Procedury restytucyjne prowadzone są w oparciu o prawo międzynarodowe publiczne, ale zastosowanie mają również przepisy prawa krajowego pań
stwa, na terenie którego obiekt został odnaleziony. Sposób działania mający na celu odzyskanie straty wojennej uzależniony jest od miejsca odnalezienia zabytku oraz jego aktualnej sytuacji prawnej. Na podstawie zgromadzonej dokumentacji sporządzany jest wniosek restytucyjny, w którym należy jedno
znacznie wskazać proweniencję obiektu, opisać okoliczności jego utraty, a przede wszystkim dowieść swojego prawa własności.
W 2017 roku do Polski powróciły:
„Autoportret” Aimée Zoe Lizinki de Mirbel – miniatura z 1833 r.
Miniatura stanowiła własność Śląskiego Muzeum Przemysłu Artystyczne
go i Starożytności we Wrocławiu. Przewieziona w 1943 roku przez admini
strację niemiecką do jednej ze składnic sztuki na Dolnym Śląsku, padła ofiarą kradzieży tuż przed tym, gdy składnicę wraz z zawartością strawił ogień. Losy zabytku pozostawały nieznane do września 2013 r., kiedy to resort kultury od
nalazł obraz na stronie internetowej poświęconej miniaturom. Ustalono wów
czas, że obiekt znajduje się w jednej z amerykańskich kolekcji prywatnych.
Obiekt powrócił do Polski w marcu 2017 r. dzięki współpracy ministerstwa z FBI; obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
„Na przypiecku” Franciszka Mrażka
Obraz najprawdopodobniej znajdował się przed wojną na wyposażeniu pałacu Prezydenta RP w Spale. Niestety w czasie wojny pałac został obrabo
wany i całkowicie spalony. W styczniu 2017 r. ze stroną polską skontaktował się wnuk niemieckiego oficera, stacjonującego w Spale w 1940 r., deklarując chęć zwrotu obrazu. W marcu 2017 roku obraz został przekazany do Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu.
„Wzburzone morze z okrętami” Simona de Vliegera
Obraz został zrabowany w okresie powstania warszawskiego z jednej z warszawskich kolekcji prywatnych przez szefa wydziału propagandy Gene
ralnego Gubernatorstwa Wilhelma Ohlenbuscha. Jego losy pozostawały nieznane do maja 2016 r., kiedy to przedstawiciel londyńskiej firmy The Art
ROCZNIK KULTURY POLSKIEJ 2017 Loss Register przesłał do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego prośbę o weryfikację obiektu, który pojawił się w ofercie antykwarycznej jednego z niemieckich domów aukcyjnych. Dzięki negocjacjom z posiada
czem, w kwietniu 2017 roku obraz został zwrócony stronie polskiej. Obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie.
„Ulica wraz z ruiną zamku” Roberta Śliwińskiego
Obraz pochodzi ze zbiorów przedwojennego Śląskiego Muzeum Sztuk Pięknych we Wrocławiu. W 1942 roku niemiecka administracja ewakuowała dzieło, wraz z innymi zbiorami muzeum, do składnicy dóbr kultury w Kamieńcu Ząbkowickim na Dolnym Śląsku, skąd zaginęło. Zostało odnalezione dopiero na początku 2017 r., kiedy to do resortu kultury wpłynął sygnał od osoby prywat
nej, wskazujący, że obiekt jest oferowany na sprzedaż przez niewielki anty
kwariat z Pensylwanii w Stanach Zjednoczonych. O sprawie zostało zawiado
mione FBI, które w krótkim czasie zabezpieczyło obraz. W listopadzie 2017 r.
obiekt został zwrócony do zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
POPULARYZACJA
Ponadto Wydział Strat Wojennych zajmuje się także popularyzowaniem wiedzy na temat restytucji dzieł sztuki, co przekłada się na większą świado
mość społeczną i tym samym skuteczniejsze odzyskiwanie dzieł sztuki.
