Ogłoszenie aktu prawnego, określane też jako promulgacja, oznacza ofi cjalne, urzędowe ogłoszenie tegoż aktu. Z uwagi na fakt, że organy dokonujące promulgacji posiadają szereg uprawnień związanych z ogła-szaniem aktu, istnieje praktyka łącznego określania mianem promulga-cji nie tylko czynności związanych z ogłaszaniem aktu, ale także z ich zatwierdzaniem czy sankcjonowaniem. W praktyce ogłaszanie aktu prawnego „zrosło się” z towarzyszącymi mu kompetencjami, będącymi w dyspozycji podmiotu dokonującego ogłoszenia (jak prawo weta, ini-cjowanie kontroli, zatwierdzanie)1.
Prawidłowe ogłoszenie aktu prawnego jest istotnym elementem procedury tworzenia prawa, bardzo ważnym w przypadku aktów prawa obowiązującego powszechnie. Szczególna moc prawna konstytucji spra-wia, że ogłaszanie jej zmian podlega nierzadko odrębnym regulacjom. Odrębność ta nie sprowadza się jedynie do dokonania osobnej regulacji trybu ogłaszania zmian wraz z procedurą zmiany konstytucji, ale pro-wadzi niejednokrotnie do modyfi kacji końcowego etapu postępowania z aktem prawnym.
W przypadku procedury zmiany konstytucji można odnotować tendencję do rozdzielania poszczególnych kompetencji realizowanych
1 B. Banaszak, Ogłaszanie aktów prawnych, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Pol-skiej. Komentarz encyklopedyczny, red. W. Skrzydło, S. Grabowska, R. Grabowski,
w końcowym etapie pomiędzy różne podmioty, co ogranicza uprawnia-nia organów tradycyjnie dokonujących tego rodzaju czynności. Niekiedy konstytucje powierzają prawo ogłoszenia ustawy zmieniającej konsty-tucję innym organom, niż to ma miejsce w przypadku trybu ustawo-dawczego. Można także stwierdzić wyraźną tendencję do ograniczania uprawnień towarzyszących ogłaszaniu zmiany konstytucji, w porów-naniu z ogłaszaniem ustaw. Niekiedy prowadzi to do odstępowania od niektórych elementów procedury ustawodawczej, traktowanych w po-szczególnych systemach konstytucyjnych jako jej trwałe elementy, jak np. prawo weta lub kontrola konstytucyjności.
Typowym rozwiązaniem jest powierzenie ogłaszania ustawy zmie-niającej konstytucję głowie państwa. Określenie „głowa państwa” jest wygodnym w użyciu substytutem, mającym zastosowanie zarówno do republik, jak i monarchii2. Jego pojemność jest na tyle duża, że – nieco wbrew nazwie – obejmuje nie tylko organy jednoosobowe (prezydent, król, książę), ale także kolegialne (prezydencja ew. prezydium, współ-książęta, Kapitanowie Regenci). Jeśli chodzi o kompetencję ogłaszania zmiany konstytucji, różnice wiążą się przede wszystkim z typem pań-stwa. Głowa państwa typu monarchicznego w końcowym etapie zmiany konstytucji dysponuje – przynajmniej formalnie – prawem sankcji, któ-re sprowadza się do wyrażenia zgody na wejście w życie ustawy lub jej brak, co dyskwalifi kuje akt prawny. W przypadku republiki możliwości działania głowy państwa mogą być bardziej różnorodne, o ile konstytu-cja dopuszcza zastosowanie instytucji weta, a także pozwala na przeka-zanie ustawy zmieniającej konstytucję do sądu konstytucyjnego.
Można doszukiwać się szeregu różnic, jeśli chodzi o zakres kompe-tencji głowy państwa towarzyszących ogłaszaniu ustawy. Podstawowa różnica wydaje się zwykle związana z formą państwa. Głowa państwa typu monarchicznego (król, książę) dysponowała zwykle prawem sank-cji, a więc zatwierdzania aktów prawnych. Z uwagi na fakt, że we współ-czesnych monarchiach europejskich suwerenem nierzadko jest naród, można stwierdzić odstępstwa od tego modelu.
