakie zaczęły wychodzić po transformacji ustrojowej w Polsce po 4 czerwca
4 Bibliografia czasopism i wydawnictw ciągłych. Za lata 1958—1974; Bibliografia wydawnictw ciągłych. Biblioteka Narodowa. Instytut Bibliograficzny. Red. J. D y d o w i c z o w a . Za lata 1981—1993; Bibliografia wydawnictw ciągłych nowych, zawieszonych i zmieniających tytuł. Wkład
ka do „Przewodnika Bibliograficznego” za lata 1989—1995; Katalog prasy polskiej. Kraków. Za lata 1992, 1993, 1994, 1995.
5 A. R u s i n e k : Zasięg czytelnictwa czasopism młodzieżowych i ich wpływ na postawy czytelników. Kraków 1971; T e n ż e : Czytelnictwo czasopism młodzieżowych i ich wpływ na poglądy młodzieży. Kraków 1973; B. N a g e l : Czytelnictwo prasy w środowisku młodzieżowym na tle zainteresowań i poglądów młodzieży. Gdańsk 1974; A. M a l i s z e w s k i : Polskie magazyny młodzieżowe. Kraków 1971; Z. B a j k a : Czytelnictwo prasy w Polsce Ludowej. Kraków 1976;
R. K a l b a r c z y k : Czytelnictwo prasy wśród młodzieży. Warszawa 1984.
6 J. P a p u z i ń s k a : Tradycje społeczno-wychowawcze polskiej prasy dziecięco-młodzieżowej.
W: Pól wieku przyjaźni..., s 146—157; T aż: Wychowawcza rola prasy dziecięcej. Warszawa 1972.
7 A. G u t o w s k a : Prasa młodzieżowa a wychowanie. Biuro Studiów i Analiz Kancelarii
sprawy czasopism, zwłaszcza dla młodzieży, świadczy dyskusja na 43 posiedze
niu Sejmu drugiej kadenq'i 17 lutego 1995 roku9.
Rozwój prasy dziecięco-młodzieżowej po drugiej wojnie światowej po
dzielić należy na kilka okresów uwarunkowanych ważnymi wydarzeniami społeczno-politycznymi. W każdym z nich następowało jej zróżnicowanie typologiczne, statystyczne, czytelnicze, jak również zasięgu oddziaływania.
Pierwszy etap — lata 1944—1948, początki powojennej odbudowy — charak
teryzował się reaktywowaniem przedwojennych tytułów oraz zakładaniem nowych. W tym czasie pisma dziecięco-młodzieżowe spełniały funkcję podręcz
ników do nauki szkolnej.
Drugi okres — lata 1949—1956 — cechował się centralizmem prasowym wynikającym z systemu totalitarnego, dążenia do kierowania całokształtem życia społeczno-kulturalnego i oświatowego. Pisma — zaledwie kilka tytułów wydawanych w wysokich nakładach — propagowały wzorce dydaktycz
no-wychowawcze dostosowane do potrzeb ideowowychowawczych władzy politycznej.
W trzecim okresie, w latach 1957— 1990, nastąpiły trzy przełomy politycz
ne: październik 1956, grudzień 1970 i sierpień 1981, zakończone wyborami 4 czerwca 1989 roku oraz likwidaqą koncernu prasowego RSW „Prasa- -Książka-Ruch” w marcu 1990 roku. W tym czasie prasa dostosowała się do środków społecznej komunikacji, takich jak radio i telewizja, szukała nowych koncepq'i, treści, gatunków literackich i dziennikarskich, nowych rozwiązań typograficznych itp.
