Wgląd w strukturę surowców narzutowych za-legających w rejonie kujawskiego wycinka wielko-dolinnej strefy Niżu Polskiego umożliwiają wyniki analizy archeopetrograficznej dwunastu prób ma-teriału kamiennego (por. tab. 1, 2 w rozdz. 1. i tab.
6 w rozdz. 4.5., ryc. 11 i 12). Spośród nich dziewięć reprezentuje eratyki skandynawskie zdeponowane na obszarze Wysoczyzny Kujawskiej (por. tab. 7
Surowce eratyczne zbadane w rejonie Kujaw 61 w rozdz. 4.5., ryc. 11 i 12). Jak już wspomniano,
pró-by skalne z tego obszaru stanowią głazy i otoczaki wyselekcjonowane z ośmiu pryzm tzw. kamie-ni polnych – konkrecji narzutowych, usukamie-niętych przez gospodarzy z pól uprawnych rozciągających się w okolicach umiejscowienia wydzielonych do badań stosów kamieni (por. rozdz. 1. i 4.3.1.), zaś kolejną, jedenastą próbę narzutniaków wysoczy-znowych tworzy zróżnicowany gabarytowo ma-teriał lityczny zalegający powierzchniowo okolice Osłonek w pobliżu Brześcia Kujawskiego w pół-nocno-wschodniej części Wysoczyzny Kujawskiej (szerzej por. rozdz. 4.5.). Następne trzy próby skał eratycznych pochodzą ze wschodniej części Poje-zierza Gnieźnieńskiego, przylegającej do zachod-niego skraju Wysoczyzny Kujawskiej (por. tab. 8 w rozdz. 4.5., ryc. 11 i 12). Jedna z nich została po-brana z bruku morenowego odkrytego w trakcie wykopalisk stanowiska 56 w Strzelcach-Krzyżan-nie, położonego nad Jeziorem Pakoskim (szerzej por. rozdz. 4.4.), natomiast dalsze dwie wybrano z pryzm kamieni narzutowych usypanych w bli-skiej okolicy Jeziora Kamienieckiego (szerzej. por.
rozdz. 4.3.1. i 4.5.)3.
Pomijając próbę z okolicach Osłonek (por.
uwagi w rozdz. 1., także rozdz. 4.5.), próby su-rowców eratycznych, reprezentowane przez głazy i otoczaki zalegające powierzchniowo Wysoczyznę Kujawską oraz wschodnią część Pojezierza Gnieź-nieńskiego, pobrano z dziesięciu stosów narzut-niaków, które wytypowano do badań drogą selek-cji licznych takich nagromadzeń kamieni polnych zinwentaryzowanych na terenach pięciu tzw. po-wierzchni próbnych (diagnostycznych). Wyboru stosownych pryzm eratyków dokonano okolicach czterech powierzchni próbnych wytypowanych w rejonie Wysoczyzny Kujawskiej (omówionych szerzej w rozdz. 4.3.1., por. także rozdz. 1. i 4.5.), a mianowicie rozciągających się: na północnym obrzeżu Wysoczyzny Kujawskiej, w rejonie zlew-ni środkowej Tążyny, zlewzlew-ni środkowej Bacho-rzy oraz na południowym krańcu Wysoczyzny, a także – w przypadku odosobnionego obszaru
diagnostycznego wydzielonego do badań na Po-jezierzu Gnieźnieńskim – na skraju wysoczyzny przylegającej do rynny Jeziora Kamienieckiego (szerzej por. rozdz. 4.3.1.).
Podsumowując, zasób skał narzutowych za-legających na północnym skraju Wysoczyzny Kujawskiej jest charakteryzowany przez próby głazów i otoczaków, które wybrano ze stosów ka-mieni zlokalizowanych w okolicach miejscowo-ści Gniewkówiec, gm. Złotniki Kujawskie (próba nr 3)4, oraz Rojewo, gm. loco (próba nr 9). Z kolei materiał eratyczny występujący w rejonie zlewni środkowej Tążyny jest reprezentowany przez pró-by wydzielone z pryzm skalnych nagromadzonych w pobliżu miejscowości Kijewo, gm. Gniewkowo (próba nr 5) i Stanomin, gm. Dąbrowa Biskupia (próba nr 11), a narzutniaki dostępne w rejonie zlewni środkowej Bachorzy przedstawiają próby eratyków wyselekcjonowane ze stosów kamieni polnych usypanych nieopodal miejscowości Sę-dzin (próba nr 10) oraz Wola Bachorna, (próba nr 13), obu położonych w granicach gminy Za-krzewo. Natomiast rezerwuar surowców litycz-nych osiągallitycz-nych na terenie ostatniej wysoczy-znowej powierzchni diagnostycznej, tj. położonej na południowym skraju Wysoczyzny Kujawskiej, charakteryzują próby wybrane z usypisk kamieni narzutowych zebranych z pól w okolicach miej-scowości Nasiłowo, gm. Bytoń (próba nr 6) oraz Plebanka, gm. Radziejów Kujawski (próba nr 8), w bliskim sąsiedztwie Wzgórza Prokopiaka w Opa-towicach (por. ryc. 13-17 w rozdz. 4.3.1. oraz 19-23 w rozdz. 4.3.2.).
