Odpowiedzialność władz miasta - Recenzja: prof. dr hab.

we wdrażaniu zrównoważonego rozwoju i przeciwdziałaniu konfliktom Zwiększająca się presja demograficzna i przestrzenna miast wpływa na ich potencjalną zdolność do zaspokajania potrzeb swoich mieszkańców. Z jednej strony nieograniczoność potrzeb konsumentów, z drugiej – ograniczone zasoby przestrzeni generują konflikty we wszystkich sferach życia społecznego. Potrzeba wzrostu gospodarczego miasta wynika wprost z aspiracji do zaspokajania włas-nych potrzeb przez mieszkańców oraz inne grupy interesu, takie jak przedsiębior-cy, organizacje pozarządowe (w tym ekologiczne), instytucje publiczne, poten-cjalni inwestorzy, deweloperzy itp. Powyższe grupy interesu wywierają swoistą presję na władze miasta, aby te umożliwiły im realizację swoich partykularnych potrzeb, najczęściej bez uwzględniania szerszych uwarunkowań kulturowych, ekologicznych, społecznych i ekonomicznych. Interes prywatny poszczególnych grup interesu ma tym samym brać górę nad interesem publicznym, czego gwaran-tem mają być konstytucyjne prawa do wolności, własności oraz wolnego rynku.

Brakuje zrozumienia, że pewne działania służące interesowi prywatnemu mogą stać w sprzeczności z interesem publicznym, który wymaga często ingerencji we własność prywatną.

Poszczególne grupy interesu, dążąc do zaspokajania własnych potrzeb, ocze-kują rozbudowy infrastruktury technicznej, transportowej, komunikacyjnej, kul-turowej i społecznej, zakładając jednocześnie, że będzie się to dokonywać bez udziału ich własności prywatnej. Postawa ochrony interesu prywatnego objawia się przy okazji decyzji władz miejskich o zagospodarowaniu danego wycin-ka przestrzeni na potrzeby publiczne. Zarysowuje się wówczas wyraźna sytu-acja konfliktowa między władzami miasta a dotychczasowymi użytkownikami przestrzeni. Rolą władz miasta jest zatem równoważenie interesów wszystkich grup interesu tak, aby utrzymywała się równowaga między zdolnością biznesu do generowania wzrostu gospodarczego a zdolnością ekosystemów miejskich do samo odnowy, zachowania jego dotychczasowego charakteru i utrzymania ja-kości życia.

Należy jednak mieć świadomość, że zarysowana wizja bezkonfliktowego za-rządzania podmiotami samorządu terytorialnego jest nierealna. Konflikty lokalne – o zróżnicowanych przyczynach – stały się trwałym elementem rzeczywisto-ści polskich samorządów terytorialnych. Z czego może wynikać taka sytuacja?

Paweł Śliwa, analizując lokalne konflikty przestrzenne, sygnalizuje przynajmniej część warunkujących ją czynników:

• Niski profesjonalizm działań (dotyczący zarówno organów wybieralnych, jak i urzędów, urzędników lokalnych, administracji samorządowej). Zwykle to

błędne decyzje urzędnicze lub przeciąganie podjęcia decyzji prowadzą do po-wstania sytuacji konfliktowej lub do przekształcenia się jej w otwarty konflikt.

• Nieumiejętność właściwego przeprowadzenia procesu konsultacji społecz-nych. W praktyce władza rozpoczyna dialog publiczny dopiero w momencie zaistnienia jawnego sprzeciwu danej grupy interesu. Konsultacje społeczne uznawane są za zbędny i kosztowny wydatek, z tego względu rzadko mamy możliwość obserwowania w praktyce wszystkich poziomów: informowania, konsultowania, włączania, współpracy i nadawania uprawnień (Bartłomiejski, Klimek 2009a, s. 64–68).

