Początki związku zawodowego i partii politycznej. Pierwsze próby udziału w rywalizacji wyborczej

Działalność struktur Samoobrony wiąże się ściśle z funkcjonowaniem na scenie publicznej A. Leppera, który od samego początku odgrywał kluczową kierowniczą rolę w działaniach, które miały doprowadzić do powstania związku zawodowego i partii. Założyciel organizacji był rolnikiem gospodarującym na 63-hektarowym gospodarstwie w Zielnowie, na terenie ówczesnego województwa koszalińskiego (gmina Darłowo, obecnie Zachodniopomorskie). Urodził się 13 czerwca 1954 roku w podsłupskim Stowęcinie, pochodził z ubogiej, wielodzietnej rodziny rolniczej¹. Ukończył technikum rolnicze, nie zdając jednak egzaminu maturalnego. Następnie pracował w Państwowych Gospodarstwach Rolnych w dawnym województwie słupskim (Stacja Hodowli Roślin w Górzynie, PGR w Sypniewie, Państwowy Ośrodek Hodowli Zarodowej w Kusicach²). W 1978 roku został najmłodszym w Polsce kierownikiem PGR, a już wcześniej podjął działalność w Związku Młodzieży Wiejskiej i Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej³. W latach 1978-1980 należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej⁴, w późniejszym okresie nie prowadził żadnej działalności politycznej. W 1980 roku zdecydował się na prowadzenie indywidualnego gospodarstwa. Początek transformacji systemowej zastał go jako rolnika, prowadzącego stosunkowo nowoczesne gospodarstwo.

Pierwsze lata przekształceń spowodowały gwałtowne pogorszenie sytuacji ekonomicznej wsi polskiej i ludności rolniczej, co stało się przedmiotem debat w Sejmie X kadencji jeszcze w 1990 roku5. Szacowano wówczas, że do grup, które najbardziej odczuwały pogorszenie warunków materialnych egzystencji u progu zmian związanych z transformacją

1 Zmarły przedwcześnie ojciec należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i pracował jako brygadzista w Państwowym Gospodarstwie Rolnym. J. Lichocka, Andrzej Lepper: nieobliczalny watażka w fotelu

wicepremiera, „Dziennik”, 19.IV.2006.

2 T. Sasińska-Klas, Medialny wizerunek Andrzeja Leppera, [w:] M. Marczewska-Rytko, Populizm na przełomie

XX i XXI wieku. Panaceum czy pułapka dla współczesnych społeczeństw?, Toruń 2006, s. 250.

3 R. Mazurek, Farewell, miss Iza, „Tygodnik Powszechny”, 5.III.2006.

4 Wygrać Prezydenta. Wojciecha Reszczyńskiego rozmowy z kandydatami na Urząd Prezydenta Rzeczypospolitej

Polskiej (wybory ’95), Warszawa 1995, s. 105.

5 M. Kamola-Cieślik, Polityka rolna Polski w początkowym okresie transformacji ustrojowej, „Przegląd Politologiczny”, rok XII, nr 2/2007, s. 128.

należeli właśnie rolnicy oraz robotnicy niewykwalifikowani⁶, których kondycja finansowa uległa drastycznemu pogorszeniu w krótkim okresie czasu⁷. Deprywacja ekonomiczna i pauperyzacja całych grup społecznych skutkowała pojawieniem się nowych podziałów socjoekonomicznych i socjopolitycznych, definiujących zasadnicze spory organizujące rodzący się w tym okresie system partyjny. Coraz większego znaczenia nabierał przy tym podział na miasto i wieś oraz dystynkcja na bogatych i biednych. Dla polskiej wsi przygotowywano równocześnie głęboką reformę struktury własności gruntów rolnych, polegającą przede wszystkim na likwidacji Państwowych Gospodarstw Rolnych, których zasoby zostały przeniesione do Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, mającej przygotować proces prywatyzacji ziemi⁸. Już w 1990 roku doszło do masowych protestów rolniczych, które szczególnie nasiliły się w lipcu tego roku, gdy zorganizowano 927 blokad dróg, w których wykorzystano aż 29 tysięcy pojazdów i maszyn rolniczych⁹. W styczniu 1991 roku, w ówczesnym województwie koszalińskim odbyły się pierwsze protesty pracowników PGR, w których wzięło udział około 1000 osób10. Początkowe poparcie społeczne dla kierunku reform społeczno-gospodarczych wraz ze wzrostem kosztów społecznych przekształcało się w coraz większą liczbę protestów; w grupie szczególnie niezadowolonych z przebiegu transformacji znaleźli się przede wszystkim byli pracownicy PGR, rolnicy, bezrobotni oraz emeryci i renciści¹¹.