Odstępstwem od reguły powierzania ogłaszania aktów prawnych rangi ustawowej głowy państwa, jest wyposażenie w tę kompetencję in-nego organu. Praktyka taka, towarzysząca nierzadko w przypadku usta-wy zmieniającej konstytucję, może mieć różne przyczyny. Zastosowanie tego rodzaju rozwiązania: podkreśla ustrojową rolę parlamentu,
mini-2 Szerzej o monarchiczno-republikańskiej instytucji głowy państwa: A. Ław-niczak, Monarchiczne i republikańskie głowy państwa w Europie, Wrocław 2011, s. 41–53.
malizuje związane z reformą konstytucyjną ryzyko sporu pomiędzy organami konstytucyjnymi, minimalizuje udział władzy wykonawczej w procedurze zmiany konstytucji – przez wyłączenie prezydenta, au-tomatycznie wyłącza instrumenty, którymi dysponuje głowa państwa w związku z ogłaszaniem ustawy.
P
REZYDENTOGŁASZAJĄCYZMIANĘ KONSTYTUCJIGłowa państwa typu republikańskiego może – przynajmniej hipotetycz-nie – odgrywać istotną rolę w końcowym etapie procedury zmiany kon-stytucji. W republice, która z racji nowocześniejszej formuły dysponuje często bardziej wyrafi nowanym instrumentarium, mamy do czynienia z odmiennymi niż w monarchii, rozwiązaniami. Nie bez znaczenia jest także odmienna pozycja ustrojowa głowy państwa. Dlatego np. prawo weta – będące elementem politycznych zmagań organów konstytucyj-nych (prezydenta, rządu, parlamentu) – ma zazwyczaj charakter zawie-szający, nie zaś absolutny.
Dodatkowe uprawnienia głowy państwa mogą się wiązać z funk-cjonowaniem w ramach systemu konstytucyjnego specjalistycznych organów, jak np. badającego zgodność prawa z konstytucją sądu kon-stytucyjnego. W takim wypadku w republice możemy mieć do czynienia z instytucją prewencyjnej kontroli konstytucyjności na wniosek prezy-denta, a wykluczenie lub marginalizacja głowy państwa na tym etapie procedury może prowadzić do wykluczenia możliwości wszczęcia czyn-ności kontrolnych.
Dwadzieścia dwie republiki europejskie wyposażyły prezydenta (względnie prezydium) w wyłączną kompetencję promulgacji ustawy o zmianie konstytucji. Oznacza to, że tylko głowa państwa może podpi-sać oraz ogłosić ustawę. Są to: Albania, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Cypr, Czarnogóra, Czechy, Estonia, Finlandia, Francja, Islandia, Łotwa, Malta, Mołdowa, Niemcy, Polska, Portugalia, Rosja, Rumunia, San Ma-rino, Szwajcaria, Ukraina oraz Włochy.
Wśród pozostałych europejskich republik, w siedmiu – tj. Bułgarii, Chorwacji, Grecji, Macedonii, Serbii, Słowacji oraz Słowenii – prezydent nie bierze udziału w końcowym etapie procedury zmiany konstytucji, gdyż ogłoszenie ustawy należy do kompetencji organów parlamentu.
W Konstytucji Litwy można odnaleźć nietypowe rozwiązanie. Ogło-szenia ustawy o zmianie konstytucji może dokonać prezydent lub inny organ konstytucyjny. Konstytucja Litwy precyzyjnie określa rolę pre-zydenta w końcowym etapie procedury zmiany konstytucji. Zgodnie
z art. 149 ust. 1, prezydent podpisuje i zarządza publikację uchwalonej ustawy – niezależnie od tego, w jakim trybie została przyjęta – „nie póź-niej niż w ciągu 5 dni”3. W razie niepodpisania ustawy przez prezyden-ta we wskazanym terminie, obowiązek podpisania i ogłoszenia usprezyden-tawy o zmianie konstytucji przechodzi na przewodniczącego litewskiego par-lamentu (art. 149 ust. 2 Konstytucji Litwy)4.
Pozostałe trzy państwa wprowadziły oryginalne rozwiązania w za-kresie ogłaszania ustaw, łączące elementy kontroli oraz ogłaszania. Do grupy tej zaliczają się: Austria, Irlandia oraz Niemcy.
