surowców eratycznych na obszarach powierzchni próbnych
Jak uzasadniono wyżej, oszacowanie prawdo-podobnego zasobu surowców narzutowych zale-gających w osadach glacjalnych wschodniej części wielkodolinnej Niżu Polskiego jest możliwe nie tylko w ujęciu mezoregionalnym, tj. z perspektywy kujawskiego mezoregionu osadniczo-kulturowego czy oddzielnie rozpatrzonych obszarów Wyso-czyzny Kujawskiej i wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego (por. rozdz. 6.), lecz także w uję-ciu mikroregionalnym, czyli z punktu widzenia wytypowanych w rejonie Kujaw powierzchni
prób-nych. Mianowicie szacunki informujące o prawdo-podobnej frekwencji (liczba-egzemplarze, %) skał eratycznych dostępnych w okolicach w promie-niu 5 km wokół poszczególnych stosów tzw. ka-mieni polnych (zaprezentowane w tabelach 16-25 w rozdz. 6.1.), w pełni uzasadniają podjęcie ana-logicznego zadania oceny potencjalnego rezer-wuaru lokalnych surowców eratycznych z per-spektywy potrzeb kamieniarstwa społeczności zasiedlających w przeszłości okolice kujawskich obszarów diagnostycznych, a konkretnie ściśle z nimi związanych aglomeracji osadniczych póź-noneolitycznych grup ludności kultury pucha-rów lejkowatych i kultury amfor kulistych (por.
rozdz. 4.3.2., szczególnie ryc. 19-24).
Przypomnijmy zatem, iż prawdopodobną fre-kwencję (liczba-egzemplarze, %) surowców narzu-towych w osadach polodowcowych obszarów roz-ciągających się wokół pryzm tzw. kamieni polnych oszacowano, wykorzystując wcześniej omówione założenia koncepcji terytorium eksploatowanego przez osadę, a także na podstawie znajomości kry-teriów delimitacji prób eratyków wydzielonych do ekspertyzy archeopetrograficznej oraz informacji uzyskanych na temat wielkości powierzchni pól uprawnych, z których zebrano głazy i otoczaki tworzące usypiska objęte stosownymi badaniami (szerzej por. rozdz. 6.1.).
Potencjalną zasobność kamieni eratycznych w zasobach surowcowych kujawskich powierzch-ni próbnych przeanalizowano – podobpowierzch-nie jak to czyniono w przypadku oszacowania możliwego rezerwuaru surowców skalnych z perspektywy ca-łych Kujaw czy obszarów Wysoczyzny Kujawskiej oraz wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskie-go (por. rozdz. 6.) – uwzględniając szacunki do-tyczące prawdopodobnej liczebności ogółu na-rzutniaków osadzonych w miejscowych osadach glacjalnych oraz potencjalnej frekwencji (liczba--egzemplarze, %) poszczególnych odmian litolo-gicznych skał dostępnych w tych okolicach.
Wartości dotyczące prawdopodobnej liczebno-ści ogółu konkrecji eratycznych oraz potencjalnej frekwencji (liczba-egzemplarze, %) składu asorty-mentowego surowców narzutowych w utworach glacjalnych wysoczyznowych powierzchni prób-nych, tj. terenów w promieniu 5 km wokół pryzm tzw. kamieni polnych zlokalizowanych w rejonie północnego skraju Wysoczyzny Kujawskiej, zlew-ni środkowej Tążyny, zlewzlew-ni środkowej Bachorzy
Zasób surowców eratycznych w rejonie Kujaw. Perspektywa wytypowanych powierzchni próbnych 175 oraz południowego skraju Wysoczyzny
Kujaw-skiej, zaprezentowano w odpowiedniej kolejności w tabelach 44-47. Natomiast analogiczne szacun-ki informujące o możliwej zasobności narzutnia-ków zalegających na obszarze wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego, tj. o potencjalnym rezerwuarze kamieni eratycznych w okolicach wyznaczonych okręgiem o promieniu 5 km wo-kół pryzm kamieni usypanych nieopodal Dysieka i Kamieńca nad Jeziorem Kamienieckim, przed-stawiono wcześniej w tabeli 28 i szerzej omówiono w poprzednim rozdziale (por. rozdz. 6.2.).
