Samotność a płeć biologiczna i psychologiczna

Związek pomiędzy płcią biologiczną a poczuciem samotności nie jest jasny. Wiele badań wskazuje na brak istotnych statystycznie różnic w odczuwaniu samotności przez mężczyzn i kobiety (Wheeler, Reis, Nezlek 1983; Lamm, Stephan, 1986,1987; Kalliopuska, Laitinen, 1987; Dołęga, 2003; Rokach, 2011).

W badaniach opartych na socjologiczno-psychologicznym modelu de Jong-Giervald nad predyktorami samotności osób dorosłych (de Jong-Giervald, 1987) (N = 554, wiek: 25-75lat) płeć okazała się znacząca. Kobiety uzyskały nieco wyższe wyniki od mężczyzn. Wyniki te są interpretowane mają większą skłonność kobiet do ujawniania uczuć skutkiem odmiennej socjalizacji. Kobiety w Północnej Ameryce mają większą łatwość w dzieleniu się swoim

lękiem niż mężczyźni (Rokach, Neto, 2006), natomiast mężczyźni poprzez brak socjalizacji w tym kierunku mają problemy z wyrażaniem otwarcie swoich emocji, co może wzmacniać

poczucie samotności (Geary, 1998; Rokach, 2000a). Rembowski (1992) podkreśla także, że pytania o samotność wprost mogą stanowić czynnik oporu psychicznego. Brak interpersonalnej otwartości u mężczyzn może nasilać ich poczucie samotności (Schmitt, Kurdek, 1985).

Z kolei najnowsze badanie Ami Rokach (2011), wskazują co prawda, że płeć nie różnicuje poziomu poczucia samotności, natomiast wyłonienie grup wiekowych ujawnia, że

85 młodzi dorośli płci męskiej osiągali znacznie wyższe wyniki niż kobiety w tym samym wieku.

Jednocześnie badania wskazują także większe nasilenie poczucia samotności wśród mężczyzn

w porównaniu do kobiet (Cramer, Neydley, 1998; Solano, Batten, Parish, 1982). Cramer i Neyedley (1998) w badaniach amerykańskich studentów uzyskali podobne wyniki,

wskazujące na nieco wyższy poziom poczucia samotności wśród mężczyzn niż wśród kobiet.

Analizie poddali dodatkowo płeć psychologiczną jako kowariant samotności, który ujawnił grupę mężczyzn jako bardziej samotnych. Czynnik męskości był bardziej znaczący w całej badanej grupie niż czynnik kobiecości. Samotność może być spostrzegana przez mężczyzn jako niezgodna ze stereotypem męskości (Cramer, Neydley, 1998), co może powodować zaniżanie wyników w skalach samotności oraz inną interpretację itemów w porównaniu do kobiet. Zatem można założyć, że poziom samotności jest wyższy wśród mężczyzn, ale jednocześnie mężczyźni mają tendencję do ukrywania samotności.

Samotność pozostaje w negatywnej relacji do psychicznej męskości (Cramer, Neydley, 1998) oraz nie wiąże się z psychiczną kobiecością. Związek męskości i samotności jest istotny także dla kobiet, choć jest słabszy niż w przypadku ogółu badanych. W przypadku mężczyzn zarówno męskość, jak i kobiecość słabo ujemnie korelują z poczuciem samotności. Zależność pomiędzy płcią biologiczną, i samotnością okazał się istotny tylko dla psychicznej męskości.

Ladd Wheeler, Harry Reis i John B. Nezlek (1983) zbadali poziom samotności, społecznych interakcji i ról płciowych wśród studentów i studentek (N = 96). Wśród obu płci samotność była negatywnie powiązana z liczbą czasu spędzaną z kobietami oraz znaczeniem interakcji

pomiędzy mężczyznami i kobietami. Badanie ujawniło, że znaczące interakcje z mężczyznami były ważniejsze niż znaczące kontakty z kobietami dla obu płci. Kobiecość

negatywnie korelowała z samotnością wśród obu płci oraz częściowo za pośrednictwem opisanych relacji. Mężczyźni o niskim poczuciu samotności charakteryzowali się posiadaniem znaczących relacji z mężczyznami i spędzaniem czasu z kobietami lub tylko znaczącymi relacjami z mężczyznami. Kobiety o niskim poczuciu samotności charakteryzowały się jedynie posiadaniem znaczących relacji z mężczyznami, lub tylko spędzaniem czasu z kobietami.