Pomimo słabej pozycji ustrojowej, literatura przedmiotu przypisu-je głowie państwa austriackiego szereg istotnych uprawnień, związa-nych z ogłaszaniem ustaw. „Prezydentowi przyznano uprawnienie do poświadczania konstytucyjnych wymogów uchwalania ustaw”5. Podpis prezydenta składany symbolicznie pod ustawą należy rozumieć jako oświadczenie, że ustawa została uchwalona z poszanowaniem procedu-ry prawotwórczej6. Doktryna austriacka nie jest zgodna co do zakresu kontroli procesu ustawodawczego poprzedzającego podpisanie aktu przez prezydenta: czy obejmuje jedynie formalne aspekty proceduralne, czy też dotyczy treści aktu7. Ogłoszenie ustawy podlega kontrasygnacie kanclerza (art. 47 ust. 3 UZ Austrii)8.
W podobnym kierunku idą przepisy Konstytucji Irlandii, regulujące uprawnienia prezydenta związane z ogłaszaniem ustawy zmieniającej konstytucję9. Zgodnie z art. 46 ust. 5 Konstytucji Irlandii, prezydent, przed zatwierdzeniem i ogłoszeniem poprawki do konstytucji dokonuje formalnej kontroli procedury zmiany konstytucji, przy czym nie budzi
3 Konstytucja Republiki Litewskiej z 1992 r., tłum. H. Wisner, [w:] Konstytucje państw Unii Europejskiej, red. W. Staśkiewicz, Warszawa 2011.
4 D. Górecki, Zasady zmiany Konstytucji Republiki Litewskiej, [w:] Zasady zmiany konstytucji w państwach europejskich, red. R. Grabowski, S. Grabowska,
Warsza-wa 2008, s. 191–193.
5 A. Mirska, Prezydent Federalny Republiki Austrii, [w:] Prezydent w państwach współczesnych. Modernizacja instytucji, red. J. Osiński, Warszawa 2009, s. 116. 6 C. Dickinger, Der Bundespräsident im politischen System Ősterreichs, Wien 1999,
s. 96.
7 L.K. Adamovich, B.-C. Funk, Ősterreichisches Verfassungrecht, Wien 1985, s. 212.
8 Federalna Ustawa Konstytucyjna Republiki Austrii z 1 października 1920 r. (ostat-nia zmiana z d(ostat-nia 7 lipca 2011 r.), tłum. P. Czarny, B. Naleziński, [w:] Konstytucje państw Unii…
9 S. Grabowska, Zasady zmiany Konstytucji Republiki Irlandii, [w:] Zasady zmiany konstytucji…, s. 168–171; szerzej: J. Casey, Law of Ireland, London 1992, s. 77.
wątpliwości jej charakter formalny, można natomiast rozważać, czy kontrola może mieć charakter kompetencyjny. Ogłoszenie ustawy jest uzależnione od uznania przez prezydenta, że zarówno uchwalenie usta-wy o zmianie konstytucji, jak i jej zatwierdzenie w referendum, przebie-gły z poszanowaniem art. 46 i 47 Konstytucji Irlandii10.
Ogłaszanie ustaw uchwalonych w trybie art. 79 UZ Niemiec, podob-nie jak ogłaszapodob-nie innych ustaw, należy do obowiązków prezydenta11. Przepisy ustawy zasadniczej – pomimo licznych nowelizacji – nie pre-cyzują uprawnień prezydenta związanych z promulgacją, z wyjątkiem ustanowienia wymogu kontrasygnowania aktu przez kanclerza lub wła-ściwego ministra (art. 58 UZ Niemiec)12. Niejasne jest, w jakim zakresie ustawa powinna zostać skontrolowana przez prezydenta w celu stwier-dzenia, czy dany akt jest ustawą, tj. został uchwalony zgodnie z pro-cedurą określającą zasady stanowienia tego rodzaju aktów prawnych13. O ile niewątpliwe jest, że musi zostać przeprowadzona kontrola formal-na, o tyle wątpliwości budzi możliwość materialnego badania ustawy pod kątem jej zgodności z konstytucją14.
P
ARLAMENTLUB JEGOORGANYOGŁASZAJĄCE ZMIANĘKONSTYTUCJI Interesującym rozwiązaniem, jest wyłączenie głowy państwa z zatwier-dzania i ogłaszania zmiany konstytucji oraz przekazanie kompetencji w tym zakresie parlamentowi lub jego organom. Tego typu rozwiązanie funkcjonuje w siedmiu państwach: Bułgarii, Chorwacji, Grecji, Macedo-nii, Serbii, Słowacji oraz Słowenii.Promulgacja ustawy zmieniającej Konstytucję Bułgarii należy do obowiązków przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego. Prezydent, który posiada kompetencje związane z ogłaszaniem ustaw, nie posiada żadnych uprawnień związanych z ogłaszaniem ustawy o zmianie
kon-10 Szerzej: I. Bokszczanin, Prezydent Republiki Irlandii, [w:] Prezydent w państwach
współczesnych…, s. 298–299; Konstytucja Republiki Irlandii z 1937 r., tłum. S.