W tabelach 28 oraz 44-47 zawarto także warto-ści informujące o prawdopodobnej średniej liczeb-ności wszystkich głazów i otoczaków osiągalnych w zasobach surowcowych terenów rozciągających się wokół pryzm eratyków zbadanych w obrębie wysoczyznowych obszarów diagnostycznych (por.
tab. 44-47), a także powierzchni pojeziernej re-prezentowanej przez próby kamieni narzutowych zebranych w okolicach Jeziora Kamienieckiego (por. tab. 28 w rozdz. 6.2.). Ponadto w tabelach tych przedstawiono szacunki dotyczące potencjal-nej przeciętpotencjal-nej frekwencji (liczba-egzemplarze,
%) poszczególnych odmian litologicznych skał eratycznych występujących w osadach glacjalnych tych kujawskich powierzchni próbnych. Praw-dopodobny średni udział (%) składu petrogra-ficznego surowców narzutowych występujących w okolicach obszarów badawczych wydzielonych w rejonie Wysoczyzny Kujawskiej ujęto graficznie na rycinach 49-52, a możliwą średnią frekwencję (%) struktury asortymentowej eratyków skandy-nawskich na terenach położonych we wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego zaprezentowa-no wcześniej na rycinie 48 (por. rozdz. 6.2.).
Całość szacunków informujących o prawdo-podobnej średniej liczebności ogółu skał narzu-towych oraz potencjalnej przeciętnej frekwencji (liczba-egzemplarze, %) poszczególnych ich od-mian litologicznych dostępnych w zasobach su-rowcowych wszystkich – z osobna rozpatrywa-nych – kujawskich obszarów diagnostyczrozpatrywa-nych, czyli na terenach w promieniu 5 km (inaczej o are-ale 785 ha) wokół lokalizacji pochodzących stam-tąd prób eratyków, zestawiono łącznie w tabeli 48.
Rejestr wartości granicznych prawdopodob-nego średniego udziału (liczba-egzemplarze,
%) poszczególnych odmian petrograficznych surowców eratycznych w osadach
polodowco-wych obszarów próbnych wydzielonych w rejonie Wysoczyzny Kujawskiej (tj. w rejonach: północ-nego skraju wysoczyzny, zlewni środkowej Tą-żyny i środkowej Bachorzy oraz południowego obrzeża wysoczyzny), a także wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego (tj. w rejonie Jezio-ra Kamienieckiego), przedstawiono w tabeli 49.
Analogiczny wykaz minimalnej oraz maksymalnej możliwej przeciętnej frekwencji (liczba-egzempla-rze) składu asortymentowego narzutniaków wy-stępujących tylko na terenach wysoczyznowych powierzchni diagnostycznych zaprezentowano w tabeli 50. Natomiast porównawcze zestawie-nie skrajnych wartości potencjalnego średzestawie-niego udziału (liczba-egzemplarze, %) poszczególnych rodzajów skał dostępnych w zasobach narzutnia-ków wszystkich kujawskich obszarów próbnych (por. tab. 49), a także w okolicach powierzchni badawczych wydzielonych w rejonie Wysoczyzny Kujawskiej (por. tab. 50), ujęto łącznie w tabeli 51.
Rozpatrzywszy potencjalną zasobność Ku-jaw w kamienny surowiec narzutowy z perspek-tywy obszarów wytypowanych powierzchni dia-gnostycznych, tj. odwołując się do oszacowań prawdopodobnej średniej liczebności ogółu skał eratycznych dostępnych na terenach w promieniu 5 km wokół pochodzących stamtąd prób tzw. ka-mieni polnych, stwierdzamy, iż najbardziej dostat-nimi w materiał eratyczny byłyby obszary położo-ne na północnym skraju Wysoczyzny Kujawskiej przylegającej bezpośrednio do Kotliny Toruńskiej, czyli w okolicach lokalizacji pryzm kamieni usy-panych nieopodal Gniewkówca i Rojewa, oraz nad Jeziorem Kamienieckim we wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego, a więc w okolicach rozciągających się wokoło prób eratyków z Dys-ieka i Kamieńca (por. tab. 28 w rozdz. 6.2. oraz tab. 44, 48). Prawdopodobna przeciętna liczeb-ność wszystkich skał narzutowych występujących w zasobach surowcowych północnego skraju Wy-soczyzny Kujawskiej, tj. osiągalnych na obszarach o areale 785 ha wokół lokalizacji pochodzących stąd prób kamieni, wynosi 1 729 955 głazów i oto-czaków przydatnych – pod względem asorty-mentowym i gabarytowym – do wytworzenia wszystkich produktów niżowego kamieniarstwa w neolicie (por. tab. 44 i 48).