• Brak ciągłości decyzyjnej władzy po wyborach stanowi istotny problem w pol-skiej rzeczywistości społecznej. Nowa władza często jest zmuszona odnieść się do stanu rzeczy pozostawionego przez poprzednią ekipę, co powoduje róż-ne zachowania: zaczynając od postawy „nienarażania się”, poprzez postawę

„przypodobania się”, aż po postawę „wycofywania się”. Sytuacja konfliktowa ulega zatem upolitycznieniu, gdyż ustępująca ekipa rządząca staje za postu-latami grupy interesu, natomiast wstępująca ekipa często nie ma możliwości finansowych na spełnienie zaakceptowanych wcześniej rozwiązań lub ma inną koncepcję.

• Brak instrumentów władzy do podejmowania działań zdecydowanych wbrew interesom mieszkańców. Przeciągająca się sytuacja konfliktowa w dyskursie publicznym jest interpretowana przez opinię publiczną jako nieudolność aktu-alnej ekipy rządzącej. Z drugiej natomiast strony skonfliktowana grupa intere-su może celowo obstawać przy swoim, aby zdeprecjonować władze w oczach opinii publicznej i wymóc dla siebie rozwiązania, które nie są zgodne z szero-ko pojętym interesem publicznym.

• Uleganie naciskom silnych grup lobbystycznych przez władze, świadczą-ce o znacząświadczą-cej roli nieformalnych mechanizmów kontroli, to równie częsty czynnik warunkujący powstawanie lokalnych konfliktów przestrzennych.

Przykładowo: mieszkańcy łatwo mogą sformułować wniosek, że władza kieru-je się interesem prywatnym, a nie publicznym, podejmując decyzję korzystną dla inwestora planującego zlokalizować własną inwestycję na danym terenie.

Podają wówczas oskarżenia, najczęściej bez pokrycia, o prywatę, łapówkar-stwo, zabezpieczanie sobie przyszłości po kadencji przez obecną ekipę rządzą-cą itd. (Śliwa 2004, s. 36–37).

Miasto stanowi zatem scenę, na której ujawniają się liczne, często sprzeczne ze sobą interesy wielu aktorów życia publicznego, prowadzących nieustanną grę o przestrzeń. Kluczową siłą napędową tej gry są interesy grupy właścicieli kapi-tału oraz potrzeby rozwojowe miasta. Upatrywanie źródeł lokalnych konfliktów o przestrzeń w idei rynkowego uwarunkowania zmian miejskich struktur znalazło odzwierciedlenie w makrostrukturalnym nurcie socjologii miasta, w tym przede wszystkim w orientacji ekonomii politycznej (zob. Majer 1997b, s. 14–45, 2010).

61 Struktura niniejszej rozprawy nakazuje autorowi ograniczenie rozważań do rozpatrzenia tylko zastosowanej w pracy koncepcji teoretycznej traktującej o zna-czeniu polityki miejskiej w obrębie obranej orientacji. W związku z tym, pamię-tając, że paradygmat ekonomii politycznej nie stanowi zwartego stanowiska teo-retycznego (konflikt klasowy, akumulacja kapitału, machina wzrostu oraz reżim miejski; zob. Szczepański, Kozielecka 2008, s. 141), uwaga skupiona zostanie przede wszystkim na koncepcji reżimu miejskiego (zob. Stone 1989).

O przydatności koncepcji reżimu miejskiego w rozważaniach nad lokalnym konfliktem ekologicznym w mieście może świadczyć opinia wyrażona przez Iwonę Sagan (2000, s. 13, 37–38):

Teoria reżimu miejskiego posiada potencjalne możliwości wyjaśniające wielką różnorod-ność odmiennych ścieżek rozwoju miast, dzięki jej uwrażliwieniu na warunki lokalne i lo-kalnych aktorów scen miejskich. Teoria ta oferuje bez wątpienia istotny wkład w studia nad polityką miejską, a szczególnie w zagadnienia dotyczące kontroli i władzy (…) podejście to dostarcza teoretycznego schematu dla interpretacji związków i zachowań przyczynowych w polityce miejskiej (…) przełamuje ona utrwalone od lat dychotomie między koncepcją hegemonii elit a pluralistyczną polityką grup interesów, między ekonomicznym nizmem a politycznymi spekulacjami, między zewnętrznymi bądź strukturalnymi determi-nantami a lokalnymi czy społecznymi uwarunkowaniami (…).

