Założenia,cel, problemy i hipotezy badawcze

Opierając się na założeniach interakcyjnych koncepcji zdolności, nakreślających, że sprawność działania każdego człowieka stanowi wynik oddziaływania zróżnicowanych właściwości psychicznych, a także ich poziomu oraz wzajemnych relacji zaprojektowane zostały badania, które mają na celu przedstawienie związków jakie istnieją pomiędzy doma najważnieszymi wymiarami funkcjonowania zdolności uczniów: pedagogicznym wyrażonym w postaci osiągnięć szkolnych oraz własnego narzędzia badawczego – Skala Do Badania Zdolności i Uzdolnień Uczniów (Popek, Kosiak) oraz psychologicznym, obejmującym wymiar intelektualny oraz twórczy. Zgodnie ze stanowiskiem przyjętym przez teorie interakcyjne sfera intelektualna wraz z twórczą stanowią główny trzon psychiki, odgrywający podstawową rolę w aktywności ludzkiej. Podstawowym założeniem przyjętym pracy jest założenie o zróżnicowaniu -w zależności m.in. od poziomu jakie przyjmują zdolności intelektualne, oraz uzdolnienia twórcze- poziomu osiągnięć szkolnych młodzieży ponadgimnazjalnej.

Za główne kryterium osiągnięć szkolnych uznany został stopień opanowania wiedzy i umiejętności szkolnych określony przez program nauczania i wyrażony w ocenach szkolnych. Oceny szkolne stnowią w tym wypadku formalny wskaźnik osiągnięć szkolnych (powodzenie w nauce szkolnej).

Skala Do Badania Zdolności i Uzdolnień Uczniów jest narzędziem eksperymentalnym, zawierającym składniki dookreślające zdolności i uzdolnienia uczniów.

Wymiar intelektualny został określony jako zdolność do rozumowania, wnioskowania, wykrywania i ujmowania zależności, czyli w perspektywie tradycyjnego ujmownia zdolności jako poziomu ilorazu inteligencji. Zaznaczyć jednak należy, iż badacze na gruncie koncepcji inerakcyjnych niechętnie używali pojęcia „inteligencji‖ i zastępowali je pojęciem zbliżonym

„zdolności intelektualne‖.

Wymiar twórczy, ujęty został w szerokim znaczeniu, zgodnie z pojęciem „uzdolnień twórczych‖ obejmuje swoim zasięgiem szereg specyficznych cech, które mieszczą się w sferze poznawczego jak i charakterologicznego funkcjonowania jednostki. Postawa twórcza wyraża się w potrzebie poznawania oraz przetważania rzeczywistości. Skupia w sobie cechy, które można określić jako „heurystyczne‖- opisujące funkcjonowanie jednostki pod względem poznaczym, a także cechy „nonkonformistyczne‖ – będące charakterologicznym wymiarem funkcjonowania jednostki.

Podejmując problematykę badań zdolności i uzdolnień uczniów zarówno z perspektywy pedagogicznej oraz psychologicznej następuje swoista konfrontcja między dwoma diagnozami dokonanymi za pomocą innych narzędzi badawczych.

Należy podkreślić, że badania prowadzone dotychczas uwzględniały wpływ pojedyńczych zmiennych na osiągnięcia szkolne, nie zostały omówione w wielowymiarowej płaszczyźnie i są to w większości analizy psychologiczne. Badania prowadzone nad związkami zdolności intelektualnych z osiągnięciami szkolnymi są dość liczne i obszernie opisane w literaturze psychologicznej, dużo mniej jest badań i są znacznie uboższe –w kierunku zależności uzdolnień twórczych z osiągnięciami szkolnymi.

Z tego też powodu podjęto próbę stworzenia badań mających na celu przeanalizowania związku interakcyjnego wymiaru intelektulnego i twórczego z osiągnięciami szkolnymi uczniów.

Analizując teoretyczne podstwy badań dotyczących narzędzi do badania zdolności i uzdolnień, należy stwierdzić, że nauczyciele nie posiadają żadnych rzetelnych metod do wykorzystania na terenie szkoły. Nauczyciel jako osoba ma bezośredni kontakt z uczniami, odgrywa tym samym olbrzymią rolę w rozwijaniu predyspozycji uczniów. Im trafniejsza diagnoza, tym lepsze możliwości działania na korzyść pojedyńczych uczniów. Z tego też względu podjęto próbę stworzenia pierwszego narzędzia do badania zdolności i uzdolnień z przeznaczeniem dla nauczycieli. Skala Do Badania Zdolności i Uzdolnień (Popek, Kosiak) jest przedstawiona w pracy jako narzędzie eksperymentalne.