Gra-bowska, [w:] Konstytucje państw Unii…
11 Zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec z dnia 23 maja 1949 r., tłum. B. Banaszak, A. Malicka, [w:] Konstytucje państw Unii…
12 Szerzej: A. Mirska, Prezydent Federalny Republiki Federalnej Niemiec, [w:]
Prezy-dent w państwach współczesnych…, s. 457.
13 L. Garlicki, Parlament a rząd w Republice Federalnej Niemiec,
Wrocław–Warsza-wa–Kraków–Gdańsk 1978, s. 155.
14 J. Hartman, U. Kempf, Staatsoberhäupter In westlichen Demokratien, Opladen 1989, s. 38.
stytucji15. Także w przypadku zmiany wybranych norm konstytucji przepisy powierzają promulgację aktu przewodniczącemu parlamentu, w tym wypadku Wielkiego Zgromadzenia Narodowego (art. 163 Kon-stytucji Bułgarii)16. Regulacje te korespondują z przepisami art. 1 ust. 1 konstytucji („Bułgaria jest republiką parlamentarną”).
Promulgacja zmian konstytucji jest domeną jednoizbowego parla-mentu, tym samym prezydent – jako organ niebiorący udziału w proce-durze uchwalania i ogłaszania zmian konstytucji – nie ma możliwości zainicjowania kontroli ich legalności17. Jest to wyraźne odstępstwo od regulacji obowiązujących w trybie ustawodawczym, w którym podpi-sywanie ustaw należy do kompetencji prezydenta (art. 88 Konstytucji Chorwacji)18.
Wejście w życie uchwalonej ustawy zmieniającej Konstytucję Grecji wymaga podjęcia specjalnej uchwały Izby Deputowanych. Publikacja ustawy następuje w „Dzienniku Urzędowym” w terminie 10 dni od gło-sowania (art. 110 ust. 5 Konstytucji Grecji)19. Jest to wyraźne odstęp-stwo od zasad ogłaszania ustaw, regulowanych w art. 42 Konstytucji Grecji. Prezydent dokonuje „promulgacji i publikacji” ustaw w ciągu miesiąca od uchwały parlamentu, przy czym może skorzystać z przysłu-gującego mu prawa. Wyłączenie prezydenta z końcowego etapu zmia-ny konstytucji może budzić zdziwienia, gdyż – zgodnie z przepisami art. 26 ust. 1 Konstytucji Grecji – sprawuje on wraz z Izbą Reprezentan-tów władzę ustawodawczą20.
Zgodnie z art. 131 Konstytucji Macedonii, zmianę konstytucji ogła-sza Zgromadzenie, co eliminuje prezydenta z końcowego etapu
anali-15 J. Karp, Wstęp, [w:] Konstytucja Republiki Bułgarii z dnia 12 lipca 1991 r., tłum.
H. Karpińska, wstęp J. Karp, Warszawa 2012, s. 47; J. Szymanek, Zasady zmiany
Konstytucji Republiki Bułgarii, [w:] Zasady zmiany konstytucji…,. 72.
16 Konstytucja Republiki Bułgarii uchwalona przez Wielkie Zgromadzenie Bułgarii
w dniu 12 lipca 1991 r., tłum. H. Karpińska, [w:] Konstytucje państw Unii… 17 K. Składowski, Zasady zmiany Konstytucji Republiki Chorwacji, [w:] Zasady zmiany
konstytucji…, s. 79–80.
18 Konstytucja Republiki Chorwacji z dnia 22 grudnia 1990 r., tłum. T.M. Wójcik, wstęp A. Garlicka, L. Garlicki, Warszawa 2007.
19 M. Lorencka, Grecja, [w:] Systemy polityczne wybranych państw basenu Morza Śródziemnego, red. M. Myśliwiec, K. Krysieniel, Poznań–Chorzów 2011, s. 206;
A. Surówka, Zasady zmiany Konstytucji Republiki Grecji, [w:] Zasady zmiany
kon-stytucji…, s. 143; J. Kamiński, System konstytucyjny Grecji, Warszawa 2004,
s. 17.