Teoria reżimu miejskiego oferuje schemat interpretacyjny pomagający określić i zrozumieć politykę prowadzoną przez powstające w miastach koalicje władzy. Siła teorii reżimu miej-skiego leży w tym, iż pozwala ona badać polityczne układy wykraczające poza formalne kręgi władzy. Wyprowadza ona politykę miejską poza salę narad rady miejskiej (…).

Teoria reżimu nakłania do łączenia, „mieszania” tych formalnych i nieformalnych sił, z któ-rych ostatecznie wyrasta rządząca miastem koalicja. Władza, którą ta koalicja buduje, jest władzą dającą możliwość prowadzenia działań, które przyniosą pożądane rezultaty (…).

Za niewątpliwą zaletę teorii reżimów miejskich należy uznać przede wszyst-kim jej wrażliwość na różnorodność form władzy, obecnych na scenie miejskiej.

W literaturze przedmiotu istnieje zgodność co do tego, że władza jednostek sa-morządu terytorialnego (w tym władze miasta) ma ograniczony zakres działań w ramach polityki miejskiej (zob. Jałowiecki et al. 2009; Kłopot 1994). Te ogra-niczone możliwości egzekwowania władzy nad przestrzenią miejską powodują, że równie istotną, choć być może nieformalną władzę mają przedsiębiorcy, in-westorzy i deweloperzy. Zdaniem Clarence’a Stone’a charakterystyczna dla obu grup interesu jest duża zdolność do budowania koalicji, innymi słowy – do ze-spalania interesów. Ważnym wskaźnikiem skuteczności władz miejskich jest ich efektywność w pozyskiwaniu akceptacji i pomocy przedsiębiorców, ich inwesty-cje bowiem i działalność ekonomiczna mają kluczowe znaczenie dla utrzymania dobrobytu społecznego w regionie, a tym samym poparcia opinii publicznej (zob.

Stone 1989).

Najważniejszą rolą samorządu miasta jest mobilizacja i koordynacja zasobów, formułowanie priorytetów strategicznych rozwoju oraz stworzenie przyjaznego klimatu do współpracy możliwie wszystkich grup interesu w mieście. W świetle

teorii reżimów miejskich warunkiem koniecznym skutecznej polityki miejskiej jest efektywność władz miasta w stymulowaniu synergii interesów różnych grup na rzecz osiągania obopólnych celów. Innymi słowy, skuteczność koalicji rządzą-cych miastem jest wypadkową zdolności kumulacji kapitału i zasobów w stosun-ku do formułowanych celów.

Irena Machaj wskazuje, że władze samorządowe pełnią funkcję organizatora i koordynatora rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego, czego pro-duktem są wieloletnie strategie rozwoju lokalnego. Stanowią one ramę dla upra-wiania polityki lokalnej przez władze gminne, która odnosi się do dysponowania następującymi dobrami publicznymi: decyzyjność w określaniu celów nych, decyzyjność w sprawach wyboru instrumentów realizacji celów publicz-nych oraz decyzyjność w sprawach określania lokalizacji dla celów publiczpublicz-nych w przestrzeni (zob. Machaj 2000b). W precyzowaniu wizji przyszłości gminy oraz identyfikacji najefektywniejszych dróg jej osiągnięcia biorą udział liczne grupy interesu. Proces diagnozy, identyfikacji i prognozy najefektywniejszej strategii rozwoju lokalnego generuje liczne sytuacje konfliktowe, z których część dotyczy gospodarowania przestrzenią oraz zarządzania jej zasobami środowiskowymi.

Wskazywana tu współzależność władzy samorządowej i licznych grup intere-su stała się podstawą do zdefiniowania pojęcia „reżimu” miejskiego:

Reżim to nieformalna, ale stosunkowo stabilna grupa posiadająca dostęp do zasobów (z uwzględnieniem zasobów władzy instytucjonalnej). Dostęp ten umożliwia jej trwa-ły wptrwa-ływ na podejmowanie decyzji dotyczących rządzenia (Swianiewicz, Klimska, Mielczarek 2004, s. 21).