Do zadań popularyzatorskich należy m.in. aktywne uczestnictwo Wydzia
łu w krajowych i międzynarodowych konferencjach, prowadzenie szkoleń dotyczących badań proweniencyjnych we współpracy z NIMOZ.
Ważnym narzędziem wspomagającym poszukiwanie skradzionych dzieł sztuki jest uruchomiona w 2016 r. aplikacja ArtSherlock. Aplikacja mobilna ArtSherlock umożliwia automatyczne rozpoznawanie dzieł sztuki z dzie dziny malarstwa, rysunku i tkaniny utraconych z polskich zbiorów podczas II wojny światowej. Aplikacja korzysta z elektronicznej bazy danych polskich strat wojen
nych udostępnionej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
To pierwsze tego typu rozwiązanie służące identyfikacji dzieł sztuki pocho
dzących z grabieży wojennych. Innowacyjna aplikacja pozwala użytkownikom weryfikować obiekty w dowolnym miejscu i czasie. Można wykorzystać do tego zarówno zdjęcia wykonane w danym momencie, jak i te przechowywane w pamięci urządzenia.
Z narzędzia można skorzystać w każdych warunkach. Fotografowane dzieło sztuki może znajdować się fizycznie przed użytkownikiem, ale także w katalogu aukcyjnym lub na ekranie komputera.
ROCZNIK KULTURY POLSKIEJ 2017 Aplikacja przygotowana została w polskiej i angielskiej wersji językowej i dostępna jest dla systemów operacyjnych Android, iOS, Windows Phone, BlackBerry.
Aplikacja stanowi autorski projekt Fundacji Communi Hereditate, sfinan
sowany przez Fundację Kronenberga przy Citi Handlowy, zrealizowany we współ pracy merytorycznej z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Linki z banerami do bezpłatnego pobrania aplikacji zostały umieszczone m.in. na stronach polskich placówek dyplomatycznych. Aplikacja zainstalo
wana została na urządzeniach w 24 krajach. Najwięcej na terenie Polski, następ nie Wielkiej Brytanii, Niemiec, Stanów Zjednoczonych. Dzięki aplika
cji udało się dotąd pozytywnie zweryfikować 3 obiekty.
Jednym z ważniejszych działań promocyjnych w pierwszej połowie 2017 r.
był projekt „Muzeum Utracone”.
PROJEKT „MUZEUM UTRACONE”
Projekt realizowany jest od 2010 r. we współpracy ze Stowarzyszeniem Komunikacji Marketingowej SAR. Głównym sposobem realizacji projektu jest widowiskowy, multimedialny pokaz, prezentowany w przestrzeni miejskiej, któremu towarzyszą wielkoformatowe wizualizacje wyświetlane na murach otaczających budynków.
W 2017 roku, tradycyjnie w Noc Muzeów, miała miejsce premiera 8. edycji filmu Muzeum Utracone poświęconego wojennym i powojennym losom arrasów wawelskich. Sensacyjna historia zobrazowana została rysunkami Przemysława TRUSTA Truścińskiego, autorem muzyki jest zaś Hubert Zemler. Filmowi towarzyszyła prezentacja kilkunastu nadal poszukiwanych polskich strat wojennych.
Jak szacują organizatorzy, od 2013 roku w pokazach filmów powstałych w ramach projektu Muzeum Utracone uczestniczyło 1,1 mln widzów, czyli 330360 tys. osób rocznie.
CELE
Nadrzędnym celem WSW na 2018 r. jest nieustannie dokumentowanie, po
szukiwanie i odzyskiwanie zrabowanych w wyniku działań II wojny światow ej dzieł sztuki.
Opracowanie: Karina Chabowska, Wydział ds. Strat Wojennych, Departament Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych MKiDN, kolekcje@mkidn.gov.pl
ROCZNIK KULTURY POLSKIEJ 2017