Partnerstwa terytorialne w 2004 roku

W literaturze nie ma zgodności co do liczby partnerstw terytorialnych, które powsta-ły do 2004 r. przed rozpoczęciem realizacji Programu Pilotażowego LEADER+. Wyni-ka to prawdopodobnie z ich nieformalnego statusu (np. większość partnerstw wspiera-nych przez Fundację „Partnerstwo dla Środowiska” funkcjonowało na początku dzięki dobrowolnym deklaracjom współpracy, bez tworzenia rejestrowanej formy prawnej) lub w większości inicjalnego stadium ich rozwoju w tym czasie. Podstawowe badania cha-rakterystyk 13 tego typu organizacji według stanu w roku 2003 przeprowadził Tendera [2003] na zlecenie Fundacji Partnerstwo dla Środowiska, zaś według stanu w roku 2004 badania ogólnopolskie wykonano na zlecenie Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej [Market Service 2005]. Jakkolwiek raport UKIE wskazuje na istnienie 73 partnerstw w 2004 r. (w tym 49 było badanych w 2005 r.), to jednak z badań opisanych w tym sa-mym dokumencie wynika, że około połowa inicjatyw nie miała formalnych struktur, żadnych umów lub deklaracji współpracy i dopiero planowała podpisanie takowych [Market Service 2005]. Były to więc grupy dopiero powstające w odpowiedzi na ogło-szenie PPL+. Tylko 13 organizacji wykazało posiadanie podpisanej deklaracji współ-pracy i grup roboczych. Uwzględniając wspomniane raporty i wyniki badań przeprowa-dzonych w niniejszej pracy, można szacować, że w końcu 2004 r., przed rozpoczęciem realizacji Schematu I Programu Pilotażowego LEADER+ istniało jedynie około od 20 do 30 partnerstw terytorialnych o sformalizowanych strukturach (co najmniej pisemna deklaracja współpracy członków, określone cele działania grupy i podstawowe struktury współpracy, posiadanie sekretariatu, przedstawiciela etc.).

W końcu 2005 r. przeprowadzono badania ankietowe grupy partnerstw o sformali-zowanych strukturach współpracy [Furmankiewicz 2006], z których większość powsta-ła w ramach programu Fundacji „Partnerstwo dla Środowiska”. Uzyskano odpowiedzi

z 11 organizacji, głównie z Dolnego Śląska i Małopolski. W ramach grup, których przedstawiciele odpowiedzieli na ankietę, współpracowało średnio 30 podmiotów. Naj-liczniej reprezentowane były zwykle samorządy lokalne stanowiące średnio ponad 30%

ogólnej liczby podmiotów (średnio 8 gmin i 1 powiat). Organizacje pozarządowe (sto-warzyszenia i fundacje) posiadały ten sam udział w ogólnej liczbie członków (średnio 9 takich organizacji, w tym 7 lokalnych, mających główną siedzibę w obszarze partner-stwa). Przeciętnie z grupą współpracowały 3 przedsiębiorstwa prywatne, przy czym tylko w 1 partnerstwie nie było żadnych tego typu podmiotów. Z organizacjami tymi współpracowały także często nadleśnictwa, szkoły, poza tym sporadycznie parafie rzymskokatolickie, instytucje kulturalne (zwykle lokalne ośrodki kultury i muzea), rady osiedlowe z małych miast i inne (ryc. 9).

11

16 3

sektor pozarządowy voluntary sector sektor publiczny public sector sektor prywatny private sector

Ryc. 9. Średnia liczba podmiotów z poszczególnych sektorów gospodarki, posiadających w part-nerstwie przedstawicieli, według respondentów (N=11), w 2004 r. Do sektora publicznego zaliczono samorządy oraz podległe im szkoły, muzea i centra (domy) kultury.

Fig. 9. The average number of units from particular economic sectors which have representatives in a partnership, according to respondents (N=11) in 2004. Local governments, schools, museums and cultural centres were included in the public sector.

Źródło: badania własne – Source: the authors’ research

Większość partnerstw opierała struktury organizacyjne na dobrowolnych (pisem-nych) deklaracjach współpracy, wyznaczając jeden z podmiotów (najczęściej organizację pozarządową, rzadziej samorząd lokalny) na lidera. Podmiot ten stawał się odpowie-dzialny za prowadzenie sekretariatu, koordynację działań i realizację głównych projektów uzgodnionych na spotkaniach grupy. Organizacja taka przejmowała odpowiedzialność za pozyskiwanie dodatkowych środków na uzgodnione wspólnie projekty na obszarze działania grupy (nie ograniczając przy tym możliwości pozyskiwania środków przez inne podmioty współpracujące z partnerstwem). Tylko 2 badane partnerstwa założyły przed końcem 2004 r. fundację obsługującą wyłącznie organizację partnerską, a więc można uznać, że posiadały osobowość prawną. Ponad połowa ankietowanych organiza-cji przyznała, że zakłada partnerstwo z myślą o uczestnictwie w programie LEADER.