Porównywalny potencjał surowców narzuto-wych charakteryzuje tereny położone nad Jezio-rem Kamienieckim, na których możliwa średnia
Tabela 44. Prawdopodobny udział (liczba-egzemplarze, %) surowców eratycznych na obszarach w promieniu 5 km wokół pryzm kamieni zbadanych w rejonie północnego skraju Wysoczyzny Kujawskiej (por. tab. 17, 22, 26, 27)
Surowiec Amfibolit Bazalt Diabaz Dioryt Gabro Gnejs Gnejs
biotytowy Granit Kwarcyt Piaskowiec
kwarcytowy Pegmatyt Porfir Sjenit Inne Razem Gniewkówiec 15 680
Tabela 45. Prawdopodobny udział (liczba-egzemplarze, %) surowców eratycznych na obszarach w promieniu 5 km wokół pryzm kamieni zbadanych w rejonie zlewni środkowej Tążyny (por. tab. 19, 24, 26, 27)
Surowiec Amfibolit Bazalt Diabaz Dioryt Gabro Gnejs Gnejs
biotytowy Granit Kwarcyt Piaskowiec
kwarcytowy Pegmatyt Porfir Sjenit Inne Razem Kijewo 14 130
Tabela 46. Prawdopodobny udział (liczba-egzemplarze, %) surowców eratycznych na obszarach w promieniu 5 km wokół pryzm kamieni zbadanych w rejonie zlewni środkowej Bachorzy (por. tab. 23, 25, 26, 27)
Surowiec Amfibolit Bazalt Diabaz Dioryt Gabro Gnejs Gnejs
biotytowy Granit Kwarcyt Piaskowiec
kwarcytowy Pegmatyt Porfir Sjenit Inne Razem Sędzin 13 050
Tabela 47. Prawdopodobny udział (liczba-egzemplarze, %) surowców eratycznych na obszarach w promieniu 5 km wokół pryzm kamieni zbadanych w rejonie południowego skraju Wysoczyzny Kujawskiej (por. tab. 20, 21, 26, 27)
Surowiec Amfibolit Bazalt Diabaz Dioryt Gabro Gnejs Gnejs
biotytowy Granit Kwarcyt Piaskowiec
kwarcytowy Pegmatyt Porfir Sjenit Inne Razem Nasiłowo 14 168
Tabela 48. Prawdopodobny średni udział (liczba-egzemplarze, %) surowców eratycznych na obszarach w promieniu 5 km wokół pryzm kamieni zbadanych w rejonie Wysoczyzny Kujawskiej oraz wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego (por. tab. 28, 44-47)
Surowiec Amfibolit Bazalt Diabaz Dioryt Gabro Gnejs Gnejs
biotytowy Granit Kwarcyt Piaskowiec
kwarcytowy Pegmatyt Porfir Sjenit Inne Razem Pólnocny skraj
Wysoczyzny Kuj.a 14 120
0,84% 20 510
Bachorzyc 12 773
0,86% 16 293
Wysoczyzny Kuj.d 11 725
0,72% 20 227
Gnieźnieńskiee 12 525
0,74% 15 870
a Prawdopodobny średni udział (liczba-egzemparze, %) surowców eratycznych na obszarach w promieniu 5 km wokół pryzm kamieni zbadanych w Gniewkówcu i Rojewie (por.
tab. 44).
b Prawdopodobny średni udział (liczba-egzemplarze, %) surowców eratycznych na obszarach w promieniu 5 km wokół pryzm kamieni zbadanych w Kijewie i Stanominie (por.
tab. 45).
c Prawdopodobny średni udział (liczba-egzemplarze, %) surowców eratycznych na obszarach w promieniu 5 km wokół pryzm kamieni zbadanych w Sędzinie i Woli Bachornej (por. tab. 46).
d Prawdopodobny średni udział (liczba-egzemplarze, %) surowców eratycznych na obszarach w promieniu 5 km wokół pryzm kamieni zbadanych w Nasiłowie i Plebance (por.
tab. 47).
e Prawdopodobny średni udział (liczba-egzemplarze, %) surowców eratycznych na obszarach w promieniu 5 km wokół pryzm kamieni zbadanych w Dysieku i Kamieńcu (por.
tab. 28 w rozdz. 6.2.).