Reżim to nieformalna acz stabilna grupa, posiadająca dostęp do instytucjonalnych zasobów, który daje jej możliwość trwałego udziału i kontrolowania procesów decyzyjnych (Stone 1989, s. 4, cyt. za: Sagan 2000, s. 41).

Iwona Sagan (2000, s. 46–59) wyróżnia pięć podstawowych elementów wa-runkujących efektywność kooperacyjną reżimów miejskich: 1) cele, dla których reżimy są formułowane; 2) motywy formowania reżimów i uczestnictwa w nich poszczególnych grup; 3) charakter i sposób budowania wspólnoty interesów;

4) jakość koalicji, czyli poziom integracji interesów między partnerami reżimów;

5) zależność od innych podmiotów ponadlokalnego środowiska politycznego.

Prezentacja cech reżimów miejskich (tab. 1.2) ma oczywiście uproszczony charakter. Iwona Sagan przyznaje, że

funkcjonujące w rzeczywistości reżimy rzadko odpowiadają wszystkim charakterystykom danego typu. Na ogół zaliczenie danego reżimu do określonej kategorii wynika z dominacji cech jej przynależnych, lecz nie ich wyłączności. Ponadto reżimy mają charakter dynamicz-ny i pod wpływem zmieniających się okoliczności zewnętrzdynamicz-nych mogą ulegać przeobraże-niom (ibidem, s. 56).

Na tym tle zasadne wydaje się pytanie o zastosowalność teorii reżimów miej-skich w warunkach polmiej-skich miast. Potrzeby rozwojowe Polski w sferze gospo-darczej, kapitału ludzkiego, polityki spójności i infrastruktury są realizowane

Tabela 1.2. Cechy typów reżimów miejskich Typ reżimuCeleMotywacjeWspólnota interesów Jakość koalicjiSiła koalicji Reżim organiczny

• utrzymanie status quo i eliminacja konkurencji

• uzależnienie od lokalnego rynku

• tradycja i poczucie wspólnoty

• polityczna jedność

• spójność wewnętrzna interesów i poglądów

• niezależność • elitarność • zdolność do obrony przed ingerencją z zewnątrz

Reżim instrumentalny

• realizacja konkretnego projektu

• wymierne korzyści materialne

• zdobycie publicznego poparcia

• rozwój kariery własnej

• system kar i nagród, działający w interesie koalicji

• polityczne partnerstwo

• instytucjonalna podbudowa

• ukryte negocjacje

• elitarność, wysoka selektywność

• poszukują wsparcia zewnętrznego dla swoich działań

Reżim symboliczny

• długoterminowe strategiczne ukierunkowanie rozwoju i kreowanie wizerunku miasta

• nastawienie na zasadniczą zmianę istniejącego stanu rzeczy

• więzy emocjonalne z miejscem, miastem

• poczucie społecznej odpowiedzialności

• patriotyzm lokalny

• strategiczne wykorzystanie symboli

• konkurencyjne porozumienie oparte na ciągłym negocjowaniu i dyskursie publicznym

• egalitarność, wolny dostęp, otwartość na nowe środowiska, duże uzależnienie od środowisk zewnętrznych

Źródło: opracowanie własne na podstawie Sagan 2000, s. 46–59.

