Potrzeby uczniów zdolnych według literatury przedmiotowej

Zgodnie jednak z poglądami A. Maslowa warunkiem wyzwalania i wykorzystania własnego potencjału rozwojowego jest przynajmniej względne zaspokojenie potrzeb niższego rzędu. Istotnie znaczące jest także to, iż, mimo że źródła rozwoju człowieka tkwią wewnątrz jego osoby i stanowią pewien impuls do wzrastania, społeczeństwo- szkoła- jest niezbędnym warunkiem do jego samourzeczywistnienia się. System edukacyjny może pomóc lub przeszkodzić w rozwoju dzieci i młodzieży (Wasyluk-Kuś, 1971; Limont, 2005; Magda-Adamowicz, 2011; Popek, 1996, 2015). w szkole znaczącą osobą jest nauczyciel, będący jak podkreśla H. Maslow: „jak ogrodnik, może pomóc lub przeszkodzić w rozwoju krzewu róży, ale nie może spowodować by stał się dębem‖ (Maslow, 2004 s.35)

By jednostka mogła się rozwijać i wzrastać musi mieć zaspokojone podstawowe potrzeby. u uczniów zdolnych należą do nich m.in.: potrzeba poznawcza, potrzeba osiągnięć, potrzeba mistrzostwa, potrzeba uznania, potrzeba znaczenia, potrzeba samo- urzeczywistnienia (samorealizacji) (Mönks, 2004).

Potrzeba poznawcza. Uczniowie zdolni mają silnie rozwiniętą potrzebę poznawczą, pojmowaną, jako: „ciekawość otaczającej rzeczywistości, pragnienie zdobywania wiedzy o świecie i ludziach oraz chęć rozumienia ich.‖ (Sękowski, 2001, s.28). Związana jest ona przede wszystkim z szerokimi zainteresowaniami, postawą dociekliwości i pogłębioną ciekawością (Popek, 2004; Dyrda, 2012). Uczniów zdolnych charakteryzuje „głód‖

informacji i choć zazwyczaj posiadają oni bardzo szeroką wiedzę, wciąż poszukują wszelkich nowości. Interesują się zarówno tym, co niezwykłe i niekonwencjonalne, jak również problemami, z którymi stykają się w życiu codziennym. Zwiększając liczbę poznawanych przedmiotów, zjawisk, faktów chcą się rozwijać i doskonalić. Ich aktywność poznawcza, wiążąca się z pragnieniem dokładnego zbadania określonego wycinka rzeczywistości, charakteryzuje się dobrowolnym, czynnym i pełnym zaangażowaniem się w działalność poznawczą, wywołującą ogromne zadowolenie z faktu poznania (Sękowski, 2001).

Jednym ze sposobów zaspokojenia tej bardzo ważnej potrzeby ucznia zdolnego jest rozszerzenie programu – polega na przydzieleniu uczniom wybitnie zdolnym specjalnych zadań, stosownie do ich możliwości. Wzbogacanie programu może wyrażać się we włączeniu dodatkowych tematów, bądź bardziej dogłębnym przerabianiu tych, które obowiązują wszystkich. Niekiedy także dodatkowe zadania wiążą się z określonymi rodzajami zajęć, np.

pracami laboratoryjnymi w postaci pokazu, zaplanowanymi tak, aby mogli z ich efektów korzystać wszyscy (Przetacznikowa, Włodarski, 1983).

Nauczyciel, który rozpozna ucznia zdolnego, dostrzeże jego potencjał może wdrażać tego typu program realizujący indywidualizację w nauczaniu, proponując różne formy pracy dodatkowej, która może się odnosić z korzyścią dla pozostałych członków klasy.