Zasób surowców eratycznych w rejonie Kujaw. Perspektywa wytypowanych powierzchni próbnych 179
Amfibolit
0,84% Bazalt 1,19%
Diabaz 0,23%
Dioryt 0,35%
Gabro 3,84%
Gnejs 18,42%
Gnejs biotytowy
1,30%
Granit 39,87%
Kwarcyt 8,73%
Piaskowiec kwarcytowy 18,79%
Pegmatyt 0,38%
Porfir 2,51%
Sjenit 0,77%
Inne 2,78%
Amfibolit
0,84% Bazalt
1,08% Diabaz 0,22%
Dioryt 0,20%
Gabro 3,39%
Gnejs 17,72%
Gnejs biotytowy
1,29%
Granit 38,60%
Kwarcyt 11,00%
Piaskowiec kwarcytowy 20,22%
Pegmatyt 0,42%
Porfir 3,54%
Sjenit 0,77%
Inne 0,71%
Ryc. 49. Prawdopodobny średni udział (%) surowców eratycznych na obszarach w promieniu 5 km wokół pryzm kamieni zbadanych w rejonie północnego skraju Wysoczyzny
Kujawskiej
Ryc. 50. Prawdopodobny średni udział (%) surowców eratycznych na obszarach w promieniu 5 km wokół pryzm
kamieni zbadanych w rejonie zlewni środkowej Tążyny
180 Rozdział 7
Amfibolit
0,86% Bazalt 1,10%
Diabaz 0,20%
Dioryt 0,32%
Gabro 3,23%
Gnejs 17,51%
Gnejs biotytowy
1,74%
Granit 40,89%
Kwarcyt 10,07%
Piaskowiec kwarcytowy 18,91%
Pegmatyt 0,38%
Porfir 3,56%
Sjenit 0,75%
Inne 0,48%
Amfibolit
0,72% Bazalt 1,24%
Diabaz 0,13%
Dioryt 0,18%
Gabro 3,94%
Gnejs 17,80%
Gnejs biotytowy
1,00%
Granit 36,31%
Kwarcyt 12,23%
Piaskowiec kwarcytowy 21,55%
Pegmatyt 0,17%
Porfir 3,62%
Sjenit 0,71%
Inne 0,41%
Ryc. 52. Prawdopodobny średni udział (%) surowców eratycznych na obszarach w promieniu 5 km wokół pryzm
kamieni zbadanych w rejonie południowego skraju Wysoczyzny Kujawskiej
Ryc. 51. Prawdopodobny średni udział (%) surowców eratycznych na obszarach w promieniu 5 km wokół pryzm
kamieni zbadanych w rejonie zlewni środkowej Bachorzy
Zasób surowców eratycznych w rejonie Kujaw. Perspektywa wytypowanych powierzchni próbnych 181 liczebność odpowiednich bloków skalnych sięga
1 703 888 okazów (por. tab. 28 w rozdz. 6.2.
i tab. 48). Nieznacznie tylko ustępuje im rezerwu-ar nrezerwu-arzutniaków dostępnych w okolicach pryzm tzw. kamieni polnych zbadanych w rejonie połu-dniowego skraju Wysoczyzny Kujawskiej nieopo-dal Nasiłowa i Plebanki, gdzie prawdopodobna średnia liczebność skał narzutowych w lokalnych osadach glacjalnych równa się 1 628 708 gła-zów i otoczaków potrzebnych dla neolitycznej wy-twórczości kamieniarskiej (por. tab. 47 i 48) oraz na obszarze zlewni środkowej Tążyny w przykra-wędnej strefie wysoczyzny przylegającej do Doliny Parchańskiej w okolicach Stanomina oraz usytu-owanego nieopodal Kijewa, na którym potencjal-na przeciętpotencjal-na liczebność surowców eratycznych wynosi 1 593 486 odpowiednich głazów i otocza-ków (por. tab. 45 i 48).