Początki Samoobrony sięgają roku 1991, kiedy to A. Lepper wraz z miejscowymi rolnikami zorganizował pierwszy protest w Darłowie. Kilku rolników z okolicznych wsi (m.in. Zielnowo, Krupy) borykało się z trudnościami związanymi ze spłatą zaciągniętych kredytów, a dodatkowe straty przyniosła im powódź i zalanie ich gospodarstw przez miejscową rzekę Wieprzę. 24 września przed miejscowym ratuszem postawili oni sprzęt rolniczy, zakupiony na kredyty, których nie mogli spłacić w związku z wprowadzeniem zmiennego oprocentowania w ramach realizacji planu reform L. Balcerowicza i ogłosili powstanie Komitetu Samoobrony Rolników¹². Z czasem do rolnika z Zielnowa dołączały 6 T. Sasińska-Klas, Medialny wizerunek…, s. 252.

7 M. Cichosz, (Auto)kreacja wizerunku polityka na przykładzie wyborów prezydenckich w III RP, Toruń 2007, s. 78-79.

8 M. Kamola-Cieślik, Polityka rolna…, s. 132.

9 K. Gorlach, Nowe oblicze chłopstwa: protesty rolników polskich w latach 90., [w:] H. Domański (red.), Jak

żyją Polacy, Warszawa 2000, s. 281. Stosowanie blokad dróg jako formy protestu błędnie zatem przypisuje się

przede wszystkim Samoobronie, bowiem za organizacją masowych wystąpień tego rodzaju początkowo stały inne organizacje związkowe. G. Foryś, Dynamika sporu. Protesty rolników w III Rzeczypospolitej, Warszawa 2008, s. 200.

10 K. Gorlach, Nowe oblicze chłopstwa…, s. 286-287.

11 D. Karnowska, Polityka liberalna jako oś konfliktu w latach 1990-1992, [w:] A. Wojtas, M. Strzelecki,

Konflikty społeczno-polityczne w III Rzeczypospolitej, Warszawa 2001, s. 44-45.

kolejne grupy z innych regionów, borykające się z podobnymi problemami. Duży protest, który przybrał postać miasteczka namiotowego i obejmował także strajk głodowy rozpoczął się na tym samym tle już w sierpniu w Zamościu¹³. W jego efekcie powołano Krajowy Komitet Zadłużonych Rolników¹⁴, który za pośrednictwem ministerstwa rolnictwa podjął negocjacje z kierownictwami banków na temat odstąpienia od zajęć komorniczych w gospodarstwach zadłużonych rolników. Rolnicze protesty spotkały się wówczas z poparciem Polskiego Stronnictwa Ludowego i Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” Rolników Indywidualnych¹⁵. 18 października 1991 roku A. Lepper stanął na czele powołanego w Warszawie Komitetu Obrony Rolników, który koordynował protest związkowców przed budynkiem Sejmu. Kolejne wystąpienia miały coraz bardziej radykalny charakter; niektórzy autorzy twierdzą nawet, że wspierane były one przez stworzoną przez rolników organizację bojówkarską pod nazwą Straż Chłopska oraz grupy radykalnej młodzieży subkulturowej16. 14 listopada doszło do zawarcia porozumienia protestujących z rządem, które przewidywało wstrzymanie grożących rolnikom egzekucji komorniczych oraz powołanie specjalnego Funduszu i Restrukturyzacji i Oddłużenia Rolnictwa. W czasie intensywnych protestów A. Lepper podjął pierwszą w swojej działalności politycznej próbę udziału w rywalizacji wyborczej. Obowiązująca w 1991 roku ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu umożliwiała rejestrację komitetów tylko w jednym okręgu wyborczym, prowadząc zresztą w ten sposób do skrajnej fragmentaryzacji systemu partyjnego¹⁷. Start w wyborach

13 K. Gorlach, Nowe oblicze chłopów polskich: cykle protestów chłopów polskich w okresie transformacji

ustrojowej, [w:] K. Baścik, J. Zalewa (red.), Dzieje i przyszłość polskiego ruchu ludowego. Tom 3, Warszawa

2002, s. 384.