Uzasadniając cele podjętych badań należy nadmienić, że już w 1998 roku, gdy J.P. Guliford dookreślił strukturę myślenia i jego udział w procesie uczenia się zaczęto badać zdolności i uzdolnienia uczniów jako predyspozycje do przyswajania i przetwarzania informacji (myślenie konwergencyjne i dywergencyjne). W ślad za tym M.A. Wallach i N. Kogan (1965) zweryfikowali empirycznie rozbudowaną strukturę zdolności wyodrębnili określone typy uczenia się :

- uczniowie o podwyższonej inteligencji i uzdolnieniach twórczych, - uczniowie o niskiej inteligencji i uzdolnieniach twórczych,

- uczniowie o niskich uzdolnieniach twórczych ale inteligentnych, - uczniowie o niskich uzdolnieniach twórczych i mało inteligentnych.

Od tego czasu badania empiryczne nad zdolnościami uczniów koncentrują się na tych dwóch wymiarach: inteligencja (zdolności intelektualne) i myślenie twórcze. Jak już zostało to wspomnianie, są to badania głównie psychologiczne, dlatego też autorka niniejszej rozprawy postanowiła wzbogacić procedurę badawczą, a głównie strukturę wewnętrzną zdolności i uzdolnień, opierając się na teorii interakcyjnej zdolności S.Popka, sprawdzić na ile

diagnoza pedagogiczna dokonywana przez nauczycieli jest wyczerpująca i trafna. Ze względu na minimalną liczbę badań z zakresu pedagogiki na podany temat, do analiz i szukania związków między trafnością diagnostyczną użyte zostały narzędzia psychologiczne.

Główny problem badawczy przyjmuje postać pytania:

Czy występuje, a jeżeli tak, to jaki ma charakter zależność, między diagnozą pedagogiczną a diagnozą psychologiczną?

Hipoteza ogólna przyjmuje następującą postać:

Występuje istotna zależność między diagnozą pedagogiczną a diagnozą psychologiczną. Siła tych związków zależna będzie od natężenia wartości analizowanych zmiennych.

Aby udzielić odpowiedzi i rozwiązać powyższy ogólny problem badawczy a także zweryfikować ogólną hipotezę roboczą należy odpowiedzieć na pytania bardziej szczegółowe:

1. Jaka jest diagnoza pedagogiczna zdolności i uzdolnień badanych uczniów?

2. Jaka jest diagnoza psychologiczna zdolności i uzdolnień badanych uczniów?

3. Jaka jest relacja między diagnozą pedagogiczną a diagnozą psychologiczną?

Powyższe problemy badawcze znajdują kolejne uszczegółowienie:

Do problemu 1.

1. Jaki jest poziom osiągnięć szkolnych badanych uczniów uzyskany na podstawie ich wyników?

2. Jakie są zdolności i uzdolnienia uczniów mierzone za pomocą Skali do badania Zdolnosci i Uzdolnień?

Do problemu 2.

1. Jaki jest poziom inteligencji ogólnej badanych uczniów mierzonej za pomocą Testu Matryc Ravena (TMS- wersja standard) ?

2. Jaka jest postawa twórcza i odtwórcza badanych uczniów mierzona za pomocą Kwestionariusza Twórczego Zachowania KANH-I (Popek)?

Do problemu 3.

1. Czy istnieje zależność między osiągnięciami szkolnymi a poziomem inteligencji ogólnej badanej młodzieży?

H1 Poziom inteligencji ogólnej uczniów różnicuje ich osiągnięcia szkolne (Strzałecki, 1969; Tyszkowa, 1964; Green, 1974; Borzym, 1979; Wiechnik, 1987; Włodarski, 1989; Seligman, 1995; Strelau, 1997; Nęcka, 2003)

2. Czy istnieje zależność między osiągnięciami szkolnymi a wynikami Kwestionariusza Twórczego Zachowania (KANH-I) (Popek) badanej młodzieży?

H2 Poziom osiągnięć szkolnych jest zróżnicowany ze względu na poziom postawy twórczej i odtwórczej uczniów (Getzels, Jackson, 1962; Łuszczuk, 1989; Wiechnik, 1996; Kuśpit, Tychmanowicz, 2005).

3. Czy istnieje zależność między Skalą Do Badania Zdolności i Uzdolnień Uczniów (Popek, Kosiak) a wynikami Testu Matryc Ravena (TM wersja standard) ?

H3 Istnieje zależność między poziomem inteligencji mierzonej za pomocą Testu Matryc Ravena a Skalą Do Badania Zdolności i Uzdolnień Uczniów.

4. Czy istnieje zależność między Skalą Do Badania Zdolności i Uzdolnień Uczniów (Popek, Kosiak) a wynikami Kwestionariusza Twórczego Zachowania KANH-I (Popek)?

H4 Istnieje zależność między wynikami Kwestionariusza Zachowań Twórczych KANH-I ( Popek) a Skalą Do Badania Zdolności i Uzdolnień Uczniów (Popek, Kosiak)

Zgodnie z przyjętymi zasadami nie stawiano hipotez roboczych do pytań diagnostycznych a jedynie w przypadkach pytań dotyczących zależności między badanymi zmiennymi (M.Łobocki, 2007; T.Pilch, 2011)