przy wsparciu z budżetu państwa, funduszy strukturalnych i zagranicznego ka-pitału inwestycyjnego. Dlatego oczywistym partnerem władz miasta dla koalicji prorozwojowych są międzynarodowe firmy, zainteresowane lokowaniem swo-jego kapitału w przestrzeni miejskiej. Co więcej, znaczącą rolę w polityce miej-skiej odgrywają również inne grupy interesu: właściciele drobnych sklepów i ich zrzeszenia, starający się obronić przed konkurencją wielkich sieci handlowych, oraz właściciele firm budowlanych zainteresowani otrzymywaniem kontraktów od miasta (Swianiewicz, Klimska, Mielczarek 2004, s. 22–24). Nie bez znaczenia dla politycznej gry o przestrzeń miejską są również: 1) deweloperzy poszukujący nowych, atrakcyjnych gruntów pod zabudowę; 2) organizacje pozarządowe, rady osiedlowe, mniej lub bardziej nieformalne stowarzyszenia mieszkańców miast czy osiedli starające się wpływać na koncepcje zagospodarowania przestrzeni miejskiej; 3) instytucje otoczenia biznesu oraz uczelnie wyższe, zainteresowa-ne nawiązywaniem współpracy z przedsiębiorstwami wdrażającymi innowacje technologiczne oraz realizujące prace badawczo-rozwojowe; 4) duże przedsię-biorstwa przemysłowe, takie jak porty, stocznie, kopalnie, zakłady chemiczne itp., które potrzebują ciągłej modernizacji i pozyskiwania przestrzeni dla rozwo-ju własnej działalności produkcyjnej, wydobywczej, usługowej bądź handlowej.

W związku z powyższym wykazem pluralizmu koncepcji zagospodarowania za-sobów przestrzennych, środowiskowych, społecznych, kulturowych, ekonomicz-nych i polityczekonomicz-nych miasta można uznać, że teoria reżimów miejskich zapewnia właściwe schematy interpretacyjne również w polskich uwarunkowaniach poli-tyki miejskiej.

Powyższe pluralistyczne zestawienie grup interesów daje się także uprościć do dwóch typów idealnych: reżimów prorozwojowych oraz reżimów proekolo-gicznych. Uproszczenie to oparte jest na założeniu, że reżimy prorozwojowe za-interesowane są przede wszystkim poszerzaniem kontroli nad zasobami, które są im potrzebne do stymulowania rozwoju. Z kolei zasoby te są kontrolowane w dużej mierze przez reżimy organiczne, proekologiczne, w których interesie leży zachowanie aktualnego charakteru przestrzeni i kontroli nad nią. Władze miejskie z jednej strony zobowiązane są tworzyć korzystne warunki dla reżimów prorozwojowych, z drugiej zaś muszą się liczyć z potrzebami i interesami reżimu proekologicznego, reprezentowanego przez społeczeństwo, dające im legitymi-zację do zarządzania miastem.

W większości miast Polski warunki polityczne do sprawnego zarządzania rozwojem są trudne. Wniosek ten wynika z następujących obserwacji: stabil-ność władzy lokalnej jest bardzo niewielka, natomiast fragmentacja polityczna w wyborach lokalnych i w składach rad miejskich – bardzo duża, utrzymuje się niski stopień legitymizacji władzy mierzony frekwencją w wyborach lokalnych, ponadto dają się zauważyć słabość potencjalnych parterów społecznych wynika-jąca z braku wzorów partycypacji obywatelskiej w procesie konsultacji społecz-nych, niska kultura polityczna, ograniczony kapitał lokalnych przedsiębiorców

niewystarczający do odgrywania decydującej roli w realizacji strategii rozwoju miasta, jak również tworzenie przez władze miejskie koalicji z innymi instytucja-mi publicznyinstytucja-mi, którym brak legityinstytucja-mizacji lokalnej wspólnoty (ibidem, s. 70–71).

W takich warunkach władze miejskie sprawują powierzoną im odpowiedzialność równoważenia często sprzecznych interesów, których wypadkową mają być ogól-nie pojmowane bezpieczeństwo i dobrobyt wszystkich.

Naturalną konsekwencją takich uwarunkowań sprawowania władzy w mie-ście są konflikty. Problematyka niniejszej rozprawy ukierunkowuje powyższe rozważania na lokalne konflikty ekologiczne w mieście. Powiązanie koncepcji reżimów miejskich i konfliktu ekologicznego niesie za sobą zagrożenie rozmy-cia teoretycznego, uniemożliwiającego jasną eksplikację przyjętego problemu badawczego. Sprzeczność obu koncepcji jest jednak, zdaniem autora, pozorna.