Następną potrzebą ucznia zdolnego jest potrzeba osiągnięć. Nazwana jest także potrzebą sukcesu lub wyczynu, wiąże się z „ pragnieniem‖ osiągania trudnych i ambitnych celów, z chęcią zmierzenia się z określonymi standardami doskonałości (przyjmowanymi z zewnątrz lub wyznaczanym sobie indywidualnie), z dążeniem nie tylko do osiągania owych standardów, ale także do przekroczenia ich dla własnej satysfakcji i zadowolenia. Większość uczniów zdolnych posiada silnie rozwiniętą potrzebę osiągnięć i już na poziomie szkolnym dążą oni do sukcesów. Pedagodzy powinni stawiać przed nimi trudne oraz ambitne cele, dając możliwość osiągania sukcesów. Należy także organizować różne sytuacje, w których uczniowie mogliby wzajemnie porównywać swoje osiągnięcia. Nauczyciel powinien także w tym zakresie kształtować u uczniów szacunek dla trudu wkładanego w zdobycie sukcesu oraz podkreślać znaczenie cierpliwości i wytrwałości w jego osiąganiu. Ważne jest także by nauczyciel doceniał trud ucznia zdolnego i wspierał go w pokonywaniu trudności (Reykowski, 1997).

Nauczyciel może pomóc uczniom w realizacji powyższej potrzeby poprzez przyśpieszenie tempa realizacji programu nauczania. w konsekwencji prowadzi to do wcześniejszego kończenia szkoły przez uczniów zdolnych. z wielu badań wynika, że ten sposób postępowania przynosi dobre efekty. Wcześniejsze ukończenie szkoły oprócz całkowicie zrealizowanej potrzeby sukcesu stwarza korzystne warunki dalszego rozwoju uczniów zdolnych (Przetacznikowa, Włodarski, 1983; Limont, 2005; Dyrda, 2012). Trzeba jednak zaznaczyć, że zdarza się to sporadycznie.

Inną z potrzeb uczniów zdolnych jest potrzeba mistrzostwa. Jest to potrzeba, która po części łączy się z potrzebą osiągnięć. Obydwie prowadzą do uzyskania szacunku dla samego siebie i motywują osobę do zdobywania określonych standardów doskonałości.

Potrzeba mistrzostwa to „ pragnienie uzyskania najwyższego stopnia biegłości i doskonałości w wykonywaniu określonych działań lub znawstwa w określonej dziedzinie wiedzy‖

(Garczyński, 1969 s.30). Związana jest, przede wszystkim z uprawianiem posiadanej i zdobywaniem nowej wiedzy i umiejętności w celu zdobycia „mistrzowskiej‖ perfekcji w określonej dziedzinie aktywności. Osiągnięciu postulowanego poziomu „doskonałości‖

sprzyjać powinny organizowane w szkole zajęcia, zarówno lekcyjne jak i pozalekcyjne. Nie chodzi tutaj jednak o powtarzanie bezmyślnej biegłości stosowanej wiedzy, czy wiadomości wręcz rutynowych, ale o zaproponowanie zróżnicowanych, bardziej skomplikowanych i wymagających niekonwencjonalnych rozwiązań różnych zadań.

Dlatego też nauczyciel mający na uwadze powyższą potrzebę powinien umieć stworzyć wyselekcjonowaną grupę uczniów zdolnych i utalentowanych (Garczyński, 1969).

Może on dodatkowo organizować dla nich zajęcia pozalekcyjne rozwijające powyższe zdolności przez zadania dodatkowe. Ale jak wiemy los zajęć pozalekcyjnych jest bardzo różny.

Inną potrzebą jest natomiast potrzeba uznania. Jest ona bardzo ważna dla prawidłowego rozwoju uczniów zdolnych, gdyż potrzebują oni akceptacji otoczenia, która związana jest z ich potrzebą uznania, rozumianą, jako: „chęć doświadczenia pozytywnej oceny, pragnienie bycia docenionym, chęć uzyskiwania pochwał‖ (Mönks, 2005 s. 19).

Pozytywne opinie i pochwały mają ogromną moc, mogą, bowiem pobudzić do działania, mogą zapewnić szybki wzrost jego wiedzy i umiejętności, mogą wpłynąć na rzetelność i gorliwość wykonywania czynności, mogą rozbudzić jego zapał i głębokie zainteresowanie konkretną formą aktywności. z jednej strony wpływają, na jakość nauki, a z drugiej przyczyniają się do pełnego rozwoju ucznia. Zadaniem nauczyciela jest w tym wypadku kształtowanie u uczniów właściwych kryteriów uznania oraz wskazywanie im akceptowanych społecznie sposobów zdobywania go. Zaspokojenie potrzeby uznania w szkole umożliwi inicjowanie różnorakich sytuacji pozwalających uczniom na wykazanie się posiadaną wiedzą i umiejętnościami.

