Podejście włoskie

Włoska przedsiębiorczość społeczna ma niemal tak długą tradycję ¹⁴ jak przedsiębiorczość brytyjska. To, co łączy te dwa podejścia to również doświadczenie kryzysu państwa opiekuńczego z lat 70. ubiegłego wieku. To, co charakterystyczne dla doświadczenia włoskiego to etap udanego przejścia z dystrybucji środków finansowych na redystrybucję usług w realizacji zadań przypisanych włoskiej polityce społecznej.

Aby zrozumieć to, jak rozwija się przedsiębiorczość społeczna we Włoszech, konieczne jest by wziąć pod uwagę to jak po Drugiej Wojnie Światowej rozwijał się system opieki społecznej i III sektor. Włoski system opieki społecznej, mierzony za pomocą wydatków publicznych, rozrósł się gwałtownie w latach 70. osiągając poziom UE w latach 90. System ten był zorientowany głównie na przekazywanie środków finansowych, a nie na usługi społeczne. […] W przedstawionym świetle rozwój przedsiębiorstw społecznych (a w szczególności spółdzielni socjalnych) może być rozumiany jak innowacyjny sposób zaspokajania niezaspokojonego i rosnącego zapotrzebowania na usługi społeczne ¹⁵ [Borzaga, Santuari 2004, s. 166].

Włoski system gospodarki społecznej budują: spółdzielnie społeczne, „organizacje ochotnicze”, stowarzyszenia, tradycyjne spółdzielnie, charytatywne instytucje publiczne oraz instytucje opieki społecznej i spółki akcyjne [Borzaga, Santuari 2005, s. 24-25]. Włochy uważa się za ojczyznę koncepcji współczesnej przedsiębiorczości opatrzonej przymiotnikiem

12

Informacje zaczerpnięte z www.spoldzielnie.org [dostęp: 22.05.2016]. 13 Informacje zaczerpnięte z www.forthsector.org.uk [dostęp: 22.05.2016].

14 Na historię włoskiego podejścia do przedsiębiorczości społecznej wpłynęła tzw. ustawa o Crispi przyjęta w 1890 roku. „[…] spowodowała […] przekształcenie wszystkich najważniejszych i dobrze funkcjonujących instytucji charytatywnych świadczących usługi społeczne, w instytucje publiczne, zwane IPAB [Borzaga, Santuari 2005, s. 6].

15

69

‘społeczna’. Parlament włoski wprowadził w 1991 roku Ustawę o spółdzielniach społecznych¹⁶. Dokument ten zawiera typologizację włoskich spółdzielni. Ustawa opisuje spółdzielnie typu A (zajmujące się dostarczaniem dóbr i usług społecznych) i spółdzielnie typu B (zajmujące się tworzeniem miejsc pracy dla osób wykluczonych zawodowo). W praktyce gospodarczej występuje także mieszany typ spółdzielni: A+B łączący zadania spółdzielni określone w Ustawie z 1991 roku.

Włoskie działania w zakresie legislacji na rzecz przedsiębiorczości społecznej miały charakter porządkujący – opisały i utrwaliły w zapisach prawnych przetestowane w praktyce rozwiązania dotyczące przedsiębiorczości społecznej. To, że Włochy tak dobrze poradziły sobie z nadaniem formalnych ram istniejącym rozwiązaniom sprawiło, że są one uznawane za kolebkę nowoczesnych rozwiązań (zarówno prawnych i praktycznych) w zakresie przedsiębiorczości społecznej.

W Europie koncepcja przedsiębiorczości społecznej powstała w początku lat 90. i wywodzi się z włoskiego ruchu spółdzielczego (ustawa parlamentu włoskiego z 1991 roku o spółdzielniach społecznych) [Leś 2008, s. 46].

Ustawę nr 381/91 z 1991 roku zawiera następujący zapis typologizujący spółdzielnie społeczne.

a) spółdzielnie działające w obszarze zdrowia, usług społecznych i edukacyjnych (spółdzielnie typu A); b) spółdzielnie, które działają jako firmy w zakresie integracji osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji do rynku pracy (spółdzielnie typu B) [Borzaga, Santuari 2005, s. 13].

