Okręgowych Związków Kółek Rolniczych
1 OKRĘG BIŁGORAJSKI
Stan Okręgu pod względem kulturalnym jest nizki. Brak oświaty za czasów zaborczych rządów oraz panujący wówczas system rusyfikatorski są przyczyną przeważającej liczby analfa
betów. Biblioteki i czytelnie założone w latach poprzednich przy Kółkach Rolniczych istnieją, lecz nie są należycie wykorzystane.
W każdej niemal wsi jest kilka gazet ludowych o różnych od
cieniach politycznych i te są chętnie czytane. Pism fachowych naogół mało. Kółkowicze prenumerują „Poradnik” w ilości 17 egzemplarzy i jeden egzempl. „Przewodnika Kółek".
Rolnictwo naogół jest najbardziej zaniedbane. Powiat nie produkuje na wywóz, lecz dokupuje z sąsiednich powiatów na wyżywienie ludności. Gleba w całym powiecie przeważnie sapo- wata, wymagająca meljoracji, nie wydaje dużych plonów. Północną część powiatu stanowią ziemie piaszczyste, południowa część powiatu ma ziemie lepsze (popielatki), lecz również w więk
szości sapowate. Uprawa zagonowa roli, przytem płytka, słabe nawożenie obornikiem, którego mają mało i źle przechowywa
nego, małe stosowanie nawozów zielonych, a także i sztucznych—
wszystko wpływa na zastój produkcji rolnej.
Ogrodnictwo ma duże dane do rozwoju zwłaszcza, że pola drobnych rolników przylegają bezpośrednio do osad.
Hodowla zwierząt gospodarskich naogół zaniedbana ze względu na słabe pastwisko leśne i brak uprawy roślin pastew
nych. Jedynie tylko hodowla trzody na opas prowadzona jest dość umiejętnie. Ilościowo gospodarze trzymają bydła więcej
48
aniżeli przed wojną, lecz jakościowo stan hodowli jest nizkL Brak stadników, nieprawidłowe i skąpe żywienie zwłaszcza w okresie zimowym, lichy wychów cieląt, wszystko to jest przyczyną, że bydło tutejsze skarłowaciało i jest jedynie mater- jałem rzeźnym. Właściwie hodowla bydła prowadzona jest w kie
runku wykorzystania pastwisk leśnych i innych nieużytków. . Na terenie całego powiatu bydło rasy czerwonej polskiej dosięga połowy ogólnej liczby, a w niektórych miejscach nawet prze
waża, reszta to rozmaita pstrokacizna krzyżówka, powstała pod wpływem hodowli dworskiej, która zresztą także planowo nie jest prowadzona.
Włościanie hodują głównie klacze i młode trzylatki, które następnie sprzedają. Jako sprzężaj oprócz koni w wielu miejs
cach używają do roboty ( krów.
Śród koni spotyka się znaczną ilość mierzynów typu sta
ropolskiego t. z. koników biłgorajskich o widocznej domieszce arabów. Koniki te mocno zainteresowały ogół hodowców koni.
Owce świniarki są hodowane w powiecie w znacznej ilości na potrzeby własne (kożuchy i sukmany).
Hodowla drobiu (kur, kaczek, gęsi, indyków) przedstawia się liczebnie pokaźnie. Wywóz jaj, gęsi i pierza . jest znaczny Cyfrowe dane są nieuchwytne, gdyż handel ten jest w rękach obcych. Hodowla królików przez wielu drobnych gospodarzy na własny użytek jest z amatorstwa uprawiana.
Przeszkody do racjonalnego prowadzenia rolnictwa i in
nych działów są najrozmaitsze: nizki stan oświaty, brak facho
wego wyszkolenia, brak wzorów kultury rolnej na miejscu, wad
liwość roli, karłowate gospodarstwa, brak komunikacji, wązkie i długie pasy pól, pomimo, że szachownicy niema, serwituty leśne, dające duże zyski spychają rolnictwo na drugi plan.
Niezorganizowany zbyt produktów rolnych, hodowlanych i prze
mysłu domowego jest przyczyną małych zysków, gdyż wszystko znajduje się w ręku pośredników.