Nieco mniej okazale wypada ocena potencjal-nego rezerwuaru narzutniaków fennoskandzkich osiągalnych w okolicach rozciągających się wo-kół pryzm tzw. kamieni polnych, wydzielonych do badań w rejonie zlewni środkowej Bachorzy, obejmujących przykrawędną strefę wysoczyzny przylegającą do Doliny Bachorzy w okolicach Sędzina i Woli Bachornej. Otóż prawdopodob-ną średnią liczebność surowców narzutowych w osadach glacjalnych tych okolic oszacowa-no na 1 485 513 konkrecji skalnych nadających się do wytworzenia wszystkich neolitycznych form narzędziowych (por. tab. 46 i 48). Niemniej jednak nie oznacza to, iż zasoby surowcowe te-renów położonych w rejonie zlewni środkowej Bachorzy należałoby zaliczyć do relatywnie ubo-gich w kamienny materiał polodowcowy. Przeko-nuje o tym nie tylko niebagatelna, naszym zda-niem, potencjalna średnia liczebność wszystkich miejscowych głazów i otoczaków przydatnych dla miejscowego kamieniarstwa w neolicie, po-mimo że najniższa w porównaniu do rezerwuaru odpowiednich eratyków osiągalnych w okolicach pozostałych powierzchni próbnych (por. tab.
48 oraz uwagi wyżej), lecz także zaprezentowa-ne niżej szacunki dotyczące prawdopodobzaprezentowa-nego przeciętnego rezerwuaru (liczba-egzemplarze,
%) poszczególnych odmian litologicznych skał narzutowych dostępnych w rejonach kujawskich obszarów diagnostycznych (por. tab. 44-48 oraz uwagi niżej).
W sumie, biorąc pod uwagę omówione wyżej szacunki informujące o prawdopodobnej śred-niej liczebności skał eratycznych zdeponowanych w okolicach kujawskich powierzchni próbnych – sensu stricto na terenach wyznaczonych okrę-giem o promieniu 5 km wokół zbadanych tutaj pryzm narzutniaków, konstatujemy względnie porównywalną zasobność rozpatrywanych obsza-rów wschodniej części wielkodolinnego pasa Niżu Polskiego w głazy i otoczaki polodowcowe nadają-ce się do produkcji kamieniarskiej neolitycznych mieszkańców Kujaw (por. tab. 48).
W takim razie przypuszczać należy, iż grupy ludności zasiedlające ówcześnie obszary kujaw-skiego wycinka Niżu Polkujaw-skiego miały dostęp do wyjątkowo obfitego zasobu surowców eratycz-nych, bo wynosił on przeciętnie – w zależności od zamieszkiwanego obszaru – od 1 485 513 do 1 729 955 głazów i otoczaków potrzebnych miej-scowym kamieniarzom do wykonania wszystkich form narzędziowych użytkowanych w neolicie.
Również biorąc pod uwagę szacunki informują-ce o prawdopodobnym przeciętnym zasobie asor-tymentowym surowców narzutowych dostępnych w osadach glacjalnych kujawskich obszarów dia-gnostycznych, stwierdzamy nadzwyczaj wysoką (z perspektywy dotychczasowej wiedzy na temat geologii niżowych eratyków) liczebność wszyst-kich bez wyjątku ich odmian petrograficznych oraz podobnie względnie zbliżoną frekwencję (liczba-egzemplarze, %) większości rodzajów skał możliwych do pozyskania przez neolitycznego ka-mieniarza w okolicach rozciągających się wokół pochodzących stąd prób tzw. kamieni polnych (por. tab. 48, 49; ryc. 49-52).