Włoska gospodarka społeczna jest silnie zorientowana na sieciowanie swoich podmiotów. Wszystkie spółdzielnie zrzeszone są obowiązkowo w lokalnych konsorcjach; lokalne konsorcja należą do konsorcjów regionalnych. Taka organizacja gospodarki społecznej we Włoszech generuje szereg korzyści. Po pierwsze zrzeszone w konsorcjach przedsiębiorstwa społeczne budują świadomość skali zjawiska przedsiębiorczości społecznej w kraju. Po drugie, w takim systemie organizacji łatwiej dążyć do efektywnego budowania współpracy pomiędzy tymi podmiotami. Po trzecie spółdzielnie społeczne zrzeszone w klastrach mogą stać się inspiracją lub przykładem dla nowopowstałych organizacji. Po wtóre sieciowanie

16 Warto zwrócić tutaj uwagę na dysonans w nazewnictwie spółdzielni. W kontekście włoskiego doświadczenia przywołuje się zarówno termin spółdzielnia społeczna, jak i spółdzielnia socjalna. Różnica ta, z jednej strony może wynikać z arbitralnych decyzji tłumaczy tej nazwy; z drugiej strony zastanawia to, czy w odniesieniu do włoskiego ustawodawstwa określnik społeczna nie charakteryzuje spółdzielni lepiej.

70

podmiotów gospodarki społecznej zapewnia sprawny przepływ informacji ważnych dla tego sektora, a także może wzmacniać grupę interesu, jaką są przedsiębiorcy społeczni.

3.2.1. Przykłady włoskich przedsiębiorstw społecznych

Organizacją zrzeszającą przedsiębiorstwa społeczne we Włoszech jest Gruppo Cooperativo CGM. Członkami grupy kooperatywnej jest 70 lokalnych konsorcjów. Przynależy do niej około 1 000 spółdzielni społecznych (61% spółdzielni typu A i 31% spółdzielni typu B; 7% spółdzielni typu A+B), realizujących usługi finansowe, opiekuńcze, edukacyjne, prozatrudnieniowe, związane z ochroną środowiska i turystyką oraz usługi medyczne¹⁷.

Associazione Cometa

Przykładem przedsiębiorstwa realizującego działania na rzecz szeroko rozumianej integracji społecznej, a także rewitalizacji społecznej jest Associazione Cometa. Stowarzyszenie Cometa rozpoczęło swoją działalność od 1987 roku w Como, w północnej części Lombardii jako ośrodek pieczy zastępczej powstały z inicjatywy dwóch rodzin. Równolegle do utworzenia ośrodka pieczy zastępczej otwarta została świetlica dziennego pobytu, do której uczęszczają okoliczne dzieci, po to by uczyć się i uprawiać sport. Od 2003 roku przy stowarzyszeniu prowadzona jest Cometa Edukacja, której działalność zorientowana jest na wyuczenie zawodu młodych ludzi, którzy nie realizują tradycyjnej ścieżki edukacyjnej. Od 2009 roku Cometa prowadzi szkołę im. Oliviera Twista¹⁸. Od 2012 roku Cometa prowadzi także powiązaną ze szkołą Craftsmen’s Contrada – spółdzielnię, w której można wyuczyć się stolarstwa, tapicerstwa, renowacji i projektowania. Stowarzyszenie Cometa rozwija swoją działalność w kierunkach wyznaczanych przez potrzeby społeczne w ramach możliwości własnych oraz wyznaczanych m. in. przez fundusze UE ¹⁹.

Spółdzielnia A.L.P.I.

Spółdzielnia A.L.P.I. ulokowana jest we włoskiej miejscowości Trento, niedaleko Trydentu. Spółdzielnia od przeszło 25 lat prowadzi działalność produkcyjno-usługową na rzecz instytucji prywatnych i publicznych. Zajmuje się między innymi produkcją podzespołów, ochraniaczy na kolana, naprawą sprzętu medycznego (m. in. kule, wózki inwalidzkie) oraz

17 Informacje zaczerpnięte z www.cgm.coop [dostęp: 22.05.2016].

18 Szkoła powstała siłami Stowarzyszenia Cometa i Kairos Fundation Olivier Twist, http://www.kairospartners.com/en/about-us/oliver-twist-foundation?uk=en [dostęp: 22.05.2016].

19

71

rękodziełem z wykorzystaniem materiałów z recyklingu²⁰. Spółdzielnia ma na celu „promowanie praw człowieka i integrację społeczną poprzez zatrudnienie osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji”²¹. W nazwie spółdzielni kryje się akronim słów Avviamento al Lavoro su Progetti Individualizzati oznaczający Wprowadzanie do Pracy według Projektów Indywidualnych. Spółdzielnia zatrudnia w głównej mierze młodzież.