W ostatnim, czwartym okresie rozwoju — w latach 1990— 1994, istniejące dotąd wydawnictwa przekształciły się w spółki, upadła Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, powstało 138 nowych tytułów i wydawnictw. Po 1991 roku zniesiono cenzurę, system koncesyjny prasy i nadzór nad nią. Do tego czasu głównymi wydawcami prasy dziecięco-młodzieżowej były: „Nasza Księgarnia”, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Zarząd Główny PCK i Naczelna Or
ganizacja Techniczna. Wszystkie wydawnictwa znajdowały się w Warszawie, a ich czasopisma były pismami centralnymi, rozpowszechnianymi w wysokich nakładach w całej Polsce, lecz mimo to nie zaspokajały wszystkich potrzeb czytelniczych dzieci i młodzieży.
„Naszą Księgarnię” powołał do życia w 1921 roku Związek Nauczycielstwa Polskiego w celu zaopatrywania szkół podstawowych w podręczniki i pomoce naukowe. Po drugiej wojnie światowej utworzony przy niej dział czasopism (wydawanych w dwudziestoleciu międzywojennym przez Wydział Wydawniczy ZNP) publikował: „Małego Płomyczka”, „Płomyczka”, „Płomyka”, „Świersz
9 Diariusz Sejmowy. 43 Posiedzenie. Trzeci dzień obrad: 17 luty 1995. Kancelaria Sejmu.
Warszawa 1995. Tu wypowiedzi: ministra M. Strąka, posłów: M. Siwca, T. Samborskiego, J. Brauna, K. Napierały i innych.
czyka”, „Iskierki”, „Młodego Zawodowca” i inne. Jesienią 1944 roku „Nasza Księgarnia” została reaktywowana jako Instytut Wydawniczy pod patrona
tem ZNP. Jej zadaniem było dostarczenie książek i czasopism na potrzeby oświaty i szkoły, zarówno nauczycieli, jak i uczniów. Podczas okupacji hitlerowskiej w Polsce zniszczono księgozbiory bibliotek szkolnych i po wyzwoleniu nie było z czego i na czym uczyć. Dlatego też w pierwszych la
tach powojennych, oprócz „Naszej Księgami” — kilku innych wydawców przystąpiło do działalności prasowo-wydawniczej, co dowodzi, jak ważną i pilną sprawą stało się zaspokojenie potrzeb czytelniczych dzieci i młodzieży.
Funkcjonujące w pierwszym okresie po wojnie wydawnictwa oraz ich pisma ukazuje tabela 1.
T a b e l a 1 Powstawanie prasy dziecięco-młodzieżowej w latach 1944—1948
Nazwa wydawcy, miejsce wydawania Tytuł, podtytuł, częstotliwość Czas wychodzenia
Wydział Wydawniczy
PZWS — Katowice „Nauka i Czyn” (miesięcznik) 1945—1946
Związek Walki Młodych
Oprócz wymienionych tytułów w tabeli 1 do działalności prasowo-wydaw- niczej przystąpiło kilkadziesiąt redakcji prasy codziennej i tygodniowej, publikując dodatki i działy w prasie codziennej adresowane do młodego czytelnika.
Wydawnictwa — „Czytelnik” oraz „Nasza Księgarnia”, reaktywowały trójstopniowy układ czasopism, dostosowany do poszczególnych faz roz
wojowych dzieci. Do pism I poziomu — dla odbiorcy w wieku 7—9 lat, zaliczały się: „Świerszczyk” publikowany przez „Czytelnika” oraz „Iskierki”
„Naszej Księgarni”. Dla odbiorcy w wieku 10— 12 lat (II poziomu) prze
znaczony był „Płomyczek”, a dla dzieci starszych, 12—15-letnich, zaliczają
cych się już do młodzieży, skierowany był „Płomyk” i „Przyjaciel”. Ponadto dla harcerzy wydawano „Na tropie”, dla młodzieży zaś należącej do ZMP
— „Nowy Świat Przygód”. Dla młodzieży szkół ponadpodstawowych druko
wano dwutygodnik „Płomień”, „Młodą Rzeczpospolitą” i „Młodego Zawodo
wca”. Ten trzystopniowy układ zachował się do 1956 roku. Każde z pism adresowanych do poszczególnych grup wiekowych miało specjalny dobór treści, szatę edytorską przystosowaną do percepcji czytelniczej odbiorcy. To zróżnicowanie czasopism pod względem stopnia trudności i wieku czytelnika było nowatorskie i niespotykane w innych krajach, toteż na Międzynarodo
wym Kongresie Pedagogicznym w Paryżu już w 1937 roku spotkało się z dużym zainteresowaniem, a polskie czasopisma dziecięco-młodzieżowe zo
stały uznane za najlepsze i nagrodzone10.