Tak więc prawdopodobna średnia liczebność skał amfibolitu wśród narzutniaków zalegają-cych ogół kujawskich powierzchni próbnych, tj. na obszarach o powierzchni 785 ha wokół stosów kamieni zbadanych w rejonie Wysoczy-zny Kujawskiej oraz wschodniej części Pojezie-rza Gnieźnieńskiego, wynosiłaby od co najmniej 11 725 (południowy skraj wysoczyzny) do – maksy-malnie – 14 120 (północny skraj wysoczyzny) gła-zów i otoczaków przydatnych dla kamieniarstwa neolitycznego, natomiast prawdopodobna prze-ciętna frekwencja procentowa tego surowca – od co najmniej 0,72% (południowy skraj wysoczy-zny) do – maksymalnie – 0,86% (zlewnia środ-kowej Bachorzy) wszystkich skał eratycznych
do-182 Rozdział 7
stępnych w osadach polodowcowych tych okolic (por. tab. 48, 49). W przypadku eratyków bazaltu analogiczne szacunki wynoszą od 15 870 (Pojezie-rze Mogileńskie) do 20 510 (północny skraj wyso-czyzny) odpowiednich bloków skalnych oraz od 0,93% (Pojezierze Mogileńskie) do 1,24% (połu-dniowy skraj wysoczyzny), diabazu – od 2 016 (po-łudniowy skraj wysoczyzny) do 5 243 (Pojezie-rze Mogileńskie) takich konkrecji oraz od 0,13%
(południowy skraj wysoczyzny) do 0,31% (Poje-zierze Mogileńskie), diorytu – od 2 940 (połu-dniowy skraj wysoczyzny) do 13 395 (Pojezierze Mogileńskie) egzemplarzy oraz od 0,18% (połu-dniowy skraj wysoczyzny) do 0,79% (Pojezierze Mogileńskie), gabra – od 47 963 (zlewnia środko-wej Bachorzy) do 65 450 (północny skraj wysoczy-zny) egzemplarzy oraz od 3,09% (Pojezierze Mogi-leńskie) do 3,94% (południowy skraj wysoczyzny), gnejsu – od 260 388 (zlewnia środkowej Bacho-rzy) do 350 865 (Pojezierze Mogileńskie) egzem-plarzy oraz od 17,52% (zlewnia środkowej Bacho-rzy) do 20,60% (Pojezierze Mogileńskie), gnejsu biotytowego – od 16 268 (południowy skraj wy-soczyzny) do 42 660 (Pojezierze Mogileńskie) eg-zemplarzy oraz od 1,00% (południowy skraj wy-soczyzny) do 2,51% (Pojezierze Mogileńskie), granitu – od 591 651 (południowy skraj wysoczy-zny) do 691 430 (północny brzeg wysoczywysoczy-zny) eg-zemplarzy oraz od 36,32% (południowy skraj
wyso-czyzny) do 40, 91% (zlewnia środkowej Bachorzy), kwarcytu – od 149 505 (zlewnia środkowej Bacho-rzy) do 199 315 (południowy skraj wysoczyzny) eg-zemplarzy oraz od 8,73% (północny brzeg wyso-czyzny) do 12,23% (południowy skraj wysowyso-czyzny), piaskowca kwarcytowego – od 281 238 (zlewnia środkowej Bachorzy) do 350 634 (południowy skraj wysoczyzny) egzemplarzy oraz od 18,57% (Poje-zierze Mogileńskie) do 21,55% (południowy skraj wysoczyzny), pegmatytu – od 2 804 (południowy skraj wysoczyzny) do 6 665 (zlewnia środkowej Tążyny) egzemplarzy oraz od 0,17% (południowy skraj wysoczyzny) do 0,42% (zlewnia środkowej Tążyny), porfiru – od 33 923 (Pojezierze Mogi-leńskie) do 59 217 (południowy skraj wysoczy-zny) egzemplarzy oraz od 2,00% (Pojezierze Mogi-leńskie) do 3,62% (południowy skraj wysoczyzny), sjenitu – od 11 078 (zlewnia środkowej Bacho-rzy) do 15 878 (Pojezierze Mogileńskie) egzem-plarzy oraz od 0,71% (południowy skraj wysoczy-zny) do 0,94% (Pojezierze Mogileńskie), a innych surowców – od 5 535 (Pojezierze Mogileńskie) do 53 265 (północny brzeg wysoczyzny) egzemplarzy oraz od 0,33% (Pojezierze Mogileńskie) do 2,78%
(północny brzeg wysoczyzny) (por. tab. 48, 49; ryc.
48 w rozdz. 6.2. oraz ryc. 49–52).