W tym wypadku należy raczej mówić o ich komplementarności. Wynika ona z sa-mej definicji „reżimu miejskiego”, którego celem są dostęp do zasobów i kontrola nad nimi, pozwalające realizować założone cele. Z kolei konflikt ekologiczny to konsekwencja rozbieżności między grupami interesu dotyczących sposobu wykorzys tania zasobów przestrzennych i naturalnych lub stopnia narażenia na zagrożenia środowiskowe i ich potencjalny wpływ na jakość życia. Próba syntezy teoretycznej zostanie dokonana w procesie analizy empirycznej danych. Najpierw jednak należy dokładnie przybliżyć genezę teoretyczną i założenia koncepcji konfliktu ekologicznego w mieście.

k

onfliktekologiczny

jakokonsekwencjarozwoju Miasta

2.1. oonflioteoologicznyijegoPodstawyteoRetycznewsocjologii

W poprzednim rozdziale wykazano, że związek między środowiskiem natu-ralnym a życiem społecznym leży w obszarze zainteresowań człowieka od cza-sów najdawniejszych. Za początek idei ekologizmu przyjmuje się jednak dopie-ro połowę XX w. Można zatem śmiało zaprezentować tezę Roberta Woźniaka (2009), że po II wojnie światowej w dyskursie publicznym stopniowo zyskują na znaczeniu problemy celowości rozwoju technologicznego oraz ustalenia jego granic czy optymalnych relacji między społeczno-gospodarczymi i kultowymi potrzebami a możliwościami ich zaspokojenia zarówno przez środowisko natu-ralne, jak i środowisko przetworzone przez człowieka (np. miasta, aglomeracje miejsko-przemysłowe).

Konflikt jest powszechnie obecnym zjawiskiem w życiu społecznym, co nie oznacza, że rywalizacja i przemoc są codziennością. Obserwujemy go we wszyst-kich kulturach i społeczeństwach na płaszczyznach: politycznej, ekonomicznej, społecznej, interpersonalnej, międzygrupowej czy międzynarodowej. Andrzej Rychard (1995) wyróżnia trzy zasadnicze płaszczyzny konfliktów: normatywne (konflikty o wartości), ekonomiczne (konflikty o własność) i polityczne (kon-flikty o władzę). Podobnie Janusz Mucha (1978), kiedy wymienia trzy klasyczne typy modeli konfliktowych: model konfliktu kompleksowego, model konfliktu o wartości ekonomiczne oraz model konfliktu o władzę.

W polskim społeczeństwie do 1989 r. konflikty najczęściej przebiegały na płaszczyźnie politycznej między władzą a społeczeństwem (zob. Staniszkis 1989; Rychard 1995; Adamski 1996). Na innych płaszczyznach życia społeczne-go konflikty miały zróżnicowany, ale ograniczony charakter. Konflikty związane z ochroną środowiska naturalnego pojawiały się przy okazji badań nad świa-domością zagrożeń środowiskowych (zob. Gliński 1988; Siciński, Wierzbicki, Gliński 1988; Biela 1984) i proekologicznymi ruchami społecznymi (zob. Gortat 1987; Gliński 1989). W kontekście przedmiotowej pracy warto wspomnieć rów-nież o pierwszych przykładach konfliktów ekologicznych w Polsce, związanych z budową Elektrowni Jądrowej Żarnowiec, elektrowni w Klempiczu i skła-dowiskami odpadów radioaktywnych w Międzyrzeczu (zob. Ostolski 2008).