Nowy okres dziejów prasy dziecięco-młodzieżowej rozpoczął się po zjed
noczeniu ruchu młodzieżowego, robotniczego i ludowego w latach 1948— 1949. Nastąpiła centralizacja prasy w Warszawie w dwóch instytuq'ach wydawniczych: w „Naszej Księgami” i Wydawnictwie Prasy Młodzieżowej i Sportowej RSW „Prasa”. Pisma dla dzieci i młodzieży, publikowane w wysokich nakładach, stały się wydawnictwami masowymi. Jeżeli przed wojną „Mały Płomyczek” wychodził w nakładzie 90 000 egz., a „Płomyczek”
— 115 000 egz., to w latach 1950— 1960 „Płomyczek” zyskał 560 000, a „Świerszczyk” zaś — 900 000 jednorazowego nakładu. Globalny roczny nakład „Naszej Księgami” sięgał cyfry 64 min egzemplarzy11.
W 1949 roku „Nasza Księgarnia” przybrała nazwę Państwowe Wydawnic
two Literatury Dziecięcej, otrzymała od zlikwidowanego działu prasowego
„Czytelnika” dwa miesięczniki: „Przyjaciela” i „Świerszczyka”. Ponieważ
„Nasza Księgarnia” wydawała bardzo podobne czasopisma dla tego samego odbiorcy, przeto „Płomień” włączyła do „Płomyka”, który otrzymał
podty-10 S. A l e k s a n d r z a k : Czasopisma dla dzieci. W: Osiągnięcia i problemy rozwoju oświaty i wychowania w XX-leciu Polski Ludowej. Warszawa 1966, s. 332.
11 S. A l e k s a n d r z a k : Czasopisma dla dzieci i młodzieży. W: Pół wieku przyjaźni..., s. 78—89.
tul „Przyjaciel Młodzieży”, natomiast „Świerszczyk” scalony z „Iskierkami”
ukazywał się pod podwójnym tytułem jako „Świerszczyk-Iskierki” — tygodnik dla najmłodszych.
W tym czasie „Nasza Księgarnia” wydawała następujące czasopisma:
„Świerszczyk-Iskierki” w nakładzie 900 000 egz., „Płomyczek. Magazyn Ilus
trowany”, dwutygodnik w nakładzie 560 000 egz., dwutygodnik „Płomyk.
Przyjaciel Młodzieży” — 250 000 egz. i miesięcznik „Młody Technik” powstały w 1950 roku z przekształcenia „Młodego Zawodowca”, pisma dla młodzieży szkół zawodowych i ponadpodstawowych.
Drugie wydawnictwo — Prasa Młodzieżowa i Sportowa, utworzona w 1950 roku w ramach RSW „Prasa”, przejęło od Związku Harcerstwa Polskiego miesięcznik „Na tropie” i po połączeniu go z „Nowym Światem Przygód” sformowało nowe pismo — „Świat Młodych”, ukazujące się dwa razy tygodniowo (we wtorki i piątki) w nakładzie 400 000 egz. Umasowienie prasy dziecięco-młodzieżowej odbyło się kosztem jej szaty graficznej.