Jak już wiadomo, charakterystykę surow-ców fennoskandzkich zalegających na obszarze wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego oparto na analizie archeopetrograficznej trzech prób skał. Dwie z nich stanowią głazy i otoczaki wybrane z pryzm eratyków zlokalizowanych w re-jonie krawędzi wysoczyzny przylegającej do rynny Jeziora Kamienieckiego nieopodal miejscowości Dysiek (próba nr 2) oraz Kamieniec (próba nr 4), obu położonych w granicach gminy
3 Aspekt metodyczny kwalifikacji kujawskich pryzm kamieni eratycznych do badań, a także kryteria, którymi kierowano się w trakcie pobierania z nich prób do oględzin archeopetrograficznych, podobnie w przypadku delimitacji próby narzut-niaków tworzących bruk morenowy na stanowisku 56 w Strzelcach-Krzyżannie, omówiono szerzej w rozdziale 2. (por. także uwagi w rozdz. 6.1.).
4 Podane w nawiasach numery ewidencyjne prób surowców narzutowych odpowiadają numerom ewidencyjnym prób w tabeli 2 i na rycinach 2, 3 (por. rozdz. 1.) oraz w tabelach 6-8 (por. rozdz. 4.5.) i na rycinach 11, 12. Raz przyjętej numeracji wszystkich rozpatrywanych w pracy prób eratyków trzymano się konsekwentnie w całej pracy (por. ryc. 13-18 w rozdz. 4.3.1.
62 Rozdział 4
Ryc. 11. Usytuowanie prób surowców eratycznych zbadanych w rejonie Kujaw na tle regionalizacji fizyczno- -geograficznej wschodniej części pasa pojezierzy wielkopolskich.
Legenda: 1 – próby surowców eratycznych (por. tabele 2 i 6)
Ryc. 12. Usytuowanie prób surowców eratycznych zbadanych w rejonie Kujaw na tle geomorfologii wschodniej części pasa pojezierzy wielkopolskich. .
Surowce eratyczne zbadane w rejonie Kujaw 63 no. Natomiast pojedynczą próbę stanowią
narzut-niaki wyselekcjonowane z bruku morenowego zalegającego in situ na skraju wysoczyzny przyle-gającej do rynny Jeziora Pakoskiego w okolicach miejscowości Strzelce-Krzyżanna, gm. Mogilno (próba nr 12) (por. ryc. 18 w rozdz. 4.3.1. oraz ryc.
24 w rozdz. 4.3.2.).
Z wyjątkiem skał eratycznych rozpoznanych w okolicach miejscowości Osłonki, gm. Osięci-ny (próba nr 7; szerzej por. rozdz. 4.5.), badania w terenie wszystkich pozostałych jedenastu prób narzutniaków skandynawskich wykonał autor ni-niejszej pracy; a w dalszej kolejności – tj. na eta-pie kameralnych oględzin weryfikujących, ewen-tualnie korygujących terenowe ekspertyzy petrograficzne – także przy współudziale specja-listów. Aspekt metodyczny rzeczonych badań (za-równo etapu prac terenowych, jak i kameralnych), szczegółowo omówiono w części metodycznej niniejszej pracy (por. rozdz. 2.). Przypomnijmy jedynie, że tylko w przypadku pojedynczej próby eratyków, zebranych w okolicach Rojewa, gm. loco (próba nr 9), zbadano wszystkie głazy i otoczaki usypane w stos, spełniające ustalone wcześniej warunki gabarytowe. Natomiast w odniesie-niu do pozostałych dziewięciu rozpatrywanych w pracy pryzm narzutniaków polnych (por. tab. 2 w rozdz. 1. oraz tab. 6-7 w rozdz. 4.5.), tj. usypa-nych nieopodal Dysieka, gm. Trzemeszno (próba nr 2), Gniewkówca, gm. Złotniki Kujawskie (pró-ba nr 3), Kamieńca, gm. Trzemeszno (pró(pró-ba nr 4), Kijewa, gm. Gniewkowo (próba nr 5), Nasiłowa, gm. Bytoń (próba nr 6), Plebanki, gm. Radzie-jów Kujawski (próba nr 8), Sędzina, gm. Zakrzewo (próba nr 10), Stanomina, gm. Dąbrowa Biskupia (próba nr 11) i Woli Bachornej, gm. Zakrzewo (próba nr 13), analizą archeopetrograficzną obję-to wyłącznie wydzielone części nagromadzonego w ten sposób materiału kamiennego, podobnie wyselekcjonowanego pod względem posiadanych kształtów i rozmiarów, a także wymaganej liczeb-ności próby (por. rozdz. 2. oraz 6.1.).
Rozlokowanie stanowisk tzw. kamieni po-lnych na obszarze Wysoczyzny Kujawskiej oraz we wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego, a także usytuowanie stanowiska 56 w Strzelcach--Krzyżannie, skąd pochodzą uwzględnione w pra-cy próby narzutniaków kujawskich, zaprezento-wano na rycinach 11 i 12. Pierwsza z nich ilustruje lokalizację prób skał eratycznych zbadanych w
re-jonie Kujaw na tle regionalizacji fizyczno-geogra-ficznej wschodniej części pasa pojezierzy wielko-polskich (por. ryc. 11), druga z kolei przedstawia ich usytuowanie na tle geomorfologii tego obszaru (por. ryc. 12). Przykłady kujawskich pryzm kamie-ni narzutowych wytypowanych do badań arche-opetrograficznych dokumentuje wybór fotografii (por. fot. 26-32 w rozdz. 4.3.1.).