Okręg Biłgorajski posiada pewne swoistości, które go charakteryzują, nazywając w potocznej mowie „Polską Syberją’ . Oprócz dużych wad, posiada swoje zalety i te stanowią
siłę i bogactwo, które w danej chwili i jeszcze nie prędko będą celowo i korzystnie wyzyskane. Z ogólnej Przestrzem 267670 mórg stanowią: ziemia orna 119,778 mórg, łąki 25,625
mórg, nieużytki 15,625 mórg, lasy 106,652 mórg.
Z powyższej statystyki widoczne, że bogactwa leśne stano
wią niemal połowę terenu całego powiatu. Las w pow. Biłgoraj
skim jest własnością Ordynacji Zamojskiej; część stanowi leśni
ctwo rządowe. Drobni rolnicy posiadają li tylko serwitut. Las i przemysł leśny dostarcza znacznej części ludności zarobku,
49
4
taniego i dobrego budulca i drzewa na opał. Budownictwo w po
wiecie jest przeważnie drewniane i posiada swój odrębny styl.
Jak dalece ceniony jest las przez ludność świadczy to, że cena morgi ziemi u włościan z serwitutem leśnym dosięgła 3.000.000 mk., a emigranci z Ameryki, którzy przed wojnę wyjechali z pow.
Biłgorajskiego, obecnie wszyscy powrócili w iczbie około 400.
Przywieźli oni około 120.000 dolarów, Co stanowi miljardowę sumę marek polskich, kupuję przeważnie ziemie w pow. Biłgo
rajskim i płacę duże ceny za morgę, byle tylko mieć las.
Drugę swoistościę pow. Biłgorajskiego jest hodowla bydła czerwonej polskiej rasy, koni staropolskich (t. zw. Biłgorajskich leśnych), hodowla owiec.
Trzecię swoistościę powiatu jest uprawa lnu, gdyż warunki klimatu i gleby sprzyjaję temu. Statystyka wykazuje w r. 1921 przeszło 1000 mórg zajętych pod uprawę lnu.
Wreszcie przemysł stolarski, łubiarski i wyrób sit z wło
sienia i z drutu zatrudnia nietylko mieszczan z Biłgoraja, lecz wiele wsi sęsiednich. Przemysł sitarski obecnie zorganizował spółkę z dużym kapitałem zakładowym dla udoskonalenia sitar- stwa i uregulowania zbytu, a zwłaszcza dla wyrwania tego prze
mysłu z ręk żydowskich, w których dotychczas całkowicie się znajdował.
W powiecie Biłgorajskim po za przemysłem sitarskim istnieje przemysł tkacki, wyroby z drzewa: kołowrotki, wrzeciona, łyżki łopaty, bednarstwo, pudełka, kołodziejstwo, w ostatnich czasach wyroby z cementu. Również wyroby z gliny (garncar
stwo) zatrudniaję dużo ludności. (Bidaczów-Stary i sęsiednie wsie).
Co się tyczy ogrodnictwa, to znaczna ilość śliwek w po
wiecie, a trudny zbyt w stanie surowym przyczynił się do prze
mysłu wyrobu powideł, których znacznę ilość wywożę z powiatu.
Do swoistości powiatu zaliczyć należy styl budownictwa z drzewa, stroje ludowe (sukmany, kożuchy, płócienne palta białe i czapki rogatywki.)
W pow. Biłgorajskim znajduję się duże przestrzenie błot
niste zajęte przeważnie lasem. W wielu miejscach z pożytkiem uprawiać można wierzbę koszykarskę zwłaszcza, że wyroby ko
szykarskie zatrudniaję pewnę ilość wytwórców.
Pszczelnictwo w powiecie jest u włościan reprezentowane pokaźnę ilościę do 7000 uli, lecz przeważnie duplaków leżęcych.
Wprowadzenie uli ramowych przyczyniłoby się znacznie do pod
niesienia pszczelnictwa, gdyż sę dane sprzyjajęce.
Stosunek wsi, władz administracyjnych i samorzędowych dó pracy Kółek Rolniczych, ogólnie bioręc, jest dobry, jednak tylko poszczególne jednostki bezpośrednio interesuję się
dzia-50
łalnością tej organizacji. W roku bieżącym 1921 Sejmik udzielił 50.000 mk. na pokaz bydła i koni i 9.2000 mk. dla Związku Kółek.
Siedzibą Okręgowego Zw. Kółek Rolniczych jest. Biłgoraj.
Związek Kółek Rolniczych został zalegalizowany przez Ministerstwo Rolnictwa dn. 7 grudnia 1921 r. Ne legał. 7101.