W tym okresie prasa dziecięco-młodzieżowa — jak cała ówczesna prasa i polityka społeczna — przyjęła nowy program wychowawczy, zgodny z kie
runkiem ideowo-wychowawczym rządzącej partii. Były to trudne lata kultu jednostki, nazywane potem okresem „błędów i wypaczeń”, wychowywania młodzieży przez organizacje młodzieżowe i społeczne. Przywiązywano wtedy wielką wagę do prasy i jej oddziaływania ideowego. Była ona wówczas jedynym środkiem społecznej komunikacji, gdyż radio miało ograniczony zasięg oddziaływania, a telewizja jeszcze nie istniała. Prasa dziecięco-młodzie- żowa, sterowana odgórnie, stanowiła miniaturę prasy dla dorosłych. Miała charakter propagandowo-ideowy, przeładowana była bieżącą informacją poli
tyczną, jedynie przeformułowaną pod względem stylistyczno-językowym. Ze względu na cykliczne ukazywanie się cechowała ją większa uległość i dys
pozycyjność niż w wypadku podręcznika czy książki. Poziom prasy tego okresu nie był wysoki, na treść — wzorowaną na pismach Związku Radziec
kiego — składały się opisy doświadczeń tego kraju, życiorysy Lenina, Stalina, rzadziej postaci literackich. Podawano wzory osobowe młodzieży, jak np. Zoji Kosmodemianskoj czy Pawki Morozowa, Pawła Korczagina i innych. Podob
nie do prasy dla dorosłych przy poszczególnych redakcjach pism dziecię
co-młodzieżowych funkcjonował system korespondentów terenowych, którzy wpływali na tematykę pisma.
Przyjęto w tym czasie metodę oddziaływania na kolektyw czytelniczy, a nie na czytelnika indywidualnego. Z kolektywem prowadzono korespondencję, do niego adresowano treść pisma. Rozwinęły się wówczas liczne akcje prasowe mobilizujące kolektyw czytelniczy do działania i podejmowania czynów społecznych, np. sadzenia drzewek, objęcia opieką zwierząt, walki z plagą kłusownictwa. Prasę tego okresu charakteryzowała stylistyka wojskowa:
toczono „bitwy” np. o zbieranie makulatury czy metali, „walki” ze stonką
ziemniaczaną, bumelanctwem czy chuligaństwem, formowano „fronty” przo
downictwa w pracy, w nauce itp. Była to stylistyka nie tylko pism dzie
cięco-młodzieżowych, ale całej prasy w Polsce.
Po przełomie październikowym zaczął się nowy etap rozwoju prasy dziecięco-młodzieżowej. Zaniechano ciągłej ingerencji w sprawy redakcyjne i doboru tematyki przez organizacje młodzieżowe i szkołę. Wzrosły kompeten
cje zespołów redakcyjnych, a prasę zaczęto traktować jako swoisty dialog między indywidualnym odbiorcą a nadawcą. Prasę przestano adresować do kolektywu. Nawiązał się inny, indywidualny, często osobisty kontakt między czytelnikiem a redakcją pisma. Doświadczenia nabyte w poprzednim czasie, zwłaszcza w dziedzinie organizowania akcji prasowych, zostały obecnie wyko
rzystane w ogłaszaniu wielu przedsięwzięć, ale już o innym charakterze
Przyjaciel Najmłodszych”; II poziom dostosowano dla dzieci zaczynających czytać samodzielnie — „Świerszczyk”; czasopisma III poziomu odnosiły się do dzieci niższych klas szkoły podstawowej w wieku 8—9 lat — „Płomyczek”
oraz „ABC Techniki”; do uczniów starszych klas szkoły podstawową w wie
ku 12—15 lat skierowane były pisma IV poziomu, np. „Płomyk”, „Horyzonty Techniki” i „Młody Technik”. Dla młodzieży harcerskiej wydawano „Na przełaj” i „Świat Młodych”. Młodzież ze szkół ponadpodstawowych korzys
tała z pism harcerskich, także „Młodego Technika”, speq'alistycznego miesię
cznika ,Jestem ” oraz dwutygodnika dla dziewcząt „Filipinka”. Pojawiło się również kilku nowych wydawców. Prezentuje ich tabela 2.