20 Konstytucja Grecji z dnia 9 czerwca 1975 r., tłum. G. Ulicka, W. Ulicki, B. Zdaniuk, N. Ciesielczyk, [w:] Konstytucje państw Unii…
zowanych prac. Termin wejścia w życie ustaw zmieniających konstytu-cję – mających w Macedonii formę odnotowywanych na końcu tekstu numerowanych kolejno poprawek – każdorazowo określa ustawa21. W przypadku ustaw „zwykłych”, dekret o ogłoszeniu ustawy podpisu-je zarówno prezydent, jak i przewodniczący parlamentu (art. 75 ust. 2 Konstytucji Macedonii), przy czym prezydent dysponuje prawem weta, wyjąwszy ustawy uchwalone większością 2/3 głosów ogólnej liczby de-putowanych22.
Konstytucja Serbii stanowi, że ustawa o zmianie konstytucji – nie-zależnie od tego, czy została zatwierdzona w referendum, czy przez Zgromadzenie Narodowe – „nabiera mocy prawnej kiedy go ogłosi Zgromadzenie Narodowe” (art. 203 ust. 9 oraz 10 Konstytucji Ser-bii). W przypadku postępowania ustawodawczego promulgacja należy do kompetencji prezydenta, choć przepisy art. 113 ust. 4 Konstytucji Serbii stanowią: „Jeśli Prezydent Republiki nie ogłosi rozporządzenia o ogłoszeniu ustawy zgodnie z Konstytucją w określonym czasie, roz-porządzenie ogłasza przewodniczący Zgromadzenia Narodowego”23. Przepisy regulaminu parlamentu doprecyzowują, że promulgacja musi zostać dokonana przez prezydenta w terminie 15 dni, chyba, że została zawetowana24.
Zmiana Konstytucji Słowacji jest realizowana w oparciu o zmody-fi kowane przepisy regulujące tryb ustawodawczy. Prezydent Słowacji posiada liczne kompetencje związane z ustawodawstwem, ale ich wyko-nywanie może – w określonych sytuacjach – zostać powierzone innym organom, o czym świadczą przepisy art. 87 ust. 2, art. 89 ust. 2 lit. b, art. 105 ust. 125. Podpis pod uchwaloną przez słowacki parlament ustawą składa nie tylko prezydent, ale także przewodniczący parlamentu oraz szef rządu. K. Skotnicki podkreśla, że „Podpis prezydenta pod konsty-tucją czy ustawą konstytucyjną nowelizującą konstytucję, podobnie jak w przypadku podpisów dwóch pozostałych osób, nie jest wyrażeniem zgody na treść tej regulacji, a jedynie aktem formalnym i w słowackiej
21 A. Młynarska-Sobaczewska, Zasady zmiany Konstytucji Republiki Macedonii, [w:] Zasady zmiany konstytucji…, s. 213–216; Konstytucja Republiki Macedonii, tłum.
T. Wójcik, wstęp J. Jackowicz, Warszawa 1999.
22 P. Mikuli, Pozycja ustrojowa i funkcje Zgromadzenia Republiki Macedonii, [w:] Parla-menty państw europejskich, red. J. Czajowski, Kraków 2005, s. 71.
23 Konstytucja Republiki Serbii z dnia 30 września 2006 r., [w:] E. Bujwid-Kurek,
Ser-bia w nowej przestrzeni ustrojowej, Kraków 2012.
24 J. Wojnicki, System konstytucyjny Serbii, Warszawa 2013, s. 68.
25 Konstytucja Republiki Słowackiej z dnia 1 września 1992 r., tłum. K. Skotnicki [w:]
literaturze przedmiotu podkreśla się, że podpisanie ustawy świadczy je-dynie o tym, iż reprezentowane przez te osoby organy będą przestrzegać i stosować ten akt prawny w praktyce. […] Jeżeli prezydent nie zostanie wybrany albo jeżeli urząd prezydenta zostaje opróżniony i jeszcze nie został wybrany nowy prezydent, albo jeżeli nowy prezydent został wy-brany, ale jeszcze nie złożył ślubowania, albo jeżeli prezydent nie może wykonywać swojej funkcji z ważnych powodów, pod ustawą czy ustawą konstytucyjną składane są podpisy jedynie przewodniczącego Rady Na-rodowej i przewodniczącego rządu (w praktyce było tak kilkakrotnie)”26. Symptomatyczne jest, że w Konstytucji Słowacji brak informacji o moż-liwości ogłoszenia ustawy bez udziału przewodniczącego parlamentu.