Dla zrozumienia związków płci psychologicznej i poczucia samotności istotna jest koncepcja konfliktu roli płciowej (gender role conflict) (O’Neil, 2008), który tłumaczy relację pomiędzy męskością a poczuciem samotności wśród mężczyzn. Chłopcy są uczeni określonych zachowań dla swojej roli płciowej poprzez pozytywne i negatywne wzmocnienia w bardzo wczesnym okresie życia (Mahalik, Cournoyer, DeFranc, Cherry, Napolitano, 1998). Następnie jako mężczyźni aktywnie unikają zachowań mogących być spostrzegane jako kobiece.

Mężczyźni, którzy w toku socjalizacji doświadczyli i osiągnęli najbardziej stereotypowej roli

86 męskiej, mogą doświadczać najsilniej konfliktu roli płciowej (Shepard, 2001). Przyczyną

konfliktu jest brak kongruencji pomiędzy cechami przypisanymi płci przez społeczeństwo, a cechami indywidualnymi. Konflikt roli płciowej może zatem zwiększać poczucie samotności

(Good, Mintz, 1990).

4.1.6. Samotność w cyklu życia a płeć

Samotność jest subiektywnym doświadczeniem, mającym wpływ na osobowość i doświadczenie życiowe, które każdy odczuwa na którymś z etapów swojego życia (Cacioppo,

Patrick, 2008; Rokach, 2011).

Część badaczy podkreśla, że nie ma zależności liniowej pomiędzy wiekiem a poczuciem samotności, choć istnieje szczególna podatność w wieku dojrzewania i wieku

starszym (Cacciopo, Patrick, 2008; Rokach, 2011). W opisywanym powyżej badaniu de Jong-Giervield (1987) nie ujawniono bezpośredniego wpływu wieku na samotność, ale potwierdzono jego moderujące znaczenie przy uwzględnieniu dodatkowych zmiennych (wielkość rodziny).

Rembowski (1992) podkreśla, że samotność jest względnie trwałą właściwością młodszego i średniego okresu adolescencji i zmniejsza się w kolejnych latach życia. Inni badacze

(Donaldson, Watson, 1996) uważają, ze samotność pojawia się w życiu człowieka niezależnie od wieku, ale dla starszych dorosłych może mieć szczególne znaczenie. Niemniej jednak badacze są zgodni, że poczucie samotności zmienia się w cyklu życia, ponieważ zmieniają się okoliczności, wydarzenia życiowe i możliwości wpływające na sposób doświadczania, oceny i radzenia sobie z życiowymi wymaganiami (Marceon, Brumagne, 1985; Rokach, Neto, 2006;

Rokach, 2011).

Ami Rokach (2011) przeprowadziła badanie (N = 711) poczucia samotności wśród różnych grup wiekowych: młodzieży (13-18 lat), młodych dorosłych (19-30 lat), dorosłych (31-58 lat) i seniorów (60-80 lat). W analizie zostały wyróżnione podskale samotności:

emocjonalny dystres (ból, cierpienie emocjonalne, smutek, poczucie beznadziei i pustki), społeczne niedostosowanie i alienacja (percepcja społecznej izolacji i związane z nią pomniejszanie swojej wartości), rozwój i odkrywanie (pozytywna samotność), alienacja w kontaktach interpersonalnych (poczucie społecznej izolacji związane z poczuciem porzucenia oraz brakiem intymności i satysfakcjonujących bliskich relacji), samoalienacja.

Wyniki mężczyzn różniły się ze względu na wiek i status małżeński, natomiast wśród kobiet nie odnotowano istotnych różnic. Rokach (2011) interpretuje względnie stałe poczucie samotności kobiet w cyklu życia, jako mniejszą podatność na wpływ społeczny i czynniki

87

sytuacyjne. W przypadku mężczyzn wraz z wiekiem, doświadczeniem życiowym i dojrzałością poziom samotności istotnie się zmieniał, co z kolei może świadczyć większej

podatności na czynniki zewnętrzne w procesie socjalizacji. Tylko w grupie młodych dorosłych wyniki znacznie różnicowała płeć, kobiety osiągały znacznie niższe wyniki na skali poczucia samotności. Młodzi dorośli wyróżniali się spośród innych grup subiektywnym silnym

poczuciem emocjonalnego dystresu oraz kategorii społeczne niedostosowanie i alienacja. Zatem najsilniej odczuwali samotność jako emocję negatywną w porównaniu

z innymi grupami wiekowymi. Z kolei osoby starsze odczuwały relatywnie niższy emocjonalny dystres jako element poczucia samotności, natomiast relatywnie wysokie wyniki w podskali

rozwoju. Według Rokach może to świadczyć, o tym, że potrafią oni docenić wynikający z samotności rozwój osobisty.