Po przełomie październikowym zmieniła się struktura organizacyjna prasy dziecięco-młodzieżowej, jak również dobór tematyki, składy redakcyjne, sto
sowane gatunki literackie i dziennikarskie itp. Podsumowując — prasa stała się ciekawsza pod względem doboru i prezentacji materiałów, ładniejsza pod względem artystycznym, szaty graficznej.
„Nasza Księgarnia” wprowadziła w swoich czasopismach pewne zmiany:
dwutygodnik „Iskierki-Świerszczyk” odrzucił pierwszy człon tytułu, wraca
jąc do starej nazwy „Świerszczyk”, a pozostałe tytuły wzbogaciły się pod względem treści. „Płomyczek” zaczął zamieszczać wiadomości sportowe, powstał dział listów do redakcji „Profesor Co Jak Dlaczego odpowiada”, nie znany dotąd dział humoru i satyry — rysunkowy i słowny, pojawiły się anegdoty oraz inne „lżejszej treści” utwory, dotąd niespotykane. W „Płomy
ku” w dziale dla dziewcząt można było spotkać porady kosmetyczne dotyczące pielęgnacji urody, modę, przepisy kulinarne itp. Dla obojga płci zamieszczano rozbudowany dział popularnonaukowy. Wprowadzono wiele
9 Młody C2ytelm k...
T a b e l a 2 Prasa dziecięco-młodzieżowa po 1956 roku
Nazwa wydawcy Tytuł, podtytuł, częstotliwość
nakład jednorazowy Czas wychodzenia
Zarząd Główny PCK „Jestem”. Miesięcznik. Organ PCK, 99—100 000 egz.
wykazały pierwsze podejmowane badania czytelnictwa prasy — zaspokajały one potrzeby jedynie w 30—33 procentach.
W okresie tym, od 1961 roku, przypada wprowadzenie na szerszą skalę telewizji. Prasa podporządkowała temu zdarzeniu niektóre akcje, np. „Świat Młodych” ogłosił akcję „Niewidzialna ręka”, natomiast redakcja „Płomyka”
— plebiscyt na ulubioną książkę pt. „Orle pióro”. Zorganizowano zbiórkę pieniędzy na zakup żyrafy do ogrodu zoologicznego, na budowę pomnika Marii Konopnickiej, urządzono wybór najlepszego — zdaniem uczniów
— i najpopularniejszego nauczyciela itp. „Młody Technik” ogłosił kilka konkursów pod nazwą „Klub Wynalazców”. Akcje prowadzone w tym czasie przez prasę dziecięco-młodzieżową oraz ich rezonans społeczny po 1956 roku zasługują już na oddzielną monografię.
Warto dodać, że dokonane w tym czasie zmiany w prasie dziecię
co-młodzieżowej stały się przedmiotem żywego zainteresowania innych redak
cji pism młodzieżowych w Europie. Zawiązała się międzynarodowa współ
praca i ogłoszono konkurs rysunkowy wspólnie z redakcją „ABC Zeitung”
i czeską „Materdouski”, przy współudziale redakcji „Świerszczyka” i „Płomy
czka”. Wystawa rysunków, jakie napłynęły na ten konkurs, była eksponowana w Berlinie, Pradze i Warszawie.
Po przełomie październikowym rozgorzała ogólnokrajowa dyskusja na temat systemu wychowawczego w Polsce oraz wprowadzania obowiązkową dziesięciolatki. Zainspirowało to wiele redakqi do organizowania różno
rodnych akcji oraz podejmowania nowych zadań.
