Nieco inny charakter mają fi lmy, które – co prawda – „wycięte” zostały z pro-gramów telewizyjnych i w zasadzie „wrzucone” do serwisu bez ingerencji, ale służą jako punkt wyjścia do prowadzonych przez użytkowników „obywatelskich śledztw”. Katastrofa w Smoleńsku, pierwsza relacja z miejsca tragedii (Rosja 24)25
to niespełna minutowy fi lm pochodzący z kanału Rossija 24 dodany zapewne jako ciekawostka, stał się – w komentarzach – pretekstem do sporów26 o to, kogo obarczyć winą za katastrofę, przede wszystkim jednak potraktowany został przez użytkowników komentujących (UK) jako materiał dostarczający danych wizual-nych pozwalających budować lub weryfi kować hipotezy dotyczące katastrofy. Ważne jest to, że fi lmy z YT można obejrzeć po wielokroć, a zatrzymując – prze-studiować dokładnie ujęcia. UK MateoKob1985 pisze na przykład: „tyle
widzia-22 ZALOBA – 10 kwietnia 2010 – TVP Info – 13:03(3), h p://www.youtube.com/wat-ch?v=cokcZPFWQUc, dodane przez teamascii, 10.04.2010.
23 Prezydent Polski Lech Kaczyński wraca z Rosji w trumnie – pożegnanie z bratem – 3/3, h p://www.youtube.com/watch?v=_U6MyAt3O_g, dodane przez civiltv, 11.04.2010.
24 Żałoba w Polsce; h p://www.youtube.com/watch?v=0D2rNbKg1hk, dodane przez wip041, 11.04.2010.
25 Katastrofa w Smoleńsku, pierwsza relacja z miejsca tragedii (Rosja24), h p://www.youtu-be.com/watch?v=FgdlCubSgrA, dodane przez ulus05, 10.04.2010.
26 Nie tylko ten materiał, ale – co trzeba w tym miejscu zauważyć – w zasadzie wszystkie fi lmy dotyczące katastrofy, które są komentowane przez UK, stanowią pretekst – w mniej-szym bądź więkmniej-szym stopniu do wymiany zdań (często obraźliwych) na temat przyczyn i winnych katastrofy.
lem juz fi lmow z miejsca tragedii nawet chyba z milion z teorią spisku ale na zadnym nie bylo cial”27, na co odpowiadają inni:
– „zle szukales sa zdiecia z cialami powyginanymi w nienaturalne pozycje bose itd.” (PAWELGAWEL131)
– „racja, tych zdjec jest 45. tez je widziałem” (ulus05) – „są gdzieś w necie?” (golkiper1989)
– „JA je znalazlem na rosyjskich stronach troche mi to zajelo czasu ale znala-zlem nazwy strony niestety nie pamiętam” (PAWELGAWEL131).
UD dodaje: „jezeli ktos potrzebuje,badz chce zobaczyc te zdjecia, to niech mi napisze na PW [prywatna wiadomość – RS]. odpisze napewno, bo tutaj w ko-mach niestety nie moge zamieszczac nazw stron. pozdrawiam” (ulus05). Inny UK zauważa, że w dolnym prawym rogu jest „czyjas twarz :( a po lewej... straszne” (ukus183). Oglądanie materiałów telewizyjnych poprzez serwis YT pozwala do-strzec to, czego w telewizji nie można zobaczyć.
Podobnie amatorski materiał fi lmowy z miejsca zdarzenia, na którym słychać odgłosy podobne do wystrzałów, pierwotnie pochodzący z YT właśnie, a roz-powszechniony w mediach masowych, dodany został ponownie, tym razem w „zwolnionym tempie” po to, by mógł posłużyć jako dowód na poparcie hipo-tez28. Zwolnienie tempa pozwala usłyszeć coś, czego nie słychać w telewizji. UK rozszyfrowują warstwę audio nagrania:
– „nie teraz nie zabijajcie nas ludzie... coś takiego..” (MrAwianka)
– „Rzeczywiście,w 1:36 słychać coś ala „Nie zabijajcie nas!”” (Wojtelucha1) oraz warstwę wizualną:
„30sek cos wisi na drzewie,jakas konczyna zapewne no i w 41sek rowniez! Mowie serio,nikt nie zwrocil uwagi na drzewa powyzej wysokosci oczu!!!” (be-stpeter78)
„41sek na gorze na dzrzewie wisi czyjas noga!!! nikt tego nie zauwazyl jesz-cze? Pisze na serio! Cos tam wisi,zapewne czyjas konczyna!?!” (bestpeter78)
Zapping
Jedną z form archiwizacji bądź dokumentacji nie tyle samej żałoby, ile nastroju ża-łoby w mediach masowych jest zapis zappingu. O ile typowy zapping jest prakty-ką oglądania wielu rzeczy naraz, przeskakiwania z kanału na kanał bez koncentro-wania się na jednym programie i treści, oglądania (bądź słuchania) nieuważnego,
27 W przypadku cytowanych wypowiedzi użytkowników komentujących i użytkowników do-dających zachowuję pisownię oryginalną.