Wybrany na dorocznym zebraniu w dniu 20 lutego 1921 r.
skład Zarządu jest następujący: Prezes — p. Andrzej Wilkos z Dereźni Solskiej, Vice-prezes — Józef Kiełczewski z Soli, Vice-prezes Wacław Matraś Z Biłgoraja, Sekretarz — Andrzej Szymanik z Bukowiny, Skarbnik — Bohdan Hussar z Biłgoraja, Członkowie: Poseł Antoni Gałka z woli Różanieckiej, Paweł Róg z Bojar, Sebastjan Konopka z Bukowiny, Józef Konopka z Biszczy, Jan Okoń z Korczowa.
Komisja Rewizyjna: Franciszek Raduj z Soli, Franciszek Róg z Brodziak, Andrzej Ulidowski z Biłgoraja.
Skład Sekcji i Komisji przy OZKR w r. 1921:
Sekcja Hodowlana: Józef Kiełczewski, Mikołaj Szymanik, Paw eł Róg, Jan Okoń, Franciszek Róg.
Komisja Organizacyjna Stowarzyszenia Roln.-Handlowego:
Wacław Matraś, Jan Kukiełka, Andrzej Wilkos, Franciszek Ra- duj, Stefan Donimirski.
Powiatowy Komitet Pomocy Rolnej: Andrzej Wilkos, Paweł Róg.
Powiatowa Komisja Ziemska: delegaci — Franciszek Raduj z Soli, Jakób Larwa z Tarnogrodu, Jan Hułus z Biszczy, zastęp
cy: Józef Konopka z Biszczy, Franciszek Obszański z Soli, Jan Mazurek z Tarnogrodu.
Komisja Szacunkowa Ziemska: członkowie: — Franciszek Pintal z Banach,’ Tomasz Smolak z Woli Obszańskiej, zastępcy:
Franciszek Grabijas z Okrągłego, Józef Kowal z Soli.
Wykaz Kółek Rolniczych
L. K Ó Ł K O | Nazwisko Prezesa Mk. | Uwagi
1. Aleksandrów Marcin Adamek 900. L. Ż.30
2. Pardyszówka A. Mielniczak —
3. Wola Obszańska Józef Pęcherski 3420. L. 2.114
4. Biszcza Józef Konopka 600. L.Ż20
5. Bukowina Mikołaj Szymanik 2520. L. Z. 84
6. Kocudza A. Małek 1500. Ź. 50
7. Księżpol Franciszek Mróz —
8. Zynie Jan Starzyński 900. Ż. 30
51
L. K Ó Ł K O Nazwisko Prezesa J Mk. Uwagi
9. Rakówka A. Bździuch
10. Łubowa Stanisław Pisklak |1680. L. Ż. 56
11. Potok Maciej Garbacz —
12. Sorpiny-Dolne M. Krupa —
13. Dąbrówka Jan Czyż —
14. Bo jary Wincenty Król 390. L. Ź. 13
15. Bidaczów*Stary Franciszek Pintal 1680. L. Z. 56
16. Okrągłe Jan Kukiełka 810. L. Z. 27
17. Korczów Jan Okoń 1000. L. Z. 33
18. Majdan-Księżpolski Jan Okoń —
19. Ruda Solska Franciszek Pułapa 450. L. Ż. 26
20. Różaniec Antoni Piętak —
21. Lechów-Górny M. Lizut —
22. Lechów-Dolny M. Szmołda —
23. Majdan-Sopocki zJotkiewicz —
24. Jasiennik-Stary Józef Mazurek 240. L. Ź .6 25. Dereźnia-Zagrody Andrzej Wilkos 360. L. Ż. 12
26. Momoty-Grójce St. Sokal —
27. Brodziaki. Franciszek Róg 420. L. Ź. 14 28. Sól Franciszek Obszański 1395. L. Z. 31
29. Wola-Dereźnjańska A. Lipiec .—
30. Jamińszczyzna M. Okapiec —
31. Zawadki Klemens Feduna —
L oznacza Kółko zalegalizowane, Ż przejawiające żywszą działalność, liczba wskazuje ilość członków. W rubryce Mk.
umieszczono wpłacone składki. \
Ściśle biorąc należałoby uważać za należące do Związku tylko te Kółka, które w roku sprawozdawczym wpłaciły składkę na rzecz Związku. Kółek tych jest 13 z 586 członkami. Kółko Rolnicze w Zawadce z powodu klęski pożaru, który dotknął ca
łą wieś? jakkolwiek nie wpłaciło składki za r. 1921, jednakże do Związku należy. Pozostałe Kółka nie spieszą się z płaceniem składek, ze względu jednak na to, że utrzymują kontakt ze Związkiem zwłaszcza przez poszczególnych członków, zostały umieszczone w wykazie.
