Osiągnięcia szkolne jako kryterium identyfikacji dzieci zdolnych i uzdolnionych

kontrolowanie realizacji celów nauczania. Samo „ocenianie‖ w szerokim znaczeniu oznacza

„..czynność, w wyniku której wydaje się sąd o przedmiocie, osobie lub zjawisku..‖ (Noizet, Caverni, 1988 s. 15). w szkole wyróżnia się dwa rodzaje oceniania: ciągłe i jednorazowe.

Ciągłe ma na celu systematyczne sprawdzanie wiadomości i umiejętnści uczniów.

z jednorazowym ocenianiem mamy do czynienia podczas egzaminów, olimpiad czy konkursów. Problematyka osiągnięć szkolnych budzi zainteresowanie zarówno pedagogów jak i psychologów. w licznych publikacjach z zakresu pedagogiki poziom osiągnięć szkolnych utożsamiany jest z ocenami szkolnymi. Ocena szkolna jest wówczas podstawowym wskaźnikiem osiągnięć ucznia.

Ocena sama w sobie ma za zadanie spełniać trzy podstawowe funkcje: dydaktyczną wychowawczą oraz społeczną (Niemierko, 2002). Pierwsza z nich polega na ukazaniu braków w nauce uczniów a także podkreślenie ich osiągnieć, jest zatem określeniem w jakim stopniu uczeń opanował wiedzę szkolną. Funkcja wychowawacza określa jej skutek, daje odpowiednią motywację do dalszego działania. Ostatnia zaś funkcja ma na celu selekcjonowanie uczniów. Funkcje te nie są jednak możliwe do zrealizowania w szkołach, gdyż ocenianie uczniów odbywa się w sposób subiektywny, także ocena jako wskaźnik formalny wiedzy jest nieadekwatny do jej stanu rzeczywistego.

Szkoły ponadgimnazjalne skutecznie unikają wprowadzenia nowych reform edukacyjnych albo realizują je przy bardzo niskim zaangażowaniu. Większość z przeprowadzonych reform edukacyjnych obejmuje swoim zasięgiem pierwsze etapy nauczania, docierając do szkoły podstawowej, czy też gimnazjum, natomiast szkoły średnie jak i szkolnictwo wyższe nadal funkcjonuje w modelu tradycyjnym. Skutkiem takiego stanu rzeczy jest także nieadekwatne ocenianie. w dydaktyce szkoły tradycyjnej dominuje bowiem system autorytarny, gdzie nauczyciel przekazuje gotową wiedzę uczniom. Zadaniem ucznia jest przyjąć tą wiedzę, zgłębić, następnie zapamiętać i utrwalić. Ocena w takim ujęciu jest systemem kontrolnym, ukazującym na ile dany uczeń był w stanie nauczyć się na pamięć treśći podanych. Kontrola obejmuje zatem końcowy etap pracy, ilość wykonanych zadań, wytwór plastyczny, prawidłowe liczenie, prace pisemne czy też wypowiedzi ustne. w takim modelu najwyżej oceniani są uczniowie, którzy łatwo i szybko zapamiętują podane wiadomości. z perspektywy zdolności zjawisko osiągnięć szkolnych jest bardzo istotne.

Zdolności w niektórych opracowaniach definiowane były poprzez wysokie osiągnięcia szkolne (Borzym, 1979; Stenberg,Davidson, 1986; ). Definicje te były definicjami pełnymi, gdy teoria psychologiczna dotycząca zdolności i uzdolnień opierała się na inteligencji- która stanowiła wówczas główny czynnik warunkujący ich rozwój. Współczesne badania natomiast wykazują, że oprócz inteligencji, ważnymi czynnikami determinującymi sukces są czynniki także pozaintelektualne. Specyfika funkcjonowania dzieci i młodzieży zdolnej w szkole, nie może zatem nadal opierać się na wiedzy reprodukcyjnej.

