Założenia metodyczne. Prezentacja danych wyjściowych

Prezentacja danych wyjściowych

Prawdopodobną frekwencję (liczba-egzempla-rze, %) skał narzutowych dostępnych w zasobach surowcowych Kujaw, a dokładniej na terenach rozciągających się w okolicach umiejscowienia pochodzących stąd prób eratyków, oszacowa-no w nawiązaniu do doświadczeń metodyki site catchment analysis oraz na podstawie wiedzy na temat zastosowanych kryteriów delimitacji

li-czebności zbadanych prób tzw. kamieni polnych, a także z wykorzystaniem danych informujących o wielkości powierzchni pól uprawnych, z których zostały zebrane głazy i otoczaki tworzące pryzmy narzutniaków wydzielone do analizy archeopetro-graficznej (por. uwagi niżej).

Zgodnie z założeniami koncepcji terytorium eksploatowanego przez osadę, sfera szczególnej aktywności społeczności rolniczych obejmuje obszar ograniczony okręgiem o promieniu 5 km, zakreślonym wokół osady uznanej za central-ną. W literaturze przedmiotu przyjmuje się, iż na areale o takiej wielkości społeczności te mo-gły prowadzić efektywną działalność gospodar-czą (E.S. Higgs, C. Vita-Finzi 1972; C. Vita-Finzi, E.S. Higgs 1970; por. też S. Kadrow 1995; Z. Koby-liński 1986; J. Kruk, S. Milisauskas, S.W. Alexan-drowicz, Z. Śmieszko 1996, s. 20-21, tam dalsza literatura). W takim razie znaczy to, że wyzna-czone w ten sposób i przyjmowane dla społe-czeństw wczesnoagrarnych za idealne terytorium różnorodnych przejawów intensywnej eksploata-cji (site catchment) oraz okazjonalnej (ekstensyw-nej) penetracji (site territory) okolic rozciągających się wokół osady głównej, obejmuje powierzchnię 785 ha (E.S. Higgs, C. Vita-Finzi 1972, s. 30)¹.

Z wyjątkiem próby eratyków pochodzącej z okolic Osłonek (por. rozdz. 4.1., 4.3., zwłaszcza 4.5.), w odniesieniu do wszystkich pozostałych stosów tzw. kamieni polnych zbadanych w rejonie Kujaw dysponujemy informacjami (uzyskanymi od właścicieli bądź użytkowników) na temat wiel-kości powierzchni pól uprawnych, z których były zwożone głazy i otoczaki usypane w pryzmy wy-typowane do oględzin archeopetrograficznych². Stosowne informacje można było uzyskać dla prób narzutniaków zebranych z pól rozciągających się w okolicach miejscowości (por. tab. 6-8): Dysiek (próba nr 2), Gniewkówiec (próba nr 3), Kamieniec

1Pomijam w tym miejscu inny z zaproponowanych w przywoływanej publikacji E.S. Higgsa i C. Vita-Finzi terminów, a mianowicie: extended territory, odnoszący się do terenów znajdujących się poza zasadniczym obszarem eksploatowanym habitualnie, a stanowiących rejon pozyskiwania surowców, w pewnych przypadkach trzymania zwierząt czy polowania. Ter-min ów wykracza często w znaczącym zakresie poza przyjmowane w klasycznych opracowaniach typu site catchment analysis

„idealne” terytorium eksploatacji społeczeństw rolniczych (por. np. S. Kadrow 1995, s. 62), a oszacowanie roli tego „rozprze-strzenionego” terytorium, związanego również z interakcjami międzygrupowymi, wydaje się aktualnie niemożliwe. Poza tym jest mało prawdopodobne, o czym przekonują prezentowane w niniejszej pracy wyniki badań nad zasobem surowców eratycz-nych w rejonie Kujaw, aby miejscowe późnoneolityczne grupy ludności kultury pucharów lejkowatych i kultury amfor kuli-stych zaopatrywały się w surowiec kamienny na terenach rozciągających się w znacznej odległości poza obszarami o zasięgu wyznaczonym promieniem 5 km wokół ich osiedli.

2Z tego powodu, a także wcześniej omówionych niedostatków i niejasności metodycznych definiujących kryteria delimi-tacji próby (szerzej por. uwagi w rozdz. 4.5.), pomijamy w dalszych rozważaniach zbiory eratyków tworzące próbę

reprezento-Zasób surowców eratycznych w rejonie Kujaw. Perspektywa mezoregionu osadniczo-kulturowego 139 (próba nr 4), Kijewo (próba nr 5), Nasiłowo (próba

nr 6), Plebanka (próba nr 8), Rojewo (próba nr 9), Sędzin (próba nr 10), Stanomin (próba nr 11) oraz Wola Bachorna (próba nr 13). I tak próbę kamieni pochodzącą z okolic miejscowości Dysiek wydzie-lono do badań z pryzmy utworzonej z bloków skal-nych zebraskal-nych z pól o łącznej powierzchni 9 ha (por. tab. 16), natomiast z Gniewkówca – odpo-wiednio 7 ha (por. tab. 17), z Kamieńca – 20 ha