14 Nazwę „Samoobrona” wykorzystano w ślad za komitetem pod tą nazwą powołanym przez małopolskie struktury NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych. M. Karnowski, A. R. Potocki, Osiurał nas…, „Newsweek”, 22.V.2005.

15 T. Kuczur, Polityczny ruch ludowy w Polsce – transformacja partyjna. Myśl polityczna, organizacja,

działalność, przemiany wewnętrzne, Toruń 2005, s. 258. NSZZ „Solidarność” RI – związek rolniczy

zarejestrowany jeszcze 12.V.1981 r., następnie działający nielegalnie, ponownie zarejestrowany 20.IV.1989 r. Związek posiadał liczna reprezentacje parlamentarną w Sejmie X kadencji, jednak jednocześnie jako pierwszy podejmował radykalne protesty przeciwko polityce rządu T. Mazowieckiego i koncepcjom restrukturyzacji rolnictwa w 1990 r., koordynując je, nierzadko we współpracy z Krajowym Związkiem Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych. Działacze związku sprawowali szereg eksponowanych funkcji parlamentarnych i rządowych (m.in. J. Ślisz był marszałkiem Senatu I kadencji, G. Janowski i A. Balazs – ministrami rolnictwa). Obecnie na czele związku stoi J. Chróścikowski, senator Prawa i Sprawiedliwości. M. Dehnel-Szyc, J. Stachura,

Gry polityczne. Orientacje na dziś, Warszawa 1991, s. 27-30; K. Gorlach, Nowe oblicze chłopstwa…, s.

285-286; Prezydium i Rada Krajowa NSZZ RI „Solidarność”, http://www.solidarnoscri.pl/strony/wladze.html, odczyt z 13.VI.2008.

16 E. Nalewajko, Political Parties and Agriculture In Poland, “Centre for Central and Eastern European Studies. Working Paper” No. 17. Rural Transition Series, University of Liverpool, s. 11.

17 Na temat ordynacji i jej skutków dla systemu partyjnego zob. szerzej: M. Migalski, Wpływ ordynacji

wyborczych na kształtowanie się polskiego systemu partyjnego, [w:] M. Migalski, W. Wojtasik, M. Mazur, Polski system partyjny, Warszawa 2006, s. 63-67.

zakończył się jednak niepowodzeniem¹⁸, spowodowanym – jak twierdzi A. Lepper – także brakiem jego bezpośredniego udziału w kampanii¹⁹. Lista Wojewódzkiego Komitetu Samoobrony Rolników, którą otwierał lider ugrupowania, uzyskała jedynie 3247 głosów w okręgu numer 21, obejmującym ówczesne województwa koszalińskie i słupskie²⁰.

10 stycznia następnego roku doszło do rejestracji Związku Zawodowego Rolnictwa „Samoobrona”²¹, który już wkrótce podjął ogólnopolskie działania protestacyjne, zwracając się do rządu J. Olszewskiego o pomoc dla zadłużonych rolników i realizację zawartych przed kilkoma miesiącami porozumień. A. Lepper podkreślał na spotkaniu założycielskim, że istniejące pozostałe związki rolnicze nie są w stanie skutecznie egzekwować istniejących uzgodnień. W spotkaniu uczestniczyli jednak przedstawiciele pozostałych central rolniczych, w tym jeden z pierwszych liderów NSZZ „Solidarność” RI J. Kułaj²². 29 stycznia działacze Samoobrony spotkali się z ministrem rolnictwa G. Janowskim, któremu przedstawili propozycję uruchomienia linii tanich kredytów dla rolników23. 14 lutego, podczas swego pierwszego zjazdu krajowego, związek zażądał realizacji wcześniejszych porozumień z władzami, w szczególności dotyczących umorzenia rolniczych długów i wprowadzenia niskooprocentowanych kredytów, jednocześnie odrzucając koncepcję współpracy z NSZZ „Solidarność” RI i Krajowego Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych przy organizacji planowanych protestów. Samoobrona uznała oba wymienione związki za niewiarygodne, przypominając, że pierwszy z nich sprawuje poprzez ministra G. Janowskiego władzę w resorcie rolnictwa, zaś wiarygodność drugiego osłabiają jego komunistyczne korzenie²⁴. 27 i 28 marca w Warszawie odbył się I Krajowy Zjazd związku, w którym w charakterze zaproszonych gości uczestniczyli m.in. przedstawiciele PSL, Krajowego Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych, a także ówczesny wiceminister rolnictwa P.