Reforma oświatowa dokonująca przeobrażenia systemu oświatowego w Polsce jak i w innych krajach europejskich, powoduje zmiany strukturalne i merytoryczne. Efektywność szkół wyznaczają osiągnięcia szkolne uczniów. Podstawowym problemem szkół współczesnych, w szczególności ponadgimnazjalnych jest problem w zakresie diagnozowania umiejętności i zdolności uczniów. Umiejętności prawidłowego oceniania stanowi podstawowy warunek dobrej diagnozy. Pierwszym postulatem powinien być warunek dotyczący zmiany w systemie oceniania. Większość pracujących nauczycieli utożsamia ocenianie w najwęższym jego znaczeniem powołując się na stopnie szkolne. Dlatego też w połączeniu z wiedzą psychologiczną, ocenianie można traktować znacznie szerzej. Przede wszystkim jako zdobywanie wiedzy i informacji o uczniu. Takie podejście pozwala na dokładniejsze poznanie danego ucznia i zindywidualizowanie procesu kształcenia.

Współczesne ocenianie to zatem nie tylko proces, w którym nauczyciel wystawia stopnie w postaci cyfr, ale także poznaje osobowość danego ucznia, w celu doboru adekwatnego systemu motywacyjnego, a tekże możliwość dostosowania nauczania do możliwości uczniów.

Działania te mają na celu znaczne podniesienie poziomu osiągnięć szkolnych, poprzez

właściwe monitorowanie postępów uczniów. Niestety, różnorodne uwarunkowania ocen szkolnych powodują, że nie należy on do najłatwiejszych elementów w pracy nauczycieli.

a konsekwencje przyjętej strategii stawiania ocen może wpływać mobilizująco, bądź hamująco na uczniów zdolnych i uzdolnionych, a przede wszystkim twórczych. Tradycyjne metody oceny zdolności i uzdolnień wiążą się nierozerwalnie z tradycyjnym systemem nauczania.

Niektórzy autorzy za jedną z form ułatwiających pracę przy ocenianiu uczniów proponują ocenianie wstępne oraz stosowane w trakcie trwania procesu edukacji (Sośnicki 1959; Arends, 1995; Bandura 1997). Funkcję oceny opisywali także Racinowski, Sołtys i Szmigiel, czy też W.Okoń. Wszyscy autorzy podkreślali jej wielowymiarowość oraz możliwości rozwoju uczniów. Ważnym jednak kryterium na którym powinna opierać się funkcjonalność oceny stanowią metody i sposoby sprawdzania osiągnięć szkolnych,którymi posługują się nauczyciele. Współczesna dydaktyka jest rezultatem długiego rozwoju praktyki oraz teorii nauczania. Jedną z metod dalej stosowaną w szkołach ponadgimnazjalnych jest metoda swobodnej obserwacji ucznia. w metodzie tej nauczyciel w dużej mierze koncentruje się na realizacji programu nauczania, dominującą zaś metodą stosowaną w nauczaniu jest metoda podająca (Okoń, 1964; Fleming 1974; Kozłowska 2002). w praktyce nauczyciel przygotowuje materiał obejmujący temat lekcji. Jest to metoda słowna lub poglądowa, gdy dodatkowo posługuje się pokazem rysunków, lub obrazków. Ilość wiadomości przekazywana w ten sposób jest bardzo obszerna. Liczne badania wykazały, że podczas wykładu słuchacze są w stanie zapamiętać 10%-15% wiadomości (Szewczuk, Okoń, 1971). Skutkuje to wyznaczeniem obszernych prac domowych, z którymi uczniowie nie zawsze są w stanie sami poradzić. Szkoła nie realizuje zatem swojego zadania w całości- nie realizuje procesu nauczania. Tradycyjne podawanie wiadomości zmusza uczniów do pasywnego odbioru i zapamiętywania wiedzy. Obok metody podającej stosowana jest także metoda heurystyczna.