Najczęściej wymieniane wyniki dotychczasowej współpracy należały do kategorii

„oświata i wychowanie” (w 10 partnerstwach, por. ryc. 10). Dotyczyły one zwykle pro-jektów, których bezpośrednimi beneficjentami były dzieci i młodzież (np. wspomniane już „szkoły dla ekorozwoju”, promowanie zbiórki odpadów wśród dzieci, wycieczki przyrodnicze etc.). W drugiej kolejności, badane organizacje wskazywały na efekty w zakresie „promocji turystycznej” (8 wskazań). Obejmowały one m.in. wydawanie wspólnych materiałów promocyjnych i organizowanie imprez lokalnych dla turystów (w tym także dla mieszkańców). Do efektów rzeczowych w tym zakresie można zaliczyć m.in. wyznakowanie tras turystycznych oraz budowę wiat i tablic informacyjnych. Na-stępną najczęściej wymienianą kategorią, w której osiagnięto pozytywne wyniki, była

„kultura” (7 wskazań). W tej kategorii realizowano m.in. projekty związane z ochroną dziedzictwa kulturowego, zakładano „ekomuzea” i wspierano działalność kulturalną spo-łeczności lokalnych (np. przedstawienia i występy lokalnych zespołów, wystawy lokal-nych twórców, tworzenie stron internetowych o tematyce kulturowej etc.).

0 2 4 6 8 10

działania lobbystyczne restrukturyzacja obszarów w iejskich zagadnienia społeczne ekologia planow anie przestrzenne i strategiczne kultura promocja turystyczna ośw iata i w ychow anie, sport

Ryc. 10. Liczba wskazań pozytywnych efektów współpracy o charakterze nieinwestycyjnym (niematerialnym) w 2004 r. (N=11). Odpowiedzi udzielali przedstawiciele partnerstw te-rytorialnych (osoby wskazane do kontaktu w materiałach informacyjnych)

Fig. 10. Number of the positive outcomes of cooperation, of non-investment (intangible) character in 2004 (N=11). The answers were given by representatives of territorial partnerships (contact persons indicated in the information materials)

Kolejną, najczęściej wymienianą kategorią osiągniętych efektów było „planowanie i strategie” (w 6 partnerstwach). Dotyczyła ona uzgadniania celów i działań w studiach zagospodarowania przestrzennego, planach rozwoju lokalnego, strategiach rozwoju i innych dokumentach planistycznych. Ponad połowa partnerstw realizowała także

pro-Oświata i wychowanie, sport Educationandupbringing, sports

Promocja turystyczna – Tourist promotion

Kultura – Culture

Planowanie przestrzenne i strategiczne Spatial and strategic planning

Ekologia – Ecology

Zagadnienia społeczne – Social issues

Restrukturyzacja obszarów wiejskich Restructuring of rural areas

Działania lobbystyczne – Lobbying activities

jekty w zakresie „ekologii”, co wiązało się najczęściej z edukacją (np. promowanie se-gregowania i zbierania odpadów, organizowanie edukacyjnych debat (pogadanek) na tematy ekologiczne, promowanie ekologicznych źródeł energii i odbiorników energii o niskim poborze mocy). Jako efekty rzeczowe wymieniono m.in. wymianę tradycyj-nych żarówek na energooszczędne świetlówki w kilku szkołach i doprowadzenie do zamontowania kotła grzewczego na słomę obsługującego budynki publiczne. W czte-rech grupach zrealizowano projekty związane z rozwiązywaniem problemów społecz-nych (np. organizacja zajęć dla dzieci i młodzieży z rodzin zagrożospołecz-nych patologiami w ramach projektu „To wszystko z nudów wysoki sądzie”). Kilka partnerstw zaanga-żowało się także w promocję wdrażanych w ramach Sektorowego Programu Operacyj-nego działań „Programu rolnośrodowiskowego” i „Odnowa wsi”. W dwóch przypad-kach rozpoczęto tworzenie tzw. „produktu lokalnego” i „marki lokalnej”. W jednym z partnerstw zakładano na obszarze jego działalności, w miejscowościach turystycznych, stoiska w lokalnych sklepach oferujące tradycyjne miejscowe produkty. Ogólnie można podsumować, iż realizowano przede wszystkim projekty nieinwestycyjne (imprezy, szko-lenia, edukacja, materiały promocyjne i edukacyjne etc.). Wytworzona infrastruktura trwała nie była kosztochłonna (m.in. remonty i drobna infrastruktura turystyczna).