18 Na zarejestrowaną w okręgu nr 21 (koszalińsko-słupskim) listę kandydatów Samoobrony (komitet nosił nazwę Samoobrona Rolników) oddano 3247 głosów, co oznaczało poparcie 1,35% wyborców. Obwieszczenie

Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 31 października 1991 roku o wynikach głosowania i wynikach wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadzonych dnia 27 października 1991 roku.

19 Większą część kampanii wyborczej kandydat spędził poza okręgiem koszalińskim, z którego kandydował. W tym czasie zaabsorbowany był w większej mierze koordynacją odbywających się w Warszawie rolniczych protestów. Rozmowa z A. Lepperem przeprowadzona 15 .VI.2008, notatki w posiadaniu autora.

20 Aneks B. Wykaz 11 komitetów wyborczych, które zarejestrowały listy kandydatów w wyborach do Sejmu 27

października 1991r., [w:] S. Gebethner, J. Raciborski, Wybory ’91 a polska scena polityczna, Warszawa 1992, s.

214.

21 Na posiedzenie sądu, na którym ogłoszono decyzje o rejestracji związku, przybyli nie tylko członkowie komitetu założycielskiego ZZR „Samoobrona”, ale także liczni rolnicy, którzy brali udział w protestach. Związek

zawodowy rolników „Samoobrona” – legalny, „Chłopska Droga”, 19.I.1992. Związek został zarejestrowany z

siedzibą w Warszawie przy ul. Marszałkowskiej 84/92 lok. 121. Wyciąg z rejestru związków, Warszawa, 9.IV.2004.

22 Rolnicy powołują związek „Samoobrona”, „Chłopska Droga”, 5.V.1992. 23 Bez kredytów – chłopi nie wyjdą w pole!, „Chłopska Droga”, 26.I.1992. 24 K. Gorlach, Nowe oblicze chłopstwa…, s. 289-292.

Dąbrowski. A. Lepper został jednogłośnie wybrany przewodniczącym ZZR. Podjęto także decyzję o zaostrzeniu form protestów, powołując m.in. do życia tzw. brygady antyegzekucyjne, które miały zajmować się udaremnianiem zajęć komorniczych w zadłużonych gospodarstwach²⁵. Kierowani przez A. Leppera związkowcy konsekwentnie domagali się realizacji porozumień dotyczących zadłużonych rolników. Zdecydowali się też upomnieć o ich interesy na drodze prawnej, zwracając się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z przepisami obowiązującego prawa bankowego umożliwiającego zmienne oprocentowanie kredytów²⁶. Z uwagi na brak odpowiednich działań strony rządowej 9 kwietnia doszło do zajęcia przez stuosobową grupę związkowców budynku resortu rolnictwa²⁷. 11 protestujących po kilku dniach podjęło strajk głodowy, domagając się rozmów z przedstawicielami władz i jednocześnie dodając do dotychczasowych żądań postulat ustąpienia ministra G. Janowskiego. Porozumienie z rządem zawarły tymczasem dwa pozostałe związki rolnicze, co postawiło Samoobronę na pozycji nieprzejednanej, radykalnej formacji protestu28. Warto odnotować, że właśnie podczas tej okupacji budynków rządowych Samoobrona po raz pierwszy zwróciła się z prośbą o wsparcie do innych grup społecznych i zawodowych, wskazując na plany rozszerzenia zakresu oddziaływania powstającego społecznego ruchu protestu²⁹. W dalszym ciągu strona rządowa odrzucała jednak możliwość podjęcia rozmów z protestującymi, a J. Olszewski formułował coraz ostrzejsze oceny pod adresem związku³⁰. Zaproszenie do protestujących wystosował wówczas prezydent L. Wałęsa. 27 kwietnia w Belwederze doszło do spotkania działaczy związkowych z głową państwa, na którym L. Wałęsa zobowiązał się do podjęcia działań na rzecz oddłużenia rolników, choć – jak zwraca uwagę T. Kuczur – nie miał w tym zakresie stosownych uprawnień³¹. 28 kwietnia omawiano szczegółowe warunki zakończenia strajków; A. Lepper prowadził wówczas negocjacje z przedstawicielami Kancelarii Prezydenta M. Wachowskim i A. Zakrzewskim³². Zawarte porozumienie doprowadziło do zakończenia protestu okupacyjnego w ministerialnym gmachu³³, lecz zawierało dodatkowo komunikat z

25 J. Czapnik, Z chłopską godnością i troską o Polskę, „Chłopska Droga”, 5.IV.1992. 26 ZZR „S” skarży do Trybunału, „Chłopska Droga”, 1.III.1992.