Nauczyciel, aby zaspokoić potrzebę uznania uczniów zdolnych ma do zrealizowania pewne zadania. Ponieważ są to uczniowie, którzy mogą być nie akceptowani przez klasę szkolną ze względu na cechy charakteru. Przejawiają czasami zachowania antyspołeczne, nie potrafią się odnaleźć. z tego względu nauczyciel powinien znać swoją klasę oraz stosunki w niej występujące. Za pomocą technik socjometrycznych powinien sprawdzić pozycję społeczną uczniów w klasie i podjąć odpowiednie zadania uspołeczniające dla takich zindywidualizowanych osobowości. Ponieważ zła akceptacja ze strony otoczenia może wpłynąć bardzo niekorzystnie na rozwój zdolności, nawet doprowadzić do jej zahamowania.

Z potrzebą uznania wiąże się także potrzeba znaczenia. Jest to: „pragnienie prestiżu, chęć bycia autorytetem, pragnienie doświadczania poważania w otaczającym środowisku.‖

(Garczyński, 1969 s.35). Płaszczyzną realizacji potrzeby znaczenia są dla uczniów zdolnych przede wszystkim osiągnięcia szkolne. Zadaniem nauczyciela jest pomoc w zaspokajaniu potrzeby znaczenia w sposób niewyrządzający nikomu krzywdy. Nadawanie prestiżu musi opierać się o pożądane i wartościowe kryteria. Kreowanie pozycji kolegi, jako fachowca w danej dziedzinie nie może łączyć się ze zbytnim chwaleniem danego ucznia przez nauczyciela by nie wzbudzać zazdrości wśród innych uczniów. Wiele możliwości w tym zakresie stwarza praca grupowa, pozwala na zdobycie autorytetu wśród kolegów. Realizacja

tej potrzeby może odbywać się także przez organizację zajęć pozalekcyjnych przez nauczyciela, na zasadzie pomocy uczniom słabszym. Nie może jednak ograniczać się do samych bardzo dobrych ocen szkolnych.

Ostatnią z wymienionych potrzeb uczniów zdolnych jest potrzeba samourzeczywistnienia, określana mianem potrzeby samorealizacji. Jest to: „pragnienie indywidualnego rozwoju w granicach własnych potencjalnych możliwości rozwojowych, dążeniem do pełnej aktualizacji siebie, czyli stawania się coraz bardziej tym, czym człowiek na swój własny sposób jest i czym potrafi się stać‖ (Masłow, 2004 s.20). Zdaniem Maslowa potrzeba ta właściwa jest osobom dorosłym i nie występuje w pełnej postaci u młodzieży i dzieci. Ale zaznaczyć trzeba, iż drogą do samorealizacji jest przede wszystkim poznanie samego siebie, dlatego nauczyciele w trakcie prowadzonych zajęć powinni tworzyć jak najlepsze warunki dla możliwie bogatej aktywności uczniów, która pozwoli im rozwijać ich mocne strony. Ważne jest także rozwijanie aktywności i samodzielności uczniów poprzez inicjowanie ich twórczych działań. Wspierając ucznia w odkrywaniu samego siebie nauczyciele powinni zagwarantować mu możliwość swobodnego wyrażania uczuć, poglądów i myśli.

Ważne jest, oprócz identyfikacji zdolności, odwoływanie się do specyficznych potrzeb uczniów zdolnych, zapewniając im warunki sprzyjające harmonijnemu i pełnemu rozwojowi.

Nauczyciele dzięki takim działaniom mogą rozwijać możliwości edukacyjne wspomagające wewnętrzny rozwój ucznia. Aby jednak mogło się to dokonać we współczesnej szkole, ważna jest znajomość tych wszystkich potrzeb, a także sposobów ich zaspokajania przez nauczycieli.

Nauczyciel, bowiem jest najważniejszą osobą, której świadomość i chęć działania wspomaga naturalne dary dziecka, odkrywa je i rozwija. Jest to ciężka praca, „szlifowanie diamentów‖, jednak efekty tej pracy są widoczne i drogocenne.