Nauczyciele stawiając pytania rozbijają materiał na wiele drobnych cząstek. Odpowiedzi na pytania stanowią jednak tylko pozorną aktywność uczniów, ponieważ wraz z pytaniem nauczyciele bardzo często naprowadzają ich na określone tory myślowe, łącznie z gotową strukturą wypowiedzi. Metoda tradycyjna nie zawiera określonego systemu kontroli i oceny.

Każdy z nauczycieli sam dobiera normy ocen, określając dość subiektywnie o wiedzy ucznia.

Metody praktyczne nawet jeżeli są wykorzystywne na zajęciach polegają przede wszystkim na działaniu ukierunkowanym przez nauczyciela.

Analizując powyższą metodę można upatrywać w niej przyczynę niskich osiągnięć uczniów, nawet tych zdolnych i uzdolnionych. Metoda tradycyjna nie opiera się na nowoczesnej wiedzy o uczeniu się dzieci i młodzieży. Główną i podstawową teorią uczenia

się jest teoria skojarzeń, która nie daje rezultatów, gdy wiadomości nowe nie zostaną utrwalone (Tomaszewski, 1963). Stąd też konieczność pamięciowego opanowania przez uczniów nowych treści. Oprócz subietywizmu oceniania uczniów, metoda ta różnicuje ich na cztery poziomy, a w praktyce na dwa. Mała efektywność nauczania tradycyjnego potwierdziły liczne badania (Okoń, 1957; Bartecki; Lech; Suchodolski). Do głównych zarzutów wobec tej metody stosowania należą:

- uczenie się na pamięć, co skutkuje szybkim zapominaniem wiedzy nie utrwalonej, - subiektywność stosowania ocen przez nauczycieli,

-oceny nie mogą być porównywalne, czyli mało rzetelne, - nauczyciele nie znają osobowości uczniów,

- stosowanie jednostronnych metod nauczania nie stwarza możliwości rozpoznawania zdolności i uzdolnień uczniów,

- uczniowie zniechęcają się do nauki,

- uczniowie w takim systemie mają poczucie niesprawiedliwości,

- najważniejsza jest realizacja programu nauczania, a nie rozwijanie i pobudzanie zainteresowań uczniów oraz ich rozwój,

- ogranicza działania nowatorskie oraz twórcze.

Poddając krytyce metodę tradycyjną nie można jednak zapomnieć, że to ona dała początek przeobrażeniom szkoły współczesnej. Na bazie niej wyrosły bardziej nowoczesne między innymi testy osiągnięć szkolnych. W testach zadania dotyczą wiedzy i umiejętności nabytych przez uczniów w procesie uczenia się. Głównym ich zadaniem miało być zmniejszenie subiektywności oceniania przez nauczycieli. Ich stosowanie zdobyło znaczną popularność. Najczęściej w pedagogice testem określa się narzędzie „zawierające zadanie do wykonania, identyczne dla wszystkich respondentów, z zastosowaną techniką precyzyjnego określania powodzenia i niepowodzenia oraz ich przedstawiania za pomocą liczb.‖ (Pieron, 1951, s. 283). Testy osiągnięć szkolnych mimo swojej popularności stosowane są najczęściej dwa razy do roku (Kozłowska, 2002). Mimo, iż wyodrębnia się kilka rodzai testów (pisemne, ustne, czynnościowe) w szkołach dalej dominuje metoda pisemna, która jest jednostronna.

Większość testów osiągnięć szkolnych jest tworzona przez nauczycieli, nie są to jednak testy standaryzowane- tak jak np. psychologiczne, nie mają zazwyczaj ustalonej trafności, rzetelności czy też norm.

Właściwe ocenianie to przede wszystkim takie, które dostarcza informacji zwrotnych dla ucznia i nauczyciela. Nie może być interpretacją, która prowadzi do oceny. w przeciwnym wypadku powstaje szereg zniekształceń, które uniemożliwiają właściwe rozpoznanie właściwości rozwojowych uczniów i powodują błędy diagnostyczne.

3.4. Przegląd wybranych narzędzi pedagogicznych przeznaczonych do diagnozy