27 Według niektórych danych ostatecznie okupację dwóch sal konferencyjnych w budynku resortu prowadziło ok. 200 protestujących. Protest „Samoobrony” w Ministerstwie Rolnictwa, „Chłopska Droga”, 19.IV.1992. 28 K. Kos, Protest w Ministerstwie Rolnictwa, „Chłopska Droga”, 26.IV.1992.

29 W apelu ZZR „Samoobrona” wzywano do mobilizacji „pojedynczych rolników, jak i zorganizowanych

środowisk społecznych i zawodowych”. Oświadczenie ZZR „Samoobrona”: Do protestujących rolników,

Warszawa, 15.IV.1992.

30 „Samoobrona” protestuje – pan minister obiecuje, „Chłopska Droga”, 3.V.1992. 31 T. Kuczur, Polityczny ruch ludowy w Polsce…, s. 258-259.

32 J. Czapnik, Rolnicy jeszcze raz uwierzyli prezydentowi, „Chłopska Droga”, 10.V.1992.

33 Komunikat Urzędu Prezydenta RP i Prezydium Związku Zawodowego Rolnictwa „Samoobrona”, Warszawa, 28.IV.1992.

żądaniem natychmiastowego ustąpienia gabinetu J. Olszewskiego. 30 kwietnia doszło do spotkania przedstawicieli związku z wiceprezesem Narodowego Banku Polskiego W. Kozińskim, na którym uzgodniono, iż banki kredytujące działalność rolniczą otrzymają dodatkowe wsparcie banku centralnego³⁴. Wydaje się, że w tym okresie Samoobrona zawarła taktyczny sojusz z Belwederem, którego nadrzędnym celem było doprowadzenie do upadku skonfliktowanego z prezydentem rządu. Po dymisji J. Olszewskiego spowodowanej konfliktem wokół tzw. listy A. Macierewicza, związek powrócił jednak do organizacji protestów, wobec dalszych działań podejmowanych przez banki dążące do egzekucji długów. Domagano się natychmiastowej realizacji potwierdzonych przez Kancelarię Prezydenta porozumień przez banki i ich oddziały w całym kraju³⁵, a jednocześnie postulowano przeprowadzenie przedterminowych wyborów parlamentarnych³⁶. W czerwcu w dziesięciu województwach odbyły się blokady dróg publicznych³⁷, przy czym wiele z nich miało charakter w dużej mierze spontaniczny, niejednokrotnie nie związany z bezpośrednią inspiracją ze strony Samoobrony38. Spektakularny charakter przybrała kilkudniowa blokada we Włocławku, podczas której A. Lepper zażądał m.in. natychmiastowego wstrzymania egzekucji komorniczych wobec zadłużonych rolników, udzielania kredytów oprocentowanych na poziomie 12%, rezygnację z naliczania karnych odsetek wobec zadłużonych oraz przeprowadzenia kontroli w bankach³⁹. Protesty rolników wspierali aktywiści niewielkich ugrupowań neondeckich i nacjonalistycznych; odnotowano obecność działaczy Polskiej Wspólnoty Narodowej – Polskiego Stronnictwa Narodowego⁴⁰ oraz Stronnictwa Narodowego „Szczerbiec”⁴¹ na niektórych blokadach⁴². Akcję zawieszono 24

34 Informacja ze spotkania przedstawicieli rolników ze Związku Samoobrona z I z-cą Prezesa NBP W.

Kozińskim, Warszawa, 30.IV.1992.

35 „Samoobrona” grozi strajkiem generalnym, „Chłopska Drpga”, 24.V.1992. 36 Wezwanie „Samoobrony RP”, 7.VI.1992.

