Percepcja społeczna i samoocena osób kategorii społecznej singiel

Single często spostrzegani są jako osoby bez zobowiązań, hedonistyczne, bardzo aktywne seksualnie i czynnie korzystające możliwości zmiany partnerów seksualnych, unikających trwałych więzi (Hradil, 1995) oraz nieposiadający szerokiego grona przyjaciół (Cargan, 1986). Taki styl życia umożliwiają dobre warunki materialne (Hradil, 1995).

Zjawisko to nazywane jest swinging singles² (Hradil, 1995) i jest elementem stygmatyzacji singli (Byrne, Carr, 2005; DePaulo, Morris, 2005). Już w latach 50. zwrócono uwagę na zwiększające się zjawisko tendencji do zmiany partnerów seksualnych (swinging tendecies) wśród osób nie będących w stanie małżeńskim (Stern, 1957). Stereotyp ten znajduje odbicie również w obecnej społecznej percepcji singla.

2 Sformułowanie swinging pojawia się w kontekście małżeństw które zmieniają swoich partnerów seksualnych (swinging marriage). A. Kwak (1995) tłumaczy to sformułowanie jako wahadłowy.

54

Zarówno w badaniach (Hall, Ogden, Hill, 1999; Berg-Cross i in., 2004), jak i popkulturze (seriale telewizyjne „Ally McBeall”, „Seks w wielkim mieście”, zekranizowana

książka „Pamiętniki Bridget Jones”) została zauważona zwiększająca się drastycznie grupa kobiet żyjących w pojedynkę, charakteryzująca się wykształceniem, mobilnością, osiągnięciami zawodowymi, zamieszkująca metropolie. Ta podgrupa kobiet - singli została określona jako new single women (Whitehead, 2003). W literaturze pojawia się również określenie single professional women (profesjonalne singielki) (Berg-Cross i in., 2004) zwracające uwagę na aspekcie zawodowym kobiet żyjących w pojedynkę. Ewa Grzeszczyk (2004) zaznacza, ze jedynie 9,5% badanych osób określiło to zjawisko jako wygenerowane przez media. Pozostałe osoby wskazywały na osobistą znajomość kobiet spełniających kryteria charakterystyki tej grupy singli. W badaniach Grzeszczyk mężczyźni uważali, że profesjonalne singielki świadomie podejmują decyzję o takiej formie życia. Niemniej jednak mało liczna grupa mężczyzn (N = 9) nie uprawnia do wyciągania ogólnych wniosków. Anne-Marie Scholtz

(2004) natomiast zauważa, że w Niemczech profesjonalne singielki traktowane są dwojako.

Z jednej strony istnieją w świadomości społecznej jako głęboko samotne i nieszczęśliwe, a drugiej strony jako silnie zagrażające mężczyznom, zajmując ich tradycyjną społeczną

pozycję.

O ile pojęcie singiel jako internacjonalizm kojarzone jest z wielkomiejskim singlem, lub implikacjami pojęcia swinging singles, to w krajach anglojęzycznych słowo: single, czyli pojedynczy, odbierany jest jako wtórna, niepełna alternatywa wobec małżeństwa (Geller, 2001). Być może jest to związane z całym „przemysłem randkowym”, portalami randkowymi (datingowymi) dla szukających partnerów, klubami dla singli oraz specjalnymi imprezami.

Również w Polsce organizowane są bale dla singli, a randkowe portale internetowe cieszą się ogromnym zainteresowaniem. Pomijając fakt, że tak duża podaż przemysłu randkowego musi wiązać się z równie dużym popytem, samo zjawisko tworzy wizerunek społeczny singla intensywnie poszukującego partnera, co przekreśla dobrowolność wyboru takiego stylu życia (Bachman, 2005).

Mimo zmiany obrazu osoby żyjącej w pojedynkę (z niezaradnej życiowo, na aktywną i spełnioną), ten styl życia nadal pozostaje w cieniu małżeństwa i łączy się z brakiem akceptacji społecznej. Szczególnie widoczne jest to w odniesieniu do kobiet, które jako „stare panny”

były postrzegane jako nieinteresujące, a z kolei „single” są zagrażająco ambitne i niezależne od mężczyzn. Kluczowe jest tutaj również życie seksualne, które w przypadku

„miejskich singli” pozostaje poza kontrolą społeczną, przez co wymyka się wzorcowi uznawanemu za normę. Drugim aspektem jest „ludowe” podejście do seksualności, które

55 wyraża się w przekonaniu, że seks jest czynnikiem niezbędnym dla zdrowia psychicznego oraz

w braku wiary w zachowanie celibatu. Fakt ten powoduje traktowanie osób żyjących w pojedynkę z niechęcią wynikająca z przekonania, że prowadzą ukryte, być może patologiczne

życie seksualne (Starowicz, 1988).

W polskich badaniach Slany (2002) studenci (N = 1500) 75% studentów wyraża negatywną postawę wobec życia bez partnera, uznając za przyczynę m.in. przeznaczenie (45%), porażkę życiową (34%) i nieatrakcyjność (15%). Pozostali studenci byliby gotowi uznać życie pojedynkę za ciekawą alternatywę życia (61%) i możliwość samorealizacji (39%).

Młodzież zatem nadaje życiu w pojedynkę w większym stopniu wymiar negatywny, nie traktując jako równorzędnego dla małżeństwa stylu życia. Osoby żyjące w pojedynkę są postrzegane przez amerykańskich studentów jako samotne, nieszczęśliwe i nastawione na siebie. Postrzegają singli jako bardziej niezależnych, ale jednocześnie niedojrzałych emocjonalnie i społecznie, bardziej nieśmiałych i zazdrosnych w stosunku do osób żyjących

w stałych związkach. Z kolei o osobach żyjących w parach studenci wypowiadali się jako o szczęśliwych, kochających, lojalnych, potrafiących zawierać kompromisy, bardziej pewnych

siebie i emocjonalnie zrównoważonych (De Paulo, Morris, 2005).

