Partycypujący obywatel

Program sprzyja rozwojowi demokracji, gdyż kształtuje postawę obywatelską.

Co jest jednak potrzebne, by następował rozwój demokratyczny i jakiego

oby-3 M. Lipman,M. Lipman, Philosophical Practice and Education Reform, w: idem, Philosophy goes to school, Temple University Press, Philadelphia 1988, s. 20.

4 K. M. Cern, E. Nowak,K. M. Cern, E. Nowak, Ethos w życiu publicznym, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsza-Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsza-wa 2008, ss. 372-379.

5 H. Arendt, Kryzys edukacji, w: eadem, Między czasem minionym a przyszłym: osiem ćwi-czeń z myśli politycznej, tłum. M. Godyń, W. Madej, Aletheia, Warszawa 1994, s. 231.

watela potrzebuje demokracja do rozwoju? Czy demokracji jest potrzebne zorientowanie na sprawiedliwość społeczną, czy na partycypację, gdzie za-angażowani obywatele wspólnie podejmują decyzje, lecz na podstawie indy-widualnych zapatrywań, a może na deliberację, tj. uczestnictwo obywateli, którzy dążą do wypracowania wizji dobra wspólnego w perspektywie całej społeczności?⁶

Demokracji jest niewątpliwie potrzebny obywatel aktywny, który jest na bieżąco w aktualnościach politycznych, społecznych, ekonomicznych, kul-turalnych oraz potrafi przyczynić się do jej rozwoju. Formułując i poddając ocenie swe poglądy, bierze pod uwagę ich praktyczne implikacje. Maughn Gregory uważa, że inteligencja nie jest bezinteresowna, jej interesem jest dążność do rozwiązania problemu⁷.

Na czym miałaby więc polegać aktywność obywatela? Joseph Kahne i Joel Wesheimer odpowiadają na to pytanie, przedstawiając propozycje kilku po-staw. Odpowiedzialny obywatel to ten płacący podatki i przestrzegający pra-wa, a na kryzysy reagujący podejmowaniem działań charytatywnych. Obywatel uczestniczący wykazuje się aktywnością w strukturach wspólnoty i dążnością do wypracowania dobra wspólnego. Promuje ideę sprawiedliwości społecz-nej, lecz skupia się na leczeniu objawów patologii w tym zakresie, a nie ich przyczyn. Wreszcie obywatel zorientowany na sprawiedliwość społeczną szuka przeszkód w całym systemie i stara się zaradzić ustrojowym błędom, dostrzega perspektywy reform i do nich dąży⁸. Ten ostatni jako obywatel godny przy-kładu, sprzyjający rozwojowi demokracji, swoją aktywność ku sprawiedliwości społecznej będzie realizować poprzez uczestnictwo w życiu publicznym i w praktykach deliberacyjnych.

Jen Glaser, autor artykułu Kształcenie postawy obywatelskiej i idei spra-wiedliwości społecznej, wymienia dwa kierunki, według których „Filozofia dla dzieci” doskonali umiejętności demokratyczne. Żeby aktywnie żyć w demo- kratycznym, deliberacyjnym społeczeństwie, trzeba się wykazać umiejętnoś-cią myślenia krytycznego, twórczego i współodczuwającego (co jest rozwijane u dzieci metodą Lipmana) oraz umiejętnością przekładania swoich sądów na praktykę, czyli urzeczywistniać swoje sądy za pomocą praktyk partycypacyj-nych. Uczestnik zajęć „Filozofia dla dzieci” dąży do opanowania podstawowe-go narzędzia deliberacji, jakim jest dialog, w związku z czym zdaje się być przy-gotowywany do udziału w życiu publicznym; potrafi też angażować swoją

wy-6 P. Juchacz, Deliberacja, demokracja, partycypacja: szkice z teorii demokracji ateńskiej i współczesnej, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM, Poznań 2006, ss. 24-25.

7 J. Glaser,J. Glaser, Educating for Citizenship and Social Justice, w: E. Marsal, T. Dobashi, B. Weber (red.), Children Philosophize Worldwide. Theoretical and practical concepts, Peter Lang Inter-nationaler Verlag der Wisenschaften, Frankfurt am Main 2009, s. 107.

8 Ibidem, s. 109.Ibidem, s. 109.

obraźnię, w twórczy sposób budując w świadomości stany nieistniejące. Zna-jąc praktyczne zastosowanie swoich poglądów, potrafi je urzeczywistniać.

Rozwój zdolności przekładania idei na praktykę przełamuje pesymizm i sceptycyzm, o czym wiedział już Janusz Korczak. Wielki polski pedagog stworzył demokratyczne struktury w sierocińcu, którym zarządzał. Powstał sąd i senat, kodeks praw, a wszystko w oparciu o dziecięce inwencje. Celem było stworzenie lepszej wspólnoty. Do tego, czym jest sprawiedliwość, prawo, prawe i moralne postępowanie, dzieci dochodziły podczas wspólnych obrad na drodze dialogu. Wyrokowanie nie było oparte na pryncypiach moralnych narzucanych z góry, lecz poprzedzone analizą i doskonalone poprzez treno-wanie umiejętnego dokonywania oceny i argumentacji. Praktyka demokra-tyczna w sierocińcu dawała orientację w ustroju politycznym, uczulając dzieci na jego niedoskonałości, obnażała błędy i ukazywała istotne reguły poprzez ukazywanie ich antyprzykładów. Wszystko sprowadzało się do zaangażowania w dociekania, prowadzące do pobudzenia procesu myślenia u najmłodszych (o kwestiach nie tylko filozoficznych).

Jen Glaser wnosi, by próbować urzeczywistniać ideę sprawiedliwości w życiu społecznym klasowej wspólnoty. Poprzez dążność do udzielania odpowiedzi dociekanie stanie się zintegrowaną z działaniem, produktywną aktywnością, wyrażoną w formie zaangażowania w sprawy socjalne. Dociekanie jest rytu-ałem, sekwencją zachowań, pokazuje, że systematyczna partycypacja wiele wnosi, że daje wymierne efekty. Warto pokazać dzieciom praktyczne zasto-sowanie teorii, które wypracują, i zachęcać je do wprowadzania ich w życie – dla eksperymentu w mniejszych społecznościach. Aktywność ucznia musi być jednak dobrowolna, podjęta bez przymusu⁹.

Niewątpliwie „Filozofia dla dzieci” poprzez stworzoną wspólnotę dociekań po raz pierwszy zaprasza dzieci na pole deliberacji publicznej, gdzie dochodzi do starcia różnych stanowisk, argumentacji i uzasadniania. Wspólnota do-ciekająca może być ponadto rozpatrywana w kontekście edukacji obywatel-skiej, jasno promującej postawę partycypacyjną. Niedaleka przeto droga od uczestnictwa w przestrzeni klasowej wspólnoty do wypracowania u uczniów zwyczaju angażowania się w życie demokratyczne swojego społeczeństwa.

Społeczeństwo i szkoła stanowiąca jego odzwierciedlenie powinny rozwijać zdolności myślenia i zaangażowania obywatelskiego w życie publiczne po-przez praktykę rytuałów i działań demokratycznych. Dzieci mają naturalną potrzebę dociekania, co nauczyciele powinni wykorzystać i zadbać o boga-ctwo społecznych odniesień podczas zajęć¹⁰.

9 Ibidem, ss. 103-110., ss. 103-110.

10 D. G. Camhy,D. G. Camhy, Janusz Korczak: Childhood and Children’s Rigts, w: E. Marsal, T. Dobashi, B. Weber (red.), Children Philosophize Worldwide…, ss. 247-254.