Podsumowując oszacowaną wyżej prawdopo-dobną średnią frekwencję (liczba-egzemplarze,
%) surowców skalnych w kujawskich zasobach Tabela 49. Wartości graniczne prawdopodobnego średniego udziału (liczba-egzemplarze, %) surowców eratycznych na obszarach w promieniu 5 km wokół pryzm kamieni zbadanych w rejonach powierzchni próbnych na Wysoczyźnie Kujawskiej oraz we wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego (por. tab. 48)
Surowiec
Frekwencja (średnia)
Liczba-egzemplarze %
min. max min. max
Amfibolit 11 725 14 120 0,72% 0,86%
Bazalt 15 870 20 510 0,93% 1,24%
Diabaz 2 016 5 243 0,13% 0,31%
Dioryt 2 940 13 395 0,18% 0,79%
Gabro 47 963 65 450 3,09% 3,94%
Gnejs 260 388 350 865 17,52% 20,60%
Gnejs biotytowy 16 268 42 660 1,00% 2,51%
Granit 591 651 691 430 36,32% 40,91%
Kwarcyt 149 505 199 315 8,73% 12,23%
Piaskowiec kwarcytowy 281 238 350 634 18,57% 21,55%
Pegmatyt 2 804 6 665 0,17% 0,42%
Porfir 33 923 59 217 2,00% 3,62%
Sjenit 11 078 15 878 0,71% 0,94%
Zasób surowców eratycznych w rejonie Kujaw. Perspektywa wytypowanych powierzchni próbnych 183 kamieni polodowcowych, konstatujemy
wpraw-dzie stosunkowo porównywalny udział więk-szości analizowanego składu asortymentowego tutejszych eratyków, niemniej jednak zauważa-my także pewne odmienności dotyczące poten-cjalnego przeciętnego rezerwuaru pewnych ich odmian petrograficznych w niektórych okolicach pochodzących stąd prób narzutniaków fenno-skandzkich (por. tab. 48 i 49; ryc. 48 w rozdz. 6.2.
oraz ryc. 49-52). Mianowicie w przypadku eraty-ków diabazu, diorytu, gnejsu biotytowego, pegma-tytu oraz – choć w mniejszym stopniu – porfiru stwierdzamy bardziej wyraźne różnice pomiędzy wartościami granicznymi odnoszącymi się do prawdopodobnego średniego udziału (liczba-eg-zemplarze, udział procentowy) tych rodzajów skał w lokalnych rezerwuarach surowcowych (por. tab.
48 i 49; ryc. 48 w rozdz. 6.2. oraz ryc. 49-52). Po-wyższe spostrzeżenia pozostają w zasadzie zgod-ne z wcześniejszymi obserwacjami poczynionymi względem zróżnicowania frekwencyjnego skła-du petrograficznego narzutniaków rozpatrywa-nego w szerszej, tj. mezoregionalnej perspekty-wie kujawskiego wycinka Niżu Polskiego (por.
rozdz. 6.2.). Wśród pozostałego asortymentu surowców narzutowych, tj. amfibolitu, bazal-tu, gabra, gnejsu, granibazal-tu, kwarcybazal-tu, piaskowca kwarcytowego i sjenitu, nie odnotowujemy tak podobnie czytelnych rozbieżności względem ich minimalnej i maksymalnej prawdopodobnej śred-niej liczebności osiągalnej w osadach glacjalnych kujawskich powierzchni próbnych. Tym niemniej wyeksponować należy pewne – sygnalizowane już – odmienności frekwencyjne tych odmian li-tologicznych skał zauważalne w aspekcie choro-graficznym, tj. z perspektywy różnej zasobności w eratyki amfibolitu, bazaltu, gabra, gnejsu, gra-nitu, kwarcytu, piaskowca kwarcytowego i sjenitu niektórych obszarów diagnostycznych Kujaw, wy-nikające z odmiennego usytuowania przestrzen-nego tych terenów.
Otóż rejonem Kujaw potencjalnie bardziej za-sobniejszym w eratyki diabazu, diorytu, gnejsu, gnejsu biotytowego oraz sjenitu byłyby okolice rozciągające się w promieniu 5 km wokół pryzm kamieni zebranych w okolicach Dysieka i Kamień-ca we wschodniej części Pojezierza Gnieźnień-skiego, aniżeli tereny ograniczone analogicznym zasięgiem wokół wszystkich prób narzutnia-ków położonych na obszarach diagnostycznych
Wysoczyzny Kujawskiej (por. tab. 48 i 49). Na te-renach wysoczyznowych powierzchni próbnych szacunki dotyczące prawdopodobnej średniej liczebności większości wymienionych wyżej su-rowców narzutowych, tj. za wyjątkiem diabazu i gnejsu (por. niżej), są relatywnie porównywalne (por. tab. 48). Natomiast potencjalna zasobność skał diabazu oraz gnejsu w osadach polodowco-wych Wysoczyzny Kujawskiej nieznacznie tylko ustępuje prawdopodobnej przeciętnej liczbie tych surowców narzutowych dostępnych w okolicach rozciągających się wokoło obu wymienionych wy-żej prób pojeziernych umiejscowionych nad Jezio-rem Kamienieckim (por. tab. 48).