Do wybitniejszych Kółek w powiecie Biłgorajskim należy Kółko w Bukowinie, które działalność swoją prowadzi wszech*
stronnie. Sprowadza wagonami nawozy sztuczne fosforowe i po*
tasowe. Posiada bibliotekę, prenumeruje Poradnik i inne pisma, odbywa częste zebrania Kółka, a delegaci na zjazdy z Bukowi
ny stale są w najpokaźniejszej liczbie.
52
W innych Kółkach praca posuwa się wolniej, często tylko jednostki reprezentują Kółko, dźwigając cały ciężar na sobie.
Zebrań Zarządu w 1921 r. było 6: dn. 17/1, 13/11, 13/111, -28/IV, 26/VI, 29/IX.
Zaznaczyć należy, że zebrania Zarządu zwoływane w dru
gim półroczu często nie dochodziły do skutku.
Zebrań Prezesów Kółek i członków Zarządu Zw. Kół. było 6: dn. 17/1, 22/V, 14/VIII, 18/IX, 27/X, 22/XIl — zebranie Preze
sów w Tarnogrodzie. Zebrania te więcej interesowały ogół i od
bywały się przy każdorazowej obecności członków Zarządu Zw.
Kółek.
Zebrań Ogólnych sprawozdawczych odbyło się 2: 20 lutego za rok 1920 i 30 grudnia za r. 1921. Na zebraniach tych uchwa
lono zorganizować Stowarzyszenie Rolniczo-Handlowe, sprowa- dziś nawozy sztuczne i zboże siewne, popierać szkołę żeńską w Teodorówce, zakupić kilka buhai czerwonej polskiej rasy, przyjąć sekretarza do biura, dokonywać lustracji gospodarstw przez instruktora i członków Zarządu, założyć doświadczenia z nawozami sztucznemi, zorganizować pokaz bydła i koni w Bił
goraju, sprowadzić 1 wagon prosiąt, sprowadzić drzewka owoco
we, zorganizować sekcję hodowlaną.
Wnioski uchwalone w ciągu roku sprawozdawczego prze
ważnie zostały wprowadzone w życie, lecz nie wszystkie.
Stowarzyszenia Rolniczo-Handlowego pomimo wszelkich spo
sobów agitacji nie udało się w Biłgoraju zorganizować. Ogółem wpłynęło tylko 37 udziałów. Natomiast zostało ono zorganizowane dnia 27/XI, sprawozdawczego roku w gm. Huta Krzeszowska. Wy
brano Radę Nadzorczą i Zarząd oraz statuty wysłano do rejestracji.
Kapitał udziałowy dosięgnął 1.000.000 mk. Jest dużo danych, że spółdzielnia ta od nowego roku będzie uruchomiona gdyż wa
runki do rozwoju są odpowiednie.
Zakupu buhai czerwonej polskiej rasy dokonać nie było można, ponieważ Sejmik z braku gotówki przyznanej sumy pie
niędzy 300.000 mk. nie wpłacił. Również z braku funduszów nie przyjęto sekretarza do biura. Prosiąt ze Śląska nie udało się sprowadzić gdyż nie zebrano odpowiednich funduszów na jesieni.
Instruktorem w ciągu r. 1921 był Stefan Donimirski, rolnik, który w okresie sprawozdawczym był na zebraniach w Kółkach 65 razy, wygłosił 150 pogadanek, zlustrował 15 gospodarstw i udzielił 320 porad. W ciągu okresu sprawozdawczego rozkol
portowano 230 kalendarzy C. Z. K. R., 245 książek i broszur i zaprenumerowano 17 egz. Poradnika. Biblioteki dawniej zało
żone są użytkowane. Biuro Zw. Kółek Rolniczych było czynne cały rok. Obowiązki sekretarza stałego pełnił instruktor, gdyż
53
na utrzymanie sekretarza Związek nie posiadał funduszów.