67 Inne charakterystyczne konflikty tego czasu to: konflikty spowodowane dewastu-jącym wpływem przemysłu i inwestycji na środowisko naturalne (np. rozbudowa huty „Siechnice” k. Wrocławia, budowa koksowni Huty im. Lenina w Krakowie, degradacja środowiska na Górnym Śląsku, zapora wodna na Dunajcu), konflik-ty związane z planami zagospodarowania przestrzeni dla celów turyskonflik-tycznych (np. Bieszczady, Tatry itp.), konflikty wywołane budową nowych osiedli w mia-stach oraz konflikty związane z lokalizacjami składowisk odpadów komunal-nych. W latach osiemdziesiątych XX w. występował więc znaczący stan napięcia wokół raczej makroregionalnych i ogólnokrajowych problemów ekologicznych (zob. Runc 1998, s. 53). W latach realnego socjalizmu rozwijana była również teoria konfliktu społecznego (zob. Wesołowski 1976; Wiatr 1976; Paluch 1976;

Holstein-Beck 1978; Mucha 1978; Sztumski 1979; Białyszewski 1983).

W miarę postępowania procesu przemian ustrojowych po 1989 r. w Polsce zakres i dynamika konfliktów społecznych uległy rozszerzeniu na inne płasz-czyzny. Większe znaczenie niż dotychczas zyskał ich wymiar lokalny w kon-tekście przejmowania terenów rolnych na potrzeby rozwojowe nowych osiedli (zob. Kłopot 2000; Czaja, Wachowiak 2000; Burger, Kolpiński 1987), konflik-tów lokalizacyjnych (zob. Matczak 1996; Buczkowski, Matczak 2004; szerzej w podrozdz. 2.2), konfliktów o obszary chronione (zob. Baranowska-Janota, Ptaszycka-Jackowska 1993; Osiniak, Poskrobko, Sadowski 1993; Gliński 2001;

Burger 2002; Królikowska 2002; Macek 2002; Matuszewska 2003) oraz szeroko postrzeganych konfliktów ekologicznych (zob. Biela 1991; Runc 1998, 2000b;

Macek 2000; Kowalczyk 2000; Radziejowski 2003; Kalinowska 2003).Wskazane płaszczyzny badań nad konfliktami społecznymi wokół ochrony środowiska nie wyczerpują wszystkich wątków rozwijanych w refleksji nad konfliktem społecz-nym. Nawet próba przeglądu wydaje się wyzwaniem wykraczającym poza za-kres niniejszego studium przypadku, stąd konieczność dokonania tu ogranicze-nia, wyłączającego część istotnych wątków dotyczących konfliktów społecznych w dobie zmiany ustrojowej (zob. Malikowski, Seręga 2000; Adamski, Rychard, Wnuk-Lipiński 1991), w tym m.in. protestów rolniczych i chłopskich ruchów społecznych (zob. Foryś 2008; Gorlach, Seręga 1993; Gorlach 2004). Problem konfliktu ekologicznego stanowi konsekwencję zainteresowań badaczy relacji środowisko naturalne – człowiek/społeczeństwo, których trudno tu wszystkich wymienić, tym bardziej że zostało to już dobrze opisane w literaturze (zob.

Albińska 2005; Zięba 2008; Połomski 2010).

Proces kształtowania się ekologicznego punktu odniesienia w nauce przed-stawiony został w poprzednim rozdziale. W tym miejscu naszkicowane zostanie wprowadzenie do teorii konfliktu społecznego, aby stworzyć tło dla próby omó-wienia koncepcji konfliktu ekologicznego w mieście. Trudność w identyfikacji podstaw teoretycznych konfliktu ekologicznego w teorii konfliktu polega na sto-sunkowo krótkiej historii pojęcia. Wykształciło się ono dopiero na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w., jednak konflikty o kontrolę nad

zasobami naturalnymi czy powiększanie własnej przestrzeni życiowej miały już wiele egzemplifikacji w historii myśli społecznej.

Istotny wkład w rozwój teorii konfliktu społecznego wniosły prace oparte na marksowskich założeniach teoretycznych odwołujących się do zależności funk-cjonowania społeczeństwa i jego podziałów od określonego sposobu produkcji.

W kontekście konfliktu ekologicznego warto wspomnieć, że często postrzegany jest on jako konflikt interesów (zob. Wesołowski 1976; Wiatr 1976; Hochfeld 1963), a więc wszelkie zachowania wynikające z realnej lub pozornej sytuacji

W dokumencie Recenzja: prof. dr hab. (Stron 59-83)