Z kolei potencjalne zasoby wysoczyznowych obszarów diagnostycznych przedstawiają się jako bardziej obfitujące we wszystkie pozostałe od-miany litologiczne skał, tj. amfibolitu, bazaltu, ga-bra, granitu, kwarcytu, piaskowca kwarcytowego i porfiru, aniżeli możliwy rezerwuar odpowied-nich narzutniaków dostępny w rejonie wschodniej części Pojezierza Gnieźnieńskiego. Mianowicie tereny północnego brzegu Wysoczyzny Kujaw-skiej (tj. w okolicach rozciągających wokół sto-sów tzw. kamieni polnych nieopodal Gniewkówca i Rojewa) jawią się jako najbardziej dostatnie – pod względem prawdopodobnej średniej liczebności – w skały amfibolitu, bazaltu, gabra i granitu, zaś za-soby południowego skraju wysoczyzny (tj. okolice wokoło prób kamieni z Nasiłowa i Plebanki) prze-wyższałyby zasobnością eratyków kwarcytu, pia-skowca kwarcytowego i porfiru rezerwuary tych surowców dostępne na terenach innych kujaw-skich powierzchni próbnych (por. tab. 48 i 49).
Niżej rozpatrzymy prawdopodobny zasób su-rowców narzutowych osiągalny w utworach po-lodowcowych Wysoczyzny Kujawskiej, tj. z per-spektywy obszarów badawczych rozciągających się w okolicach wysoczyznowych prób tzw. ka-mieni polnych. Potencjalną zasobność tych tere-nów w eratyki skandynawskie rozważono – analo-gicznie, jak w przypadku oszacowania możliwego rezerwuaru narzutniaków z perspektywy wszyst-kich kujawswszyst-kich obszarów diagnostycznych (por.
wyżej) – z uwzględnieniem szacunków informują-cych o prawdopodobnej średniej liczebności ogółu głazów i otoczaków narzutowych oraz potencjal-nej przeciętpotencjal-nej frekwencji (liczba-egzemplarze,
%) ich odmian litologicznych. W tym celu prześle-dzimy możliwy potencjał surowców eratycznych
184 Rozdział 7
dostępny w osadach glacjalnych poszczególnych obszarów powierzchni próbnych wydzielonych w rejonie Wysoczyzny Kujawskiej, a więc tere-nów w promieniu 5 km wokół pryzm tzw. kamieni polnych zbadanych w rejonie północnego skra-ju wysoczyzny, zlewni środkowej Tążyny, zlewni środkowej Bachorzy oraz południowego skraju wysoczyzny (por. tab. 44-47, oraz 48; ryc. 49-52).
Jak już nadmieniono, obszarem Wysoczyzny Kujawskiej – podobnie, jak i z perspektywy całych Kujaw – potencjalnie najbardziej zasobnym w ka-mienny surowiec narzutowy byłyby tereny poło-żone na jej północnym skraju stycznym z Kotliną Toruńską. W tym rejonie, a ściślej w okolicach o powierzchni 785 ha wytyczonej wokół pryzm narzutniaków z Gniewkówca i Rojewa, prawdopo-dobna średnia liczebność skał eratycznych wynosi 1 729 955 głazów i otoczaków nadających się – ze względu na skład petrograficzny oraz posiadane gabaryty – do produkcji kamieniarskiej na Niżu Polskim w neolicie (por. tab. 44 i 48). Pod tym względem nieznacznie ustępowałyby im tereny rozciągające się wokół pryzm tzw. kamieni po-lnych usypanych nieopodal Nasiłowa i Plebanki na południowym skraju wysoczyzny. Potencjal-na przeciętPotencjal-na liczba odpowiednich bloków skal-nych osiągalna w miejscowych osadach polo-dowcowych stanowi 1 628 708 okazów (por. tab.
47 i 48). Zbliżony rezerwuar skał narzutowych ustalono dla obszaru zlewni środkowej Tążyny.
W zasobach surowcowych tych okolic, reprezen-towanych przez próby kamieni zebranych w po-bliżu Stanomina i Kijewa, potencjalna przeciętna liczebność narzutniaków równa się 1 593 486
W zasobach surowcowych tych okolic, reprezen-towanych przez próby kamieni zebranych w po-bliżu Stanomina i Kijewa, potencjalna przeciętna liczebność narzutniaków równa się 1 593 486