Z niemieckich badań wynika, że bardziej tradycyjni w ocenie alternatywnych form życia wobec małżeństwa, są młodzi ludzie (Athenstaedt, 2000). Około 77% kobiet i 65%

mężczyzn w wieku 12-25 lat uważa, ze rodzina jest niezbędnym czynnikiem, aby czuć się szczęśliwym (Bodenmann, 2003). Ubogie doświadczenia związane z relacjami romantycznymi, ze względu na wiek, mogą wpływać na tendencję do idealizacji związku małżeńskiego i nietolerancję innych form życia intymnego. U osób starszych można zauważyć odwrotną tendencję (Hertel i in., 2007). Również płeć ma znaczenie w ocenie ról społecznych.

Mężczyźni cenią sobie bardziej tradycyjne role, podczas gdy kobiety preferują role nowoczesne

(Athenstaedt, 2000). Osoby będące w związku małżeńskim są generalnie spostrzegane w sposób bardziej pozytywny niż single, którzy są oceniani jako bardziej samotni, mniej ciepli

i troszczący się o innych. Z badań przeprowadzonych przez Hertel, Schütz, DePaulo, Morris i Stucke (2007) wynika, że kobiety (w szczególności młode) oceniają singli jako bardziej

wyrafinowanych (inteligentnych, niezależnych, interesujących, lubiących przygody, zorientowanych na karierę) i towarzyskich (mających wielu przyjaciół, szczęśliwych, atrakcyjnych, zakochanych w życiu) w porównaniu z osobami będącymi w związku małżeńskim.

Badania nad obrazem polskiego singla w mediach (Czernecka, 2008) wskazują na jego niejednoznaczną ocenę. Takie cechy jak: niezależność, samorealizacja, bardzo dobre

56 wykształcenie, zaradność są, szczególnie w przypadku kobiet, oceniane albo bardzo pozytywnie albo negatywnie, jako przyczynek do braku partnera. Natomiast mężczyźni są przedstawiani głównie negatywnie, poprzez podkreślanie egoistycznych i narcystycznych motywów ich wyborów. Jednocześnie media często prezentują zbyt jednoznaczny, wskazujący jedynie pozytywne aspekty, wizerunek życia w pojedynkę. W mediach zachodnioeuropejskich i amerykańskich budowany jest wizerunek ukazujący młodego, atrakcyjnego i uwielbiającego się bawić singla (Hradil, 2003; DePaulo, Morris, 2005).

W percepcji społecznej bycie singlem oznacza stan przejściowy pomiędzy związkami romantycznymi i jest postrzegane raczej jako pewien okres czasu niż specyficzna forma życia (Küpper, 2002).

Wizerunek singla jest niejednoznaczny, ale mimo zmian kulturowych wydaje się

jednak, że dominujące są negatywne cechy osób żyjących w pojedynkę, jako łamiących i zagrażających społecznemu ładowi. Również Hradil (2003) zwraca uwagę na skrajnie

ambiwalentny stosunek wobec osób żyjących w pojedynkę od bardzo pozytywnego wizerunku (zachwytu nad niezależnością, sukcesami zawodowymi) po bardzo negatywny, ujmujący osoby żyjące w pojedynkę jako niekompletne, niespełnione, niewypełniające norm społecznych.

Ta ambiwalencja percepcji społecznej znajduje odbicie w tożsamości społecznej singli, którzy równie niejednoznacznie określają np. przyczyny życia w pojedynkę (por. Hertel i in., 2007). Jednocześnie negatywny obraz może budować obraz siebie osoby żyjącej w pojedynkę jako niepełnej (Hradil, 2003; Hertel i in., 2007).

Powstaje dodatkowe pytanie, w jaki sposób oceniają siebie single i czy różni się on sposobu postrzegania ich przez pary. Okazuje się, że single oceniają innych singli ostrzej niż pary (Hertel i in., 2007). Widzą innych singli jako bardziej samotnych i nieszczęśliwych oraz mniej wyrafinowanych i towarzyskich niż pary. Największa różnica widoczna jest w grupie młodych singli. Mężczyźni żyjący w pojedynkę oceniają singli również jako mniej ciepłych i troskliwych niż osoby będące w związkach.

Niezamężne kobiety w badaniach opisywały kobiety zamężne, jako bardziej cierpliwe, mniej wybredne, bardziej skłonne do kompromisu i posiadające mniej poważne problemy (Lewis, Moon, 1997). Badania te potwierdzają stanowisko Berger i Luckman (1966) wskazujące na fakt, że jednostki pochodzące z tej samej kultury zazwyczaj dzielą te same przekonania na temat specyficznych zjawisk społecznych, jak małżeństwo i bycie singlem.

Negatywny obraz osób niezamężnych/nieżonatych jako niekompletnych, zostaje przełamywany przez jednostki, które tworzą silne systemy wsparcia w swoim stylu życia. Ten

57 trend może wywołać zmianę procesu stereotypizacji singli w pozytywną stronę akceptacji ich stylu życia jako alternatywnego wobec małżeństwa ( Schwartz, Wolf, 1976).

Thorton i Young-DeMarco (2001) przeprowadzili analizę trendów postaw wobec alternatywnych form życia rodzinnego od lat 60. do 90. XX w. potwierdzili oni zwiększającą się tolerancję wobec alternatywnych form życia rodzinnego, w tym pozostawania singlem.

58 Rozdział III