Zgodnie z przepisami art. 171 Konstytucji Słowenii, „Zmiana Kon-stytucji wchodzi w życie wraz z ogłoszeniem jej w Zgromadzeniu Pań-stwowym”27. Jest to znacząca różnica w stosunku do ustaw, których ogłaszanie należy do prezydenta (art. 107 ust. 1 oraz art. 91 ust. 1 Kon-stytucji Słowenii). Ustawa zmieniająca konstytucję wymaga wydania przez Zgromadzenie Państwowe specjalnego ordonansu promulgacyj-nego. Ogłoszenie ustawy następuje po jej podpisaniu przez przewodni-czącego izby28.
M
ONARCHA OGŁASZAJĄCYZMIANĘKONSTYTUCJIGrupa, licząca czterdzieści cztery współczesne państwa europejskie, obejmuje dwanaście monarchii. W jedenastu przypadkach monarcha jest zaangażowany w ogłaszanie ustawy zmieniającej konstytucję. Są to: An-dora, Belgia, Dania, Hiszpania, Holandia, Liechtenstein, Luksemburg, Monako, Norwegia, Watykan oraz Wielka Brytania. Grupa ta nie obej-muje Szwecji, gdzie ogłaszanie aktów prawnych nie należy do króla.
Ogłaszanie zmiany konstytucji należy w Andorze do współksiążąt, ale jest to uprawnienie o jedynie formalnym znaczeniu29. O ile bowiem parlament uchwali ustawę o zmianie, a naród zaakceptuje ją w
obliga-26 K. Skotnicki, Zasady zmiany Konstytucji Republiki Słowackiej, [w:] Zasady zmiany konstytucji…, s. 316–317.
27 Konstytucja Republiki Słowenii z dnia 23 grudnia 1991 r., ostatnia zmiana z dnia
27 czerwca 2006 r., tłum. P. Winczorek, [w:] Konstytucje państw Unii…
28 P. Uziębło, Zasady zmiany Konstytucji Republiki Słowenii, [w:] Zasady zmiany kon-stytucji…, s. 237–238.
29 Konstytucja Księstwa Andory zaaprobowana w referendum 14 marca 1993 r., tekst w j. angielskim dostępny na stronie: www.andorramania.com/constit_ gb.htm [dostęp 15.11.2013].
toryjnym referendum, o tyle współksiążęta muszą dokonać jej promul-gacji. Ustawa wchodzi w życie wraz z publikacją, bez zachowania vacatio
legis30.
Promulgacja ustawy o zmianie Konstytucji Belgii jest obowiązkiem, nie zaś uprawnieniem króla, przepisy art. 109 konstytucji stanowią: „Król zatwierdza ustawy, podpisuje je i ogłasza”31. Nie dysponuje on w związku z tym jakimikolwiek uprawnieniami, które mogą służyć za-wetowaniu ustawy lub poddaniu jej kontroli konstytucyjności32. Byłoby to zresztą sprzeczne z logiką konstytucji, która lokuje monarchę – obok Izby Reprezentantów oraz Senatu – wśród organów wspólnie wyko-nujących władzę ustawodawczą (art. 36 Konstytucji Belgii), a art. 195 ust. stwierdza w ust. 4, że „Izby decydują wspólnie i za zgodą Króla w kwestii zmiany przepisów Konstytucji”.
Przepisy Konstytucji Danii w § 88 uzależniają zmianę konstytucji od wyniku głosowania nad projektem ustawy w referendum oraz od uzy-skania sankcji królewskiej33. Jej uzyskanie, zgodnie z przepisami § 22 Konstytucji Danii, następuje najpóźniej w terminie trzydziestu dni od „ostatecznego” uchwalenia ustawy. Określenie „ostateczne uchwale-nie ustawy”, użyte w § 22 Konstytucji Danii można interpretować jako wskazówkę, że przepis dotyczy wszystkich trybów stanowienia ustaw34. Trybu „zwykłego”, dotyczącego większości projektów, który kończy uchwalenie ustawy w Folketingu, a także trybu uwzględniającego
ko-30 P. Uziębło, Zasady zmiany Konstytucji Księstwa Andory, [w:] Zasady zmiany kon-stytucji…, s. 31.