Środki finansowe na wspólne działania organizacji pozyskano do końca 2004 r.

w 8 badanych partnerstwach. Najczęściej były to granty od instytucji ponadlokalnych (tzn. środki spoza terenu partnerstwa) o wartości od 10 do 50 tys. zł, pozyskane i wdra-żane przez organizację prowadzącą sekretariat partnerstwa (por. tab. 7). Znaczna część projektów dotyczyła jednak samego formowania organizacyjnego grupy. Podane w tabeli dane dotyczą najczęściej sumy wartości projektów realizowanych przez poszcze-gólne organizacje członkowskie, które uzgodniono na spotkaniach grupy i realizowano jako „partnerskie”, gdyż badane partnerstwa terytorialne nie były wówczas formalnymi podmiotami prawnymi.

Tylko w połowie ankietowanych partnerstw, najczęściej w tych, które istniały już co najmniej 2 lata, pozyskano środki na konkretne projekty realizowane na ich terenie i niezwiązane bezpośrednio z formowaniem wewnętrznych struktur organizacyjnych.

Na posiadanie własnych funduszy składkowych wskazały tylko 4 grupy. W większości pochodziły one z budżetów gminnych, wspieranych zwykle przez programy instytucji zewnętrznych (np. w ramach programu „Działaj lokalnie” Akademii Rozwoju Filantro-pii). Lokalne organizacje pozarządowe rzadko wnosiły do organizacji własne środki finansowe (z powodu ich braku), ale najczęściej udostępniały zasoby ludzkie (personel, wolontariusze etc.) i aktywnie pozyskiwały środki z zewnątrz.

Przedstawiciele badanych grup za główną barierę współpracy najczęściej uznawali brak środków finansowych (8 wskazań, por. ryc. 11). W drugiej kolejności wskazywano na małą aktywność (brak zaangażowania we wspólne działania) części partnerów, któ-rzy pierwotnie podpisali deklaracje o współpracy (5 wskazań). Na problemy prawne (np. brak form prawnych, w których podmioty z trzech sektorów gospodarki miałyby podobny lub równorzędny status we władzach organizacji) wskazały 4 badane sekreta-riaty. Przedstawiciele ankietowanych partnerstw sugerowali brak istotnych konfliktów w grupie.

Tabela 7 Table 7 Przykładowe wartości zewnętrznych środków finansowych pozyskanych przez partnerstwa

terytorialne z różnych instytucji wspierających realizację projektów lokalnych w 2004 r.

Examples of external funding value, obtained by the territorial partnerships from various institutions in support of local projects in 2004

Partnerstwo Żadne z badanych partnerstw nie posiadało w 2004 r. wspólnej strategii działania, ale planowało je przygotować, najczęściej w ramach „Programu Pilotażowego LEADER+”.

W większości przypadków podstawowe cele wspólnych działań określono wówczas jedynie w deklaracji współpracy, którą podpisywali przedstawiciele podmiotów chcą-cych współpracować w ramach partnerstwa. W kilku przypadkach wyrażono także chęć:

− uregulowania sytuacji prawnej partnerstwa poprzez powołanie fundacji, która zaję-łaby się wyłącznie obsługą grupy;

− stworzenia marki produktu lokalnego;

− realizacji projektów z zakresu infrastruktury;

− promocji turystycznej.

0 2 4 6 8 10

inne zmiany władz gminnych skutkujące

ograniczaniem współpracy obawy, czy współpraca przyniesie

korzyści

problemy prawne niska aktywność członków partnerstwa brak środków finansowych

Ryc. 11. Liczba partnerstw wskazujących na określone problemy współpracy w 2004 r., według ich przedstawicieli (N=11)

Fig. 11. Number of partnerships pointing to the specific problems in cooperation in 2004, accor- ding to their representatives (N=11)

Należy przy tym podkreślić, że w programach stymulujących powstawanie part-nerstw terytorialnych do 2004 r. zazwyczaj nie stosowano żadnych istotnych ograniczeń dotyczących zakazu udziału miast, granicznej gęstości zaludnienia czy liczby ludności etc. Stąd część organizacji powstałych w tym okresie miała później pewne problemy z dopasowaniem się do Programu Pilotażowego LADER+, który narzucił typowo admini-stracyjne, sztywne ograniczenia dla tworzonych organizacji [Furmankiewicz i Slee 2007].