28 Strzały podczas katastrofy w Smoleńsku [zwolnione tempo 2x], h p://www.youtube.com/ watch?v=4E5qeLDz8kw, dodane przez MrSysunia222, 15.04.2010.
pobieżnego lub zmieniania programów w celu uniknięcia reklam29, o tyle zapping przedstawiony w żałobnych fi lmikach jest działaniem jak najbardziej świadomym i celowym. UD przedstawiają fi lmy, które są zapisem tego, jak w dniach żałoby narodowej „skaczą” po kanałach telewizyjnych i sprawdzają, co jest emitowa-ne przez różemitowa-ne stacje w tym samym czasie. Autor fi lmu z jedemitowa-nej strony zwraca uwagę, że na prawie wszystkich kanałach nadawane jest to samo, z drugiej – że są jednak takie stacje, które – poza specjalnie przygotowanym znaczkiem – nie mówią o żałobie, a zatem wyłamują się z jakiegoś powodu: TVP 1 – msza święta z Katynia, TVP 2 (nadaje to samo co TVP INFO) – serwis informacyjny poświęcony wyłącznie katastrofi e, TVN – wypowiedź dziennikarza o tym, że nie porozmawia już więcej z jedną z ofi ar katastrofy, potem – na tle fi lmów z kanału Rossija 24 – rozmowa z Lechem Wałęsą, TVN 7 – odcinek serialu komediowego
Hotel „Zacisze” (szybko przełączony przez „zappingującego”), Polsat (nadaje
Pol-sat News) – zdjęcia z miejsca katastrofy i rozmowa telefoniczna z byłym dowódcą 36. specjalnego pułku lotnictwa transportowego, Telewizja TRWAM – rozmowa na temat Pisma Świętego, TV Puls – zapowiedź fi lmu, TVP INFO – msza z Katynia i tak dalej…30. UD wyjaśnia – w komentarzu – na czym polega zapping i jaki jest w związku z tym cel dodania fi lmu: „Przypominam, że zapping polega na nagry-waniu króciutkich urywków sekwencji kolejnych kanałów TV w konkretnej jedno-stce czasowej i nie podlega wspólnej tematyce! Ów zapping nagrałem 10 kwiet-nia gdy telewizja pokazywała info. dotyczące katastrofy lotniczej i żałoby, a więc umownie nazwałem go «zappingiem o tematyce katastrofy, żałobnej». Nie ma on przedstawiać informacji dotyczących wydarzenia, lecz ukazywać stan emisji poszczególnych TV w danym próbkowym okresie czasowym”. Zapping jako spe-cyfi czny rodzaj fi lmów dodawanych do serwisu (w którym redefi nicji uległo zja-wisko samego zappingu) zwraca szczególną uwagę na wymiar syntaktyczny WM: przerwę od codzienności, która w telewizji jest przerwą w codziennej ramówce.
Kompilacje
Najprostszym, a jednocześnie noszącym znamię własnej inwencji twórczej podej-ściem do wyrażenia emocji związanych z żałobą narodową w przestrzeni YT, są nieskomplikowane kompilacje zdjęć „ogólnodostępnych” w internecie połączo-ne z materiałem muzycznym utrzymanym w podniosłym bądź odpowiednim
na-29 Zob. M. Lisowska-Magdziarz, Media powszednie. Środki komunikowania masowego i
sze-rokie paradygmaty medialne w życiu codziennym Polaków u progu XXI wieku, Kraków
2008, s. 39–40.
30 Śmierć prezydenta, katastrofa lotnicza, żałoba narodowa – zapping TV, h p://www.youtu-be.com/watch?v=dqvHtS3TCrs; dodane przez tkvz12, 10.04.2010, zob. także: Żałoba
na-rodowa (11.04.10) – zapping tv; h p://www.youtube.com/watch?v=_UFCT_Msmug,
stroju. Fotografi e przedstawiające prezydencką parę, prezydenta Lecha Kaczyń-skiego, ofi ary katastrofy bądź tzw. zrzuty z ekranów wiadomości telewizyjnych pokazujące miejsce katastrofy lub przybierający tłum przed Pałacem Prezydenc-kim, włożone zostają w ramy odautorskich plansz bądź to mówiących o tym, co się stało, bądź wyrażających żal i współczucie: „TRAGEDIA. 10 kwietnia 2010”31, „TRAGEDJA NARODOWA. ZGINĘLI NAJWAŻNIEJSI LUDZIE POLSKIEGO RZĄDU”32, „Żałoba narodowa. Zginęło 96 wybitnych Polaków”33, „Pamiętamy”34. Wzmoc-nieniem wymowy jest muzyka, której dobór niekiedy jest niespodziewany: Bo
to historia, bo to marzenia rapera DKA, czy Utopia zespołu Within Tempta on
i Chrisa Jonesa, której przetłumaczone na język polski słowa podpisywały rodzin-ne zdjęcia rodziny Kaczyńskich. Autorka kończy fi lm napisami: „Dziękujemy wam za wszystko, co dla nas zrobiliście i dla Polski. Na zawsze pozostaniecie w naszych myślach i sercach”35. Retoryka i estetyka kompilacji pozostaje w zgodzie z inter-pretacją narzuconą/zaproponowaną przez instytucje państwowe, które ogłosi-ły żałobę narodową, communitas przeżywających katastrofę jak żałobę jeszcze przed ofi cjalnym jej ogłoszeniem, oraz telewizję i inne media masowe, które za-anektowały wydarzenia rozgrywające się między 10 a 18 kwietnia i przekształciły je w WM. Kłusownicze działania UD wpisują się w ramy strategii mediów „głów-nych”: jest smutek, żal, rozpacz, wyrazy współczucia i zapewnienia o pamięci, podniosła i nastrojowa muzyka oraz obrazy zaczerpnięte z mediów masowych.