W celu oszacowania prawdopodobnego rezer-wuaru skał narzutowych występujących w okoli-cach kujawskich powierzchni próbnych, lokaliza-cję stosów tzw. kamieni polnych wydzielonych do badań (czyli tych, dla których pozyskano informa-cje o wielkości areału pól uprawnych, z których je zebrano, por. uwagi wyżej) przyjęto jako punkt centralny dla wyliczenia potencjalnej zasobności w surowce eratyczne terenów oddalonych od nich w promieniu 5 km, a więc możliwych do pozyska-nia na obszarze o powierzchni 785 ha. Dlatego też, znając wielkość powierzchni pól uprawnych, z których zebrano narzutniaki nagromadzone w stosy, można przyjąć zasadnie, iż pryzmę eraty-ków z Dysieka usypano z głazów i otoczaeraty-ków zebra-nych z pól stanowiących 1/87 całości powierzchni obszaru w promieniu 5 km wokół pochodzącej stąd próby (bowiem 785 ha : 9 ha = 87,22; w za-okrągleniu 1/87). Postępując analogicznie, stwier-dzamy, iż pryzmę kamieni z Gniewkówca tworzą bloki skalne usunięte z pół tworzących 1/112 are-ału o zasięgu wyznaczonym okręgiem o promieniu 5 km wokół tej próby (785 ha : 7 ha = 112,14; w za-okrągleniu 112), zaś z Kamieńca – odpowiednio 1/39 (785 ha : 20 ha = 39,25; w zaokrągleniu 1/39), z Kijewa – 1/157 (785 ha : 5 ha = 157,0), z Nasiło-wa – 1/56 (785 ha : 14 ha = 56, 07; w zaokrągleniu 1/56), z Plebanki – 1/20 (785 ha : 40 ha = 19,63;

w zaokrągleniu 1/19,5), z Rojewa – 1/1570 (785 ha : 0,5 ha = 1570), z Sędzina – 1/130,5 (785 ha : 6 ha = 130,83; w zaokrągleniu 1/130,5), z Stanomi-na – 1/44 (785 ha : 18 ha = 43,61; w zaokrągleniu 1/43,5), a z Woli Bachornej – 1/71 (785 ha : 11 ha = 71,36; w zaokrągleniu 1/71) (por. tab. 16-25).

Wiemy także, jaką część całości pryzm tzw. ka-mieni polnych wytypowanych do badań w

rejo-nach kujawskich powierzchni próbnych, poddano oględzinom archeopetrograficznym (por. uwa-gi w rozdz. 2.). Mianowicie w przypadku próby skał narzutowych z Dysieka stosowną ekspertyzą objęto 1/10 część wszystkich nagromadzonych tam głazów i otoczaków, z kolei w Gniewkówcu do badań wydzielono 1/10 całości pryzmy, zaś w Kamieńcu – 1/15, w Kijewie – 1/9, w Nasiło-wie – 1/11, w Plebance – 1/14, w RojeNasiło-wie – 1/1, w Sędzinie – 1/10, w Stanominie – 1/16, a w Woli Bachornej – 1/11 ogółu usypanych kamieni na-rzutowych (por. tab.16-25).

W sumie, biorąc za podstawę informacje na temat wielkości powierzchni pól uprawnych, z których zebrano narzutniaki usypane w pryzmy kamieni wydzielone do badań, oraz znając, jaką część ich całości objęto ekspertyzą archeopetro-graficzną (por. uwagi wyżej), można – odwołując do założeń koncepcji terytorium eksploatowanego przez osadę – zasadnie podjąć się próby oszaco-wania potencjalnego rezerwuaru skał eratycznych zdeponowanych w osadach glacjalnych kujaw-skich obszarów diagnostycznych, czyli wyliczenia prawdopodobnej liczebności ogółu głazów i oto-czaków narzutowych oraz możliwej frekwencji (liczba-egzemplarze, %) poszczególnych ich od-mian litologicznych w zasobach litycznych tere-nów rozciągających się w promieniu 5 km wokół prób eratyków zbadanych w rejonie Kujaw, a więc na terenach zajmujących powierzchnię 785 ha.

Stosowne szacunki, tj. wyliczenia informujące o potencjalnym rezerwuarze narzutniaków fenno-skandzkich dostępnych na obszarach o powierzch-ni 785 ha, otrzymamy, mnożąc całkowitą liczbę głazów i otoczaków zbadanych w poszczególnych próbach eratyków kujawskich przez odpowiadają-cą im część wielkości areału pól uprawnych, skąd zebrano głazy i otoczaki usypane w pryzmy (por.

uwagi wyżej), a następnie mnożąc uzyskany tą drogą wynik przez wielkość określającą, jaką część całości pryzmy kamieni zbadano pod względem archeopetrograficznym (por. uwagi wyżej). Po-dobnie postępujemy w przypadku oszacowania prawdopodobnej liczby poszczególnych rodza-jów skał eratycznych występujących na terenach o areale 785 ha, czyli ich liczebności potencjalnie osiągalnej na obszarach wyznaczonych okręgiem o promieniu 5 km wokół lokalizacji poszczegól-nych prób narzutniaków kujawskich (por. tab.

16-25).

Tabela 16. Prawdopodobny udział (liczba-egzemplarze, %) surowców eratycznych na obszarze w promieniu 5 km wokół pryzmy kamieni w Dysieku, gm. Trzemeszno, woj. wielkopolskie