W dyskusjach ujawniano przemilczaną dotąd sprawę deprawacji i wykole
jenia młodzieży, niepowodzeń szkolnych, nieprzystosowania społecznego, przestępczości, chuligaństwa, wandalizmu itp. Źródeł zła upatrywano w roz
luźnieniu więzi rodzinnych, zaniku rodziny wielopokoleniowej, braku stałego nadzoru i opieki nad dziećmi i dorastającą młodzieżą, spowodowanego m.in.
podejmowaniem pracy zawodowej przez kobiety oraz niedostatkiem świetlic szkolnych, dworcowych, osiedlowych itp. Redakcje pism młodzieżowych wyszły wówczas z inicjatywą „zagospodarowywania wolnego czasu” dzieciom i młodzieży szkolnej przez organizacje samorządowe, młodzieżowe, harcer
stwo, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Ligę Kobiet. Do działań tych najmocniej włączyła się redakq'a „Świata Młodych”, która inspirowała czytelników do podejmowania licznych długofalowch akcji, skierowanych już nie tylko do indywidualnego odbiorcy, ale głównie do grup rówieśniczych jako struktur społecznych, tzw. grup podwórkowych. Wykorzystywano ich wewnętrzną strukturę, obyczaje i folklor. Redakq’a „Świata Młodych” organizowała i kierowała licznymi grupowymi zabawami, np. „Wyprawą tysiąca przygód”
— imprezą wakacyjną wprowadzoną w latach 1957— 1961, obejmującą co roku około 10 000 grup podwórkowych. Występowano też z iniq'atywą wielu czynów społecznych, jak np. zagospodarowywanie terenów podwórkowych
i przystosowywanie ich do placów zabaw, boisk sportowych lub kryjówek.
Wprowadzano prace porządkowe, urządzano widowiska — teatrzyki kukieł
kowe lub lalkowe. W akq'ach tych chodziło już nie o „zagospodarowywa
nie wolnego czasu”, ale o wciąganie dzieci do działań użytecznych dla najbliższego im środowiska. Łącząc zabawę z pracą, kształtowano pożądane postawy i nawyki. Uwrażliwiano dzieci na gospodarski stosunek do własno
ści społecznej, pobudzano i kształtowano patriotyzm lokalny, zwracano uwa
gę na wyrobienie opiekuńczego stosunku do dzieci młodszych, ludzi starych i wymagających opieki, istot słabszych — zwierząt. Na wymienienie zasłu
gują liczne przedsięwzięcia, jak np. „Czwórbój sportowy”, „Najlepsi z naj
lepszych”, „Nieobozowa akcja letnia”, „Klubowe lato nastolatków, czyli KLAN”, „Turniej wiedzy obywatelskiej” i wiele innych. W związku z potrzebą zagospodarowywania wolnego czasu w prasie pojawiły się kąciki i działy hobbistyczne oraz poradnictwo dotyczące majsterkowania, prac ręcznych, szycia, krawiectwa, dziewiarstwa itp., dotąd niespotykane. Rozbudowano również kąciki poezji, wprowadzono działy dla debiutantów, a przede wszy
stkim działy muzyczne: słowniki lub encyklopedie muzyczne, nuty oraz teksty modnych w tym czasie piosenek. Nie zapomniano o aktualnościach społeczno-politycznych, omówieniach najważniejszych wydarzeń w kraju i za granicą.
Zmiany w prasie dziecięco-młodzieżowej w latach późniejszych były mniej widoczne niż po przełomie październikowym w 1956 roku. Warto nadmienić, że w 1979 roku powołano do życia Młodzieżową Agenq'ę Wydawniczą, powstałą z przekształcenia wydawnictwa Prasa Młodzieżowa i Sportowa RSW
„Prasa”. Młodzieżowa Agencja Wydawnicza — MAW, związana z koncernem RSW „Prasa-Książka-Ruch”, wydawała 39 tytułów różnych pism młodzieżo
wych o łącznym nakładzie 3,7 min egz.12
Wprowadzenie stanu wojennego w grudniu 1981 roku spowodowało czasowe zamknięcie wszystkich tytułów prasy dziecięco-młodzieżowej. Reak
Wprowadzenie stanu wojennego w grudniu 1981 roku spowodowało czasowe zamknięcie wszystkich tytułów prasy dziecięco-młodzieżowej. Reak