Na zebraniach Prezesów i dorocznem zebraniu wygłoszone zostały pogadanki: O spółdzielczości przez p. Ihnatowicza 1 p.Serwatkę z Warszawy, o hodowli przez p. Inspektora Blenau~
O pracy w Kółkach przez p. Kierownika Z w. Kółek Roi. Woje w.
Lub. W. Czermińskiego, o uprawie roli przez p. J. Kiełczewskiego.
Różne pogadanki przez instruktora p. St. Donimirskiego.
W 10 Kółkach urządzono jednodniowe kursy, na których prelegentami byli: pp. Józef KiełczewsKi i Stefan Donimirski,.
instruktor.
Kursy odbyły się w następujących Kółkach: 1 Soli, 2 Bu*
kowinie, 3 Okrągłem, 4 Woli-Różanieckiej. 5 Różańcu, 6 Woli Obszańskiej, 7 Biszczy, 8 Lukowej, 9 Aleksandrowie, 10 Jamin*
szczyźnie. Słuchaczów było na kursach około 600 ogółem.
W Biłgoraju odbyły się 3 dniowe kursy w dniu 17, 18 i 19 lutego, urządzone przez Związek Kółek, Sejmik i Straż Kresową.
Na kursach brał udział w wykładach instruktor Kółek. Słucha*
czarni byli wójci gmin i członkowie Kółek w liczbie 50 osób.
W szkole gospodarczej dla dziewcząt w Teodorówce urządzone były 13, 14# 15 marca z inicjatywy Związku Kółek kursy trzydniowe dla kobiet. Współudział w kursach wziął Sejmik i Szkoła. Wy
kłady na kursach były prowadzone przez miejscowych prelegen
tów i (ftłonków Zarządu Zw. Kółek, również miał wykłady in
struktor Kółek. Na kursach było 60 słuchaczek.
Doświadczeń z nawozami sztucznemi zrobiono 6. Pod zboża jare i ozime 5 i jedno w Bukowinie na łące.
W ciągu roku sprowadzono 1 wagon superfosfatu, 1 wagon kainitu, 1 wagon owsa, 2 wagony hreczki, cukru dla pszczół 3800 kg., cukru pozakontygentowego 4000 kg. z Lublina i 1000 kg. z Warszawy. Związek Kółek sprowadził 5 wirówek do mleka 2 maszyny do wyrobu dachówki cementowej, 12 mechanicznych międlarek do lnu, 30 kos, pośredniczył w nabyciu trzech sie- wników rzędowych.
Ogólna ilość sprzedanego w powiecie nawozu sztucznego dosięga kilku wagonów zakupionych wyłącznie przez drobnych rolników. Kółko w Bukowinie zakupiło siewnik do wspólnego użytku, który później został własnością trzech członków.
W dniu 3 października zorganizowany został pokaz bydła,, i koni. Uzyskano na nagrody z Sejmiku 50.000.— Ponieważ po
kaz nie był licznie reprezentowany, wydano nagród tylko na su
mę 35. 349 Mk. z czego przeszło 9.000.— pokrył C. Z. K. R.
a resztę Sejmik.
Hurtownia w Biłgoraju, a właściwie Związek Stów. Spożyw
czych w roku sprawozdawczym finansowała zakupy Zw. Kółek, dając komisowe na rzecz Związku Kółek.
54
SPRAWOZDANIE KASOWE ZA R. 1921.
Przychód Rozchód.
Saldo na 1 styczn. 1921 Mk. 1.089.— P ren u m e ra ta pism Mk. 1.005.—
Składki członkow skie t t 18.269.— Książki z biblioteki
i tablice t t 285.—
Subsydjum Sejm iku dla P en sja in stru k to ra t t 180.954.—
Zw. Kółek 92.000.— O rdynarja dla
10.101.—
99 in struktora t t
Subsydjum Sejm iku na Wyjazdy in stru k to ra t t 47.239.—
pokaz bydła i koni t t 50.000.— „ delegatów t t 1.250.—
Od zakupów tow arów % f t 141.200.— Lokal
O pał i światło
t t t t
3.000 — 20.345.—
Różne wpływy t t 3.425.— Woźny t t 2.560.—
P o rto i wydatki biur. t t 12.839.—
Nawozy do doświadcz.
Nagrody na pokazie
t t 442 —
25.809.—
koni i bydła t t
Saldo na 1/1 1922 t t 157.—
Ogółem: Mk. 305.979— Ogółem: Mk. 305.979.—