37 Największe z nich miały miejsce w Lesznie i Włocławku.

38 Miejsca, w których odbyły się w tym okresie największe akcje w formie blokad – zob. W. E. Osińska,

Program i działalność Związku Zawodowego Rolnictwa „Samoobrona” i Partii „X”, tekst rozprawy

doktorskiej, Warszawa 2001, s. 188-190.

39 Groźba zablokowania Włocławka, „Życie Warszawy”, 22.VI.1992.

40 Polska Wspólnota Narodowa - Polskie Stronnictwo Narodowe – ugrupowanie zarejestrowane 12.XII.1990 r., choć w formule konspiracyjnej istniało od 1955 r. jako tajna organizacja opozycji narodowej. Na czele ugrupowania od momentu jego założenia stoi B. Tejkowski. W latach 90-tych PWN-PSN posiadało znaczne wpływy wśród polskiej młodzieży subkulturowej, znane było z radykalnych wystąpień o charakterze nacjonalistycznym. PWN-PSN akcentowała przede wszystkim swoją niezależność od podziału sceny politycznej na ugrupowania lewicowe i prawicowe (za pożądany uznawała ustrój narodowy, odmienny zarówno od socjalizmu, jak i kapitalizmu), krytyczny stosunek wobec mniejszości żydowskiej oraz Niemiec i Stanów Zjednoczonych. Nawiązywało współpracę z podobnymi programowo ruchami w innych krajach słowiańskich. Zob. M. Dehnel-Szyc, J. Stachura, Gry…, s. 185-189.

41 Stronnictwo Narodowe „Szczerbiec” – partia polityczna zarejestrowana 15.XI.1990 r., kierowana przez M. Barańskiego. Nawiązywała do tradycji narodowo-demokratycznych, przy czym w statucie zastrzegała, że jej członkami mogą być wyłącznie etniczni Polacy. Stała na stanowisku krytycznym wobec obranego po 1989 r.

czerwca „do czasu utworzenia rządu przez W. Pawlaka”⁴³, uznając, że lider ludowców może stać się pierwszym szefem rządu rozumiejącym wagę interesów polskiej wsi i rolnictwa⁴⁴. Już wkrótce okazało się jednak, że w obliczu fiaska negocjacji z ministrem rolnictwa G. Janowskim, którego kierownictwo Samoobrony oskarżało o zdradę interesów polskiej wsi, trwałe porozumienie jest niemożliwe. Apogeum akcji protestacyjnych przypadło na lipiec 1992 roku, kiedy to zwolennicy Samoobrony z różnych regionów kraju uczestniczyli w tzw. marszu gwiaździstym na Warszawę. Rozmach planowanych protestów grożących paraliżem stolicy wywołał stanowczą reakcję policji i służb, które starały się udaremniać wyjazd sprzętu rolniczego i samochodów z rolnikami już w miejscach ich zbiórek. Działania zmierzające do udaremnienia protestu na ulicach miasta były szczególnie intensywne m.in. w związku z planowaną w tych dniach wizytą w Polsce prezydenta Stanów Zjednoczonych G. Busha. Prezydent L. Wałęsa powołał w tym okresie Zespół Specjalny ds. Porządku Publicznego, w którego skład weszli przedstawiciele Biura Bezpieczeństwa Narodowego oraz szefowie służb porządkowych, mający opracować plan zapobieżenia paraliżowi stolicy. Jednocześnie jednak prezydent sugerował podjęcie negocjacji ze zmierzającymi w kierunku Warszawy rolnikami⁴⁵. Tymczasem związkowcy zablokowali trasy wjazdowe do stolicy z czterech głównych kierunków (Gdańsk, Poznań, Katowice, Lublin), domagając się natychmiastowej realizacji zawartych w poprzednim roku porozumień oddłużeniowych. Na czele protestujących, których policja zatrzymała na rogatkach miasta⁴⁶ stali A. Lepper oraz J. Bryczkowski. Lider Samoobrony zwracał uwagę, że protestujący spotkali się z brutalnymi działaniami policji; wielu z nich zostało pobitych, wspominano nawet o przypadku ciężkiego pobicia jednej z uczestniczących w proteście kobiet⁴⁷. Działania A. Leppera i rolniczych związkowców poparł m.in. S. Tymiński, który zadeklarował wolę daleko idącej współpracy⁴⁸, modelu transformacji, protestując przeciwko pauperyzacji szerokich rzesz społeczeństwa. Lansowała tradycjonalistyczny nurt katolicyzmu. M. Dehnel-Szyc, J. Stachura, Gry…., s. 196-197.

