Unieśmiertelniająca wartość poezji znana była już Homerowi. To poeci nadawali znamię wieczności swoim bohaterom. Horacy natomiast uświa-domił wszystkim późniejszym pokoleniom, że dzięki pięknu własnej twór-czości można zyskać nieśmiertelność w pamięci potomnych, uwieczniając w swych pieśniach imiona nie tylko innych, ale przede wszystkim samego siebie73. Poeci elegijni, których poezję Horacy dyskredytował74, również do-strzegli i docenili moc poezji – elegijnej poezji miłosnej, która uwiecznia ko-chankę, poetę, ale przede wszystkim łączącą ich miłość. Miłość, która stała się siłą napędową ich twórczości i która przyczynia się do ich nieśmiertel-ności, przełamując granice nałożone przez srogie prawa śmierci. Pokonując bowiem srogie prawa Hadesa, daje życie wieczne75.
At mihi quod vivo detraxerit invida turba, Post oblitum duplici fenore reddet Honos.
Omnia post oblitum fingit maiora vetustas:
Maius ab exsequiis nomen in ora venit 76
71 Cf. Hom.: Od. X I, 576 sq.; Verg.: Aen. V I, 298 sq., 417 sq., 554 sq., 595 sq., 601 sq.; Hes.:
Theogonia 310 sq. i 769 sq.; Ovid.: Met. X, 41 sq.; Horatius: Carmina I I I, 11, 16 sq.
72 A. Bobrowski: Mitologia w rzymskiej elegii i liryce miłosnej okresu augustowskiego…, s. 91.
73 E.R. Curtius: Literatura europejska i łacińskie średniowiecze…, s. 495.
74 M. Cytowska, H. Szelest: Literatura rzymska…, s. 381, 383; J.P. Sullivan: Propertius…, s. 12–13, 25, 30, 120–121; K.T. Witczak: Horacy a Lygdamus. Nowe spojrzenie na początki elegii rzymskiej. „Meander” 1993, T. 48, z. 3–4, s. 135.
75 Cf. Prop.: El. I I, 14, 9–10; I I, 15, 37–40.
76 Prop.: El. I I I, 1, 21–24. Przekł. M. Brożek. Cf. Prop.: El. I, 8; I I, 13; I I I, 2, 17–24; I, 7, 21–24;
Tib.: El. I, 4, 61–66.
Zresztą, co tłum zawistny za życia mi umniejszy, Zaszczyt po śmierci odda w dwakroć większej mierze.
pisze Propercjusz w elegii III, 1. Poeta elegijny tworzy bowiem poezję dla sa-mej poezji albo dla miłości77. Zatem i on, jako poeta elegijny, któremu sprzyja Apollo, będzie chwalony wśród potomków Rzymu. Życie poświęcone mi-łości oraz poezji elegijnej zapewnia nieśmiertelność i wieczną sławę78. Po-mnikiem życia poety stają się jego pieśni, utrwalające doświadczenie miłości, które zrozumiane przyczynią się do jego sławy:
Hic mihi conteritur vitae modus, haec mea fama est, Hinc cupio nomen carminis ire mei 79.
Elegia ta wpisuje się także w szereg utworów, w których Propercjusz, poru-szając zagadnienie swojej twórczości, tłumaczy się, dlaczego nie pisze epiki, do czego zachęcał go Mecenas80. Jest zatem swoistym recusatio poety. Temat ten powraca zresztą w całej twórczości poety, w której Propercjusz podkreś
la znaczenie poezji elegijnej, chociaż przez niektórych poetów okresu augu-stowskiego postrzegana ona była jako trywialna, ale groźna forma sztuki81.
W poezji elegijnej zdominowanej i podporządkowanej prawom miłości w wydaniu rzymskich poetów ważne miejsce zostaje przyznane śmierci.
Tym samym z poezji tej wyłania się obraz dwóch potężnych bóstw, ściśle ze sobą związanych, których władza przenika się wzajemnie, mianowicie Erosa i Thanatosa, czy też Amora i Mors, który to obraz stał się popularnym literac
kim toposem, nie tylko poezji czy utworów poświęconych miłości. Poezja elegijna oczywiście pełna jest motywów i elementów konwencjonalnych czy tradycyjnych. W poezji elegików rzymskich wszelka myśl o miłości, o uczu-ciu nie jest wolna od myśli o śmierci, o pogrzebie, o podziemnej krainie, o końcu życia poety czy jego kochanki. Cień śmierci towarzyszy niemal każ-demu wspomnieniu miłości, co jest także wyrazem silnej świadomości prze-mijania. Motyw ten pojawia się zresztą już w najdawniejszej poezji antycznej.
Thanatos / Mors ma potężną władzę, gdyż kończy każde życie, bez względu na pochodzenie, majątek czy status społeczny człowieka. Teoretycznie jest bóstwem, przed którego władzą nie sposób uciec ani się gdziekolwiek scho-wać. Stąd wielokrotnie w poezji elegików śmierć zostaje wykorzystana jako
Po zgonie czas dodaje sławie większego blasku, Już od pogrzebu rośnie twe imię w ludzkich ustach.
77 J.P. Sullivan: Propertius…, s. 122.
78 Prop.: El. I I I, 1, 35–38; cf. Ovid.: Am. I, 15, 1–8.
79 Prop.: El. I, 7, 9–10. Przekł. M. Brożek.
Na tym ja trawię swe życie i to moja sława, Stąd niech się pieśni mej rozgłos rozchodzi.
80 Cf. Prop.: El. I I, 1, 10, 34; I I I, 1–3, 5, 9, 17; I V, 1.
81 J.P. Sullivan: Propertius…, s. 32–33.
element perswazji, przestrogi, zachęty, wezwania czy ostrzeżenia. Niejed-nokrotnie staje się gwarancją stałości uczuć poety bądź wyrazem nadziei na trwałość uczucia między kochankami. Jest swoistym punktem odniesienia dla praw Erosa / Amora, który wyrasta jednak na bóstwo silniejsze od śmier-ci, będące w stanie przekroczyć jej prawa i granice oraz wywrzeć wpływ nawet na życie pośmiertne. Co więcej, jak pokazują poeci elegijni, nawet świat podziemny jest podporządkowany prawom Erosa / Amora, a wierni kochankowie odnajdują i łączą się w nim. I ostatecznie to właśnie dzięki temu bóstwu, dzięki miłości, w pewien sposób, śmierć zostaje zaprzeczona.
Albowiem poprzez poezję elegijną miłość kochanków uzyskuje nieśmiertel-ność, a więc nieśmierć.
Barbara Bibik
Death in Propertius’ elegiac poetry and Corpus Tibullianum
Summary
Ancient people were terrified, but also fascinated by the kingdom of Hades, the ancient chthonic god of the underworld, who personified death. And in antiquity, death was one of the most important parts of human life; the same as love, especially to the authors of the elegiac poetry in the Rome of Augustus’ times. Those contradictory (as we may falsely think) forces, which are so deeply rooted in the whole European literature and culture, find their great and beautiful expression in Roman love poetry. That is why I would like to devote my paper to the poetry of Sextus Propertius and the authors of the so-called Corpus Tibullianum, who combine love and death in their works. And it is the motive of death in their poetry that I would like to study in the first place, because death is often the beginning of further reflection on love, the topography of the ancient underworld, the contemporaneous world, funeral rites, as well as on the problems concerning poetry itself with its immortalising power.
Key words: Sextus Propertius, Albius Tibullus, love, death
Wydział Filologiczny