31 Konstytucja Królestwa Belgii z dnia 7 lutego 1831 r., tłum. W. Skrzydło [w:]
Konsty-tucje państw Unii…
32 A. Głowacki opisuje interesujący casus, obrazujący swobodę w zakresie dyspo-nowania uprawnieniami promulgacyjnymi przez belgijskiego monarchę: „Pre-cedensem konstytucyjnym było przyjęcie w 1990 r. ustawy zezwalającej na aborcję. Król Baldwin I, ze względu wyznawanych zasad moralnych, nie chciał podpisać jej ogłoszenia. Było to sprzeczne z art. 109 konstytucji. Powstał przeto kryzys konstytucyjny, który zażegnano przez zastosowanie art. 93 konstytucji, przewidującego sytuację uniemożliwiającą królowi panowanie. Na jeden dzień król ogłosił, że nie może sprawować urzędu, toteż promulgację w imieniu rządu podpisał premier, a monarcha po tym dniu przystąpił do dalszego sprawowania urzędu”. A. Głowacki, System konstytucyjny Belgii, Warszawa 1997, s. 37.
33 S. Bożyk, Konstytucyjny status monarchy w państwach skandynawskich (Dania, Norwegia, Szwecja), [w:] Konstytucja. Ustrój polityczny. System organów państwo-wych. Prace ofi arowane Profesorowi Marianowi Grzybowskiemu, red. S. Bożyk,
A. Jamróz, Białystok 2010, s. 43.
34 Konstytucja Królestwa Danii z dnia 5 czerwca 1953 r., tłum. M. Grzybowski, [w:]
nieczność wyrażenia opinii przez naród, który kończy dopiero przepro-wadzenie głosowania powszechnego. Odmowa sankcji – przynajmniej w tym drugim przypadku – nie wydaje się możliwa, na co wskazuje do-tychczasowa praktyka35.
W podobnym kierunku idą regulacje hiszpańskie. Zgodnie z prze-pisami, „Król w terminie 15 dni wyraża zgodę na ustawy uchwalone przez Kortezy Generalne, podpisuje je i zarządza ich bezzwłoczne ogło-szenie” (art. 91 Konstytucji Hiszpanii)36. Konstytucja nie ustanawia żadnych innych uprawnień monarchy dotyczących stanowienia ustaw bądź zmiany konstytucji. Pozwala to traktować wykonywane przez kró-la czynności związane z promulgacją ustawy o zmianie konstytucji, jako formalne obowiązki głowy państwa37.
Konstytucja Holandii uzależnia wejście w życie zmian konstytu-cji, przyjętych przez Stany Generalne, od akceptacji króla (art. 139 Konstytucji Holandii)38. Tekst znowelizowanej jest ogłaszany dekre-tem królewskim, przy czym może on podlegać niezbędnym korektom w zakresie numeracji i odesłań (art. 141 Konstytucji Holandii). For-malne prawo odmowy sankcji, jakim dysponuje król, nie jest w Belgii wykorzystywane39.
Ustawa o zmianie konstytucji jest w Liechtensteinie ogłaszana w ta-kim samym trybie, jak każda inna ustawa, przy uwzględnieniu towarzy-szącego zmianie konstytucji wymogu zaaprobowania ustawy w referen-dum. Po uchwaleniu przez Landtag i zaaprobowaniu przez obywateli, ustawa o zmianie konstytucji trafi a do księcia, który dysponuje prawem sankcji (art. 66 ust. 5 oraz art. 112 ust. 2 Konstytucji Liechtensteinu)40. Faktyczny wpływ księcia na funkcjonowanie organów państwa pozwala powątpiewać w konieczność wykorzystania odmowy udzielenia sankcji dla zablokowania zmiany konstytucji41.
35 J. Zieliński, Referendum w Danii, [w:] E. Zieliński, I. Bokszczanin, J. Zieliński, Referendum…, s. 85.
36 Konstytucja Hiszpanii z dnia 27 grudnia 1978 r., tłum. T. Mołdawa, [w:]
Konstytu-cje państw Unii…
37 J.S. Tura, M.A.A. Perez, Kortezy Generalne w systemie konstytucyjnym Hiszpanii, tłum. A. Łabno, Warszawa 2003, s. 110–113.
38 Konstytucja Królestwa Niderlandów z dnia 28 marca 1814 r., tłum. A. Głowacki,