42 W. E. Osińska, Program i działalność…, s. 190.

43 Oświadczenie Prezydium ZZR „Samoobrona”, Warszawa, 23.VI.1992.

44 A. Lepper deklarował, że „związek nie chce przeszkadzać Waldemarowi Pawlakowi w formowaniu rządu i

komplikować w tym czasie sytuację polityczną”. Protest i rozwaga, „Chłopska Droga”, 5.VII.1992.

45 P. Szwed, Samoblokada Leppera, „Życie Warszawy”, 8.VII.1992.

46 Według danych policji do wjazdu do miasta przygotowywano około 100 ciągników i maszyn rolniczych, w związku z czym władze wydały zakaz manifestacji. 10 lipca doszło do starć protestujących z policją, w wyniku których aresztowano 91 związkowców, a kilka osób przewieziono do szpitali. Wśród zatrzymanych byli liderzy związku, jednak na zastosowanie aresztu zdecydowano się tylko wobec działaczy Samoobrony, którzy grozili wysadzeniem w powietrze cystern z paliwem na trasie Lublin-Warszawa. P. Wit-Kosowka, Władza nie zazna od

nas spokoju – twierdzi Lepper, „Życie Warszawy”, 9.VII.1992; L. Kowalska, K. Kaczmarczyk, Koniec blokady Policja kontra „Samoobrona”, „Życie Warszawy”, 10.VII.1992; P. Szwed, Komendant policji: wreszcie zaczęto stosować prawo, „Życie Warszawy”, 11-12.VII.1992.

47 Pancerki na chłopów, „Chłopska Droga”, 19.VII.1992. 48 W. E. Osińska, Program i działalność…, s. 192.

oraz NSZZ „Solidarność’80” M. Jurczyka⁴⁹. Po kilku dniach część rolników, zostawiwszy na drogach ciężki sprzęt, przyjechała do Warszawy samochodami osobowymi i stacjonowała w siedzibie związku. Po raz pierwszy wówczas pojawiły się umundurowane patrole młodych ludzi, które członkowie władz związku i partii nazywali Gwardią Narodową „Samoobrony”⁵⁰. Protest zakończył się brakiem konkretnych ustaleń ze strona rządową, jednak zwraca uwagę fakt, iż pomimo niepowodzenia rozmów, liderzy Samoobrony powstrzymali się od krytyki L. Wałęsy i W. Pawlaka, dziękując za ich mediacyjną postawę⁵¹. 18 sierpnia w trzech województwach (kaliskim, leszczyńskim i sieradzkim) odbyły się rolnicze blokady dróg, które jednak zgromadziły zdecydowanie mniejszą liczbę uczestników niż poprzednie kampanie protestacyjne⁵². Kontynuacja radykalnych akcji sprzeciwu sprawiła jednocześnie, że rząd starał się izolować związek i partię A. Leppera, krytykując te organizacje rolnicze, które utrzymywały z Samoobroną kontakty. Ostatnie z pierwszej fali protestów rolniczych miały już zdecydowanie mniejszą skalę i polegały na blokadzie przejść granicznych (m.in. w Świecku i Kołbaskowie) jako demonstracji przeciwko importowi mięsa z krajów Europy Zachodniej i Litwy⁵³, choć odbyło się też kilka manifestacji w Warszawie, gdzie dochodziło do konfrontacji z siłami policji⁵⁴.

Wyraźnie krytyczne wobec działań związku i partii stanowisko zajął rząd H. Suchockiej. Po wiosennej i letniej fali protestów Prokuratura Generalna objęła bezpośrednim nadzorem postępowania dotyczące liderów Samoobrony. Pojawiły się spekulacje o

49 Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność’80” -związek zawodowy założony 10.II.1990 r. w Szczecinie z inicjatywy tych działaczy NSZZ „Solidarność”, którzy nie uznawali kierownictwa L. Wałęsy. Struktura związku zbudowana została w oparciu o pierwszy statut „Solidarności” z 1980 r. i do tego właśnie okresu nawiązywali założyciele organizacji. Na czele związku stanął M. Jurczyk, a w skład Krajowej Komisji